Algemeen letterkundig lexicon

liedboek

Geschreven of gedrukte verzameling liedteksten (lied) van meer (meestal anonieme) auteurs, waaraan de muzieknotatie vaak ontbreekt. De oudste Nederlandse liedboeken dateren uit de Middeleeuwen. Het meest bekend is het liedboek dat (met muzieknotatie) bewaard bleef in het zogeheten Gruuthuse-handschrift (ed. Heeroma en Lindenburg, 1966), een convoluut die op zijn laatst in 1462 gebonden werd.

Doorgaans werden liedboeken gedrukt in klein formaat (octavo of sedecimo oblong) met weinig of geen illustraties. Door hun goedkope en slechte uitvoering zullen er veel verloren gegaan zijn.

Met ingang van de 17^de eeuw verschijnt er een nieuw type liedboek met nieuwe, renaissancistische liederen, uitgevoerd in fraaie typografie, dikwijls in kwarto-formaat, voorzien van fraaie illustraties en gericht op de kapitaalkrachtige jeugd van die periode. Naast de anonieme bloemlezingen verschijnen er weldra ook bundels van één dichter.

Tot de wereldlijke liedboeken behoort Een schoon liedekens boeck, beter bekend als het ‘Antwerps liedboek’ van 1544 (ed. Vellekoop & Wagenaar-Nolthenius, 1972), waaruit liederen overgenomen worden in andere liedboeken tot in de 18^de eeuw toe, bijv. in het Een Aemstelredams amoreus lietboeck (1589), maar ook nog in het Oudt Haerlems liede-boek (31^ste dr. van 1746). Den nieuwen lust-hof gaf in 1602 de stoot tot het verschijnen van nog veel meer renaissancistische, op de jeugd gerichte liedboeken als Den bloem-hof van de Nederlantsche jeucht (1608, 1610, ed. Van Dis & Smit 1955), Hoofts Emblemata amatoria (1611, ed. Porteman, 1983), Cupido's lusthof (1613), Apollo (1615, ed. Keersmaekers 1985), J.J. Starters Friesche lust-hof (1621, ed. Brouwer & Veldhuyzen, 1966-1967) en Bredero's Groot lied-boeck (1622, ed. Stuiveling e.a. 1979-1983).

Bijna even talrijk als de wereldlijke zijn de geestelijke liedboeken vanaf Een suverlyc boecxken uit 1508 tot en met het Liedboek voor de kerken uit 1973. Coornhert, De Harduwyn, Camphuysen, Bredero, Pers, Stalpart van der Wiele, Luyken en vele anderen hebben liedboeken geproduceerd met stichtelijke liederen.

Een bibliografie van liedboeken is samengesteld door D.F. Scheurleer, Nederlandsche liedboeken. Lijst der in Nederland tot het jaar 1800 uitgegeven liedboeken (1912, suppl. 1923; ongew. herdr. 1977). Een overzicht van Zuid-Nederlandse wereldlijke liedboeken uit de 17^de eeuw is opgenomen in het proefschrift van M. de Wilde (2011), p. 28-35.

Illustratie uit het liedboek Den nieuwen lusthof (1604). [bron: K. Porteman & Mieke B Smits-Veldt, Een nieuw vaderland voor de muzen (2008), p. 194].

Lit: F.H. Matter, De melodieën van Bredero's liederen, dl. 3 van: G.A. Bredero, Boertigh, amoreus, en aendachtigh groot lied-boeck (1979) • A. Keersmaekers, ‘Drie Amsterdamse liedboeken 1602-1615. Doorbraak van de renaissance’ in Nieuwe Taalgids 74 (1981), p. 121-133 • A.A. Keersmaekers, Wandelend in Den Nieuwen Lust-hof. Studie over een Amsterdams liedboek 1602-(1604)-1607-(1610) (1985) • C.A. Höweler & F.H. Matter, Fontes hymnodiae Neerlandicae impressi 1539-1700. De melodieën van het Nederlandstalig geestelijk lied. Een bibliografie van de gedrukte bronnen (1985) • M. Spies, ‘“Orde moet er zijn”: over de inrichting van zeventiende-eeuwse dichtbundels’ in ’t Ondersoeck leert. Studies over middeleeuwse en 17de-eeuwse literatuur ter nagedachtenis van prof. dr. L. Rens (1986), p. 179-187 • E.K. Grootes, ‘Het jeugdig publiek van de “nieuwe liedboeken” in het eerste kwart van de zeventiende eeuw’ in Id., Visie in veelvoud (1996), p. 29-42 • P.J. Verkruijsse, ‘P.C. Hooft: een toontje lager; over liedbundels, lettertypes en lezers’ in J. Jansen (red.), Zeven maal Hooft (1997), p. 79-97 • M. de Wilde, ‘Meer dan vorm: een typografische analyse van zeventiende-eeuwse wereldlijke liedboeken uit de Zuidelijke Nederlanden’ in S. van Rossem & M. de Wilde (red.), Boekgeschiedenis in het kwadraat: context & casus (2006), p. 39-61 • N. Veldhorst, Zingend door het leven: het Nederlandse liedboek in de Gouden Eeuw (2009) • M. de Wilde, De lokroep van de nachtegaal; wereldlijke liedboeken uit de Zuidelijke Nederlanden (1628-1677) (2011).

lied	liefdeslied