Algemeen letterkundig lexicon

regisseur

Etym: Lat. regere = richten, leiden.

Een regisseur is iemand die de verantwoordelijkheid neemt voor de wijze waarop een dramatisch werk wordt uitgevoerd. Hij is de persoon die, soms samen met een dramaturg, de spelleiding op zich neemt. Daartoe maakt hij gebruik van allerlei toneeltechnische vormgevingsmiddelen, zoals de enscenering, de decors, de speelwijze, kostuums, belichting, geluidseffecten e.d. Op die manier geeft hij gestalte aan de opvoering volgens zijn interpretatie van het uit te voeren dramatische werk.

Tot in de 19^de eeuw lag de regie in handen van verschillende bij het theater-2 betrokken personen: bij de auteurs of bij andere personen die ordenend optraden, zoals pedagogen, priesters, acteurs, leden van rederijkerskamers of andere organisaties, soms zelfs bij architecten of decorontwerpers. In de middeleeuwen en bij het rederijkerstoneel waren het vaak auteurs of toneelspelers die regisseerden. Maar ook moderne auteurs, zoals Herman Heijermans of Lodewijk de Boer, regisseerden hun eigen stukken. Pedagogen en priesters speelden een rol als regisseur van kerkelijke drama’s, schooldrama’s of het jezuïetendrama. Pas vanaf het einde van de 19^de eeuw manifesteert zich de regisseur als spelleider die de regie opvat als een zelfstandige discipline.

Voorbeelden van regisseurs met een internationale faam zijn André Antoine in Frankrijk met zijn naturalistisch theater, Max Reinhardt met massaregie en Erwin Piscator die bekend werd met zijn revolutietoneel en als grondlegger van het episch theater. In de Russische traditie zijn te vermelden K.S. Stanislavski met symbolisch theater en theater van de authenticiteit, V. Meyerhold met het constructivistisch theater en A. Tairov met dans en pantomime. Recentere ontwikkelingen vindt men bij Bertold Brecht (vervreemdingseffect), Antonin Artaud (théatre de la cruauté), Grotowski (théatre pauvre) en Peter Brook (happening en ‘living theatre’). Belangrijke Nederlandse regisseurs zijn Willem Royaards, Eduard Verkade, Erik Vos en Gerardjan Rijnders. Bekende Vlaamse regisseurs zijn o.m. Jan Decorte, Ivo van Hove en Jan Fabre.

Lit: H. van Schaik, Mise-en-scène en dramaturgie-onderwijs (2002) • K. Hupperetz, Regie in het theater: de regisseur in het Nederlandse theater van de twintigste eeuw (2003) • S. Proust, La direction d’acteurs dans la mise en scène théâtrale contemporaine (2006) • E. Barba, On directing and dramaturgy: burning the house (2010).

regionalisme zie streekliteratuur

register maken