Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 4

1554. 1630 oktober 25. Aan J. Wtenbogaert⁹.

Mijn heer.

De uwe van XIIII deser¹⁰ is mij wel behandicht ende bedancke uE. van de genomen moeyte. Van de besogne van de Schoonhoofsche synode had ick alrede verstaen. Wij moeten zyen, hoe dit in de Generaliteyt ende vooreerst in Hollant wil afloopen. De aenmerckinge op de gravamina¹¹ zijn goedt ende behooren te opereren, tenzij de werelt soo blind is door quade onderrechting off door interest. Hoe het Rotterdam sal gaen¹², sal ick mede verlangen te verstaen. De goede

9 Hs. U.B. Leiden, coll. Pap. 2. Eigenh. oorspr. Gedrukt Rogge, Br. Wtenb. III: 3, p. 371. Antw. op n^o. 1548; beantw. d. n^o. 1569. Niet ondertek.

10 N^o. 1548.

11 Knuttel, Pamfl. n^o. 4063.

12 Zie n^o. 1535, p. 252 en n. 2 aldaar.

[p. 284]

dyenen gecourageert. De correctiën in t'schrift D.Tileni¹ waeren t'eenemael gestelt t'uwer discretie. Wij en connen hyer soo verre zijnde alles niet weten. De opinie Origenis de resurrectione werdt verhaelt verbis Methodii bij Epiphanium in t'leste van het capittel de Origenistis². T'best, dat ick in uE. brieff vind, is dat Alpheus³ hem verclaert genegen te zijn tot accommodatie ende daertoe te willen arbeyden. De verlossing van dye van Louvesteyn⁴ hanght aen de vigeur, dye hij sal willen toonen; sonder dat is alle arbeyt te vergeefsch. Ick meen, dat men Alpheus soo veel moet tegemoet gaen als eenigsins can geschyeden. Dit groot roepen over de nieuw gemoveerde quaestiën houdt hem vrij wat terugge. Ick weet wel, dat uE. altijd verstaen heeft, dat men zijne eygen bedenckingen soo veel niet en moet toegeven, dat men buyten noodt off door het spreecken aen de gemeente off door het schrijven de rust verstoore. De ordre ende eenicheyt vereyschen vrij wat ingebondenheyt in dese materie.

Ick zye, dat onsen Heer niet geschreumt en heeft manieren van spreecken te gebruycken, dye in zijn tijdt bij de Joden in gebruyck waeren, hoewel niet uyt de h. Schrift genomen, ende da(t) de apostelen bij de Joden, dye Gryecksch spraecken, gevolght hebben de oversetting van de LXX, hoewel niet soo precys met het hebreeusch overeencomende, omdat den sin niet quaedt en was ende de werelt daeraen was gewent. T'selve meen ick, dat men moet doen in de woorden, dye met een groote overeenstemming der Christenheyt zijn aengenomen ende buyten twijffel ons vrijheyt genoech geven - selffs als men wil letten op t'gunt bij verscheyden daervan verscheydentlijck is geschreven - om deselve gevouchelijck te verstaen. Dit meen ick, dat niet alleen tot de voorsichticheyt, maer oock tot de Christelijcke liefde beh(oor)t, alsoo wij van de gemeene Christenheyt ons niet en moeten scheyden dan wt noodt behoudende - hoewel wij de sichtbaere gemeenschap met allen niet en mogen hebben - alle mogelijcke banden. D.Tilenus⁵ is van deselve opinie.

In Italie zijn de saecken noch in eenen staet. De conditiën van den vrede, dye off gemaeckt off op handen is, werden secreet gehouden apparentelijck, omdat deselve niet zeer en zijn tot voordeel van Vrancrijck.

Ick bidde om mijne gebyedenisse aen de vrunden.

Den XXV October XVI^cXXX.

1 Zie n^o. 1548, p. 276 n. 5.

2 Epiphanius van Salamis (± 315-403), heilige, kerkvader; hij bestreed o.a. Origenes (± 185-254), een der grootste geleerden der christelijke oudheid, wiens mede- en tegenstanders als origenisten en antiorigenisten tegenover elkaar stonden. De bedoelde plaats bij Migne, P.G. XLI, kol. 1087 vv. Methodius van Olympus († 311) is een der beste Griekse schrijvers van de oudheid; ook hij was een bestrijder van Origenes.

3 Frederik Hendrik; vgl. n^o, 1548, p. 276 n. 4.

4 Voor de op Loevestein gevangen gehouden remonstrantse predikanten zie III, p. 39 n. 9 en n^o. 1481, p. 168 n. 3.

5 Daniel Tilenus.

Adres: A monsieur Monsieur van Mede.

In dorso schreef Wtenbogaert: Grotius 1630. Recepta 5. Novemb. Resp. 30. Decemb. 1630. aengaende de gravamina synodael etc. van Schoonhoven ende de aenmerckingen daerop gestelt.