Algemeen letterkundig lexicon

jezuïetendrama

Toneel dat in de traditie van de retorische oefeningen en het Neolatijns schooldrama aan de jezuïetencolleges werd opgevoerd. Het droeg bij tot de verlevendiging van het onderricht in de Latijnse taal en de welsprekendheid, tot de activering van het geheugen en tot de kunst om zich zelfverzekerd en beschaafd in het publiek te bewegen. Het bracht de leerlingen in een beleefd contact met deugd en ondeugd, met Bijbelse en antieke helden, met heiligen en martelaren, het absolute gelijk van het roomse geloof en de eigen geschiedenis. Hierin lag ook de pastorale functie van de spelen voor het publiek. De publiciteit voor het eigen college was eveneens een belangrijke intentie.

Het gebruik van het Latijn en de jezuïtische voorkeur voor een affectieve retoriek die de toeschouwer in al zijn vermogens en zintuigen moest raken, leidden ertoe dat het aandeel van het multimediale spektakel in de opvoering van groot belang was (zie Gesamtkunstwerk). De overgrote meerderheid van de spelen zijn slechts bewaard in periochen (programmabrochures) die het volgen van de actie moesten vergemakkelijken.

De invloed van het jezuïetentoneel op het theater in de volkstaal beperkt zich in onze gewesten vooral tot het repertoire. Een interessant nevenverschijnsel is het jezuïtisch catechesetoneel in de volkstaal, waaronder ook meisjestoneel. Door zijn rijkdom aan spektakel en de aanwending van balletten en muziek heeft het collegetoneel invloed uitgeoefend op de opera.

Lit: L. van den Boogerd, Het jezuïetendrama in de Nederlanden (1961) • W.H. McCabe, An introduction to the Jesuit theatre (1983) • J.M. Valentin, Theatrum Catholicum: les jésuites et la scène en Allemagne au XVIe et XVIIe siècles (1990) • J.R. de Vroomen, Toneel op school: een historisch en theoretisch onderzoek naar opvattingen over en gebruik van drama in educatie (1994) • K. Porteman, ‘De jezuïeten in de Nederlandse letterkunde van de zeventiende eeuw’ in ‘Ad maiorem Dei gloriam’. Jezuïeten in de Nederlanden, themanummer van De zeventiende eeuw 14 (1998), p. 135-158 • G. Proot, ‘Contribution au théâtre des jésuites flamands: les pièces perdues, les titres retrouvés’ in Archives et bibliothèques de Belgique 69 (1998), p. 112-171.

jeugdliteratuur

jingxi zie Pekingopera