Algemeen letterkundig lexicon

dramatis personae

Etym: Lat. personen/personages van de handeling.

De personages die in een toneelstuk door de acteurs (acteur-1) worden gespeeld en met elkaar voor de handeling zorgen. Overdrachtelijk wordt de term ook gebruikt buiten de toneelwereld voor alle personages die bijv. in een verhaal handelend optreden. Men maakt onderscheid tussen de hoofdrolspeler of held die protagonist (Gr. protagonistes = eerste speler) genoemd wordt en diens tegenspeler, de antagonist of deuteragonist (= tweede speler). De derde medespeler wordt tritagonist genoemd. Uit hun tegengestelde zienswijzen en handelingen groeit het conflict van het drama.

De antagonist werd ingevoerd door de Griekse auteur Aeschylus (6^de eeuw v. Chr.). Sophocles (5^de eeuw v. Chr.) voerde de derde speler ten tonele, de tritagonist (Gr. tri = drie). Daarna kwamen andere spelers de bezetting aanvullen, zoals de oplosser van het conflict (soms een deus ex machina) en anderen, zoals komische figuren, de vertrouweling(e)  e.d.

De meeste toneelschrijvers geven vooraf een lijst van dramatis personae (vgl. Herman Heijermans, Toneelwerken, 1965).

Lit: B. Verhagen, Dramaturgie (1963²), p. 39-50.

dramatiek

dramatische eenheden zie eenheid van handeling, tijd en plaats