Algemeen letterkundig lexicon

emendatio

Etym: Lat. emendare = verbeteren, fouten verwijderen < ex = uit; mendum = fout, gebrek.

Term uit de tekstkritiek voor de (re)constructie van het archetype-1 van een tekst met gebruikmaking van een stemma op basis van de overgeleverde handschriften en drukken. De Duitse filoloog K. Lachmann (1793-1851) werkte in de 19^de eeuw een methode uit waarbij de handschriften van eenzelfde tekst geordend worden in een dergelijke stamboom. De emendatio of emendatie volgt na de recensio, die de onderlinge verwantschappen van de overgeleverde handschriften en drukken uitdrukt in een filiatie.

De verbetering van bedorven plaatsen in een handschrift of druk leidt tot een kritische editie. Idealiter zou een emendatie moeten geschieden op gezag van het stemma of van het origineel (als de desbetreffende tekst een vertaling is). In de filologische praktijk vinden de meeste emendaties echter plaats op basis van subjectieve criteria als belezenheid en (on)begrip voor de tekst. Aan het eind van de 19^de eeuw ontstaat de diplomatische editie die nauwkeurig de tekst van één bron of van de diverse bronnen naast elkaar weergeeft, d.w.z. zonder emendaties. In de 20^ste eeuw is men trouwens wel wat voorzichtiger geworden t.o.v. de ‘kritische’ tekstuitgave, aangezien heel wat vroeger aangebrachte ‘verbeteringen’ op Hineininterpretierung blijken te berusten. Is de corruptie evident, maar de emendatie twijfelachtig, dan spreekt men van een conjectuur.

De meest bekende verzameling emendaties is Tekstcritiek van J. Verdam in het Middelnederlandsch Woordenboek samengelezen door Willem de Vreeze (1929), opgenomen in het 10^de deel van het Middelnederlandsch Woordenboek.

Lit: M.J.M. de Haan, Enige aspecten van de tekstkritiek van Middelnederlandse teksten (1973) • A. Dees e.a., ‘Een voorbeeld van stamboomreconstructie: Karel ende Elegast’ in Spektator 18 (1988-1989) 2, p. 96-118 • B.J.P. Salemans, ‘Text genealogical remarks on Lachmann, Bédier, Greg and Dearing’, in: Leuvensche Bijdragen 79 (1990), p. 427-468 • B. Salemans & R. de Bonth, ‘Opmerkingen bij Duinhovens “De geschiedenis van Beatrijs”’ in Spektator 20 (1991) 2, p. 197-228 • B.J.P. Salemans, Building stemmas with the computer in a Cladistic, Neo-Lachmannian, way; the case of fourteen text versions of Lanseloet van Denemerken (2000).

emendatie zie emendatio

emfase