Van Afra tot de Zevenslapers. Heiligen in religie en kunsten

Isidorus van Madrid

was een boer, die - omstreeks 1070 in de nabijheid van Madrid geboren - met zijn vrouw Maria Toribia de la Cabeza en zijn kinderen een arbeidzaam, vroom en aan de naasten gewijd leven leidde, tot hij op 15 mei 1130 stierf. De legende maakte van hem een landarbeider, die achtereenvolgens bij drie boeren werkte. Telkens werd hij er door zijn medeknechten van beschuldigd zijn werk te verwaarlozen om zich aan gebed te wijden. Zijn laatste patroon, Giovanni de Varges, maakte hem tot zijn voorman. Achterdochtig geworden bespiedde de baas zijn knecht. Hij zag dat, terwijl Isidoor bad, een engel diens werk achter de ploeg overnam. Isidorus zou ook zijn land met water bevloeid hebben uit een bron die hij zelf liet ontspringen.

De boer werd in 1622 door Gregorius xv heilig verklaard te zamen met »Teresa van Ávila, »Ignatius van Loyola, Franciscus Xaver en »Filippo Neri. Zijn vrouw, die hem vijf jaar overleefde, werd zalig verklaard in 1516. Isidoor ligt begraven in de Andreaskerk te Madrid en is de patroon van de landbouwers; Maria's hoofd wordt bewaard in de kluis Santa María del Rio Jarma, haar lichaam te Torrelaguna.

Na zijn canonisatie breidde de in de omgeving van Madrid onder de boeren reeds ingeburgerde verering van het echtpaar zich uit tot agrarische gebieden in Zuid-Duitsland, Tirol, Bretagne en de zuidelijke Nederlanden. Men riep hen aan voor een goede oogst en tegen droogte. Isidoors feest valt op 15 mei; dat van Maria op 8 september, tevens de dag waarop het feest van de geboorte van Maria, de moeder van Jezus van Nazaret, gevierd wordt. De attributen van de boerenheilige zijn landbouwwerktuigen, een schoof en een rozenkrans; die van zijn vrouw kaars, kruik (waarmee zij haar man drinken brengt) en korenaren.

Isidoor werd, in zondags pak of in werkkleding, een enkele maal afgebeeld samen met zijn vrouw (anoniem 17e-eeuws schilderij in de Biblioteca Municipal te Madrid), meestal alleen (beeld ca. 1600 van De Mena). Op schilderijen van Ribalta ca. 1610/15 en van Stomer ca. 1650 in de Sant'Agostino te Palermo ziet men hem zijn werk op het land verrichten. Op een waarschijnlijk 16e-eeuws anoniem paneel van een kast in Salle de Verrerie te La Rochère (Haute-Saône), een 18e-

[p. 197]

eeuws reliëf van Carmona en op schilderijen van Ayala uit de 17e eeuw in het Convent del Angel te Sevilla en van Hölzl uit 1754 in de kerk te Elsendorf (Niederbayern) verscheen de ploegende engel op de achtergrond. Hetzelfde attribuut staat achter een 17e-eeuws houten beeld in de kerk te Magny-lès-Jussey (Haute-Saône) aan de voeten van Isidorus (op zijn zondags). Van meerdere attributen voorzagen hem een 17e-eeuwse anonymus (beeld met schoven in de Eglise Saint Isidore te Dochamps in de Belgische provincie Luxembourg) en een 18e-eeuwse, Bretonse anonymus (beeld met sikkel en schoof) en Pujol (beeld ca. 1628 met schoffel en rozenkrans in de kerk te Villanueva y Geltru bij Barcelona). Meerdere gereedschappen kenmerken hem aan beelden ca. 1770 van Ignaz Günther in de kerk te Rott am Inn en van een 18e-eeuwse anonymus in de kerk te Robertville (Eupen-Malmédy). Op een anoniem, 18e-eeuws altaarstuk in de kerk te Obertilliach (Tirol) poseert Isidoor samen met de Tiroolse boerenmeid, de heilige Notburga van Rattenberg (bij Eban aan de Achensee), eveneens een beschermheilige van boeren, oogst en vee.

Scènes uit Isidoors leven treft men op een 13e-eeuws perkament aan zijn houten, 14e-eeuwse reliekkast in het bisschoppelijk paleis te Madrid en een gestoken prent bij gelegenheid van de massale canonisatie in 1622, waarop rond zijn afbeelding als boer in de linker bovenhoek (met de ploegende engel) acht scènes zijn gegroepeerd. Voor de afbeelding van een afzonderlijke scène kwam uiteraard de wonderbaarlijke overname van Isidoors werk door een engel - tot begrijpelijke woede van passerende, op de voorgrond uitgebeelde boeren - in aanmerking: schildert ca. 1850 van Von Führich. De apotheose schilderden Giaquinto ca. 1750 en Van Loo ca. 1760 in de Sant'Isidoro te Rome.

Maria Toribia komt uiteraard voor op scènes uit het leven van haar man, bijvoorbeeld op een schilderij ca. 1650 van Cano (Isidoor doet in gezelschap van vrouw en kinderen de bron ontspringen). Als zij zelf afgebeeld wordt, zoals op een 18e-eeuwse gravure in de Biblioteca te Madrid, staat Isidoor weer op de achtergrond, of zoals op een gravure 1820 aldaar naast hem (met bijschrift ‘Exaltavit humiles’ uit Luc. 1,52).

Bleda schreef in 1662 Vida y milagros del glorioso San Isidoro Labrador (Leven en wonderen van de geweldige heilige Isidoor werkman).

Fernandez 1972; Garcia Villada 1922; Hochenegg 1962; Pfaundler 1962.