Algemeen letterkundig lexicon

obscenitas

Etym: Lat. obscenus = vuil, onwelvoeglijk, oneerbaar < ob-caenum = slijk, drek, gemene stand.

Term uit de retorica voor alles wat het schaamte- en zedelijkheidsgevoel van het gemiddelde publiek kwetst. De obsceniteit van een literair werk is dus afhankelijk van de receptie van de gemiddelde lezer, die de contemporaine maatstaven aanlegt van de gemeenschap waartoe hij behoort.

De discussie over obsceniteit hangt nauw samen met die over pornografie, maar obsceen is een ruimer begrip dat niet alleen samenhangt met de beschrijving of afbeelding van seksuele handelingen, maar ook met godsdienstige en maatschappelijke taboes. Opmerkelijk is dat gedetailleerde beschrijvingen van moorden en oorlogsmisdaden zelden of nooit tot de obsceniteiten gerekend worden. Over het algemeen is men van mening dat de obsceniteit van een boek afgemeten dient te worden aan de bedoeling, het hoofdthema, en niet aan obsceen taalgebruik in een enkele passage.

Dat de censuur het moeilijk heeft met het definiëren van wat obsceen is, is gebleken bij het geruchtmakende proces in 1960 over Lady Chatterley's lover (1928) van D.H. Lawrence, dat voor die tijd alleen in gekuiste versie mocht verschijnen. Zie in dit verband ook Hicklin test.

Ook het slepende proces wegens godslastering tegen Gerard Reve naar aanleiding van Nader tot U (1966), dat zijn ontknoping vond in Reves zelfverdediging en vrijspraak voor de Hoge Raad in 1968, heeft te maken met een van de kenmerken van obscenitas, het vermengen van gewijd en profaan.

Lit: E. & Ph. Kronhausen, Wat is pornografie? Eros en de vrijheid van drukpers (1967⁵) • J. Fekkes, De God van je tante. Ofwel het ezel-proces van Gerard Kornelis van het Reve (1968) • B. Maso, ‘Vilain moz en Corteis parole. Het gevoel voor obsceniteit in de middeleeuwen’ in Sociologisch tijdschrift 10 (1983), p. 411-454 • H. Montgomery Hyde, The Lady Chatterley’s lover trial (1990) • C.H. Rolph, The trial of Lady Chatterley (1990) • D. Bradshaw & R. Potter (red.), Prudes on the prowl: Fiction and obscenity in England, 1850 to the present day (2013) • R. Potter, Obscene modernism: Literary censorship and experiment, 1900–1940 (2013) • C.M. Harris, Obscene pedagogies: Transgressive talk and sexual education in late medieval Britain (2018).

oblong

obscuritas