De Tweede Ronde. Jaargang 29

[p. 42]

Uitstel en afstel
Klaus Siegel

Nadat dokter Hoonakker precies om half acht het dopje van zijn zes-minuten-ei had verwijderd, werd hij overvallen door een voorgevoel dat deze dag nog meer narigheid voor hem in petto zou houden dan waarop hij al gerekend had.

‘Wat is er schat?’ vroeg Emma, zijn vrouw. ‘Je trekt een gezicht als een oorwurm.’ Zonder een woord te zeggen schoof hij haar het ei toe.

‘Ach gatsie! Hoe kan dat nou? Jij wou altijd biologisch. Dat heb je er nou van!’

Het was inderdaad geen prettige aanblik waarmee het echtpaar werd geconfronteerd: in een geleiachtige substantie dreef een vogelembryo. Het kopje rossig kaal met wat haarachtige veertjes erop geplakt, het snaveltje opengesperd in een zinloze kreet.

Zonder nog een hap te eten of een woord te zeggen, zonder groet, schoot hij zijn jas aan, pakte zijn tas en trok de deur van het appartement achter zich dicht. Hij wachtte geïrriteerd tot de lift op zijn verdieping tot stilstand kwam en stapte erin. Ondanks zijn irritatie kon hij het niet laten te grinniken over het handelsmerk van de liftfabrikant dat onbedoeld associaties met een recente film opriep: ‘Schindlers Lift’. Hij moest door de gedachte zijn afgeleid, want in plaats van op de parterre was hij op de eerste verdieping beland. Daar ging juist de deur open van mevrouw De Vries, een arts in ruste. Om niet samen met haar in de cabine te moeten staan, rende hij via het naast de lift gelegen trappenhuis naar beneden. Hij voelde niet de minste behoefte aan een ontmoeting met de ex-vakgenote die ooit, nadat ze bij hen had aangebeld om geld in te zamelen voor Aids in Tanzania of zoiets, nogal onheus door zijn echtgenote bejegend was.

Sindsdien was de buurvrouw van de eerste verdieping uiterst voorzichtig. Een tijdlang sloop ze met een kort knikje langs hem heen. Maar na verloop van tijd, en nadat ze had begrepen welke functie hij dankzij ‘de Ommekeer’ uitoefende, was het enkele keren tot een pijnlijke confrontatie gekomen. In het begin drong het niet goed tot hem door wat ze eigenlijk bedoelde met de zinnen die ze met trillende stem op hem afvuurde, maar op zekere dag herkende hij de formule

[p. 43]

die de oude dame hem voorhield: ‘Zelfs onder bedreiging zal ik mijn medische kennis met aanwenden in strijd met de wetten der menselijkheid. Dit verklaar ik plechtig, vrijwillig en op mijn woord van eer.’ Vanaf het moment dat tot hem doordrong dat mevrouw De Vries hem herinnerde aan de eed die hij eens als aankomend arts vol overtuiging had afgelegd, dook hij uit schaamte weg zodra hij haar ergens dreigde tegen te komen.

Op de parterre riep Gerrit, de huismeester, hem gemaakt jolig toe: ‘De trap vandaag? Verstandig hoor, goed voor uw hart! Moeilijke taak vandaag. Ik heb het in de krant gelezen. In ieder geval sterkte!’

‘Dank je wel, Gerrit. Het zal wel meevallen.’ De conciërge kwam zijn loge uit en rende op hem toe om de deur naar de in het souterrain gelegen garage te openen. Op een dag als deze apprecieerde hij zo'n klein menselijk gebaar bijzonder.

Gerrit had niet altijd deel uitgemaakt van de inventaris van het flatgebouw. Destijds hadden de bewoners noodgedwongen een werknemer van de bewakingsdienst Securiance in dienst genomen. Er zat toentertijd niets anders op. Onopgevoede jongeren uit stadsdelen waar geen mens zich meer waagde, waren uit hun kwartier gekropen, bekladden de binnenmuren van het appartementsgebouw met oriëntaalse tekens en deden hun kwalijk riekend gevoeg in de lift. Nadat Gerrit, een enthousiast beoefenaar van kracht- en vechtsporten, zich eenmaal in de voor hem gebouwde loge had gevestigd, was het met de overlast gedaan. Zijn aanwezigheid verhoogde de servicekosten aanzienlijk, en na de ‘Retrovolutie’ was Gerrit eigenlijk niet meer nodig. Maar hij nam de bewoners allerlei werkjes uit handen zoals boodschappen doen voor de zieken, en hij repareerde alle sanitair. Uiteindelijk wilde niemand hem meer missen.

Hij opende zijn auto en plakte het laisser passer van Justitie achter de voorruit. Geen overbodige maatregel, want aangekomen in De Bijlmer werd hij enkele keren door agenten tot staan gebracht. Op de plaats van bestemming stond een zwijgende menigte. Hij verwachtte boegeroep en gebonk op de carrosserie, maar zag alleen gelatenheid, berusting.

Voor de poort in de hoge muur rond het complex waar hij moest zijn stonden ambtenaren van het gevangeniswezen. Ze hieven hun stengun ter begroeting, zagen er op toe dat de deur openzwaaide en

[p. 44]

beduidden hem door te rijden. Hij stalde de auto in een hoek van de grote binnenplaats, niet ver van het gebouw dat na de herinvoering was gebouwd. Het vierkante zwarte bouwsel stak af tegen de zes hoge witte torens waarin de reguliere gedetineerden waren gehuisvest. In de volksmond werd het de Kaäba genoemd. Voor de dichtstbijzijnde toren stond zich, zoals bij alle voorgaande keren, een groot aantal journalisten en fotografen te verdringen. Hij had een hekel aan de gemeenzame begroetingen die ze op hem afvuurden.

Hij was net op tijd gearriveerd, want op dat moment opende zich de deur van de cellentoren en trad het lugubere cortège naar buiten. De mensen in de stoet knipperden met hun ogen tegen de zon, behalve de man in hun midden die door twee gerechtsdienaren met grote routine aan zijn brede leren gordel moest worden meegezeuld; zijn voeten sleepten over de kasseien. De ogen had hij wijd opengesperd om nog iets van de wereld te zien die hij ging verlaten. Zijn blik wekte eerder de indruk in het niets te verdwalen. Ook deze keer vroeg de man zich af of hij het verouderde plaveisel in deze hoek van de binnenplaats moest uitleggen als een teken van barmhartigheid: ‘Nog één laatste contact met de stenige moeder aarde,’ of als een vorm van bestraffing: ‘Ook jouw laatste gang zij hobbelig, zoals eens die naar Golgotha.’

De fotografen wierpen zich, in de hoop een bijzonder shot te scoren, voor de naderende stoet op de kinderhoofdjes neer, alsof het Hästensmatrassen waren. Het dwaze tafereel drong niet door tot de delinquent. Naast hem liep een geestelijke. Dokter Hoonakker kon niet uitmaken of het een protestantse dan wel katholieke geestelijke was. Toen hij Latijns geprevel meende op te vangen, begreep hij welke denominatie deze in doodsnood verkerende ziel alsnog als lid poogde in te lijven. De zielenherder gaf even zijn laatste bekeringspoging op om met een grote witte zakdoek de straaltjes zweet van de kalende schedel en het voorhoofd van de gevonniste te vegen.

Ergens vanuit een uithoek van de binnenplaats hoorde hij hoe gevangenen elkaar, waarschijnlijk bij een balspel, luid aanmoedigden. Ook zag hij twee gedetineerden die hun handen op de stelen van hun bezems lieten rusten. De verslaggevers drukten hun sigaretten uit en wierpen de peuken op de grond. Een zwerm mussen streek luid kwetterend en ruziënd neer op de resten van de rookwaar om even later als een vrolijke wolk weer het luchtruim te kiezen.

[p. 45]

Het werd tijd dat hij de zwarte kubus binnenging. In ieder geval vooraleer de stoet met de veroordeelde zou arriveren. In dit bouwsel geen hobbelige bestrating, maar grote witte tegels op de vloer. Alles gaf hier blijk van de idealen van de ‘Retrovolutie’: pure zakelijkheid en hygiëne. Vanochtend was blijkbaar, afgaande op de penetrante carbollucht, extra schoongemaakt. Enkele journalisten stonden tegen de wand gedrukt alsof ze er in wilden verdwijnen. Nu het erop aankwam, zonk hun de moed in de schoenen.

Zodra hij het gebouw had betreden, was de directeur op hem afgestapt: ‘Welkom. Het gaat door, tien minuten geleden kwam het antwoord van de vorst. Bronnen aan het hof vertellen dat de vorst altijd tot gratie genegen is, maar mevrouw die niet van vorstelijken bloede is en uit een land afkomstig waar een mensenleven nauwelijks telt als de eerbaarheid van het moederland in het geding is, houdt niet van weekhartigheid.’

De directeur wist dat kanttekeningen bij het bestel zoals hij die zoëven had gezet en die makkelijk als ondermijnend voor de staatsmoraal konden worden uitgelegd bij hem, de gevangenisarts, veilig waren. De twee hadden elkaar ontmoet bij de plechtige onthulling van het monument van de Drie Bloedgetuigen. Bij die gelegenheid hadden ze uit hun beider geamuseerde gezichtsuitdrukking opgemaakt dat ze minder enthousiast waren dan het gros van de aanwezigen.

Oorspronkelijk zouden de koppen van de drie ideologiemartelaren in de wand van de Sint Pietersberg worden uitgehouwen, net als de hoofden van de vier Amerikaanse presidenten in Mount Rushmore. Maar de ENCI was bang dat de laatste gangen waarin de mergel werd gewonnen zouden instorten, en de directie was bijzonder vrijgevig geweest bij de oprichting van ‘de Beweging’.

De arts en de directeur hadden bij de plechtige onthulling van de gigantische, op hoge zuilen geplaatste bronzen koppen enigszins schaapachtig naast hun vrouwen gestaan die zich onmiddellijk na de oprichting van de ‘Federatie van Vrijheidsgezinden’ als lid hadden gemeld. De echtgenote van de gevangenisdirecteur en Emma dweepten al met ‘De Drie’ voor ze werden omgebracht. Toen na hun dood een vrouw, vermaard detentie- deskundige, van het politieke vacuüm profiteerde en zich door haar achterban tot onbetwist leider liet proclameren, groeide de geestdrift van de gaden.

[p. 46]

Gedurende een aantal jaren bleef het bij die ontmoeting, maar op een gegeven moment kregen ze door omstandigheden meer met elkaar te maken. De directeur en de arts vertrouwden elkaar toe dat ze allerminst het enthousiasme van hun ‘betere helften’ voor de brede volksbeweging deelden, maar de eerlijkheid gebood hun te bekennen dat ze door de ideologische stellingname van hun vrouw wel waren gevaren. Ze hadden een aardige karakteristiek voor hun opstelling gevonden: pantoffelhelden met warme vilten sloffen. De directeur profiteerde financieel gezien nog meer dan de arts. Maar diens vrouw bekleedde dan ook een invloedrijke positie in het Federatiebestuur. Overigens had de arts niet te klagen over zijn geldelijke beloning, maar hij voelde zich toch min of meer door Emma geprest de gruwelijke taak op zich te nemen die hij in de strafinrichting moest volbrengen. Het was vandaag voor de tweeëndertigste keer dat hij zich van de walgelijke opdracht moest kwijten.

In slapeloze nachten hoorde hij altijd weer hoe Emma hem op de knieën had gekregen: ‘Boy, je weet nooit wat jouw medische verrichting ons op zekere dag zal opleveren: stel jezelf eens voor als directeur-generaal van de Confederatie der Medische Martelaren Hospitalen. Fantastisch toch!’ Medische verrichting! Het mocht wat! Geneeskundige gruweldaad drukte zijn handeling preciezer uit.

Aan de andere kant moest hij na verloop van tijd toegeven dat hij ongelijk had gehad toen hij de Federatie aanvankelijk voor een eendagsvlieg had gehouden en zelfs voor gevaarlijk kortzichtig ten aanzien van de gevolgen, toen de beweging de complete importpopulatie het leven zuur begon te maken. Dat moest wel tot een olieboycot leiden. Het onvoorziene gevolg was ook dat de politicus met het waterstofgeoxideerde kapsel om het leven werd gebracht. Hij werd uitgeroepen tot Martelaar nummer Drie. ‘De Federatie van Vrijheidsgezinden’ behaalde bij de volgende verkiezingen de meerderheid in de Kamer.

De arts leek gelijk te krijgen toen hij zijn patiënten met de fiets moest bezoeken, omdat de import van olie inderdaad werd stopgezet. Maar binnen een halfjaar hervatte het doodarme Oost-Groningen op grote schaal de suikerbietenproductie, en werd de geïmporteerde olie vervangen door puur Nederlandse en spotgoedkope bio-ethanol. Vanaf die tijd zongen de tergzieke jongeren uit de halfanalfabete stadsdelen een toontje lager. Je zag ze met meer op de openbare weg. De

[p. 47]

olieproducerende woestijnen begonnen trouwens meteen weer te leveren toen de geldbuidels van de sjeiks leeg raakten.

Emma voelde zich gesterkt in haar vaderlandsliefde. De Nieuwe Harmonie deed haar, zoals ze zei, denken aan de Gouden Eeuw, aan Den Briel en aan het verzet tijdens de Duitse bezetting.

Dokter Hoonakker vroeg zich af wat zijn vriend de directeur op een dag als deze voelde. De man was oorspronkelijk griffier bij de rechtbank in Assen geweest en moest zo meteen, vanwege het telefoontje uit het paleis, de laatste hoop van de delinquent de grond in boren, terwijl de man misschien was veroordeeld op grond van bewijsmateriaal waaraan getwijfeld kon worden.

‘Ik heb een stoel voor je laten neerzetten in de groene ruimte. Je weet nooit hoe lang het duurt. Maar kom eens kijken in dit kamertje.’ Hij opende een deur naar een belendend vertrek. ‘Nette kist, hè?’ Op twee schragen stond een geopende lijkkist; het deksel stond er schuin tegenaan.

‘Keurig hoor,’ was alles wat de arts hem tot troost kon zeggen en even later, toen hij het gezicht van de directeur zag betrekken: ‘Hou je taai. Ik ga maar naar binnen.’ Hij constateerde dat ook in de executieruimte alles even klinisch was. Afgezien van de grote ramen aan weerskanten van het vertrek had het geheel veel weg van een laboratorium. Aan één van de muren waren allerlei chemische werktuigen gemonteerd: distilleerkolven, retorten, reageerbuizen, katalysators, glazen verbindingsbuizen en de nodige plasticslangen die straks de dodelijke vloeistof in het infuus zouden doen vloeien. Twee in lichtblauwe laboratorium-jasschorten gestoken mannen draaiden aan kranen in de opstelling. Een donkergroene vloeistof vloeide van een druppeltrechter in een rechthoekig reservoir. De inrichting van de locatie deed hem iedere keer denken aan een van de operatieruimtes waarin hij tijdens zijn studie moest toekijken. Destijds had hij chirurg willen worden, maar na de geboorte van de tweeling switchte hij naar huisartsgeneeskunde, destijds nog de snelste studie. Tot hun verdriet stierven beide kinderen binnen drie weken aan een niet op tijd ontdekte hartklepinsufficiëntie. Hij had Emma nooit verteld van wie de baby's het gebrek hadden geërfd. Een collega had hem ingelicht dat het defect van haar afkomstig was en dat ze beter geen kinderen meer konden

[p. 48]

nemen. Hij hield barmhartig zijn mond, al bleef ze hem met verwijten bestoken: ‘Jij als arts... Kon je toen niet?...’ Soms werd de greep die ze zo op hem had ondraaglijk. Het verklaarde in ieder geval op dit ogenblik waarom hij hier op deze, een medicus onwaardige stoel zat.

De ruimten achter de vensters werden door blinden met donkergroene lamellen aan het oog onttrokken. Achter het ene raam klonk gesnik en achter het andere opgewonden gepraat. Daar was zoëven een nieuwsgierig oog verschenen. Als het zover was zouden de blinden omhoog worden gerold.

Het was maar goed dat ze een stoel voor hem hadden neergezet, want het leek alsof hij ieder moment het bewustzijn zou kunnen verliezen. ‘Dokter, gaat het een beetje?’ vroeg de man die het kraantje met de groene vloeistof had opengedraaid.

‘Maak je geen zorgen. Is het hier een beetje benauwd soms?’

Op dat moment betrad de stoet met de delinquent het vertrek. De functionarissen aan weerszijden van de man maakten de leren riemen rond de polsen los die op zijn rug aan de wel vijftig centimeter brede gordel waren bevestigd. Omdat ze hem daarbij los moesten laten, zakte hij door zijn knieën. De jaloezieën waren inmiddels omhoog getrokken.

Op het moment dat de man op de vloer terechtkwam, klonk vanachter het ene venster een triomfkreet en vanachter het andere een kreet van afgrijzen. Hij vroeg zich af of de familie er iets aan had de laatste ademteugen van een geliefde te mogen observeren. Hij had ook nooit gezien dat een ter dood veroordeelde een laatste blik op zijn verwanten had geworpen. De toeschouwersruimte moest iets te maken hebben met de voor hem onbegrijpelijke ideologie van de Federatie van Vrijheidsgezinden. Emma had eens zo'n executie bijgewoond. Nadat hij een volgende keer aan een terechtstelling had meegewerkt, had ze respect voor hem getoond en zelfs dagenlang wulps tegen hem gedaan, iets wat de laatste jaren met meer was voorgekomen.

De twee functionarissen in de blauwe jasschorten waren te hulp geschoten en hielpen de bewaarders de veroordeelde op de metalen constructie te leggen. Opnieuw werden er leren riemen aan de man bevestigd, die ervoor zorgden dat hij geïmmobiliseerd werd. Uit het horizontale blad waarop de man lag, stak een langwerpige strook metaal waarop zijn rechterarm werd vastgesnoerd.

[p. 49]

De arts kwam moeizaam overeind en haalde uit zijn tas een injectiespuit; routineus brak hij het glazen buisje met natriumthiopental, zoog de vloeistof op en spoot de inhoud in de arm van de veroordeelde. Hij besefte dat deze handeling een armzalige poging was om zijn geweten rem te wassen. Dit snel werkende barbituraat had inderdaad niets te maken met de eigenlijke tenuitvoerlegging van het vonnis. Hij maakte zichzelf wijs dat dit een daad van pure menslievendheid was. Het spul onderdrukte uiterst humaan binnen seconden elke activiteit van het centrale zenuwstelsel en bracht zijn cliënt onmiddellijk in zo'n staat van bewusteloosheid dat hij geen pijn voelde of enig besef had van wat er met hem gebeurde. Ook deze keer verslapte zijn cliënt binnen dertig seconden. En de arts ging met gesust geweten weer zitten en keek toe wat de twee ‘executoren’ verder deden.

Ze brachten nagenoeg gelijktijdig een infuus aan. De voormalige verpleegkundige die de pancuroniumbromide moest toedienen had moeite een ader te vinden, de ander leek onmiddellijk raak te prikken op de plaats waar de kaliumchloride zou worden geïnjecteerd. De arts vroeg zich af of hij wel een ader had gevonden.

Minachtte de man zichzelf al vanwege zijn medewerking aan de voltrekking van het vonnis, van de motieven van deze beulen begreep hij helemaal niets. Overigens werd hun ‘beroep’ niet als beul aangeduid. ‘De Nieuwe Harmonie’ ontleende veel termen aan het Romeinse Rijk en zo werden deze scherprechters ‘lictoren’ genoemd.

De directeur begon het vonnis voor te lezen alsof de veroordeelde daar enige belangstelling voor had. De inhoud kende hij maar al te goed: moedwillige aantasting van de Heilige Waarden van ‘De Nieuwe Harmonie’. Toen hij klaar was met het voorlezen, keek hij naar het raam waarachter de familie van de veroordeelde angstig wachtte, haalde zijn schouders op als wilde hij beduiden dat hij het niet kon helpen en sprak met verstikte stem: ‘Het is zo ver.’

De man op de tafel werd steeds bleker. Er parelden zweetdruppels langs de plakkerige haren over zijn voorhoofd. De arts had het gevoel dat hij eenzelfde tafereel die dag al eerder had gezien.

‘Dokter, kunt u even kijken? We denken dat het zover is.’

Hij haalde de stethoscoop uit zijn tas, plaatste het instrument op de borstkas en luisterde. Ofschoon hij nog vage harttonen hoorde, knikte hij nauwelijks merkbaar van ja.

[p. 50]

De lictoren haalden de lijkkist, verwijderden de riemen en lieten de veroordeelde voorzichtiger dan je van hen zou verwachten tussen de ruwe planken zakken.

De arts begreep niet wat hem had bezield de man dood te verklaren. Men zou bijvoorbeeld kunnen veronderstellen dat in dat éne kleine knikje zich heel zijn verzet tegen een verprutst mensenleven concentreerde: zijn voortbestaan naast Emma, zijn collaboratie met het systeem.

Van één ding was hij overtuigd: had iemand tien jaar geleden voorspeld dat de politieke samenlevingsvorm, het staatsbestel van Nederland zo ingrijpend zou kunnen veranderen: hij zou hem voor gek hebben verklaard.