Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 16

7257. 1645 januari 15. Van H. Appelboom.¹

Illustrissime et excellentissime legate, domine observandissime,

Quas illustrissimae Excellentiae vestrae inscriptas dominus de Marini ad me destinaverat² illustrissimae Excellentiae vestrae hisce annexas transmitto, nescius quid causae sit, quod iamdudum scriptae - ut ex datis ad me colligo - prius non allatae sint. Observantiam et officia sua erga illustrissimam Excellentiam vestram semper fore prompta et fidelem operam suam in negotiis illustrissimae Excellentiae vestrae praefatus dominus de Mariny pollicetur cupitque Excellentiam vestram per me de eo certiorem fieri.

Aliorum literis nuperius scriptis³ affirmatur in sacram regiam Maiestatem 8/18 Decembris solemniter devolutum esse ab illustrissimis dominis tutoribus et administratoribus munus gubernandi,⁴ ut acta in posterum sola manu sua roboret et sacrae regiae Maiestatis edicto cautum esse, ne quis in Suedia panno auro vel argento intertexto neque limbis et institis aureis aut argenteis utatur.⁵

Legati foederatorum dominorum Ordinum domini Bickerus et Stavenesius propediem in has oras reversuri sunt.⁶ Dantisco datis literis ad dominos Ordines⁷ memorant sese cursum Lubecam versus direxisse, verum exorta tempestate coactos in portum Dantiscanum navem appellere. Sunt qui existiment ex composito iter istud ab ipsis susceptum esse.⁸

1 Hs. Den Haag, ARA, Eerste afd., coll. Hugo de Groot, aanw. 1911 XXIII no. 15 (1645, 3). Eigenh. oorspr. Antw. op no. 7240, beantw. d. no. 7284.

2 Zie nos. 7101 en 7112, dd. 15/25 oktober 1644. Carl Marin, Zweeds resident te Zürich, maakte gedurende zijn verblijf in Stockholm gebruik van het postadres van Harald Appelboom; vgl. no. 7031 (dl. XV).

3 Op 8 januari ging de Zweeds-Hollandse hulpvloot van admiraal Maerten Thijssen Anckarhielm voor anker in de haven van Amsterdam (no. 7241). Waarschijnlijk voorzag een speciale koerier de Zweedse diplomaten Harald Appelboom en Petter Spiring Silvercrona (no. 7259) van het laatste nieuws uit Stockholm.

4 Een dag na de troonsbestijging van koningin Christina (7/17 december 1644) legden de rijksregenten Axel Oxenstierna (kanselier), Per Brahe (drost), Jacob Pontusson De la Gardie (maarschalk), Carl Gyllenhielm (grootadmiraal) en Gabriel Bengtsson Oxenstierna (tresorier) hun bewindstaken neer.

5 De Zweedse rijksraden hechtten op 10/20 december hun goedkeuring aan het edict tegen gouden en zilveren versierselen (Svenska Riksrådets Protokoll X (1643-1644), p. 680).

6 Vgl. nos. 7232 en 7241. Dr. Andries Bicker en de Zeeuwse pensionaris Cornelis van Stavenisse vingen op de 11^de december hun reis naar de Republiek aan. Hun schip miste ten gevolge van een opstekende noordwesterstorm de veilige vaart op Lübeck door de Kalmarsund en werd stuurloos naar de kust van Pommeren gedreven. Na een lange tocht over land (Danzig (Gdańsk), Stettin, Rostock, Lübeck, Hamburg en Bremen) zagen zij op de 25^ste januari eindelijk de vertrouwde omgeving van het Haagse Binnenhof terug.

7 De Gazette 1645, no. 16, dd. 4 februari 1645, publiceerde een nieuwsbrief uit Hamburg van 18 januari: ‘Les Impériaux ont arresté entre Lubek et cette ville, le Courrier de Dantzic, auquel ils ont osté plusieurs lettres: par lesquelles ils espéroyent apprendre ce que les Ambassadeurs Holandois ont négocié en Suéde’.

8 De Zweedse koerier (supra, n. 3) bracht het bericht dat de Staatse ambassadeurs Jacob de Witt, dr. Andries Bicker en Cornelis van Stavenisse met rijkskanselier Axel Oxenstierna de afspraak hadden gemaakt dat twee van hen bij de Staten-Generaal zouden aandringen op een nadere resolutie ter ‘versekeringh van de veyligheyt en vrijheyt van

[p. 356]

⁸ Cum primum in Suediam venissent et proposuissent se nutu et iussu dominorum

8 de scheepvaart en koophandel in d'Oost en Noord-Zee’ (art. 1 van het Zweeds-Staats verdrag van 1/11 september 1640) (Kernkamp, De sleutels van de Sont, p. 137-139, p. 177 en p. 315-319).

[p. 356]

foederati Belgii Ordinum accessisse, operam suam oblatum in sedanda simultate ac componendis controversiis Suediae cum Dano exortis, rogati fuere, num nihil de foedere cum ipsis pacto vel quid praeterea ipsorum fidei et agendi potestati commissum esset. Hoc negantibus respondebatur non e re fuisse, ut domini Ordines hac de causa tantum molestiae et sumptuum sibi parerent; sacram regiam Maiestatem coactam quidem belli huius telam exorsam, sponte tamen sua nisuram, ut coepto operi optatus imponatur finis atque honestae quieti ac securitati suae aliorumque opportune consulatur. Dum tandem prosperrimi armorum nostrorum successus innotescerent, de dimissione instare coeperunt, in se recipientes aliis et melioribus mandatis instructos sese redituros. Lautiis itaque donati bini supra nominati navem conscenderunt,⁹ relicto domino de Witte,¹⁰ qui conventui Bromsebroensi inter Calmariam et Chrisianopolim aderit. Dilatum esse congressum in 15/25 Ianuarii certum est; rumore quidem nuntio perhibetur diem 10/20 Februarii praestitutam esse.¹¹

Literae quorundam asserunt nostros Sconingiam, Hallandiam et Blekingiam ut provincias iure competentes coronae Suedicae sibi plane resignari velle, ne quicquam de iis in controversiam veniat;¹² tum caetera quae huic armorum agitationi causam praebuere cum Danis discutere paratos affore.

Scriptum oppositum Danico scripto¹³ de causis belli Suedice et Germanice Holmiae excusum hisce diebus huc allatum est; in quo a Dano obiecta refelluntur et superioribus temporibus acta prolixe repetuntur relicto virtutum aestimatoribus et lectori affectuum perturbationi non indulgenti secundum aequitatem iudicio.

Ex studiosis et scholaribus ad literas minus aptis et hominibus otii studio in aulis refugia sibi parare assuetis 18000 militum extra ordinem collecta esse in Suedia praeter magnum numerum solito more conscriptum ex relatione inde venientium habeo. Pars militum primo vere pro supplemento in Germaniam, pars in Juthiam, pars in Schoningiam mittentur, pars in Norvegiam irruent, pars in naves distribuentur, domi etiam necessariis ad subita eventuum retentis copiis. Decretum est tribus in locis instructas habere classes, Holmiae 30, Vismariae 18, Gotheburgi totidem navium; et mari navigabili undi-

9 Koningin Christina vereerde de Staatse ambassadeurs-vredesbemiddelaars bij hun vertrek uit Stockholm met een gouden ketting (Kernkamp, o.c., p. 139).

10 De Dordtenaar Jacob de Witt mocht de Republiek vertegenwoordigen op het hoffeest ter ere van de troonsbestijging van koningin Christina. In januari maakte hij de reis naar Kalmar (Kernkamp, De sleutels van de Sont, p. 138 en p. 148-149).

11 Het Zweeds-Deense vredesoverleg te Brömsebro, op de grens van Kalmar (Zweden) en Kristianopel (Denemarken), had op 15/25 december 1644 moeten beginnen, maar op verzoek van beide partijen werd de aanvangsdatum eerst verschoven naar 15/25 januari en vervolgens naar 8/18 februari 1645.

12 De door de Zweden begeerde ‘divisio freti’ - het bezit van de gewesten Halland, Skåne (Schonen) en Blekinge - kwam pas bij de vrede van Roskilde (1658) tot stand (Svenska Riksrådets Protokoll X (1643-1644), p. 682, en Kernkamp, De sleutels van de Sont, p. 164-165 en p. 227).

13 Het antwoord op het Deense Manifest, dd. 30 januari/9 februari 1644 (nos. 6774, 6777 en 6793 (dl. XV)), was op 5/15 augustus 1644 te Stockholm ter perse gegaan. De Duitse versie ‘Wiederlegung und Wolgegründete Antwort, auff das Dänische Manifest’ kreeg spoedig een Nederlandse vertaling: ‘Wederlegginghe ende Wel-ghefondeerde Antwoorde, op het Deensch Manifest, waer-inne ... vertoont werdt, dat, teghens alle ... waerheydt, aen ... de Croone Sweden verweten ... werdt, dat zij desen Oorlogh sonder oorsaecke ... den Koninck van Denemarcken soude toe-ghebracht hebben ... vertaelt ... uyt het Hooghduytsche gedruckte Exemplaer tot Stockholm bij Henrich Keyser’, Leiden 1645 (Knuttel, Cat. v. pamfl. no. 5197, en Stadtbibliothek Frankfurt am Main, Flugschriftensammlung ‘Discursus politici’, Frankfort 1930, p. 230).

[p. 357]

que premere hostem, nisi interea temporis honestis, fidis et securis conditionibus pax concludi possit.¹⁴

A sacra regia Maiestate in mandatis accepit marescallus Torstensonius, ut, quam fieri possit, magna manu per hiemem infestari curet Juthiam.¹⁵ Quantum etiamnum constat, victoriam prosequitur in Misnia; missis quoque cohortibus aliquot in Bohemiam, hostium confluentium vires dissipare nititur.

Gallassium et Magdeburgum Coningsmarchius et Hassiaci arcta obsidione adhuc cincta tenent.¹⁶ In Juthia Dani post passam a Wrangelio cladem in stativa secesserunt.¹⁷ Mercenarius miles ob stipendia non soluta signa deserit, velut hostis praedam agit et terram populatur.¹⁸ Gallicus praefectus nomine regis christianissimi¹⁹ 5000 militum Hamburgi conducturus plurimos e transfugis lucraturus putatur.

Deus, illustrissime et excellentissime domine, illustrissimae Excellentiae vestrae incolumitatem et prospera quaeque diutissime indulgeat,

illustrissimae Excellentiae vestrae obsequentissimus servitor,
H. Appelboom.

14 De Zweedse rijksraden hielden nog steeds rekening met de voortzetting van de krijg tegen koning Christiaan IV van Denemarken (Acta pacis Westphalicae; Die Schwedischen Korrespondenzen I, p. 473-475, en ‘Brieven van Hendrik Schrassert’, in Kronijk HG 17(1861), p. 327).

15 De Stockholmse orders waren niet meer actueel. Tegen deze tijd stond het leger van veldmaarschalk Lennart Torstensson al paraat voor een inval in Bohemen (Oxenst. Skrifter 2. afd., VIII, p. 605-614).

16 Soldaten van het expeditieleger van de Zweedse generaal-majoor Hans Christoph, graaf van Königsmarck, bijgestaan door de Hessische versterkingen van generaal-majoor Johann Geyso, beletten de in Maagdenburg achtergebleven infanteristen van de keizerlijke bevelhebber Matthias, graaf Gallas, de toegang tot de bruggen over de Elbe. Toen in de eerste week van januari de vorst inviel, verzuimden zij wachtposten te plaatsen langs de oevers van de rivier. In de avond van de 8^ste januari waagden de keizerlijken zich op het ijs en weken naar Wittenberg uit (Gazette 1645, no. 15, dd. 4 februari 1645).

17 De mars van de Deense kolonel Claus Ahlefeldt naar de Zweedse winterkwartieren in Jutland duurde maar kort. Op 5 januari kwam uit Hamburg het bericht dat kolonel Helmut Wrangel het gevaar had bezworen (Gazette 1645, nos. 9 en 12, dd. 21 en 28 januari 1645).

18 De Fransen waren op de hoogte van de geldnood in de legers van koning Christiaan IV en prins Frederik, administrator van het aartsbisdom Bremen. Begin december schreef kardinaal Jules Mazarin reeds aan de burggraaf van Turenne: ‘Le desarmement du roy de Dannemarck nous donnera moyen de faire quelque levée d'infanterie du costé de Hambourg’ (Lettres Mazarin II, p. 108 en p. 274).

19 De naam van de overste is niet bekend; de troepenwervingen geschiedden onder het wakend oog van Claude de Meulles du Tartre, Frans resident te Hamburg.

Amstelodami, 15 Ianuarii 1645.

Adres: A son Excellence, monseigneur Hugo Grotius, conseiller d'estat et ambassadeur de sa Mayesté la royne et la couronne de Suede, à Paris.

Bovenaan de brief schreef Grotius: Rec. 26 Ian. 1645.

En in dorso: 15 Ian. 1645 Appelboom.