Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 16

7133. 1644 november 7. Van H. Appelboom.¹

Illustrissime et excellentissime legate, domine observandissime,

Expectata reprehensione rerum fallentium quae a me perscribebantur, earundem excusationem et favorabilem interpretationem e literis illustrissimae Excellentiae vestrae laetabundus percepi. Gratulor mihi hoc nomine et illustrissimae Excellentiae vestrae humanitati reus fio.

Credo praetendisse res illas falso repetitas victoriam illam insignem, quam nunc reportarunt arma nostratium maritima ductu fortissimi ducis domini Caroli Wrangelii.² Pugnae locus fuit inter insulam Femeram et Lalandiam, ubi insignem hanc et nobilem obtinuimus victoriam. Ex 26 onerariis navibus, quae viris, tormentis aliisque necessariis egregie erant instructae, vix unam incolumem hostis retrahere potuit, adeo in hoc proelio vehemens nostrorum fuit impetus et secundus pugnae eventus. Una Patientia dicebatur, ex qua novissimo proelio ad Femeram admiralis Windius pugnabat,³ secunda nomen habet Oldenburgum et tertia Tres Leones Aquilonares. Singulae ex his 50 ex metallis tormenta portabant, reliquae captae paulo leviores 30 et quaedam 40 similia tormenta vehe-

1 Hs. Den Haag, ARA, Eerste afd., coll. Hugo de Groot, aanw. 1911 XXIII no. 15 (1644, 40). Eigenh. oorspr. Handtekening afgescheurd, Antw. op no. 7119, beantw. d. no. 7155.

2 Vgl. nos. 7119 en 7121. De feiten klopten ditmaal: op 13/23 oktober behaalden de Zweden in de Fehmarnbelt een grote overwinning op de Deense vloot. Generaal-majoor Karl Gustav Wrangel had met 32 schepen de strijd aangebonden: 12 Zweedse oorlogsbodems en 20 schepen van de hulpvloot van Louis de Geer.

3 Het Deense admiraalsschip ‘Patientia’ had onder bevel van Jørgen Vind (1593-17/27 juli 1644) deelgenomen aan de slag in de ‘Colberger Heyde’ (1/11 juli 1644). In de haven van Kopenhagen was het schip opgekalefaterd en door de nieuwe vlootbevelhebber Pros Mund († 13/23 oktober 1644) weer in de vaart genomen: vgl. nos. 7002 en 7004 (dl. XV).

[p. 128]

bant.⁴ Ad 1000 hominum in hac eorum clade caesi sunt et ad mille quoque capti cum decem captis navibus iunctis duobus admiralibus Christinprisiis introducti.⁵ Admiralis ille qui primarius erat, quia vitam precibus efflagitare nolebat, interfectus.⁶ Mortui illius corpus in portu ibidem servatur. Navis illa quae Lindworm nominabatur, aliaque non minus insignis post duarum horarum incendium vi pulveris et ignis in altum iacta.⁷ Caeterae Danicae naves, quas fuga ex communi periculo liberabat, celeri cursu a nostris prosequutae ad Lalandiam in sabulo haerent, ita ut fere omnes certum sibi interitum contemplari coguntur. In nostra classe vix ulla capta est nec periit, et exigua nostrorum iactura est ad tantam pugnae vehementiam.⁸ Mortuus Danorum admiralis Joannes Ulricus unus est ex filiis regis adoptivis.⁹ Omnia haec extracta sunt ex propria relatione fortissimi ducis Wrangelii, qui immortale sibi nomen famamque hac occasione acquisivit. Deo debitam debemus devotionem cum seria invocatione, ut commodam hanc ex iustis armis laetitiam nobis perpetuam esse velit.

Literae quae mihi e patria 8 Octobris datae perscribuntur, asserunt regem Daniae cum aliquot millibus sese duci Hornio opposuisse.¹⁰ Crebrae eruptiones fiebant totidemque conflictus. Centum et triginta globos maximorum tormentorum in castra nostratium iaculavit rex; damnum vero nostrates sensere trium tantum virorum. Cervus hostium castra transcurrit et frustra eundem sectantibus Danis intra nostratium valla captus est. Etiam equus e Dani castris exutis habenis se pro transfuga nostratibus stitit. Sunt qui laeta haec praetendere volunt.

Secunda Octobris in Nornais tribus Holmia miliaribus circa Waxholmiam humatus est desideratissimus ille heroum Claudius Flemmingius,¹¹ quem deplorant nautae, lugent

4 De Zweden veroverden in de slag 10 Deense oorlogsschepen, waaronder de Patientia (48 kanonnen), de Oldenburg (44 kanonnen) en de Drie Leeuwen (Tre Løver) (36 kanonnen).

5 Generaal-majoor Karl Gustav Wrangel en de admiraals Peter Blumme (Blomme) en Maerten Thijssen Anckarhielm toonden hun buit in de haven van Christianspries (Friedrichsort) in de Kielerfjord.

6 De Deense vlootbevelhebber Pros Mund stierf aan boord van de Patientia. Admiraal Køn Jochum Grabow (DBL V, p. 253-254), vice-admiraal Stenzel von Jasmund (Kancelliets Brevbøger 1644-1645, p. 81) en de zwaargewonde schout-bij-nacht Corfits Ulfeldt (DBL XV, p. 137) werden krijgsgevangen gemaakt.

7 De Deense oorlogsschepen Lindworm (Lindormen) (40 kanonnen) en Delmenhorst (28 kanonnen) werden in brand geschoten. Vier kleinere schepen strandden voor de kust van Lolland en konden alsnog geënterd worden. Slechts twee (drie) schepen slaagden erin om te ontsnappen (Kernkamp, De sleutels van de Sont, p. 312-314).

8 De verliezen aan Zweeds-Hollandse zijde vielen mee. De Zweedse oorlogsschepen hadden slechts lichte averij opgelopen. Zestig zeelieden verloren het leven (Oxenst. Skrifter 2. afd., VIII, p. 591).

9 ‘Joannes Ulricus’. Karl Gustav Wrangel maakte in zijn rapporten als volgt melding van diens dood: ‘Der Dännische General von der flotta, nahmens Hanss Ulrich Prossmunt, ist todt geblieben’ (Oxenst. Skrifter 2. afd., VIII, p. 591 en p. 623). Hij zette met de toevoeging ‘Hanss Ulrich’ de lezers op een verkeerd spoor: vice-admiraal Hans Ulrik Guldenløve (1615-† 31 januari/10 februari 1646), natuurlijke zoon van koning Christiaan IV, slotvoogd van Kronborg (Helsingør), was aan wal gebleven (DBL V, p. 403, en Gazette 1644, no. 137[=140], dd. 19 november 1644).

10 De belegering van Malmö. Toen koning Christiaan IV met een grote troepenmacht in Skåne (Schonen) verscheen, veranderde de strijd in een stellingenoorlog. Om tactische redenen verplaatste veldmaarschalk Gustav Karlsson Hora zijn kwartieren naar een beter te verdedigen plaats in de omgeving van Åkarp en Lund. De koning zette de achtervolging in en koos positie op schootsafstand van de Zweden (Kernkamp, De sleutels van de Sont, p. 104).

11 De Zweedse admiraal Klas Fleming (1592-† 26 juli/5 augustus 1644) sneuvelde in een vuurgevecht met Deense soldaten die vanuit een schans aan de oostoever van de Kielerfjord de haven van Christianspries bestookten. Staande in de kajuit van de ‘Scepter’ werd hij getroffen door een ricochetschot. Zijn lichaam werd op 22 september/2 oktober overgebracht naar Norrnäs (Värmdö), ten zuiden van Vaxholm (SBL XVI, p. 139-144).

[p. 129]

cives et omnis patria lamentis prosequitur. Naves maiores in portum deductae quidem omnes in memoriam revocant fatalem tanti herois casum, sed maxime Sceptrum dicta, infelici globo bis aquam tangenti sese lavans, cum famulo in cubiculario suo circa lectum in femore transfossi. Globus in navi haerens a filiis¹² in rei memoriam servatur et sepulchro appenditur. Filius Hermannus Flemmingius propter parentem et virtutem suam in magno pretio est et viceadmiralis creatus, qui architecturam et apparatum navalem magna nunc industria curat.¹³

Admiralis Tisonius nobilitatus et magnifice donatus est a sacra regia Maiestate. Nomen eius est, ut antea indicavi, Anckerhielm, signa navis circumquaque tormenta exonerans inter duo castella.¹⁴ Habitabit posthac Gotheburgi¹⁵ sub titulo admiralis. Viceadmiralio 200 aureorum et schoutio bij nacht 150 ducatorum donata est; omnibus eius capitaneis et caeteris officiariis etiam donaria missa sunt. Anckerhelmius cepit circa littora Gothlandiae Christiani 5^ti naviculam,¹⁶ vulgo ‘jacht’, 10 tormentis aeneis munitam, quam egregie ornatam sacrae regiae Maiestati obtulit. Multum hic Zelandus in Suedia amatur; aestimatur et a sacra regia Maiestate. Dum exciperet literas illustri ordini ipsum adscribentes, alloquebatur monebaturque, ut famam testimonio hoc dotatam factis superare pergeret cum illis etiam formalibus: ‘dragt U wel’. Duci Wrangelio regni senatoris dignitas promissa, si se in salo hoc autumno fortiter gesserit.¹⁷

Dani Batavos non minore quam Suedos nunc odio prosequuntur,¹⁸ quare bona vel mala nostra ex eventu huius belli etiam ad illos pertinent. Agitur enim commerciorum libertas, pro qua aut nunc dimicandum est, aut Dani arbitrio permittendum, ut pro lubitu fortunam et fata nostra dispenset.

Dies comitiis dictus 2 Octobris.¹⁹ In iis deliberabitur de mediis aut pacis ineundae aut belli prosequendi; in iis etiam regina imperium auspicabitur, quod Deus salutare nobis, ipsi gloriosum faciat.

Quia Torstensonius iam Gallasium insequitur, omnes ex Fiunnia et Zelandia copias rex duxit in Schoniam, ubi hactenus tormentis invicem pugnatum est.²⁰ De pugna nulli adhuc certi nuntii. Ulterius bellum nisi per castra nostra et proelium non videtur posse

12 Herman (1619-1673), Lars (1621-1699) en Jöran Fleming (1628-1667) namen de kogel in ontvangst (SBL XVI, p. 113 en p. 147-157).

13 De oudste zoon ontving de benoeming tot bevelhebber (‘holmamiral’) over de vlootbasis Skeppsholmen (Stockholm); zie no. 7098.

14 De Zeeuw Maerten Thijssen Anckarhielm, sinds september Zweeds admiraal en edelman (no. 7109), had met 20 schepen van de Zweeds-Hollandse hulpvloot bijgedragen aan de Zweedse overwinning in de Fehmarnbelt. Op 29 oktober verliet hij de Kielerfjord en bracht zijn eskader door de Grote Belt terug naar de haven van Göteborg (Kernkamp, De sleutels van de Sont, p. 108-109).

15 De Deense blokkadeschepen hadden weer positie gekozen voor de vesting Älvsborg (no. 7032 (dl. XV)). Zij weken op het bericht dat de Zweedse Hollanders in aantocht waren, naar het noordelijker gelegen Marstrand uit (‘Brieven van Louis de Geer’, in BMHG 29(1908), p. 287-288).

16 Een jacht van de Deense kroonprins Christiaan (1603-1647) (DBL III, p. 336-338). Vermoedelijk werd het schip voor de kust van Jutland of Götaland (Zweedse westkust) aangehouden. Het eiland Gotland lag te ver van de Deense vaarroutes verwijderd.

17 Generaal-majoor Karl Gustav Wrangel ontving zijn verheffing tot rijksraad op 18/28 augustus 1646 (BLS XXI, p. 135-149).

18 Hollandse schippers durfden in de Deense wateren nauwelijks de statenvlag te tonen.

19 Op 8/18 oktober presenteerde rijkskanselier Axel Oxenstierna de regeringsvoorstellen aan de vier standen (Svenska Riksrådets Protokoll X (1643-1644), p. 641-645). De rijksdag die op 1/11 oktober te Stockholm een aanvang had genomen, zou in december afgesloten worden met twee plechtigheden: de troonsbestijging van koningin Christina en het aftreden van de vijf rijksregenten.

20 Nieuws over het front in Skåne (supra, n. 10) en de Zweedse troepenbewegingen aan de Saale.

[p. 130]

differre in ista quidem regni sui parte. Caesarei sub Gallassio ferro et fame minuuntur.²¹ Koningsmarchius mille quingentos equites et occidit et cepit, totidemque sarcinarum plaustra in castra Torstensoniana retulit.²²

Deo sit laus et gloria, qui iustis patriae armis egregiis auspiciis optimoque successu favet. Idem, illustrissime et excellentissime domine, illustrissimam Excellentiam vestram diu incolumem servet, meique more solito faventem, qui semper ero,

illustrissimae Excellentiae vestrae ...

21 Manschappen van de Zweedse veldmaarschalk Lennart Torstensson bestookten in de omgeving van Nienburg en Bernburg de kwartieren van het keizerlijke expeditieleger van Matthias, graaf Gallas.

22 De Zweedse generaal-majoor Hans Christoph, graaf van Königsmarck, had verkenningsposten geplaatst langs de weg van Halberstadt naar Bernburg. Op de 15^de oktober overmeesterde hij een keizerlijk konvooi (Doc. Boh. VII, p. 146-149, nos. 428-433 en p. 150, nos. 435-436 en p. 152 no. 442).

Amstelodami, 7 Novembris 1644.

Bovenaan de brief schreef Grotius: Rec. 16 Nov. 1644.