Algemeen letterkundig lexicon

calque

Etym: Fr. overgetrokken tekening (bijv. op calqueerpapier), kopie.

Term – gebruikt o.m. in de woordleer, de vergelijkende stilistiek en de vertaalwetenschap – ter aanduiding van een samengesteld woord of een uitdrukking waarvan de structuur werd ontleend aan een andere taal, terwijl de samenstellende delen zelf tot de eigen taal behoren.

Het betreft dus eigenlijk een vorm van ‘woordelijke’ vertaling. Zo ontstonden de woorden ‘wolkenkrabber’, ‘gratte-ciel’ (Fr.), ‘Wolkenkratzer’ (Dui.), enz. als woord-voor-woord vertalingen van het Engelse skyscraper, en dit bij wijze van neologisme. Calques worden ook wel aangeduid als leenvertaling in het Nederlands; overigens is deze term zelf ook een calque van het Duitse Lehnübersetzung.

Tal van Nederlandse woorden en uitdrukkingen hebben aldus een vreemde oorsprong, hoewel dit niet meteen zichtbaar is doordat de componenten ervan Nederlandse woorden zijn. Denk aan courante woorden als medelijden (Lat. compassio), hoogspanning (Dui. Hochspannung), schurkenstaat (Eng. rogue state), enz. Maar zeker niet alle calques worden in de algemene taal opgenomen. Vaak worden ze afgekeurd en geweerd als een ongewenste vorm van taalbeïnvloeding (barbarisme, interferentie).

Lit: J.P. Vinay & J. Darbelnet, Stylistique comparée du français et de l’anglais. Méthode de traduction (1958, 1972) • N. van der Sijs, Groot leenwoordenboek (2005).

calligram(me) zie kalligram

camp