Algemeen letterkundig lexicon

onbetrouwbaar perspectief

Vertelwijze waarbij het perspectief zo overheersend bij één van de personages van een tekst ligt, dat de lezer gevangen blijft in diens visie op de gebeurtenissen en pas achteraf of geleidelijk tijdens het lezen tot de conclusie komt dat hij daardoor misleid wordt. Het onbetrouwbaar perspectief doet zich vooral voor bij de personale vertelwijze of bij een ik-verteller, omdat die verteltypen de lezer het meest dwingend tot identificatie met één der personages brengen. De lezer komt daardoor voor het dilemma te staan of de vertelde gebeurtenissen zich werkelijk zo hebben voorgedaan en of de interpretatie ervan juist is, óf dat hij een (totaal) vertekend beeld krijgt voorgeschoteld. Bij het meervoudig perspectief wordt de objectiviteit, zowel bij de personale als bij de ik-vertelvorm, sterker door het wisselend point of view.

Er zijn tal van voorbeelden van romans waarin een personage binnen de verhaalwerkelijkheid liegt, de zaken mooier voorstelt dan ze zijn of een vertekend beeld van die werkelijkheid ophangt. Beroemde voorbeelden daarvan zijn Het dagboek van een gek (1835) van Gogol en Wanhoop (1937) van Nabokov. Vaak ook is een kind hoofdpersoon en dient de lezer diens observaties van een eigen interpretatie te voorzien. Een goed voorbeeld van een ik-roman met een onbetrouwbaar perspectief is De keisnijder van Fichtenwald (1976) van Louis Ferron. Hierin ligt het perspectief bij de gebochelde Friedolien, die op een zeer speciale wijze aankijkt tegen het ‘sanatorium’ Fichtenwald, dat een concentratiekamp blijkt te zijn.

Lit:   W.C. Booth, The rhetoric of fiction (1961; Penguin 1987²) • L. Herman & B. Vervaeck, Vertelduivels (2001), p. 95-96 (2005³) • E. D’Hoker & G. Martens (red.), Narrative unreliability in the twentieth-century first-person novel (2008).

omzetting zie substitutie-2, transmutatio

oncreatief schrijven