Algemeen letterkundig lexicon

pictura

Etym: Lat. pictura = schilderij < pingere = schilderen..

Het tweede onderdeel van een emblema (emblematiek): de prent. Samen met het motto (motto-2) en het onderschrift (subscriptio-1) vormt het de drie-eenheid van het embleem. De pictura illustreert het thema, nu eens via zinnebeeldige figuren uit de iconologie (zeer vaak komt bijv. Cupido voor in de liefdesemblemata) of via hiërogliefen, dan weer – veel geraffineerder – via achtergrondwerking waardoor de prent een dubbele werking krijgt. Op een pictura bij het motto ‘Altijt ghequelt’ van Otto Vaenius bijv. staat op de voorgrond een door de liefdespijl van Cupido gekwelde man, terwijl op de achtergrond de zee voortdurend een rots beukt. Op veel picturae komen menselijke figuren voor die nadrukkelijk op allerlei op de prent voorkomende emblematische attributen wijzen.

Bekende etsers en graveurs van prenten in emblematabundels zijn J.H. Wierix, Jac. de Gheyn, Claes Jansz. Visscher, Adriaen van de Venne (die vooral werk van Cats geïllustreerd heeft), Boëtius a Bolswert, Gerard de Jode, Marcus Gheeraerts, Otto Vaenius en Crispijn van de Passe. Jan Luyken heeft zijn talrijke bundels emblemata voorzien van eigen prenten.

In deze pictura van Adriaen van de Venne voor een emblema uit Jacob Cats' Proteus (1627) staat het lezen symbool voor de vrouwelijke deugdzaamheid. [bron: Bibliopolis]

Lit: K. Porteman, Inleiding tot de Nederlandse emblemataliteratuur (1977), p. 50-54 • H.J. Raupp & M. Grams (red.), Wort und Bild; Buchkunst und Druckgraphik in den Niederlanden im 16. und 17. Jahrhundert (1981) • Nederlandse emblemata; bloemlezing uit de Noord en Zuidnederlandse emblemata-literatuur van de 16de en 17de eeuw, ed. P.J. Meertens & Hilary Sayles (1983) • Wort und Bild in der niederländischen Kunst und Literatur des 16. und 17. Jahrhunderts, ed. H. Vekeman en J. Müller Hofstede (1984) • H. Luijten, ‘Gezien of gelezen? Realia en ontleningen in Jacob Cats' Sinne- en minnebeelden’ in L. Jansen, H. Luijten & J. de Man, Drie edities, drie verhalen. Lezingen gehouden tijdens het symposium Teksteditie op 2 december 1994 (1995), p. 35-77 • J.C.A. Luijten & M. Blankman, Minne- en zinnebeelden; een bloemlezing uit de Nederlandse emblematiek (1996) • R. van Straten, Een inleiding in de iconografie (2002⁵).

pictorialisme

pie quebrado (copla de -)