Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 14

6345. 1643 juli 31. Aan A. Oxenstierna.¹

Excellentissime et illustrissime domine,

Ubi apud me recogito quae antehac ab aliis viris hic summis et postremum a comite Briennio dicta mihi fuere super foederibus,² dubitare cogor annon pacta quaedam quae mutata vellent, habeant pro personalibus, alia quae ipsis placent, pro perpetuis et regno obligantibus; de qua re certius iudicare possem, si et pacta vidissem omnia et literas eas quas nunc in Suediam missas ex Briennio³ intellexi. Pro electore Palatino hoc obtinui ut mandatis legatorum qui hinc ituri sunt, insereretur, laborarent pro eo quantum ferrent res.⁴ Ita enim semper temperavi sermones meos ut neque putarem regna Suediae et Galliae obstringenda, nisi et se obstringeret Anglia ad domus eius restitutionem,⁵ neque tamen omittendam curam eius domus, cuius semper in Suedia magna habita est ratio. Pro landgravia, ut iam ante indicavi, hoc obtinuimus ut renovatum sit foedus, dante Gallia Hassis extra ordinem francicorum centum millia cum promisso liberalitatis extraordinariae in posterum.⁶ Habebimus et brevi publicatum edictum,⁷ firmans vetera edicta pro libertate religionis; quam ad rem posui operam, ideo quod scirem, nisi id fieret, semen inde fore bello civili, cui facile alimenta aggesturi essent alii qui rebus praesentibus contenti non sunt, quales in Gallia sunt multi semper. Haec, quanquam in prioribus meis literis⁸ posita, repetii, ut velut uno intuitu rerum status cognoscatur.

1 Tekst naar copieboek Dresden, Sächs. Landesbibl., C61, 153; gedrukt in Oxenst. Skrifter 2. afd., IV, p. 317 no. 491. Afschrift ook in copieboek Leipzig, UB, ms. 2633, f. 92.

2 Kardinaal Jules Mazarin had de documenten behorende bij de ratificatie van het Frans-Zweeds subsidieverdrag van 30 juni 1641 zonder de tussenkomst van de Zweedse ambassadeur naar Stockholm verstuurd; zie no. 6350.

3 Staatssecretaris Henri-Auguste de Loménie, graaf van Brienne, schonk de ambassadeur een maand na de verzending enige opheldering; vgl. 6330.

4 Zie Grotius' brief aan Karl Ludwig van de Palts van 31 juli 1643 (no. 6341). In de definitieve versie van de instructie voor de Franse gevolmachtigden ter vredesconferentie, dd. 30 september 1643, werd een rubriek ‘Palts en Beieren’ opgenomen (Acta pacis Westphalicae; Instruktionen, p. 107 n. 1 en p. 108-110 (‘section quinziesme’ en ‘section seiziesme’)).

5 Deze gedachte had Grotius al ontwikkeld in zijn nieuwsbrief van 20 juni 1643 (no. 6271 n. 10).

6 Zoals Grotius in zijn schrijven van 18 juli aan de Zweedse rijkskanselier (no. 6323) noteerde, had hij in Parijs de vertegenwoordigers van landgravin Amalia Elisabeth van Hessen-Kassel geassisteerd bij hun besprekingen over de verlenging van het Frans-Hessisch verdrag van 27 augustus 1639. Mogelijk was het aan zijn bemiddeling te danken dat in de ‘section quinziesme’ van bovengenoemde instructie (supra, n. 4) de gevolmachtigden op het hart werd gedrukt dat: ‘Ilz auront un soing particulier de Madame la Langrave et des Ducz de Lunebourg et de Brunzwik’.

7 Onderstaande berichten komen ook voor in Grotius' brieven aan Nicolaes van Reigersberch dd. 31 juli 1643 (nos. 6343 en 6344).

8 Onder andere in zijn brief van 11 juli 1643 (no. 6314).

[p. 437]

Legatus alter Hispanicus, Didacus Saviedra, impetravit a regina regente ut urbem hanc, non et ipsam videret. Satis illi fuit temporis ad cognoscendos qui hic sunt animorum motus et faciendas largitiones, si qui vellent accipere. Saepe per occasionem venatus conveniunt dux Aurelianensis, Vindocinensis, Guisius, Elboevius, episcopus Metensis,⁹ sed et princeps Condaeus cum aliis, cuius domus aucta est nepote: peperit enim partum marem ducis Anguiani uxor.¹⁰

Ipse dux sperat se potiturum Theodonisvilla intra mensem qui imminet. Nec videntur id impedire posse hostes, quia partem eorum detinet princeps Arausionensis. Ne autem eis se iungant Bavarici et Lotharingici, prohibet comes Guebrianus, quorum Guebrianus apud Rothwilam esse dicitur, dux Carolus cum suis et Bavaricis apud Simmeringam. Legati Davausius et Chavigniacus dicuntur profecturi medio mense qui venturus est, paulo minore cum comitatu quam antehac fama tulerat.¹¹ Ibunt autem a Mazeriis, Moza amne, per Hollandiam, tentaturi si quid ibi agere possint e re sua. Dux Longovillanus¹² serius sequitur, ut eum priores salutent caesariani, si priores eo venerint.

In Anglia cohors quaedam regia dissipata est.¹³ Parlamentarii autem omnia de pace colloquia abrumpunt, septendecim illis, quos rex a venia excepit, alios in parem desperationem attrahentibus. Braunus, qui hic Angliae res egit, velit et a Gallia et a Suedia scribi ad regem Daniae nolle se dividi causam Palatinam a colloquio universali super pace.¹⁴ Sed neque Gallia sine Anglia ea de re quicquam dabit quod ipsum obliget, neque Suediam id facturam arbitror. Si velit rex Angliae fidem dare se adiungendi armis Suedicis et Gallicis nisi restitutio Palatinae domus obtineri possit, facile illi pax domestica procurabitur, ita ut ipsi regium ius maneat et parlamento avita libertas. Et sic iudicare video eos qui hic nunc plurimum possunt. Si bellum durat, merentur poenas dedere Leodicenses ob interfectos Hassicos, qui in arce erant Gronsfeldia, contra fidem datam.¹⁵

Deus, excellentissime et illustrissime domine, Sublimitatis tuae consilia ad optimum publicum gubernet,

Sublimitatis tuae devotissimus cultor,
H. Grotius.

9 Gaston van Orléans had zijn ‘jachtvrienden’ gekozen uit de huizen van Bourbon-Vendôme en Lorraine: zijn halfbroer César de Bourbon, hertog van Vendôme, Henri II de Lorraine, hertog van Guise, Charles II de Lorraine, hertog van Elbeuf, en nog een andere halfbroer: Henri de Bourbon (1600-1682), bisschop van Metz, de latere hertog van Verneuil (DBF VI, kol. 1397).

10 Uit het huwelijk van Louis II de Bourbon, hertog van Enghien, met Claire-Clémence de Maillé-Brezé was op 29 juli een zoon, Henri-Jules de Bourbon, geboren. Ten huize van de prins van Condé werd de geboorte van de toekomstige erfgenaam niet uitbundig gevierd (Journal d'Olivier Lefèvre d'Ormesson I, p. 87-88).

11 Volgens Constantijn Huygens kregen de gevolmachtigden Claude de Mesmes, graaf van Avaux, en Léon le Bouthillier, graaf van Chavigny, ieder voor zich de beschikking over een geleide van 6 kamerheren, 12 pages en 24 lakeien (Briefw. C. Huygens III, p. 414).

12 Henri d'Orléans, hertog van Longueville, maakte zich pas in mei 1645 reisvaardig.

13 Vermoedelijk doelt Grotius hier op de tegenslag die het leger van koningin Henriëtte Maria op doortocht naar Oxford bij de plaats Nottingham had ondervonden (CSP Ven. 1642-1643, p. 298). In een van de schermutselingen verloor de Staatse legerofficier Hendrik, baron van Dohna, het leven (Briefw. C. Huygens III, p. 412, 431 en p. 435).

14 Het initiatief van de Engelse resident in Parijs sir Richard Browne miste zijn uitwerking niet. Op 28 augustus richtte de Franse regering zich tot de koning van Denemarken met een aanbeveling ten gunste van het huis van de Palts (Acta pacis Westphalicae; Die kaiserlichen Korrespondenzen I, p. 115, en K. Hauck, Karl Ludwig, Kurfürst von der Pfalz, p. 70-72); zie ook nos. 6406 en 6407.

15 De Hessen hadden het kasteel Gronsveld bij Eijsden begin juli veroverd. Hun aanwezigheid lokte een daadkrachtig verzet van soldaten en boeren in het Luikse uit. Na een geslaagde aanval schonden de Luikenaren de afspraken over een vrije uittocht van het verslagen Hessische garnizoen (Gazette 1643, no. 95, dd. 1 augustus 1643; J. Daris, Histoire du diocèse et de la principauté de Liége I, p. 221-223, en L. van Tongerloo, in Hess. Jb. Landesgesch. 14 (1964), p. 253-254).

[p. 438]

[Lutetiae,] XXI/XXXI Iulii 1643.

Portugalli in Gallaeciam intrasse dicuntur; Odincurtius cepisse Ribacortum, transisse Iberum amnem, habere secum in armis viginti millia. Hispanus laborat ad pacem in Italia constituendam, ubi dicuntur papae eripuisse Veneti quaedam ad Padum, Parmensis et Mutinensis in Ferrariensi agro, Ethruscus in Urbinate. Classis Turcica adhuc apud Siciliam conspicitur. Princeps Thomas et Pedemontani dicuntur obsidere Astae Novum, quod dicitur, Oppidum. Papa cardinales quosdam fecit, inter quos non est episcopus Bellovacensis, impediente, ut creditur, Mazarino. Ingolismensis dux acceptis a duce Anguiano quatuor equitum millibus quorum in obsidione nullus est usus, Picardiam servat. Hispani, octo hominum millibus apud Bononiam conspecti, praeter villarum incendia nihil effecere. Creduntur sperasse proditionem Ardresiae et Monthelini.¹⁶ Sex millia militum hic conscribuntur nova.

Francofurti qui fuit conventus interrumpitur, concurrentibus in id sententiis protestantium et maioris partis romanensium. Mittent igitur suos et principes et civitates ad loca colloquii de pace constituta ibique de causa etiam Palatini agetur, nisi quod Zimmeriensi duci restitutionem imperator promisit eaque de re scripsit ad Melonem. Armis ad tuitionem Westphaliae comparatis praefuturus dicitur Hazfeldius.¹⁷ Paria consilia agitantur Magontiaci, si civitas Francofurtensis eo possit perduci. Sed metuunt alii ne ista consilia, in speciem media, re ipsa imperatoris res agant. Dux Carolus Homburgi, demoto praefecto quem imperator dederat, posuit sibi fidum crediturque a Danubio ad Rhenum rediturus et captaturus occasiones reconciliandi se cum Gallia. Wurtenbergici pacta sperant nova magisque sibi commoda.¹⁸

Ducis Aurelianensis uxorem¹⁹ praegnantem esse medici sperare nos volunt. Consanguinei cardinalis Riceliaci adhuc in suis honoribus ac praefecturis manent,²⁰ contra multorum studia defendente eos principe Condaeo.²¹ Dux Bulionius scriptum edidit, cur libera possessio Sedani ipsi restitui debeat, sed nihil aliud obtinet quam tempus mensis unius ad deliberandum an compensationem velit accipere. Episcopus Bellovacensis magis magisque negotiis se subtrahit. Didacus Saviedra pransus apud chartusianos, conspecto Cursu, id est eo loco in quo carrucae ambulant, eodem die ab hac urbe discessit.

16 Misschien de plaats Montreuil, ten zuiden van Ardres.

17 De keizerlijke veldmaarschalk Melchior von Hatzfeldt und Gleichen was voorgedragen voor het bevelhebberschap over het leger van de Westfaalse Kreits (Foerster, Kurfürst Ferdinand von Köln, p. 238-246).

18 Eberhard III (1614-1674), hertog van Württemberg, had in 1638 voor het verkrijgen van een keizerlijk pardon grote territoriale concessies moeten doen. Door te wijzen op de schade die de Frans-Weimarsen zijn landen met hun opmars naar Rottweil hadden toegebracht, wilde hij zich verzekeren van internationale belangstelling voor zijn interne problemen (NDB IV, p. 236-237).

19 Margaretha van Lotharingen hoopte haar hereniging met Gaston van Orléans te mogen beklinken met de komst van een zoon of een dochter (Journal d'Olivier Lefèvre d'Ormesson I, p. 100).

20 In het bijzonder Marie-Madeleine de Vignerot, hertogin van Aiguillon, Armand-Jean de Vignerot du Plessis, hertog van Richelieu, en Jean-Armand de Maillé, markies van Brezé, hertog van Fronsac.

21 Henri II de Bourbon, prins van Condé, diende als schoonvader van Claire-Clémence de Maillé-Brezé een persoonlijk belang; vgl. no. 6247.

Bovenaan de brief in de copie te Leipzig: Argumentum. De sincero Gallorum animo dubitat. Electoris Palatini restitutionem urget. Landgraviam Hassiae largitionibus captam exponit. Furoris Anglicani et technarum ministerii Gallici historiam continuat.