Algemeen letterkundig lexicon

imagologie

Etym: Lat. imago = beeld, voorstelling; Gr. -logia = -leer, -kunde.

De imagologie ontstond in de jaren 1950-1960 als een onderdeel van het comparatisme (vergelijkende literatuurwetenschap) en werd initieel vooral bedreven in het Franse en Duitse taalgebied (bijv. M.F. Guyard, H. Dyserinck). Ze heeft sindsdien een bredere basis verworven, mede onder impuls van de baanbrekende bundel Imagology van M. Beller en J. Leerssen (2007), en is nu uitgegroeid tot een sterk interdisciplinair onderzoeksgebied.

De imagologie heeft tot doel na te gaan hoe men (volk en cultuur van) een (andere) natie percipieert. Hierbij worden de termen ‘beeld’ en ‘stereotype’ vaak door elkaar gebruikt, maar ‘stereotype’ heeft doorgaans een meer generaliserend en negatiever karakter, als een overdreven, eenzijdig of selectief beeld van iets, iemand of een groep. Tenzij men uitdrukkelijk een negatieve lading aan een beeld wil geven, wordt daarom bij voorkeur de term ‘beeld’ gebruikt.

In de imagologische terminologie onderscheidt men drie soorten beelden:

•	het zelfbeeld (Eng. auto-image): het beeld dat een gemeenschap of volk van zichzelf heeft
•	het heterobeeld (Eng. hetero-image): het beeld dat een gemeenschap heeft van een andere gemeenschap
•	het meta-beeld (Eng. meta-image): het beeld waarvan een gemeenschap denkt dat dit haar door anderen wordt toegeschreven.

De literatuur geldt als een domein bij uitstek voor het ontstaan en het circuleren van culturele beelden. Te denken valt aan de massale verspreiding in de 19^de eeuw van karakterschetsen die nationale stereotypes centraal stellen, zowel in prenten als in teksten. De manier waarop dergelijke beelden verspreid worden, is evenwel sterk veranderd door de toenemende globalisering. Een literair werk is een product geworden dat afhangt van de dynamische contexten van creatie, distributie en receptie, waarbij beeldvorming bewust gebruikt kan worden om bepaalde commerciële, ideologische of strategische (zgn. nation-branding) doelen te dienen.

De manier waarop de tekst vertaald wordt, staat daarbij centraal, waarbij ook de parateksten (inleidingen, voor- en nawoorden, illustraties, enz.) van groot imagologisch belang zijn. Dit inzicht heeft tot een kruisbestuiving geleid met de vertaalwetenschap.

Zo heeft vertaalonderzoek aangetoond dat sommige boeken worden geselecteerd voor vertaling op basis van vooraf bepaalde en vaak stereotiepe beelden van een land of cultuur, maar ook omgekeerd, dat het vertaalbeleid het beeldvormingsproces kan beïnvloeden. Onderzoek naar de beelden van de in het Italiaans vertaalde Nederlandstalige fictie toont aldus dat alle actoren betrokken bij de selectie en receptie ervan bijdragen tot het ontstaan van een ‘noordelijk’ en ‘kosmopolitisch’ imago van Nederlandstalige literatuur.

Ook vertalingen van nieuwsberichten hebben de aandacht getrokken van imagologen en vertaalwetenschappers. Het volstaat te denken aan de stereotypen die tijdens de Covid-crisis in de Europese Unie zijn opgedoken, zoals ‘de vrekkige vier’ (Denemarken, Nederland, Oostenrijk, Zweden) of ‘het zorgenkind Italië’. Ook films en tv-reeksen kunnen een beeld van een land of een cultuur weergeven. De manier waarop bepaalde door Netflix geproduceerde reeksen bijdragen tot de versterking van bestaande beelden van een volk lijkt een veelbelovende imagologische onderzoekslijn te zijn (bijv. de controverse over stereotypen die naar voren kwamen in de Netflix-serie Emily in Paris).

Lit: Literarische Imagologie. Formen und Funktionen nationaler Stereotypen der Literatur, themanummer van Komparatistische Hefte (1980) • M.S. Fischer, Nationale Images als Gegenstand vergleichender Literaturgeschichte. Untersuchungen zur Entstehung der komparatistischen Imagologie (1981) • J.M. Moura, ‘L’imagologie littéraire: essai de mise au point historique et critique’ in Revue de littérature comparée 66 (1992), p. 271-287 • J. Soenen, Bella: bijdragen over vertalen, imagologie en literatuur (1995) • M. Beller & J. Leerssen (red.), Imagology: the cultural construction and literary representation of national characters. A critical survey (2007) • M. Swiderska, Theorie und Methode einer literaturwissenschaftlichen Imagologie (2013) • L. van Doorslaer, P. Flynn & J. Leerssen (red.), Interconnecting translation studies and imagology (2016) • F. Martínez Luna, Een ondraaglijk juk: Nederlandse beeldvorming van Spanje en de Spanjaarden ten tijde van de Opstand 1566-1609 (2018) • L. Kuijk, Knitting the nation. A comparative analysis of national type collections in Europe around 1840 (diss., 2018) • P. Gentile & D. Ross (red.), Grensverleggende beelden. Literaire transfer uit de Lage Landen naar Zuid-Europa (2020) • L. Bialasiewicz, ‘National stereotypes in times of COVID-19: The “frugal four” and the “irresponsible South”’ in openDemocracy (2020) • P. Gentile, De beelden van de Lage Landen in Italiaanse literaire vertaling. Selectie, receptie en beeldvorming (2000-2020) (2021) • R. Amossy & A. Herschberg Pierrot, Stéréotypes et clichés (2021).

imagisme

imitatio