Algemeen letterkundig lexicon

koor

Etym: Lat. chorus < Gr. choros = reidans, zang met dans

In de Griekse tragedie is het koor een in de handeling betrokken groepspersonage met zowel handelingsgebonden als niet-handelingsgebonden functies. Tot de handelingsgebonden functies horen wisselzangen met een personage, het vertellen van de voorgeschiedenis van het drama, het overbruggen van pauzes, het samenvatten, en het aankondigen van personages. Tot de niet-handelingsgebonden taak hoort het plaatsen van de gebeurtenissen in een hoger perspectief om zodoende het vertoonde universele waarde te verlenen. In de gesproken gedeelten is het de koorleider (coryfee) die individueel optreedt in naam van het koor.

In de Romeinse tragedie (met name bij Seneca) wordt het aandeel van het koor in het handelingsverloop kleiner: het zwaartepunt komt te liggen op de oden tussen de bedrijven. Vooral Seneca’s opvatting van het koor werkt door in de renaissancetragedie én in het Neolatijnse schooldrama: het wordt niet meer als verhaalpersonage gezien, maar als normerende instantie van het publiek. Van rode draad door het hele stuk is het koor geworden tot verdeler van de tragedie in vijf bedrijven, waarin de functies van het koor veel vrijer en onregelmatiger zijn geworden. Het koor krijgt dan ook een nieuwe naam: rei-1, hoewel sommige tragedieschrijvers ook de vernederlandste vorm van chorus ‘choor’ gebruiken, het eerst P.C. Hooft in Achilles en Polyxena (ca. 1600). Ook Vondel gebruikt choor in Het Pascha (1610), maar uit zijn omschrijving daarvan met ‘de leerlijcheyt ofte moralisatie’ blijkt wel dat hij er een uitsluitend moraliserende functie aan toekende.

De evolutie van het koor vertoont aldus een duidelijk functieverlies. Behalve als muzikaal element in de opera en als structuurelement in het episch theater wordt het koor nog zelden gebruikt in moderne theatervormen, ondanks bepaalde pogingen tot revaluatie (bijv. door T.S. Eliot in Murder in the Cathedral, 1935) en het gebruik van massafiguratie in het expressionistische toneel. 

Zie ook epiparodos en parabasis.

Lit: Th.B.L. Webster, The Greek chorus (1970) • L. van Gemert, Tussen de bedrijven door? De functie van de rei in Nederlandstalig toneel 1556-1625 (1990) • V. Janning, Der Chor im neulateinischen Drama: Formen und Funtionen (diss., 2005) • R. Gagné & M. Govers Hopman (red.), Choral mediations in Greek tragedy (2013).

Konstanzer Schule

kop