Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 15

6942. 1644 juli 2. Aan J. Oxenstierna en J.A. Salvius.¹

6943. 1644 juli 4. Van H. Appelboom.¹

Illustrissime et excellentissime legate, domine observandissime,

Tandem Holmia literas habeo nuntiantes classem nostram 46 navium maiorum² et 100 minorum in mari Balthico esse et Bornholmiam occupasse.³ Hornius unum castellum post aliud expugnat et hostem in Sconiae campo non invenit. Mares[c]allus Torstensonius quiescit,⁴ et dum in tam vastis provinciis dispersas habere copias oportet, multas etiam sensim in Germaniam ablegare, nonnunquam a Fiunensibus et Gluckstadiensibus invaduntur proxima praesidia minus firma, quemadmodum non ita pridem Coldingae et nuper Itzahoae factum est.⁵

1 Hs. Stockholm, RA, E 951, coll. J.A. Oxenstierna ser. B II. Eigenh. ondertek. Deze brief aan de Zweedse gevolmachtigden Johan Oxenstierna en Johan Adler Salvius is gelijk aan de nieuwsbrief die Grotius op dezelfde dag aan kanselier Axel Oxenstierna schreef (no. 6941). Gedrukt in Meerman, Epist. (BG no. 1222), p. 160. De tekst is ook bekend van copieën aanwezig te Hamburg, Staats- und Universitätsbibl., Sup. ep. Uffenbachii et Wolfiorum, 42, 117 en 4^o 38, 50; te Hannover, Niedersächs. Landesbibl., ms. XII, 746, f. 97; te Kopenhagen, KB, coll. Thott, 504, 2^o, p. 259; en te Linköping, Stifts- och Landsbibl., Br. 23, 66 en Br. 24, 90.

1 Hs. Den Haag, ARA, Eerste afd., coll. Hugo de Groot, aanw. 1911 XXIII no. 15 (1644, 23). Eigenh. oorspr. Handtekening afgescheurd. Antw. op no. 6918 of 6932, beantw. d. no. 6964.

2 De Zweedse admiraal Klas Fleming had de haven van Dalarö verlaten. Met een vloot van ongeveer 48 schepen zette hij koers naar de Sont (Kernkamp, De sleutels van de Sont, p. 92).

3 Het Deense eiland Bornholm werd een jaar later door de Zweden bezet. Misschien vergist Harald Appelboom zich hier en doelt hij op de verovering van Laholm door het leger van de Zweedse veldmaarschalk Gustav Karlsson Horn (14/24 mei 1644). Even voorspoedig was de aanval op Halmstad (1/11 juni) verlopen (Oxenst. Skrifter 2. afd., VIII, p. 312-314).

4 De Zweedse opperbevelhebber Lennart Torstensson verheugde zich over het herstel van het postverkeer met Stockholm. Op 12/22 juni ontving hij in zijn hoofdkwartier te Haderslev het bericht dat de vloot van Klas Fleming in aantocht was. Veertien dagen later kwam in de havenstad Christianspries (tegenw. Friedrichsort, aan de noordoever van de Kielerfjord) de verbinding tot stand (Oxenst. Skrifter 2. afd., VIII, p. 427-435, en Kernkamp, De sleutels van de Sont, p. 92-93).

5 Deense soldaten roeiden 's nachts van Funen naar Jutland. Op de meest onverwachte momenten voerden zij aanslagen uit op de Zweedse regimenten die bij Kolding en de schans van Middelvaart (Middelfart) de wacht hadden betrokken (Kernkamp, De

[p. 547]

⁵

5 sleutels van de Sont, p. 86-87). Hun strijdmakkers in de Deense garnizoenssteden Glückstadt en Krempe lieten zich gelden in het hertogdom Holstein: op 15 juni overrompelden zij een Zweeds legerkamp te Itzehoe (Gazette 1644, no. 79, dd. 9 juli 1644).

[p. 547]

Hic a domino Geerio comparatae naves 15 circa Vlilandiam morantur et alias maiores a Geerio adhuc comparatas expectant,⁶ ut cum illis postea quae Cimbrica occupant litora Suecis maioribus se coniungant vel in propiori oceano Danum divertant pugnisque infestent. Multa de clade earum navium sparsa sunt a Danis;⁷ interea tamen certum manet priori pugna fugisse regem, alteram tempestate diremptam. Nonnullus autem timor occupavit nostros ex maximis navibus Danicis perpetuaque explosione tormentorum ingentium laceratos, quo timore usi sunt nonnulli nautae natione Dani a Gerio conducti,⁸ qui 300 ad seditionem et domuitionem moverunt, iam vero hic sedatam. Rex autem Daniae in insulis Norvegicis suam reparavit classem,⁹ ut omnia manerent secreta et suos non terreret; inde fabulis occasio.

Koningsmarchius Lipsiam reliquit et Veerdam rediit,¹⁰ maxime intentus actionibus Gallasii et Hatsfeldii.¹¹ Ragoczius nuntiis magis caesareanorum quam armis oppressus est.¹² Secessus nonnullus et tractatus simulatio exinde facta, quod et lues pestifera et fames copias caesareanorum consumit, dum accessione Turcarum et aliarum copiarum se firmet princeps,¹³ vix humilem pacem spiraturus, cum et pecunia auctus et spe optima plenus sit. Caesareani gaudent sibi datam ex bello Danico occasionem differendi pacis

6 In de Republiek werd de schade hersteld die de hulpvloot van Louis de Geer in de zeeslagen in het ‘Diep van List’ (16/26 mei en 25 mei/4 juni) had opgelopen. Op 14 juli had admiraal Maerten Thijssen weer een vloot van 30 schepen bijeen (‘Brieven van Louis de Geer’, in BMHG 29(1908), p. 271-274).

7 De zegevierende Deense tijdingen werden in Antwerpen vertaald en verspreid onder de titel ‘Copiën translaet van drie missiven, daeruyt de continuatie te sien is van de victorie, die syne Koninglijcke Majesteyt van Dennemarcken tegens de Sweedtsche vloote, die in Hollandt geëquipeert is, in Lysterdiep heeft verkregen. Item de victorie van syne Hooghfurstl. Doorl. den Eertzbisschop tot Bremen, daer hy 3 Sweedtsche regimenten aen de riviere de Aller boven Bremen gheruyneert heeft’ (‘Brieven van Louis de Geer’, p. 270-272). Prompt hierop verscheen in de Republiek een pamflet met de visie van de ‘koninklijke Zweedse’ admiraal Maerten Thijssen op de gebeurtenissen van 16/26 mei (Knuttel, Cat. v. pamfl. no. 5084, en Kernkamp, De sleutels van de Sont, p. 299-302).

8 De Deense tijdingen (supra, n. 7) maakten gewag van ‘Hooghduytsche officieren ende soldaten’ die ‘sich jammerlijck’ hadden aangesteld en ‘de Sweeden in de helle vervloeckt’.

9 Koning Christiaan IV was na de eerste zeeslag in het ‘Diep van List’ naar Noorwegen gezeild. Na de tweede slag (25 mei/4 juni) liet hij zijn vlaggeschip ‘Trefoldighed’ weer koers zetten naar de westkust van Jutland (Kernkamp, o.c., p. 90-92).

10 Zodra de Zweedse generaal-majoor Hans Christoph, graaf van Königsmarck, zijn garnizoenen te Leipzig en Erfurt van nieuwe voorraden had voorzien, voerde hij zijn leger terug naar het aartsbisdom Bremen. Eind juni trok hij door het bisdom Verden (Doc. Boh. VII, p. 104 no. 280, en Acta pacis Westphalicae; Die kaiserlichen Korrespondenzen I, p. 496).

11 Het keizerlijke expeditieleger van Matthias, graaf Gallas, versterkt met regimenten uit het leger van veldmaarschalk Melchior von Hatzfeldt und Gleichen, legerde omstreeks deze tijd in de omgeving van Maagdenburg (Acta pacis Westphalicae; Die Schwedischen Korrespondenzen I, p. 269).

12 Het offensief dat de keizerlijken onder bevel van Johann, graaf van Götz(en), tegen de Zevenburgse vorst György I Rákóczi hadden ontketend, kwam op de onbegaanbare bospaden naar Kośice (Kaschau), Preśov (Eperies) en Tokaj stil te liggen.

13 Nu hij zich verzekerd had van Franse financiële steun, brak de Zevenburgse vorst György I Rákóczi de wapenstilstandsbesprekingen met vertegenwoordigers van de keizer en de koning van Polen af. Volgens de laatste berichten had hij nog 38000 man beschikbaar voor de voortzetting van de strijd tegen de keizer (Acta pacis Westphalicae; Die Franzö sischen Korrespondenzen I, p. 294).

[p. 548]

tractatum,¹⁴ haud obnoxium causae privatae regnorum Sueciae et Daniae, quae de commerciorum libertate liberoque mari decertant.

Accusat Gallos caesar, quod seditiosum emiserint scriptum vocando Germaniae principes ad generalem pacis tractatum.¹⁵ Ingratum namque Austriacis est impugnari domus et ambitionis suae secreta, quae ex lubidine agitare Europam semper nisa fuit. Ex Rosenhanii literis cognosco Harcottae¹⁶ dispatiatum fuisse Davausium et se excussasse Oxenstiernii Excellentiam, quod propter milites Bremenses exire urbe non audeat antequam salvum conductum ab episcopo acceperit.

Princeps Auraicus castra mutavit et Maldegamum venit.¹⁷ Illustrissimus dominus comes de La Gardie¹⁸ retulit mihi se diu cum principe Arausionensi locutum fuisse Assenedae,¹⁹ principio²⁰ mox a comite quaerente, quomodo cum legato nostro Grotio esset, et necessariam fuisse Serisani ablegationem,²¹ cum melius doctissimi viri partes quam ministri status tueatur legatus vester Grotius, quem mirabatur tamdiu a Suecis in tantis negotiis retineri.²² Comes autem respondit non dubitare se, quin satis superque sacra regia Maiestas regentesque patriae et officii gravitatem et negotiorum pondera et loci celebritatem et personae qualitatem aestimaverint per tot annos, nec alia de causa retinuisse tantum virum quam quod summe utilis et necessarius visus fuit in regno, propter

14 Omdat de keizer trouw bleef aan de bemiddeling van koning Christiaan IV van Denemarken op de vredesconferentie te Osnabrück, waren de gevolmachtigden Johann Weichard, graaf van Auersperg en Johann Baptist Krane niet ingegaan op het voorstel van de Zweedse gevolmachtigde Johan Adler Salvius om de ceremonie van de uitwisseling van de volmachten te laten plaatsvinden op een neutrale plaats.

15 De Franse gevolmachtigden Claude de Mesmes, graaf van Avaux, en Abel Servien hadden in een schrijven, dd. 6 april 1644, de Duitse vorsten en standen opgeroepen om vertegenwoordigers naar Munster en Osnabrück te zenden. In de uitnodiging hadden zij de ‘vredeswil’ van de Habsburgers in twijfel getrokken (Dickmann, Der Westfälische Frieden, p. 167). De tekst van de uitnodiging is afgedrukt in Meiern, Westphälische Friedens-Handlungen I, p. 219-252.

16 De ontmoeting van de Franse en Zweedse gevolmachtigden op woensdag 12/22 juni te Harkotten vond geen doorgang. Op 5 juli ontving Grotius daarover bericht van Schering Rosenhane, Zweeds resident te Munster; zie no. 6933.

17 In het Staatse legerkamp te Assenede was na de mislukte aanslag op Sas van Gent niets vermeldenswaardigs voorgevallen. Op 28 juni zocht Frederik Hendrik de vijand in de omgeving van Brugge op. Over Eeklo bereikte hij de volgende dag de plaats Maldegem (Briefw. C. Huygens III, p. 500 en p. 502).

18 De Zweedse graaf Magnus Gabriel De la Gardie had afgelopen najaar zijn ‘tour’ willen afsluiten met een bezoek aan de Languedoc; zie no. 6467 (dl. XIV). Op de terugweg werd hij opgeschrikt door het nieuws dat ten gevolge van de Zweeds-Deense oorlog de verbindingen met Stockholm waren verbroken. Verstoken van wisselbrieven van zijn vader, rijksmaarschalk Jacob Pontusson De la Gardie (1583-1652), moest hij met geleend geld zijn verblijf in Parijs aanhouden tot hem de verzekering was gegeven dat de vaarwateren weer veilig waren. Eind mei ontving hij van Louis de Geer een bericht over het aanstaande vertrek van de Staatse ambassadeurs naar het noorden. De graaf en zijn gevolg konden hun ongeduld niet langer bedwingen. Omstreeks de 12^de juni vonden zij in de haven van Calais een schip dat op Holland voer; zie no. 6920.

19 Graaf Magnus Gabriel De la Gardie bezocht het Staatse legerkamp te Assenede in de hoop dat Frederik Hendrik hem onder de bescherming van de ambassadeurs Jacob de Witt, dr. Andries Bicker en Cornelis van Stavenisse zou plaatsen. Omdat de prins ‘onpartijdigheid’ nastreefde, drong de jonge Zweed niet verder aan op een thuisreis in dit illustere gezelschap.

20 ‘principio’, vermoedelijk een verschrijving voor ‘principe’.

21 In de afvaardiging van de speciale koninklijke commissaris Marc Duncan de Cerisantes naar Parijs zag Frederik Hendrik een teken dat de rijksraden in Stockholm van plan waren te breken met de trotse standpunten van hun ambassadeur in Parijs.

22 Het is mogelijk dat Henri de Béringhen (nos. 6898 en 6939) de heer van Cerisantes aan de prins heeft voorgesteld. Die ontmoeting zou dan plaatsgevonden moeten hebben op het prinselijk jacht in de haven van Dordrecht (3-4 juni); vgl. Bots-Leroy, Corresp. Rivet-Sarrau II, p. 291 en p. 298.

[p. 549]

bellum et negotia pacis communia maximam legati prudentiam, diligentiam, experientiam et scientiam requirente. Cum autem ad alia diverterit principem comes, saepius tamen ad mentionem illustrissimae Excellentiae vestrae sua sponte rediit²³ et ad nauseam usque tam amantis illustrissimam Excellentiam vestram pectoris inveterati odii propter notas rationes se conscium fecit.

Principis et aliorum Dano addictorum instinctu mutarant consilium Status et contentos se reddant, si confirmare poterint transactionem anno 1637 factam,²⁴ cum antea voluerint ad rosenobilis quantitatem vi aut pactis redigere vectigal.

Summa indulgentia illustrissimae Excellentiae vestrae et confidentia mea tam libere nunc ire calamum fecit, ut nihil esse putem a mea tenuitate et intimo candore obsequioque profectum, quod non excuset summus illustrissimae Excellentiae vestrae in me favor, qui tot vota pro incolumitate illustrissimae Excellentiae vestrae exprimit, quot suspiria pro sospitate propria necessitates quotidianae efflagitant, futurus dum vixero, illustrissime et excellentissime domine,

illustrissimae Excellentiae vestrae ...

23 In februari 1643 hadden Zweedse adellijke ‘touristen’ - onder wie Magnus Gabriel De la Gardie - Grotius benaderd met het verzoek om ‘Serizantius’ aan te bevelen bij rijkskanselier Axel Oxenstierna; zie no. 6110 (dl. XIV).

24 De vraag of Staatse koopvaardijschepen bij het passeren van Helsingør de gebruikelijke tol aan koning Christiaan IV moesten betalen. Aanvankelijk begeerden de Staten-Generaal de terugkeer naar de tolvoet zoals die ten tijde van het erftractaat van Spiers van 1544 gold: één rosenobel (Kernkamp, De sleutels van de Sont, p. 14-15, p. 30 en p. 221). Na advies ingewonnen te hebben van de prins gingen de Staten accoord met het in het najaar van 1641 te Glückstadt afgesproken standaardtarief van 1637; vgl. no. 6777, en Kernkamp, o.c., p. 28-35 en p. 66-70.

Amstelodami, 4 Iulii 1644.

Illustrissimae Excellentiae vestrae humillimas ago gratias pro communicatis mihi palatini Sarmatici literis.²⁵

Legati Foederatorum procerum Bickerus, Wittius, Stavenessius in Sueciam per Sundam,²⁶ Scaepius, Sonkius, Andreas in Daniam ibunt²⁷ et heri ex hac urbe in Flylandiam discessere.²⁸ Faxit Deus, ut consilia inveniant ad pacem tutam et orbi christiano ac imprimis Suediae utilem.

Illustrissimo et excellentissimo legato illustrissimus dominus comes de La Gardie²⁹ officia sua perquam commendata cupit.

25 Krzysztof Opaliński (1609-1655), ‘woiwode’ van Poznań, had op 6/16 mei [= maart] 1644 een vredelievende brief aan de Zweedse opperbevelhebber Lennart Torstensson geschreven. Grotius vond de tekst een ruimere verspreiding waard; zie nos. 6931 en 6941.

26 De instructies voor de Staatse vredesmissies naar de hoven van koning Christiaan IV en koningin Christina kwamen op 25 juni gereed. Langzaam werd in het Vlie de vloot in gereedheid gebracht die de gezanten naar het noorden zou brengen. Na een korte samenkomst in Amsterdam begaven de ambassadeurs Jacob de Witt, dr. Andries Bicker en Cornelis van Stavenisse zich op 4 juli aan boord van het schip van kapitein Anthonis van Zalingen.

27 Het schip van schout-bij-nacht Claes Waterdrincker zou de ambassadeurs dr. Gerard Schaep, Albert Sonck en de Friese raadsheer Joachim Andreae in Helsingør aan land brengen.

28 Op 7 juli liet admiraal Witte de With de zeilen hijsen. Aangekomen in het Skagerrak splitste de vloot zich. Het schip van kapitein van Zalingen zette met een convooier koers naar Göteborg, terwijl de andere schepen hun tocht naar de Sont vervolgden.

29 Graaf Magnus Gabriel De la Gardie moest zijn vertrek nog uitstellen. Op 15 september verliet hij de Republiek op een schip van Louis de Geer; zie no. 7054.

Adres: A son Excellence, monseigneur Hugo Grotius, conseiller d'estat et ambassadeur de sa Majesté la royne de Suede en France, à Paris.

[p. 550]

Bovenaan de brief schreef Grotius: Rec. 12 Iulii.

En in dorso: 4 Iulii 1644 Appelboom.