Algemeen letterkundig lexicon

alcaïsche versmaat

Benaming van een naar de Griekse dichter Alcaeus (omstreeks 600 v.Ch.) genoemde, voornamelijk op dactylen (dactylus) en trocheeen gebaseerde antieke vers- en strofevorm. Synoniem: alcmanisch vers. De alcaïsche strofe wordt gebruikt in oden en bestaat uit twee elflettergrepige verzen, één negenlettergrepig en één tienlettergrepig vers. De beginlettergreep van de eerste drie alcaïsche verzen, die als het ware buiten het metrisch schema valt, noemt men een anacrusis (Gr. het aanslaan van een snaarinstrument). Het metrisch schema (zie metrum), dat heel wat variaties kent (beginlettergreep kort/lang; eindvoet trochee/spondee) kan als volgt worden weergegeven: 

(2x)

Bijv. Horatius, Oden, I, 26:

Mū|sīs ă|mīcūs || trīstĭtĭ|am_ēt mĕt|ūs
trā|dām prŏ|tērvīs || īn mărĕ | Crētĭ|cŭm
pŏr|tārĕ | vēntīs, || quīs sŭb | Ārctō
rēx gĕlĭ|daē mĕtŭ|ātŭr | ōraē
(Als vriend der muzen laat ik zorg en treurnis
op stormwind naar de zee bij Kreta waaien,
heel niet bekommerd wélke vorst het ijsland
onder de noordster teistert). 
(Vertaling A. van Wilderode, Voltooid mijn monument. De oden van Horatius,1995, p. 60)

Als voorbeeld van een alcaïsche strofe kan men de beroemde tweede ode van het derde boek uit Horatius' Carmina beluisteren, waarin o.m.het bekende "Dulce et decorum est pro patria mori" (te sterven voor het vaderland is zalig én eerzaam) staat. De eerste vier verzen luiden als volgt in de interpretatie door W. Stroh (Proben lateinischer Verskunst):

Āngūstam˘amīcē pāupĕrĭēm pătī
rōbūstŭs ācrī mīlĭtĭiā pŭĕr
cōndīscăt ēt Pārthōs fĕrōcīs
vēxĕt ĕquēs mĕtŭēndŭs hāstā
(Gehard door een gestrenge krijgsdienst lere
de jongeman ontberingen verdragen
met opgewekt gemoed. Te paard bestoke
hij met zijn felle lans de woeste Parthen)
(Vertaling A. van Wilderode, Voltooid mijn monument, 1995, p. 112)

album studiosorum

alcmanisch vers zie alcaïsche versmaat