Algemeen letterkundig lexicon

provenance

Etym: Fr. herkomst.

Term uit de bibliografie voor een overzicht van de vroegere verblijfplaatsen van een handschrift of een exemplaar-1 van een boek aan de hand van eigendomsmerken en herkomstgegevens. Soms wordt de term ook gebruikt ter aanduiding van de plaats waar het handschrift geschreven is; het is echter beter om de term alleen te gebruiken voor de oudste gedocumenteerde bewaarplaats. Als de plaats van ontstaan bekend is, is deze identiek aan de provenance; als dit niet bekend is, is de provenance mogelijk gelijk aan de plaats van ontstaan, waarbij de mate van waarschijnlijkheid echter afneemt naarmate de verstreken tijd tussen de ontstaansdatum en de oudste eigendomskenmerken groter wordt.

Wanneer vorige bezitters bekend zijn doordat ze hun naam in handschrift of boek geplaatst hebben, hun familiewapen op de band hebben laten aanbrengen, hun ex libris erin geplakt hebben of andere gebruikssporen erin hebben achtergelaten (bijv. een olim-signatuur van bibliotheken), kunnen deze gegevens gebruikt worden voor de receptiegeschiedenis van de desbetreffende tekst.

Een voorbeeld van de ‘reconstructie’ van een lezerspubliek aan de hand van provenancegegevens wordt gegeven door R.J. Resoort in ‘Over de betekenis van gebruikssporen in prozaromans en volksboeken’ in Spektator 6 (1976-1977), p. 311-327.

Pagina uit het getijdenboek van de hertogin Catherina van Kleef met in de vier hoeken de wapens van haar overgrootouders. [bron: M. Hogenbirk & l, Kuitert (red.), Schriftgeheimen (2017), p. 249].

Lit: F.B. Adams jr., The uses of provenance (1969) • J.M.M. Hermans & G.C. Huisman, De descriptione codicum (1981³), p. 79-80 • J.A.A.M. Biemans, ‘Torso van een handelaar of een verzamelaar?’ in Van pen tot laser (1996), p. 10-29 • A.S. Korteweg, 'Dit boeck hoert toe...' in M. Hogenbirk & L. Kuitert (red.), Schriftgeheimen (2017), p. 335-357].

prototypografie

proverbium zie adagium