Algemeen letterkundig lexicon

zinspreuk-1

Kernachtige uitspraak in de vorm van een gnome, vaak in versvorm, die een formulering van een stelling, een levenswijsheid of een vermaning inhoudt met een algemene strekking. De zinspreuk heeft vaak de vorm van een sententia of van een aforisme en kan ontleend zijn aan een spreuk. Het volgende voorbeeld is een als copla gepresenteerde zinspreuk van Hendrik de Vries:

‘t Volkslied groeit als een eeuwenoud wonder:
Ook in ruwheid en dwarsche verkeerdheid
Spreekt het edeler, guller en ronder
Dan veel verheven geleerdheid.
(Coplas, z.j.³, p. 5).

De volgende zinspreuk, die al voorkomt bij Roemer Visscher, is in de bewoordingen van Jacob Cats een spreekwoord geworden:

Al is de leugen wonder snel
De waerheyt achter-haelse wel.
(Spiegel van den ouden en nieuwen tyt, 1632, fol. f4^r.).

Lit: A. Jolles, Einfache Formen (1930; Ned. vert. 2009) • A. Plokker, Adriaen Pietersz. van de Venne (1589-1662): de grisailles met spreukbanden (1984).

zinspeling zie allusie

zinspreuk-2