Algemeen letterkundig lexicon
(2012-....)–Anoniem Algemeen letterkundig lexicon–
Auteursrechtelijk beschermdex librisEtym: Lat. uit de boeken van, [uit de bibliotheek van]. Eigendomsmerk in een boek, gewoonlijk aangebracht op de binnenzijde van het voorplat van de boekband. Zo'n merk kan geschreven zijn en luidt dan aanvankelijk ‘Sum ex libris [...]’ (ik ben uit de boekerij van, ik behoor tot de boeken van [...]). Sinds de uitvinding van de boekdrukkunst werden vaak door bekende kunstenaars ontwerpen gemaakt. Het ex libris bevatte eerst alleen typografische en veel heraldische elementen; in de 16de-18de eeuw gaan emblematische en allegorische elementen overheersen waardoor het ex libris overeenkomst gaat vertonen met impresa en zinspreuk-2; sinds de 19de eeuw worden ex libris vervaardigd waarin de persoonlijkheid van de bibliofiel tot uitdrukking komt. Het ex libris is zelf een kunstvoorwerp en als zodanig object van verzamelaars geworden, die zich vaak toeleggen op een bepaald thema. Eigendomsmerken in boeken (provenance) zijn van belang voor de bibliotheekgeschiedenis (reconstructie van later verspreide verzamelingen) en de receptiegeschiedenis van literatuur (wie bezat welke boeken?). In Nederland is in de kring van de Wereldbibliotheek Vereniging studie gemaakt van het ex libris. Er is ook een apart tijdschrift aan het ex libris gewijd: Exlibriswereld. Een grote collectie ex libris, waarin de verzamelingen van Johan Schwenke en Eugène Strens een belangrijke plaats innemen, bevindt zich in het Museum Meermanno/Huis van het Boek in Den Haag. Bekende Nederlandse collectioneurs van ex libris waren A.A. Vorsterman van Oyen, J.F. Verster, F.G. Waller, P.J. Burgersdijk en J.B.J. Kerling. 
Ex libris van de verzamelaar F.G. Waller op een 16de-eeuwse almanak, sinds 1937 in het bezit van de Koninklijke Bibliotheek. [bron: Bibliopolis]
Lit: A.A. Vorsterman van Oyen, Les dessinateurs néerlandais d'ex-libris (1910) • J. Schwencke, Het Nederlandsche exlibris, 8 dln (1927) • A.C. Nielson, Latijnse zinspreuken op Nederlandse boekmerken (1952) • J. Schwencke, Het exlibris in Nederland (19562) • Ph. van Praag, Sociale symboliek op Nederlandse exlibris (1983) • W.K. de Bruijn, Ex libris de kat (1992) • H.J.P.C. van Buul, R.E.O. Ekkart & P.H.G.E. Strens, Eugène Strens; de verzameling Strens in het Museum van het Boek (1995) • J. van Waterschoot, Hooggeleerde exlibris (1997) • J. Aarts, F.J. Hoogewoud & C. Kooyman (red.), ‘Ex libris in exil; Duits-Joodse vluchtelingen in Nederland 1933-1940’ in Uitgelezen boeken 14 (2011) 2-3.
|
|