écriture automatique

Etym: Fr. automatisch schrijven.

Term afkomstig uit het vakgebied van de psychologie voor het onbewuste schrijven, soms in trance, onder hypnose of onder invloed van drugs en overgenomen in de literatuur door de surrealisten (surrealisme). André Breton, groot bewonderaar en navolger van Sigmund Freud, legde daartoe de grondslag, ervan uitgaande dat het verbeeldingsvermogen zijn scheppende kracht ontleent aan het onderbewuste. Zonder enige controle of censuur (moreel, ethisch, noch politiek) dient de dichter spontaan zijn gevoels- en gedachtewereld te uiten. Rationele correctie wordt principieel afgewezen ten voordele van een ongeremde bevrijding van het onbewuste. Deze uitgangspunten werden door Breton samen met Philippe Soupault beschreven in Les champs magnétiques (1920). Een bijzondere vorm van deze poëzieopvatting is de op vrije associatie gebaseerde cadavre exquis. Ook in de poëzie van de Vijftigers treft men spontane woordverbindingen aan die door hun associatieve ontstaan sterk doen denken aan het automatisch schrift van de surrealisten, zoals bijv. in het gedicht ‘Als een ding’ uit de bundel Zonder namen (1962, p. 14) van Gerrit Kouwenaar.

Lit: Y. Duplessis, Le surréalisme (1950; 2002¹⁷), p. 42-47 • Th.M. Scheerer, Tekstanalytische Studien zur 'écriture automatique' (1974) • J. van Spaendonck, Belle époque en anti-kunst (1977), p. 254-275 • J.-P. Clébert, Dictionnaire du surréalisme (1996), p. 68-73.