Algemeen letterkundig lexicon

archilochische versmaat

Benaming van een naar de Griekse dichter Archilochus van Paros genoemde antieke vers- en strofevorm. Het archilochisch vers komt in twee varianten voor. De archilochius minor bestaat uit een hemiepes, d.w.z. een halve maar catalectische hexameter () en een jambische dimeter. Naar gelang van de volgorde van deze twee elementen spreekt men van een elegiambisch () of een jambelegisch vers () met mogelijke variaties van jambe en spondee. 

Bijv. elegiambisch:

scrībĕrĕ | vērsĭcŭl|ōs || ămō|rĕ pēr|cūssūm | grăvī
(Horatius, Epoden 11, 2)

Of jambelegisch:

tū vī|nă Tōr|quātō | mŏvē || cōnsŭlĕ | prēssă mĕ|ō.
(Horatius, Epoden 13, 6)

De archilochius maior bestaat in feite uit een dactylische tetrapodie (ook wel eens alcmanisch vers genoemd naar de Griekse dichter Alcman) en een trocheïsche tripodie (ook wel ithyphallicus genoemd, d.i. met opgerichte fallus, om zijn associatie met de eredienst van Dionysus): . 

Bijv.:

Sōlvĭtŭr | ācrĭs hĭ|ēms || grā|tā vĭcĕ || vērĭs | ēt Fă|vōnī.
(Horatius, Oden I, 4, 1; vert. 'De bitse wintertijd verliest zijn krachten bij lentes lieve beurt', A.van Wilderode, Liederen uit mijn landhuis, 1988, p. 49)

De archilochische strofe kan tot drie hoofdtypes herleid worden. Een eerste soort (bijv. Horatius, Oden I, 7) wordt gevormd door de afwisseling van een dactylische hexameter met een catalectische dactylische tetrameter. Een tweede (bijv. Horatius, Oden IV, 7) bestaat uit een dactylische hexameter en een hemiepes (halve hexameter; letterlijk: half episch vers). Het derde type (bijv. Horatius, Oden I, 4) heeft als eerste vers een archilochius maior (zie boven), en in het tweede een catalectische jambische trimeter ('trahuntque siccas machinae carinas').

Zie ook epode-1.

Lit: Ch. Miralles & J. Pòrtulas, Archilochus and the iambic poetry (1983).

archiefeditie

architekst