Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 13

6001. [1642] december 13. Aan A. Oxenstierna.¹

Excellentissime et illustrissime domine,

Tertio post obitum cardinalis Riceliaci die² cum regem adiissem tradidissemque ei literas quas regina domina mea clementissima dedit X et XII^o Octobris³ dixissemque eis literis convenientia ac de proelio etiam ad Lipsiam,⁴ rex de morte cardinalis dolorem nullum ostendit.

1 Tekst naar copieboek Dresden, Sächs. Landesbibl., C 61, 57; gedrukt in Oxenst. Skrifter 2. afd., IV, p. 247 no. 458. Afschrift ook in copieboek Leipzig, UB, ms. 2633, f. 122 (eerste foliëring). In beide copieboeken wordt het jaartal ‘1641’ opgegeven.

2 De audiëntie van 7 december moet plaatsgevonden hebben in het paleis te Saint-Germain-en-Laye.

3 De brieven van 10/20 en 12/22 oktober 1642 (nos. 5928 en 5929).

4 De vraag is of Grotius toen al in het bezit was van de officiële Zweedse visie op de slag bij Breitenfeld; vgl. nos. 5871 en 5996.

[p. 570]

Affirmavit vero se prosperis reginae nostrae plurimum laetari consta[n]temque fore in foedere, sive bellum gerendo fortiter, sive pacem faciendo bonam, si eo flecterentur hostium animi; qua de re dixi nos indicis aliquid habituros, ubi permutatio fieret literarum de tuto itinere.⁵ Hortanti autem mihi, ut res Germanicas valida ope sustentaret, quod optime posset fieri aucto peditatu comitis Guebriani, promisit se id facturum.⁶ Lubrica nunc est si unquam antehac aula eoque maiore nobis cautione ac diligentia opus.

Venit huc princeps Condaeus, ut partem in novo regimine habeat quam ei natales assignant.⁷ Commendavi ei negotia Suedica. Suscepit curam et certum me esse iussit, non minus ea nunc regi cordi fore quam fuissent sub cardinalis Riceliaci potentatu. Et puto sic se rem habituram.

Et rex et regina et principes⁸ magis gaudium quam dolorem ostendunt super cardinalis morte, cuius testamentum rex in iis quae ad se pertinent non plene observat. Nam imperium maris, quod marchioni Breszaeo reliquerat cardinalis, dedit patri eius, marescallo, cui cum cardinali non optime conveniebat, addiditque regimen orae maritimae circa Rupellam. Idem marescallus statim post mortem cardinalis dura adversus famam eius locutus est, dura etiam adversus dominam Eguilloniam, nunc ducissam Riceliacam, ad cuius domum venerat tantum convitiandi causa. Lites autem futuras manifestum est et iam consuluntur iurisperiti super priore testamento, quod Breszaeo erat multo utilius et secundum iuris formam factum erat, et posteriore, quod cardinalis ob brachii invaletudinem non signavit. Trevillius in aulam redit et aliis primoribus inter custodes regios nuper relegatis imperatum, ne munera sua in alios transscriberent, contra quam ante illis vivente adhuc cardinali significatum fuerat. Mazarinus in consilio quidem erit regio, sed an primum obtenturus sit locum, incertum est, contra nitente principe Condaeo.

Decretum contra fratrem regis relatum est in acta parlamenti, sed non publicatum, ipso per literas et aliis id coram deprecantibus. Manent ei qui ante reditus. Sed vetatur in aulam venire nisi ex iussu regio perscripto. Auferuntur ei custodiae equestres et praefectura Averniae; additur ne ullam habere unquam possit in regno administrationem aut regiorum liberorum, si res ita evenerit, tutelam pronuntiaturque earum rerum incapax. Marescalli Franc[i]ae prope omnes pro collegis suis captivis Bassompetra et Vitriaco precibus agunt apud regem, quas rex non repulit, sed distulit. Cardinalis Mazarinus se apud ducem Anguianum excusavit de praelationis certamine⁹ dixitque se quod fecit, fecisse coactum a Riceliaco cardinali. Dicitur autem Mazarinus habere valde propinquos apud imperatorem. Quid futurum sit de immensa pecuniae summa quam cardinalis Riceliacus in Portum Gratiae¹⁰ congesserat, adhuc incertum est. Reditus quos habebat ecclesiasticos idem cardinalis Riceliacus fratri suo reliquit. Mazarinus eius generis reditus annuos habet ad vicena quina millia scutatorum.

Regina Angliae si huc nunc veniat, fautores reperiet. Audimus a Saxone et a Bavaro auxilia ad imperatorem mitti, ad Bavarum vero ire Johannem Waertium.¹¹ Pacem audimus reconcinnatam inter papam et Parmensem et oppidum Castrum in custodia fore Mutinensis;

5 De vrijgeleidebrieven ten behoeve van de gevolmachtigden ter vredesconferentie.

6 In een koninklijk Zweeds schrijven van 9 december werd aangedrongen op een opmars van het Frans-Weimarse leger in de richting van de Opperpalts en Frankenland; vgl. no. 5991. Ook Grotius was overtuigd geraakt van het nut van een militair optreden van maarschalk Guébriant in dit gebied.

7 Henri II de Bourbon, prins van Condé, die de laatste tijd elk conflict met wijlen de kardinaal uit de weg was gegaan (Mémoires de Montglat I, p. 396). Anders dan zijn vader had Louis, hertog van Enghien, zich wel geërgerd aan het uitdrukkelijke machtsvertoon van Richelieu.

8 Onderstaande berichten komen ook voor in Grotius' nieuwsbrief aan [P. Spiring Silvercrona] dd. 13 december 1642 (no. 6000).

9 De regeling waarbij ‘les princes ... cèdent la préséance, en tous lieux, à messieurs les cardinaux’.

10 De havenstad Le Havre; zie no. 5728.

11 De hertog van Beieren hield zijn legeraanvoerders Wahl, Mercy en Van Werth liever nabij de eigen landsgrenzen (Doc. Boh. VI, p. 444 no. 1352).

[p. 571]

arcem Tortonae cessisse Gallis; Dutlingam in Suevia ab Erlachio obsideri.¹² In Italia anno qui venit imperium militare habituri creduntur Mileraius et vicecomes Turenae.

Cardinalis Riceliaci corpus in Sorbona sepulturam et insigne monumentum habebit. Ducissa Eguillonia habere dicitur reditus sexcenties mille francorum.

Deus, [etc.].

Lutetiae, III/XIII Decembris anni MDCXLI [sic ].

Rex Britanniae exercitum habet XXXII millium accepitque e Dania pecuniam et arma. In Austria inferiori scribuntur IV millia peditum, duae equitum alae. Dutlinga defenditur mille equitibus, peditibus totidem. Mileraio rex firmavit Britanniae Armoricae praefecturam. Tortonam dedit principi Thomae. Plerunque consilio suo adest.

Miserat ad me dominus comes Chaviniacus epistolas ad tuam Sublimitatem et ad dominum marescallum Hornium,¹³ sed serius venerant, quam ut eas fasciculo meo possem includere. Itaque misi eas seorsim et puto iam recte pervenerint.

Rex ingentem circa se comitatum videns dixit se iam esse cardinalem. Mitto decretum regis contra fratrem, magnum exemplum sed ex gravi causa.

12 Johann Ludwig von Erlach en Konrad Widerholdt, gouverneurs van de vestingen Breisach en Hohentwiel, stroopten de omgeving af. In de Gazette 1642, no. 159, dd. 13 december 1642, verscheen het laatste nieuws over de belegering van Tuttlingen.

13 De brieven die Léon le Bouthillier, graaf van Chavigny, Grotius overhandigde, moeten een algemene kennisgeving van het overlijden van Richelieu bevat hebben. Een eerste reactie van veldmaarschalk Horn op deze tijding is bewaard (Parijs, AE, Corresp. politique, Suède, t. V, f. 356).

Bovenaan de brief in de copie te Leipzig: Argumentum. Rex Riceliaci mortem non adeo luget et se cardinalem factum dicit. Condaeus primas in ministerio partes occupat. Monita et testamentum Riceliaci non attenduntur. Controversia de priori et posteriori eius testamento. Turbae aulicae et fratris regis fata. Mazarinus praelationi prae principibus sanguinis quaesitae renunciat. Pax inter pontificem et Parmensem confecta. Varia nova. Eguilloniae divitiae.