Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 14

6406. 1643 september [5]. Aan A. Oxenstierna.¹

Excellentissime et illustrissime domine,

Novis imperiis abesse non solent in Gallia res novae.² Animos omnium et sermones nunc in se vertit dux Bellifortius, filius ducis Vindocinensis, die Jovis exacto claro mane cohortibus et turmis praetorianis currum antecedentibus, cingentibus, subsequentibus, vexillis explicitis, tympanis sonantibus, ductus reginae regentis iussu in arcem ad Silvam Vicennensem. Causa creditur haec, quod die Martis cum regina a Chavigniaco invitata esset ad convivium pomeridianum in arcem Vicennensem et cardinalis Mazarinus eo constituisset venire, indicia ad reginam portata sunt, per quae credidit Bellifortio multisque aliis constitutum manus iniicere in cardinalem Mazarinum, odiosum multis ob exempla marescalli Anchoritani³ et cardinalis Riceliaci, quorum vestigiis insistere creditur. Dux Vindocinensis hinc abiit; dicuntur multi fuisse consilii, aut illius quod dicitur, aut latentis alicuius, participes. Est Vindocinensis et per matrem⁴ et per sororem innexus Lotharingicae domui,⁵ quae suspecta ob veteres contra domum Borboniam molitiones nunc quoque non immemor creditur irrogati exsilii et comitatis qua eos extorres coluere Hispani praefecti. Sunt ex ea domo duces Guisius, Elboevius, Chevreusius. Innexi sunt Nemorosius, Mombasonius⁶ et alii. Hi pacem quidem cum imperatore et Hispano desiderant, sed si eam habere possint, creduntur foederatos Galliae non multum curaturi. Contra alii putan-

1 Tekst naar copieboek Dresden, Sächs. Landesbibl., C61, 157; gedrukt in Oxenst. Skrifter 2. afd., IV, p. 330 no. 496. Afschrift ook in copieboek Leipzig, UB, ms. 2633, f. 103. Aangezien Grotius in deze nieuwsbrief alleen gebeurtenissen en feiten weergeeft die hij voor zijn wekelijkse correspondentie op 5 september had vergaard, lijkt het beter de brief op [5] september te dateren en de datering 29[=30] augustus/9 september aan te houden als datum van verzending. Zie voor een andere overlevering van de brieftekst, Grotius' brief aan Johan Oxenstierna (no. 6407).

2 Onderstaande berichten komen ook voor in Grotius' nieuwsbrief aan Nicolaes van Reigersberch dd. [5] september 1643 (no. 6405).

3 De Florentijn Concino Concini († 24 april 1617), maarschalk van Ancre, domineerde het hof van regentesse Maria de' Medici.

4 Lees: ‘uxorem’. De moeder van de hertog van Vendôme was Gabrielle d'Estrées (ca. 1571-1599), maîtresse van koning Hendrik IV van Frankrijk (DBF XIII, kol. 151-153).

5 Prominente leden van de ‘anti-Bourbon’ factie waren Margaretha van Lotharingen, Henri II de Lorraine, hertog van Guise, Charles II de Lorraine, hertog van Elbeuf, en Marie de Rohan, echtgenote van Claude de Lorraine, hertog van Chevreuse.

6 Charles-Amédée van Savoye, hertog van Nemours, schoonzoon van de hertog van Vendôme (no. 6313), en Hercule de Rohan, hertog van Montbazon, vader van de hertogin van Chevreuse en thans echtgenoot van Marie d'Avaugour de Bretagne, de hertogin die met haar indiscreties (no. 6353) het bestaan van de factie van de ‘Importants’ aan het licht had gebracht.

[p. 521]

tur omni modo bellum trahere velle ut ad suas utilitates pertinens. De indutiis sermones quidem sunt, sed Austriaci breves vellent, ut insidientur occasionibus quas Galliae motus possunt producere; Galli longas, ut bello captorum recens possessio ex tempore auctoritatem nanciscatur. Patruus regis creditur in Luparam immigraturus, ut eo propior sit consilio publico, vexatus multum articulorum doloribus, vectationem aegre ferentibus. Idem patruus regis ab affinibus suis Lotharingicae domus expressit, ut cardinali Mazarino opem suam adferrent, crediturque uxorem, ad quam multi fiunt Lotharingicorum concursus, amoturus Blesam. Est autem is princeps plane in potestate abbatis Riverii,⁷ qui olim Riceliaci, nunc Mazarini cardinalis beneficiis obstrictus est. Princeps Condaeus Lotharingicos non immerito metuit, sed si Mazarinus cardinalis in multorum incurrit odia, etiam hoc in usus suos poterit vertere. Non poterit posthac non anxia esse vita cardinalis Mazarini, quam si custodiis tueri volet, accendet odia, si non, patebit insidiis.

Vetita hic est frumenti exportatio. Gassio vivit, sed non extra periculum. Levis armaturae peditibus⁸ praeficitur Ranzovius. Chavigniacus parat se itineri et per Mazarinum sperat se rediturum in partem rerum. Antequam Harcurtius in Angliam eat, a Crassio, qui eo praemissus est, literae exspectantur. Proponunt Galli foedus cum Anglia belli inferendi arcendique. Credo fieri posse ut ad Palatinatus restitutionem, si ea per colloquia obtineri non poterit, societas ineatur. Sed ut in Hispanum, qui semper ea parte Palatinatus quam tenet, cedere paratus fuit, arma sumantur, nec regi Angliae, quantum ego iudico, persuadebitur, nec parlamento. Mitto literas quas regina regens ad regem Daniae scripsit.⁹ Velint qui res Palatinas agunt¹⁰ par officium a Suedia praestari. Mitto et literas¹¹ electorum quatuor Mogontiacensis, Coloniensis, Saxonis, Brandeburgici ad regem Angliae super re Palatina. Brandeburgicus se excusavit, quod plus efficere non potuerit. Iis qui negotia Anglica quique Palatina per Germaniam procurant, non satisfaciunt hae literae. Mazarinus ad ducem Neoburgicum¹² scripsit, ut eum a consiliis Westphalicae defensionis abstraheret. Non, si ea ineatur societas, tutiorem eum fore ab armis Gallicis, nec ea via recuperaturum ius successionis in electoratum, quod ei per imperatorem Bavarumque ereptum est.

Francofurti disputatur adhuc tum de aliis malis minuendis quae Germaniam premunt, tum de iudiciis. Nolunt romanenses rem perduci eo ut par sit ex utraque religione iudicantium numerus. Bavarus gaudet interiici has controversias, quominus cogitetur de iis quae ipse iure armorum tenet, iactatque se de amicitia Gallica. In iudaeorum capita singula decernetur tributum floreni imperialis ad supplenda salaria imperialis camerae.¹³ Eiusdem camerae praeses Volmarius ad conventum mittitur Monasteriensem. Constat ducis Caroli copias discessisse a Bavaricis et esse eius copias in Via Montana, quae dicitur, ipsum Wormatiae, habereque eum in sua potestate pontem navalem qui Philippoburgi fuit. Hinc creditur suspectus caesarianis. Et a Mogontiaco sarcinae mittuntur Coloniam. Hispani

7 Louis Barbier, abt van La Rivière, de politieke leidsman van Gaston van Orléans, had in 1642 het leven van zijn meester gered door de medeplichtigen aan diens complot tegen Richelieu te verraden (Mémoires de La Châtre, p. 238-243, en Mémoires de Montrésor, p. 227-229 (notice)).

8 Een betere lezing is: ‘equitibus’.

9 Een afschrift van deze brief ging ook naar Johan Oxenstierna. In haar boodschap, dd. 28 augustus 1643, beval de regentesse de koning van Denemarken de behartiging van de belangen van het huis van de Palts aan; zie no. 6345.

10 De Engelse resident sir Richard Browne en de Paltsische agent in Parijs, (Johann) Friedrich Pawel von Rammingen. Van het verloop van de discussies op de Frankforter ‘Deputationstag’ werden zij op de hoogte gesteld door hun collega William (of Wilhelm) Curtius en de thans in Engeland vertoevende onderhandelaar sir Thomas Roe (Brown, Itinerant ambassador, p. 260-269).

11 Ook van deze brief ging een afschrift naar Johan Oxenstierna. In plaats van een internationale conferentie over de kwestie van de Palts stelden de keurvorsten de hervatting van de Regensburgs-Weense besprekingen van 1641-1642 voor.

12 De ‘neutrale’ Wolfgang Wilhelm van Palts-Neuburg, hertog van Gulik en Berg, nam deel aan de besprekingen over de vorming van een leger van de Westfaalse Kreits (Foerster, Kurfürst Ferdinand von Köln, p. 245-250). Voor Jules Mazarin was dit een reden om op 29 augustus 1643 een maanbrief te schrijven (Lettres Mazarin I, p. 328-331).

13 Het ‘Reichskammergericht’ te Spiers.

[p. 522]

autem supersederunt coemptioni frumenti illis in locis, quod putant transvectionem Lucemburgicum usque tuto non posse fieri. Leves aliquae pugnae intercessere inter marescalli Guebriani milites et Philippoburgicos.

Rex Hispaniae creditur Leridam oppugnaturus. Pontificis milites ex Polesino agro retro iere. Trinum adhuc defenditur, habens praesidio equites quingentos, pedites mille et ducentos, propugnacula decem. Dispositae sunt quatuor locis adversus id oppidum machinae. Comitatenses Burgundi ad Divionem usque excurrunt credunturque Bleteranum oppugnaturi. It contra eos Alincurtius. Hispani XII cohortes in Trevirorum oppido posuere. Non putatur tamen quicquam novi aggressurus dux Anguianus, sed circummuniturus agrum Metensem, inde assignaturus hiberna militi. Leges quaedam pacis ad ducem Carolum [hinc] missae sunt.¹⁴

Chaunius praeter Arvernorum praefecturam etiam illam arcis Ambianensis retinet, quanquam Picardiae praefectura reddita Elboevio. Chombergius in suam ivit praefecturam Languedociae, ubi seditiones timentur, ut et in agro qui est inter Andegavos et Turones. Sermones fuere de matrimonio ducis Mercurii, qui alter est Vindocinensis filius, cum ducis Guisii sorore.¹⁵ Regina regens pecuniam misit ad reginam Angliae, ferme ad bis centena millia scutatorum. Convivium quod Chavigniacus reginae dedit, constitit XII millibus francicorum. Marescallus Guebrianus militem suum solatus est mensis stipendio. Famosorum libellorum magna hic et in aula et in urbe licentia est.¹⁶

Deus, excellentissime et illustrissime domine, regno, reginae tuaeque Sublimitati semper sit salutifer,

tuae Sublimitatis cultor devotissimus,
H. Grotius.

14 Nicolas Brulart of Bruslart, heer van Boulay, had in opdracht van hertog Karel IV van Lotharingen het politieke klimaat in Parijs verkend. Zie over zijn contacten met Gaston van Orléans en Margaretha van Lotharingen, no. 6390.

15 Marie de Lorraine (1615-1688) zou nooit in het huwelijk treden (Tallemant des Réaux II, p. 1225-1226). In 1651 vroeg Louis de Vendôme (1612-1669), hertog van Mercoeur, in Brühl de hand van Laura Mancini, nicht van kardinaal Mazarin (Cardinal de Retz, Oeuvres, p. 657 en p. 1517-1518).

16 De Parijzenaars meenden dat kardinaal Jules Mazarin steeds meer op zijn grote voorganger ging lijken (Chéruel, Histoire de France pendant la minorité de Louis XIV I, p. 179).

Lutetiae, XXIX Augusti/IX [sic] Septembris 1643.

Dux Bellifortius sub vesperam diei Mercurii in Lupara retentus ibi noctem egit, mane sequente ductus in arcem Vicennensem. Pater eius dux Vindocinensis quominus abeat, morbi excusatione utitur. Uxor eius rogavit reginam ut liceret Bellifortio uti suo, quo solitus est, coquo. Id sinistre quidam interpretantur. Iussus est ab aula discedere dux Mercurius, Bellifortii frater, Castellinovius, antehac sigillorum custos, Sanctibarius et alii in villas aut extra regnum. Montresorius se subduxit et alii quidam; Campio captus.

Agricolis circa Tabernas Alsaticas imperatum est ut res suas in urbem conferant; inde fit coniectura Guebrianum velle venire cis Rhenum. Pontifex brevi habiturum se sperat quadraginta peditum, equitum duodecim millia. Respublica Genuensis pecunias aliquas pontifici dat utendas. In Anglia de classe parlamenti superiore comes Hollandius et Bethfordius ad regem Angliae se recepere, Northumberlandius, Pembrokius, Salisburiensis in villas suas, pertaesi insolentiam plebeii ordinis.

Bovenaan de brief in de copie te Leipzig: Argumentum. Clandestina Gallorum principum consilia. Ducis Bellifortii fata. Procerum Imperii necnon aliorum restituendi electorem Palatinum studia.