Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 13

5769. 1642 juni 30. Van W. de Groot.¹

Frater optime,

Prodiit iam iterum libellus Laurentiadis cui titulum fecit ‘Epistola Hugonis Grotii anatomizata’.² Eum videre mihi nondum contigit, sed est nudiustertius Riveto oblatus constans tribus foliis.³ Scripsi heri ad Blavium ut ipse Amstelodamo hoc die ad te exemplar mittat, neque enim satis temporis superest ut ante abitum nuntii ad me pervenire possit: Quod nisi fiat, proxima vice id a me expectabis. Inseruit libri sui titulum novis publicis Laurentiades et privatim promittit amicis versionem libri Belgicam proxima septimana prodituram,⁴ ut scias tibi vix integrum fore diu conticescere. Ego iudico optimam iam occasionem tibi datum iri ut scripto tuo inseras Roterodamense mandatum, promissionem indemnitatis, testimonium Delfense et advocatorum consilium, quae sola in authentico penes me sunt. Exempla vero deesse tibi non credo, aut si desint, curabo ut habeas. Ea ubi Latine edideris, facile erit libellum vernacule vertere et publico dare quod statim futurum spondeo.⁵

1 Hs. Den Haag, ARA, Eerste afd., coll. Hugo de Groot, aanw. 1911 XXIII no. 24, 247. Eigenh. oorspr. Antw. op no. 5754, beantw. d. no. 5783.

2 De Amsterdamse boekverkoper Hendrick Laurensz. kondigde in de Courante 1642, no. 26, dd. 28 juni 1642, het verschijnen aan van Laurentius' Hugonis Grotii epistola ad Jacobum Laurentium anatomizata (BG no. 1203). Een Nederlandse vertaling was in voorbereiding (BG no. 1205).

3 André Rivet die de brief van Grotius (zie no. 5720) goed kende en die als een van de eersten het antwoord van Laurentius mocht lezen, stelde op 30 juni zijn Parijse vriend Sarrau op de hoogte van dit nieuwe geschrift tegen Grotius: ‘Laurentius pour deux pages luy a rendu trois cahiers, et ne le traicte pas avec respect. Cela est imprimé à Amsterdam, et sera bien tost à Paris par la diligence de son frere qui est libraire’ (Bots-Leroy, Corresp. Rivet-Sarrau I, p. 180-183).

4 Supra, n. 2. In 1642 liet Jacob Laurentius bij zijn broer Hendrick Laurensz. nog enige andere werken verschijnen, zoals een Belijdenis-predicatie, een Antwoorde op eenighe paepsche vraghen, en later in het jaar zijn S. Apostolus Paulus Δυσνόητος, hoc est explicatio locorum difficilium in Epistolis Paulinis (zie Catalogus universalis 6(1642), nos. 56 en 72, en 7(1643), no. 5).

5 In zijn Votum pro pace ecclesiastica van 1642 (BG no. 1183) ad art. XVI, nam Grotius enkele, in het Latijn vertaalde ‘Autentycque stucken’ op. Het betreft de Acte van indemniteyt (Promissum indemnitatis ab ordine Rotterodamensi), het Extract uyt het vroedtschapboeck van Rotterdam (Ex actis Rotterodamensibus), een Copye van de acte op de veranderinge van de magistraten van 16 november 1618, en het zgn. Delfts testimonium van 1637. De collectie Autentycque stucken, die hetzelfde jaar in de Republiek werd uitgebracht (BG no. 889),

[p. 291]

⁵ Ita una opera et consilio tuo satisfiet et Laurentiadae

5 bevatte daarnaast de Commissie van pensionarisschap, een Extract uit de registers van de Staten van Holland, dd. 28 juli 1618, en het Advijs van de rechtsgheleerde A. Goes, Q. van Strijen en N. van Sorgen.

[p. 291]

respondebitur. Amstelodamenses consules per amicum rogati dixerunt non ingratum sibi fore si quid ad causam suam pertinens a te evulgetur, sed malle se insciis id fieri. Interea si de tota re instrui velis, puto non defuturos instructores.

Riveti responsio ad tuas Animadversiones iam ad dimidium fere impressa est; continebit autem tredecim folia cum repetitione tui scripti ad singula capita. Vidit et Mileteriana quibus ille acre parat responsum.⁶ Legi et ego ista heri cum Utenbogardo,⁷ qui multa inesse dicebat quae usui esse possint, imprimis vero Rivetum, cum sanctos iam cum Christo regnantes facit, teneri iudicabat et sapienter Mileterium facere quod privatorum privatam ad ecclesiam romanam secessionem improbaret. Intelligo et auctorem epigrammatis, quod libro suo praeposuit Rivetus, proxima septimana ad te epistolam scripsisse cum hac subscriptione: ‘Salebrosus Santhra’.⁸ Ea res quomodo se habeat ex te intelligere avebo.

De Petri rebus Amstelodamensibus egi cum praefecto Hasselario qui nudiusquartus hic erat. Is bonam spem mihi facit aliquid obtinendi, ideoque cum filius ad nuptias Hulftii et Cloeckiae ad proximum diem Solis sit vocatus, auctores ipsi fuimus ex consilio Hasselarii ut illuc se conferat quo meliorem viris illic primariis innotescendi occasionem habeat.⁹ Ipse de toto negotio ad te Amstelodamo scripturus est. Ego si amici omnes ut debent annitantur, rem ex voto cessuram spero. Caeterum illud verum est multis iam Amstelodamensibus qui ab ecclesiasticis pendent, post Appendicem de Antichristo a te editam,¹⁰ nomen tuum in tam bono odore non esse quam fuit antea.

De rebus Gallicis mira sunt quae scribis de tam subita rerum omnium mutatione.¹¹ Ego Sancto Marcio meliorem optaveram fortunam et speraveram fore ut ipse sub umbra cardinalis in successorem adolesceret, non ut in ipsum praepropere insurgeret quod ipsi exitium creabit. Pro Thuano valde sollicitus sum, quia eum amicum nobis esse non dubito.¹² Cum rex a Perpignano decesserit, valde isti obsidioni timeo, gnarus quantum regis praesentia exercitui robur afferat.

Hic necdum quid geritur. Princeps castra sua cum Guebriani castris ita coniunxit ut ab hostibus separari nequeant. Filius tuus in festo Johannis cum Guebriano apud principem pransus est et apud suos magni fit.¹³ Vinariensibus commeatus a nobis abunde advehitur. Caesarianis

6 Rivets Examen animadversionum Hugonis Grotii (BG no. 1180) zou in juli verschijnen. In deze publicatie maakte Rivet ook zijn bezwaren kenbaar tegen het geschrift Le Catholique réformé professant l'adoration du S. Sacrement ... van Théophile Brachet de La Milletière.

7 De remonstrantse theoloog Johannes Wtenbogaert.

8 De brief van ‘Santra Salebrosus’ (C. Huygens) voert de dagtekening: ‘De Hollande, le 22^de Juin 1642’; vgl. no. 5761.

9 Dirck Hasselaer, hoofd van de krijgsraad te Amsterdam. Diens neef Joan Hulft (1610-1677) zou op zondag 6 juli in het huwelijk treden met Margaretha Cloeck (Elias, De Vroedschap I, p. 533).

10 De Appendix de Antichristo die Grotius in 1641 te Amsterdam had laten drukken (BG nos. 1128-1129).

11 Willem de Groot reageert hier op mededelingen van zijn broer over de ontdekking van een samenzwering tegen Richelieu.

12 's Konings favoriet Henry Coiffier de Ruzé d'Effiat, markies van Cinq-Mars, en de koninklijke bibliothecaris François-Auguste de Thou moesten voor de rechter verschijnen.

13 Het Staatse leger lag sinds kort aan de Rijn in de omgeving van Orsoy en Rheinberg; iets zuidelijker nabij Uerdingen bevond zich het Frans-Weimarse leger van maarschalk Guébriant. Op 24 juni vond de ontmoeting tussen de beide legeraanvoerders plaats. Constantijn Huygens, die als secretaris van Frederik Hendrik bij deze gebeurtenis aanwezig was, schreef diezelfde dag aan Amalia van Solms: ‘Maarschalk de Guébriant heeft heden bij Z.H. gegeten. De Fransche cavalerie ziet er uitstekend uit.’ Of hij in dit gezelschap ook Dirk de Groot had opgemerkt, is niet bekend (Briefw. C. Huygens III, p. 301).

[p. 292]

non putatur diu posse suppetere exhausto omni circa Coloniam agro. Hispani sub Melone non transeunt Mosam, sua ut videtur defendere contenti.¹⁴

In Britannia nunquam se peius res habuere quam nunc temporis; litterae XXII huius mensis scriptae continent a parlamento militem conscribi ad quindecim circiter millia sub Essexio,¹⁵ eique in mandatis datum ut malos regis consiliarios a rege abstrahat et coram parlamento sistat, aut si rex eos dimittere nolit, ipsum cum omni comitatu Londinium abducat, summa ibi cum pompa excipiendum. Interea rex ipse adhuc inermis est et queritur regina ab Ordinibus potestatem sibi non fieri ad regem palam arma mittendi,¹⁶ cum tamen parlamentariis a privatis abunde subministrentur.

Pro opera in filiae causa¹⁷ navata non est quod mihi gratias agas. Id enim solum feci quod officii mei est neque ultra conniti desinam donec res ad exitum sit perducta. Interea cogites rogo, cum omnino filiae iusiurandum praestandum sit, neque enim nos de ea parte sententiae conqueri aequum censeo, an non e re sit per filiam iudicialiter in Galliis praestari id iuramentum, postea hic per procuratorem renovandum. Vidi sane scriptum quod procuratorii instar esse videtur, sed multum differt promissio a praestatione iurisiurandi, praesertim si quid interea humanitus accidat.

De locis quae faciant ad protrahenda in lucem pernitiosa quaedam dogmata¹⁸ monui Utenbogardum, qui ea de re cogitaturum se dicit. Sed ne haec epistola in libellum excrescat, tempus est manum de tabula tollendi.

Deus Optimus Maximus te diu nobis totique ecclesiae servet incolumem, et laboribus quos ad eam sarciendam sumis, benedicat.

Vale,

tibi obsequentissimus frater,
Guilielmus Grotius.

14 De Spaanse legeraanvoerder don Francisco de Melo duchtte een snelle uitval van het Staatse leger in de richting van Vlaanderen (Foerster, Kurfürst Ferdinand von Köln, p. 213-214).

15 Het Parlement kende zich grote bevoegdheden toe op het gebied van de zorg over de militia en de verdedigingswerken van het land. Eind juni begonnen de lichtingen voor een eigen leger (CSP Ven. 1642-1643, p. 77-80 en p. 82-86). Het bevel over het nieuwe leger werd op 22 juli toevertrouwd aan de voormalige ‘Lord Chamberlain’ Robert Devereux (1591-1646), graaf van Essex (DNB XIV, p. 440-443).

16 Het lag in de bedoeling dat koningin Henriëtte Maria met het geld, dat de verpanding van de kroonjuwelen zou opleveren, in de Republiek wapens inkocht voor de koning (CSP Ven. 1642-1643, p. 70).

17 Cornelia de Groot was partij in een proces dat voor het Hof van Holland werd gevoerd over de nalatenschap van Jacob van Oldenbarnevelt.

18 Grotius vroeg in zijn brief van 18 juni naar teksten die hem sterkten in de bestrijding van het orthodoxe calvinisme.

Hagae, XXX Iunii 1642.

Bovenaan de brief schreef Grotius: Rec. 8 Iulii.