Algemeen letterkundig lexicon

televisiedrama

Dramavorm die speciaal voor het medium televisie is vervaardigd. Het televisiespel maakt gebruik van de toneelconventies (bijv. de dialoog), maar ook van de mogelijkheden die het medium biedt en die het vergelijkbaar maken met de film, zoals de close-up, het inlassen van documentaire gedeelten, de verruiming van tijd en plaats e.d. De directe impact op het publiek ontbreekt echter.

Reeds in het allereerste stadium van het nieuwe medium televisie (jaren ’30) experimenteerde men met het genre, maar pas na WOII kende het een doorbraak. In Europa werd Engeland spoedig toonaangevend en dat is lang zo gebleven. Men onderscheidt enerzijds televisiespelen die, ook als ze in een reeks worden uitgezonden, telkens een afgerond en zelfstandig geheel vormen en in één uitzending op het scherm verschijnen, en anderzijds de televisieserie waarbij, naar het model van het literaire feuilleton, de dramatische actie zich ontvouwt door verschillende afleveringen heen. Cliffhangersituaties (cliffhanger) dienen daarbij om de trouw van de kijker te bewerkstelligen. Ze worden echter steeds vaker gebruikt binnen individuele uitzendingen, m.n. vlak voor momenten waarop reclamespots worden ingelast.

De populaire, vaak op publieksreacties inspelende en soms eindeloos voortgezette feuilletonromans uit de 19^de eeuw vinden we terug in de moderne televisiesoap. De voorbeelden daarvan stammen uit de Verenigde Staten met series als Dallas (1978-1991), Dynasty (1981-1989), The bold and the beautiful (1987- ...), en uit Engeland met Coronation Street (1960- ...) en EastEnders (1985- ...). In het Nederlandse taalgebied werden deze soaps nagevolgd met o.m. Goede tijden, slechte tijden (1990- ...), Onderweg naar morgen (1994-2010), Goudkust (1996-2001), De Pfaffs (2002-2012) en Thuis (1995- ...).

Televisiedrama kan speciaal voor uitzending op TV geschreven zijn, maar kan ook berusten op adaptatie van een bestaand toneelstuk, roman of novelle. Tal van werken uit de 19^de en 20^ste eeuw werden voor televisie bewerkt, al dan niet voor uitzending in afleveringen. Vaak was zo’n TV-bewerking aanleiding voor een speciale uitgave, waarmee de oorspronkelijke tekst opnieuw in de aandacht kwam. Bekend werden de TV-bewerkingen van romans van Charles Dickens en Jane Austen. Lodewijk de Boer, Dimitri Frenkel Frank, Maria Goos en Jan Matterne schreven voor de Nederlandstalige TV. Voor de VARA-serie Klaverweide werd het scenario geschreven door een aantal auteurs. Voorts werden bekende romans of verhalen bewerkt tot televisiespelen, zoals Louis Couperus’ roman Van oude menschen, de dingen die voorbij gaan (1906), H. Teirlincks Maria Speermalie (1940), Belcampo’s Het grote gebeuren (1958) en Tom Lanoye’s trilogie Het goddelijke monster (1997-2002).

Zie ook dramedy en sitcom voor de meer humoristische varianten.

Lit: J.M. Peters, ‘Toneel vóór de camera’ in Annalen Thijmgenootschap 53 (1965) 3, p. 140-155 • Televisiedrama, themanummer van Toneel/Theatraal 92 (1971) • J. Ellis, Visible fictions (1992) • R. Giddings e.a., Screening the novel. The theory and practice of literary dramatization (1995²) • S. de Leeuw, Televisiedrama: podium voor identiteit (1995) • J. Bignell, S. Lacey & M. Macmurraugh-Kavanagh (red.), British television drama: past, present and future (2000) • L. Cooke, British television drama: a history (2003) • J. Fiske & J. Hartley, Reading television (2003²) • S. Thomham & T. Purvis, Televison drama: Theory and identities (2005) • J. Bignell & S. Lacey, Popular television drama: critical perspectives (2005) • R. Nelson, State of play: contemporary “high-end” TV drama (2007) • P.A.A. Emons, Social-cultural changes in Dutch society and their representations in television fiction, 1980-2005 (2011) • M. Bednarek, 'Language use in television series' in Babel. The language magazine 5 (2014), p. 19-24.

telestichon

televisiespel zie televisiedrama