Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 17

940. 1625 januari 21. Van N. van Reigersberch.¹

Mon frere,

Ick schrijve alleen om te beantwoorden den uwen van den IX² ...³, dat is op den behoorlijcken tijt, wel is behandycht. Dat de onse ... bijwijlen traech werden bestelt, comt mijns oordeels door het winter ... nachten ende groote stormen, daerdoor de schepen duckmael niet connen ... Wij bevinden de Haegsche brieven wt die oorsaecke altemet acht ende ... out sijn. Op Hollant gaen de boden van Antwerpen meest te lande. D(ese winter) hebben wij extraordinarie veel ende geweldyge stormen gehadt, meest altijt we(ste)- ende zuytweste winden, tot groote schade van beyde de compangiën, Oost- ende Westindische. Die van Oost-Indiën hebben in het Exel⁴ drie weecken (ge)leden een schoon schip, dat wt meende te seylen naer Batavia, verloren, groot tusschen de vijff-, seshondert last; het volck ende gelt is gebercht. Den Admirael ende Vice-admirael van West-Indiën⁵ sijn beyde seer beschadycht hier voor Rammekens⁶ gecommen, alwaer sij met den contrariënwint werden gehouden. De reste van de vloote heeft soo hier soo daer de havenen ende reën van Engelant moeten kiesen, soodat se seer is verstroyt. Onse astrologi meenen dat wij vandage (of)te morgen vorst, consequentelijck veranderynge van wint mogen hoopen; dat seer te wenschen staet, want te vreesen is dat die van de Baya⁷ secours van doene sullen hebben, alsoo naer gissynge haer provisie verde gaet ende hier wt der zee tijdinge comt dat de Portugeesche schepen wtgeloopen sijn ende de Spaense oock wt souden loopen. Godt wil de arme luden die daer sijn courage ende hulpe geven.

1 Hs. Rotterdam, GB, RK, hs. no. 1703: 5, eigenh. oorspr. Gedrukt in Rogge, Br. van N. v. Reigersb., p. 12-15 (no. 940 (dl. II)). In de bijlage een brief (eigenh. oorspr.) van Nicolaes van Reigersberch aan Maria van Reigersberch, dd. 21 januari 1625, op hetzelfde blad bijgeschreven. Gedrukt in H.C. Rogge, Brieven van en aan Maria van Reigersberch, Leiden 1902, p. 290-291.

2 De laatste overgeleverde brief van Grotius aan Nicolaes van Reigersberch dateert van 29 november 1624; no. 934 (dl. II).

3 Tekstverlies van ongeveer zestien woorden als gevolg van een afgescheurde rechterbovenkant.

4 Wellicht wordt met het Exel gedoeld op het Gat-van-Texel. Vgl. no. 1184 (dl. III) en A.J. van der Aa, Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden XI, p. 113.

5 De schepen onder bevel van de admiraal en de vice-admiraal van de vloot der Westindische Compagnie.

6 Rammekens was een rede met een fort aan de zuidkust van Walcheren (A.J. van der Aa, Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden IX, p. 355).

7 Baya, Bahia (tegenw. Salvador, Brazilië).

[p. 238]

Mansvelts⁸ volck leyt oock noch voor Rammekens, hebben over de thien, elff weecken schepe gelegen, sijn seer gematteert,⁹ sterven veele. De coopluden hebben tijdingen dat tot Calis tweedusent paerden sijn geweest, maer dat se wederom dieper in het lant sijn getrocken. Andere seggen dat se daer sullen werden gescheept ende herrewaerts gebracht. Die dat meenen sijn van opinie dat al het volck wt Engelant hier oock sal commen.¹⁰ Mijn oordeel staet om verscheyde consideratiën stille. Dat is seecker, dat hier seshondertdusent guldens vannieuws bij de provintiën is geconsenteert, tweehondertdusent promptelijck ende de reste binnen corten tijt, tot lichtynge ende betalynge van tweedusent lichte paerden, vijffdusent voetknechten, te gebruicken tot het ontset van Breda;¹¹ bij wat middel gisse ick bijnaer, maer durve het geen brieven vertrouwen, alsoo daer te veel aen gelegen is. De desseinen sijn groot; Godt wil die segenen. Het oorlooch wert nu soo gevoert, dat het niet lange sal connen duiren.

Breda is noch voor lange versien; men heeft vannieuws een reveue gedaen, ende is meer provisie gevonden in de husen van de affgestorven als hadden aengegeven. Men twijfelt niet ofte de stadt kan het noch wel ses maenden houden. Sij hebben boven haer cooren, honynck, olye ende stockvis noch eenyge koyen ende wel sevenhondert paerden. Voor de paerden is noch drie maenden voeder; als dat ontbreeckt sullen die slachten ende souten. De borgerije is wel eendrachtych ende gemoet. De soldaten werden wel betaelt. Het opstoppen van de riviere doet noch niet veel mirackels. Desen morgen sijn hier overloopers gecommen, seggen de quartieren van den viant drooge sijn, dat den marquys twee hooge baterijen hadde gemaeckt ende in de stadt seer schoot. Voor eenyge dagen hadden sij een baterije aen de riviere, daermede sij de schotdeuren, daermede die van de stadt het water butensluiten, beschoten ende hadden die soo geraeckt dat in de sta(dt groot)e vreese was van overloop van water. Dan hebben dat met een dam be(let) ...¹² ende met een contrari baterie des viants baterije omverde ge... Men heeft geseyt den viant den dijck van de Swaluwe¹³ doorgesteecken ... om daerdoor het water dat de onse opstopten te exonereren ... en is niet aen. Men seyt noch dat den viant arbeyt het ... leyden. Yet seeckers connen wij niet weten, alsoo seer weinych tijdingen ... (Gecom)mitteerde Raden commen, ende men in Hollant oock weinych weet ... (p)asseert, soodat men daer weinych met kennisse kan seggen.

Hetghene ... gelieft te weten van onse troupes heeft mijn broeder aengenomen te versorgen.¹⁴ (Het) affsterven van Caron,¹⁵ de pretendenten tot sijn plaetse heeft uE. misschien verstaen. (W)itsen,¹⁶ bij Hollant voorgeslagen, presenteerde de charge te aenvaer-

8 Van Staatse subsidies voorzien, kreeg condottiere Ernst, graaf van Mansfeld-Heldrungen, markies van Castelnuovo en Buttigliera, een belangrijke rol toebedeeld in de pogingen Breda van de Spaanse legers te ontzetten.

9 Afgemat, geteisterd (WNT IX, kol. 321).

10 De Engelse koning had Mansfeld toegestaan in zijn land troepen te werven (CSP Ven. 1623-1625, passim en vooral p. 541).

11 Breda werd van 27 augustus 1624 tot 5 juni 1625 belegerd door de Spanjaarden onder leiding van markies Ambrosius Spinola.

12 Tekstverlies van tien tot twaalf woorden door een afgescheurde hoek.

13 Bedoeld wordt de inmiddels verdwenen rivier de Zwaluwe. Zie A.J. van der Aa, Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden XIII, p. 1260-1261; S.A. Vosters, Het beleg van Breda in het wereldnieuws, Delft 1987, p. 40, met vermelding van een vergeefse poging van Spinola om de Zwaluwerdijk door te steken (januari 1625).

14 Reigersberch verwijst hier naar de nieuwsvoorziening door zijn broer Johan, maar diens brieven zijn, evenals die van Nicolaes, onvolledig overgeleverd.

15 Noël de Caron, heer van Schonewalle, ambassadeur aan het Engelse hof, was op 1/11 december 1624 overleden (Schutte, Repertorium I, p. 87-89; vgl. no. 936, in dit supplementdeel).

16 Jonas Cornelisz. Witsen (1566-1626), in de periode 1619-1624 herhaaldelijk burgemeester van Amsterdam (Elias, De Vroedschap van Amsterdam I, p. 239-241). Witsen nam in mei 1625 zitting in de Raad van State. Zijn zoon Cornelio (1595 - ca. 1631) werd bij resolutie van 9 juli 1625 benoemd tot hoofdconsul voor Aleppo, Syrië, Palestina en Cyprus (Res. SG (1610-1670), VII (1624-1625), p. 452; Schutte, Repertorium I, p. 350).

[p. 239]

den, mits dat hij die moede sijnde, sijn soon daermede soude mogen versien. Vosberge¹⁷ werdt bij sijn Exc.^tie daertoe gerecommandeert; heeft in sijn faveur aen die van Zeelant geschreven, die oock Mannemaecker¹⁸ ende Schotte¹⁹ deputeerden, met last om hem vanwegen die van Zeelant daertoe te helpen. Den pensionaris Pauw²⁰ dede oock devoir.

Desen morgen ontfangen tijdinge dat Joachimi den ambassade heeft geëmporteert ende eerstdaechs derrewaerts reyst.²¹ Wat den wagenmeester Doublet²² daer is overcommen sal uE. daer best hebben gehoort. Men weet hier niet off hij bij den ambassadeur van Vlaenderen gehouden wert ofte ergens is vermoort. Langerack²³ schrijft dat den ambassadeur, daechs naer Doublet is g(e)mist, bij den conynck is wesen expostuleren. Men gist off se met tourmenten yet wt D(ou)blet hebben connen trecken, dat haer van Mansvelt[s] desseins verder soude verclaren.

Broeder Campe²⁴ heb ick uE. schrijvens noch niet gecommuniceert, alsoo hij tot Vlissingen ter bruloft is, dan is heel genegen sijn soon uE. tegens Paesschen toe te senden om daer in humanioribus litteris, philosophia et studii iuris rudimentis eenygen tijt te besteden, dan voorts naer Bourges te reysen om daer te studeren. De onseeckerheyt, daer uE. van schrijft, beken ick, is fascheux; hoope uE. alles te boven sult commen. Geloof dat het hier vrij een becommerden tijt is; mogen wij den staet behouden, wij sullen sonder twijfel onse particuliere swarycheden wel te boven commen. Men seyt prins Henderic in Den Hage is ende eerstdaechs sonder eenyge solemniteyt sal trouwen.²⁵ Dit is hetghene hier te rapen is. Ick hoope veranderynge van wint ons haest meerder occasie geven sal.

Mijn gebiedenisse aen alle de vrienden aldaer.

Desen XXI Januari 1625.

17 Caspar van Vosbergen, raadsheer in de Hoge Raad.

18 Adriaen de Manmaker, vertegenwoordiger van de Eerste Edele in de Staten van Zeeland.

19 De Middelburgse magistraat Jacob Simonsz. Schotte.

20 Adriaen Pauw, pensionaris van Amsterdam van 1611 tot 1627.

21 Albert Joachimi, heer van Oostende en Hoedekenskerke, ontving zijn benoeming tot ordinaris ambassadeur in Groot-Brittannië op 17 januari 1625 (Res. SG (1610-1670), VII (1624-1625), p. 231; Schutte, Repertorium I, p. 89-94).

22 François Doublet, wagenmeester, verwisselde de woning van de Staatse gezant in Parijs met die van de vertegenwoordiger van de Spaanse Nederlanden. Zijn optreden wekte de verdenking dat hij zich had laten omkopen. Zie voor de kwestie ook Rogge, Br. van N. v. Reigersb., p. 14-15, n. 5 en 6; nos. 939, 941, 943 en 944 (dl. II), en Res. SG (1610-1670), VII (1624-1625), p. 229. In deze periode diende Henri de Vicq († 1651), heer van Meulevelt, als resident van aartshertogin Isabella te Parijs (BNB XXVI, kol. 717; L.P. Gachard, Histoire politique et diplomatique de Pierre-Paul Rubens, p. 29-30 en 270-271) (Met dank aan Marcus de Schepper).

23 Gideon van den Boetzelaer, heer van Langerak, was Staats gezant in Parijs (Schutte, Repertorium I, p. 8-9).

24 Jacob Campe, sedert 1620 weduwnaar van een zuster van Maria van Reigersberch, Martha, was burgemeester van Veere (H.C. Rogge, Brieven van en aan Maria van Reigersberch, p. 3). Zijn zoons Jacob en Maximiliaan bezochten Parijs in de jaren 1625-1628.

25 Frederik Hendrik trouwde op 4 april 1625 met Amalia van Solms; het huwelijkscontract was op 30 maart opgemaakt. Vgl. J.J. Poelhekke, Frederik Hendrik, Prins van Oranje, p. 73.

Adres: A monsieur/(mo)nsieur Grotius, à Paris.

In dorso schreef Grotius: 26 [sic] Jan. 1625 N. Reigersb.

[p. 240]

Bijlage:

Nicolaes van Reigersberch aan Maria van Reigersberch, 21 januari 1625

Seer lieve suster,

UE. ongeval ende indispositie is mij leet; hoope uE. ende uwer kinderen volcommen goede dispositie. De vrienden verlangen naer het koffer, ende m(och)t met lange beyden eyndelynge wel onderwege blijven. Nichte Pieternelle²⁶ is vandage tot Vlissyngen te bruloft; soude haer tabbaert haer wel hebben gecommen. Wij hebben ons al t'samen verexcuseert. Broeder David²⁷ begeert voor desen tijt niet als een paer cousebanden ende roosen gelijck men nu draecht; sent mij oock een paer roosen. De hoosen bij uE. vermist sijn onder hem, sal die houden. Nichte Pieternelles moffel is thuis commen, maer weet niet hoe, alsoo sij sonder brieff over acht dagen daer ten huise is gebracht.

Wt hetghene ick aen mijn broeder²⁸ schrijve sal uE. sien off die alles gedaen hebben om wel te staen haer contentement wel hebben. Het is mij leet dat de veersen niet willen vloien; ick weet wel dat die met lust moeten werden gemaeckt, maer ick weet oock dat mijn broeder veel op sijnselven pleech te vermogen. Laet mij eens weten off ick yet hebbe te verwachten, want sou der yet commen, most niet lange beyden, alsoo ick selffs eens naer Amst[erdam] sal moeten om te sien wat van die vallen willen, daer uE. van wil w(e)ten. Den man heeft geen quaden sin daertoe, maer bidde uE. nergens van en wete, want die saecke mij wert vertrout. UE. sal wel doen ende bij gelegentheyt die vrienden eens met uwe brieven besoucken. Alle de onse varen, Godt loff, seer wel ende doen beneven mij haer gebiedenisse.

Met haest. Desen XXI Januari 1625.

26 Petronella Campe, dochter van Jacob Campe en Martha van Reigersberch (H.C. Rogge, Brieven van en aan Maria van Reigersberch, p. 165).

27 David van Reigersberch.

28 Grotius.