Algemeen letterkundig lexicon

rijmspreuk

Op rijm gestelde spreuk (adagium) of spreekwoord. Al gedurende de middeleeuwen werden er rijmspreuken verzameld, bijv. in het handschrift-Van Hulthem (ca. 1410):

Niemen sijn vriende en weet
Alse sijn dinc ten besten steet:
Maer de vriende worden becant
Alst hem ten quaetsten gheet in hant.
(Middelnederlandsche rijmspreuken, ed. Suringar, 1886, p. 30).

Veel rijmspreuken zijn bewerkingen van de Disticha Catonis en de Facetus maar ook spreuken uit de Bijbel, bijv. uit Spreuken, kwamen in verzamelingen met rijmspreuken terecht en werden dan zonder onderscheid aan de spreekwoordelijk wijze Salomo toegeschreven.

De rijmspreuk behoort tot de gnomische vormen die ook wel worden aangeduid als einfache Formen.

Lit: A. Jolles, Einfache Formen (1930; Ned. vert., 2009) • L. Indesteege, Middelnederlandse gedichten, liederen, rijmspreuken en exempelen (1951), p. 85-101 • W.L. Braekman, ‘Middelnederlandse didactische gedichten en rijmspreuken’ in Verslagen en Mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde (1969), p. 79-111 • J. Reynaert, ‘Alderhande proverbien vanden wisen Salomone’ in H. van Dijk, W.P. Gerritsen, O.S.H. Lie e.a. (red.), Klein kapitaal uit het handschrift-Van Hulthem (1992), p. 153-163 • W. van Anrooy & Th. Mertens, ‘“Een cort jolijt”. Middelnederlandse spreukstrofen met het rijmschema aabccb’ in F. Willaert e.a. (red.), Een zoet akkoord. Middeleeuwse lyriek in de Lage Landen (1992), p. 219-233 • H. Brinkman, ‘“Alder wysheit fondament.” Profane ethiek in enige verzamelingen Middelnederlandse rijmspreuken’ in J. Reynaert e.a. (red.), Wat is wijsheid? Lekenethiek in de Middelnederlandse letterkunde (1994), p. 230-245 • H. Mulder, ‘Middelnederlandse rijmspreuken: iets over vloertegels, doodkisten en Latijnse voorbeelden’ in Queeste 11 (2004), p. 44-55.

rijmschema

rijmstam