Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 4

1495. 1630 april 27. Aan C. Salmasius⁴.

Quam sollicitum me habuerit valetudo tua, maxime Salmasi, testari amici omnes poterunt, apud quos non desii de ea inquirere, donec in melius redditam intellexi. De Floro⁵ Mairium⁶ per fratrem⁷ monui, ne quid te inconsulto caeptaret. Illine an Berneggero⁸ Notas tuas velis mittere, res adhuc integra est. Ego tamen Berneggerum et pro eruditione sua et pro tui reverentia curatius acturum puto. Et iam Iustinum⁹ edidit, quem missurum se nostrum utrique in literis ad illum, qui in comitatu fuit legati Danici - Robertino¹⁰ ei nomen est, et nunc ex illa quidem domo, sed non et urbe excessit - pollicetur eaque causa moram scriptionis excusat, quod sine munusculo nostro accedere nos noluerit, me quidem pro sua bonitate, te vero etiam, ne ingratus sit pro praeclaro illo Plinianarum Exercitationum¹¹ munere, quod et ad ipsum et ad communem nostrum Lingelshemium¹² pervenisse scito, adeo quidem ut et deliquia quaedam paginarum me allaborante per typographum ipsis id rogantibus sanata sint.

Ego vero quid agam, nisi ut dulcibus musis pascam animum, mihi intus canens cum Aspendio¹³, quando aliis adeo prodesse non licet, ut odia scribendo vitari vix queant. Et satius est tacere, quam bene dicta in iugulum revocare, quod scis iam plurimis accidisse, quibus quid restat aliud, nisi ut paenitentiae suae paenitentiam agant, ille¹⁴ praesertim, cui cum Aurelianensi¹⁵

4 Hs. Parijs, Bibl. Nat. Latin 8594 f. 2. Eigenh. oorspr. Gedrukt Epist., p. 86. Antw. op n^os. 1493 en 1443; beantw. d. n^o. 1499. Niet ondert.

5 Zie n^o. 1443, p. 123 n. 2.

6 De Leidse uitgever Jean le Maire. Voor de Notae zie n^o. 1443, p. 123 n. 2.

7 Willem de Groot; de bewuste brief - mogelijk van of omstreeks 14 maart - is blijkbaar verloren gegaan.

8 Matthias Bernegger, hoogleraar te Straatsburg.

9 Zie voor deze editie n^o. 1483, p. 171 n. 3.

10 Robertus Robertinus; zie n^o. 1493, p. 185 n. 12.

11 Zie n^o. 1493, p. 185 n. 11.

12 Georg Michaël Lingelsheim.

13 Vgl. Cicero, In C. Verrem I 20, 53, waar ‘intus canere’ betekent: op eigen voordeel bedacht zijn, stelen. Een Ἀσπένδιος Κιϑαϱιστής is een dief; zie Zenobius II, 30 Ἀσπένδιος Κιϑαϱιστής: Ζήνων ὁ Μύνδιος ἐπὶ τῶν φιλοχϱημάτων φησὶ τετάχϑαι τὴν παϱοιμίαν.

14 Nicolas Rigault (Rigaltius); zie over hem III n^o. 1189, p. 188 n. 2.

15 Gabriel de l'Aubespine, in 1604 bisschop van Orléans, doch sedert 1619 in ballingschap te Grenoble, waar hij op 15 augustus 1630 overleed. Over zijn strijd met Rigaltius moge het volgende volstaan.
In 1628 had Rigaltius te Parijs het licht doen zien zijn Observationes ad Tertulliani libros IX, tesamen verschenen met Q. Tertulliani libri IX ex Codice Manuscripto, Agobardi emendati,

[p. 189]

¹⁵ nova jam praelia,

15 cum observationibus Nic. Rigaltii. Lutetiae 1628. In zijn 19e observatio beweert Rigaltius, dat men op grond van een passus uit Tertullianus' De Exhortatione Castitatis (Migne P.L. II, kol. 963 vv.) kan stellen, dat leken rechtens de Eucharistie kunnen vieren, als er geen priester beschikbaar is. De bewuste passus luidt: ‘Nonne et laici sacerdotes sumus? Scriptum est: Regnum quoque nos et sacerdotes Deo et Patri suo fecit (Apoc. I 6). Differentiam inter ordinem et plebem constituit Ecclesiae auctoritas, et honor per ordinis consessum sanctificatus. Adeo ubi ecclesiastici ordinis non est consessus, et offers, et tinguis, et sacerdos es tibi solus. Sed ubi tres, Ecclesia est, licet laici’ (Migne P.L. II, kol. 971). De l'Aubespine schreef een weerlegging van deze interpretatie in het tweede boek van zijn L'Ancienne Police de l' Eglise sur l'administration de l' Evcharistie. Paris 1629. Hierop schreef Rigaltius aan de l'Aubespine, dat diens weerlegging hem voldaan had en dat hij nu van hetzelfde gevoelen was: Epistola ad Gabriel. Albaspinaeum, episcopum Aurelianensem, de sacrificio Eucharistiae. Parisiis 1629; vgl. Frider. Gotthilf. Freytag I.C., Analecta Litteraria de Libris Rarioribus. Lipsiae in officina Weidmanniana 1750, p. 780, die deze brief echter verwart met de hierna te noemen Rigaltii ... Ad C. Barberinum epistola. Dat dit Rigaltius' laatste woord over die kwestie niet is geweest bewijst het geschrift, dat de l'Aubespine het volgend jaar uitgaf: Nic. Rigaltii epistola qua nititur ostendere laicos olim eucharistiae sacrificium obtulisse, et ad eandem epistolam Gabrielis Albaspinaei responsio. Paris 1630, antwoord op Rigaltius' Rigaltii ... Ad C. Barberinum epistola qua nititur ostendere laicos olim, necessitate id postulante, eucharistiae sacrificium obtulisse. Lutetiae Parisiorum 1630, voorafgaande aan de l'Aubespine's antwoord, waarvan de volledige titel luidt: Responsio G.D.L. ... qua ostenditur primis saeculis neque laicis consecrandi potestatem concessam, neque Eucharistiae necessitatem cum baptismi necessitate comparandam. Lutetiae Parisiorum, apud A. Stephanum 1630.
Enige tijd nadien mengde Grotius zich in de discussie met zijn Dissertatio de Coenae administratione ubi Pastores non sunt. Item An semper communicandum per synbola. Amstelodami, Apud I. Columnam Anno Domini, 1638 (Ter Meulen-Diermanse, n^o. 1091), en steunde daarin het gevoelen van Rigaltius.
Grotius vond op zijn beurt een bestrijder in Denis Petau, die in 1639 zijn De Potestate consecrandi a Deo concessa, deque communione usurpanda publiceerde. Salmasius wilde in 1641 Grotius en Rigaltius verdedigen en schreef onder de naam Wallo Messalinus: Dissertatio de Episcopis et Presbyteris contra Dionysium Petavium. Tenslotte heeft Henry Dodwell (1641-1711) in de mening, dat Petau Grotius onvoldoende had weerlegd, het zijne bijgedragen met zijn De sacerdotio Laicorum Sacerdotali. Londini 1685.

[p. 189]

ideo quod contra illum Romam provocaverit, epistola in pontificem¹ servili, in Aurelianensem satis libera, cuius exemplum ille nactus - vides, quae sit hic amicorum fides - μαίνεται οὐϰέτ᾽ ἀνεϰτῶς². At idem Aurelianensis etiam nos duos de Tertulliani loco judices fert haud staturus judicato, si receperimus arbitrium.

Quantum iam in Arabico sermone profeceris, quando in id totus incumbis, facilem mihi conjecturam facit tuus in aliis hactenus linguis processus, quo o(m)nes antegressos longe post te reliquisti. Neque dubito, quin eius sermonis peritia maximo tibi futura sit usui ad excutiendum omnem Naturae sinum, quo studio nullum est excellentius, nullum te viro tanto dignius. De Zoophyto iam ex aliorum sermonibus quod scribis intellexeram. Dalecampii³ tamen locum quaesitum in bibliotheca Thuanea⁴ non reperi, credo, quod editione sis usus alia. Nam neque duodecimus liber in exemplo Thuaneo plus quadraginta habet capita, et numeri non respondent. Illud tantum addam anseres in Scotia conspici, credo et in Hibernia, quos de arboribus in subiecta stagna depluere persuasum accolis fuit, cum tamen eos ex ultimo Septentrione eo ferri prodiderint nostrorum, qui in Nova

1 Urbanus VIII; ik heb onder de manoscritti Barbarini in de Bibliotheca Vaticana naar de bewuste brief gezocht, doch zonder succes. Evenmin heb ik de brief aan de l'Aubespine gevonden.

2 Homerus, Ilias VIII, 355.

3 Zie n^o. 1493, p. 186 n. 4.

4 De bibliotheek van de historicus Jacques Auguste du Thou; zie n^o. 1361, p. 2 n. 8.

[p. 190]

Zembla eos eorumque ortum ex ovis videre. Caeterum illius ex ligno conchiferi vermis natu discimus, quam mira moliatur inclusus etiam rebus, quas inanimas dicimus, nescio quis spiritus, ubi putredo vias aperuit et agendi spatium dedit.

Vale vir summe, et ita crede me nulla re magis quam tua amicitia superbire.

XXVII Aprilis, MDCXXX.

Adres: A monsieur Monsieur Saumaise. A Dijon.