Algemeen letterkundig lexicon

niveauboek

Boek met een specifiek niveau van moeilijkheid, zodat het geschikt is voor een zekere groep van lezers. Dergelijke boeken functioneren vooral in een didactische context. Ze kunnen zowel fictie als non-fictie betreffen en verschillende genres van de jeugdliteratuur bestrijken.

Bij het bepalen van het moeilijkheidsniveau is het nuttig een onderscheid te maken tussen taal- en leesonderwijs in de moedertaal enerzijds en het vreemdetalenonderwijs (bijv. NT2 = Nederlands als tweede taal) anderzijds.

•

Met betrekking tot de moedertaal wordt voor het Nederlands doorgaans gebruikgemaakt van de zogeheten AVI-niveaus. Dit betreft een systeem om teksten in te delen naar leestechnische moeilijkheid (leesbaarheid) en ook om de leesvaardigheid van lezers te evalueren op een geijkte schaal, zodat teksten optimaal kunnen worden afgestemd op lezers. Men spreekt in dat verband van AVI-boeken.

•

Wat betreft het vreemdetalenonderwijs wordt vaak gebruikgemaakt van het Europees Referentiekader voor Moderne Vreemde Talen (ERK). Dat is een instrument om te beschrijven hoe goed iemand een vreemde taal beheerst. Voor elk van de onderscheiden vijf vaardigheden (naast lezen ook: luisteren, schrijven, spreken en gesprekken voeren) worden zes niveaus van beheersing onderscheiden (A1, A2, B1, B2, C1 en C2), waarbij telkens wordt gedefinieerd welke kennis en vaardigheden gebruikers moeten verwerven om op een gegeven niveau te kunnen functioneren.

Er zijn ook niveauteksten die zich niet of niet alleen richten op jongeren en leerlingen, maar ook op de talloze volwassenen die achterstand of moeilijkheden hebben met het lezen: dyslectici, migranten en andere niet-Nederlandstalige nieuwkomers, laaggeletterden, bejaarden, mensen met een mentale beperking, enz. In dit opzicht maken niveauboeken deel uit van een bredere maatschappelijke beweging die ‘eenvoudige’, ‘begrijpelijke’ of ‘heldere taal’ bepleit om maatschappelijke uitsluiting van minder leesvaardige mensen te vermijden.

Volgens de insteek van extensief lezen is het de bedoeling van niveauboeken om de lezers leesplezier te bezorgen en hun leesvaardigheden te helpen ontwikkelen. Dit kan ook meer specifiek literaire leesvaardigheden betreffen (bijv. hoe verhalen begrijpen?); in dat opzicht kunnen niveauboeken gelden als een vorm van ‘instapliteratuur’.

Niveauboeken kunnen originele teksten zijn, dan wel bestaande teksten die vereenvoudigd worden (herschrijven, adaptatie). In het tweede geval worden niet alleen het taal- en stijlniveau aangepast aan de doelgroep, maar meestal ook de tekstlengte, verteltechniek, thema’s, enz. Uitgevers bieden niveauboeken doorgaans aan in reeksen die gebruikmaken van een strak gedefinieerde format, waarnaar de (her)schrijvers zich moeten richten.

Er zijn verschillende uitgeverijen en instellingen die niveauboeken en gelijkaardige publicaties in toegankelijk Nederlands verdelen (bijv. Wablieft, Eenvoudig Communiceren, Kluitman, Zwijsen).

In het Engels spreekt men van ‘graded readers’ (to grade = rangschikken, in dit geval naar moeilijkheidsniveau; reader = leesboek, anthologie). Heel wat uitgeverijen, waaronder de meest prestigieuze, zijn actief in dit marktsegment en bieden o.m. reeksen aan waarin klassieke werken uit de Engelse literatuur worden aangeboden in een vereenvoudigd Engels (bijv. Pearson Penguin Readers, Macmillan’s Readers, Oxford’s Bookworms). Het boektype zou overigens ontstaan zijn in de Engelstalige wereld in de jaren 1930. De verspreiding van het Engels als een wereldwijde lingua franca en het cultuurimperialisme van het toenmalige Britse Rijk waren daar niet vreemd aan. Niet toevallig geldt een versimpelende adaptatie van Robinson Crusoe (door Michael West, voor de Longman New Method Series), ontwikkeld voor de Brits-Indische kolonie in 1926, als het eerste voorbeeld.

Zie ook groeiboek.

Lit: M. West, ‘Criteria in the selection of simplified reading books’ in ELT Journal 18 (1964), 4, p. 146-153 • J. Honeyfield, ‘Simplification’ in TESOL Quarterly 11 (1977), p. 431-440 • M.L. Tickoo (red.), Simplification: Theory and application (1993) • D.R. Hill, ‘Graded readers’ in ELT Journal 67 (2013), p. 85–125 • M. Moreno Tovar, 'Graded readers as instances of intralingual translation' in L. Pillière & Ö. Berk Albachten (red.), The Routledge handbook of intralingual translation (2024), p. 377-392.

Nil volentibus arduum

No