De Tweede Ronde. Jaargang 16

[p. 149]

Uit: Comentarios Reales
Eerste Boek, Hoofdstuk XV
Garcilaso de la Vega
(Vertaling Robert Lemm)

Over de herkomst van de Inca's, koningen van Peru

...Terwijl die volkeren leefden en stierven zoals we hebben gezien, stond God Onze Heer toe dat uit hun eigen midden een morgenster oprees om ze in hun diepe duisternis bekend te maken met de natuurlijke zedenwet, de omgangsvormen en het respect dat mensen jegens elkaar verschuldigd zijn. De afstammelingen van deze ster gelukte het gaandeweg om die dieren te beschaven en te veranderen in verstandige en leergierige mensen; zodat God zèlf, zonder gerechtigheid, wanneer hij de tijd gekomen zou achten om het licht van zijn goddelijke stralen naar die afgodendienaars te zenden, ze niet te wild zou aantreffen, maar ontvankelijk voor het katholieke geloof en de leerstellingen van onze heilige moeder, de Kerk van Rome. Dat ze het geloof inderdaad hebben aangenomen, zullen we zien in het verdere verloop van dit relaas. We weten tenslotte uit eigen ervaring hoe de indios die aan de Incakoningen onderworpen waren en door hen onderwezen werden, sneller en toeschietelijker op het Evangelie reageerden dan de naburige volkeren, waar de beschaving van de Inca's nog niet was doorgedrongen. Vele van die volkeren zijn momenteel nog even barbaars en onbeschaafd als vroeger, terwijl de Spanjaarden al eenenzeventig jaar geleden in Peru zijn aangekomen. Maar nu we voor de ingang van dit immense labyrint staan, lijkt het me raadzaam om eerst uit de doeken te doen wat daar was.

Na lang wikken en wegen over de wijze waarop ik mijn verslag aangaande de herkomst van de Inca's, die de natuurlijke koningen van Peru waren, moet inkleden, ben ik tot de slotsom gekomen dat ik het beste gewoon datgene kan vertellen wat ik in mijn kinderjaren vaak heb gehoord van mijn moeder, haar broers en ooms en hun ouders. Alles wat elders over de herkomst van de Inca's is gezegd, verschilt weliswaar niet van wat wij gaan zeggen, maar het is beter dat men dit uit de mond van de Inca's zélf verneemt dan via andere, vreemde auteurs. Toen mijn moeder in haar geboorte-

[p. 150]

stad Cuzco woonde, kreeg zij wekelijks bezoek van haar weinige neven en nichten die waren ontsnapt aan de wrede tirannie van Atahuallpa, op wie we later zullen terugkomen. Tijdens die bezoeken gingen de gesprekken altijd over de herkomst van hun koningen, hun majesteit, de grootsheid van hun imperium, de veroveringen en wapenfeiten van hun regeringen in vrede en oorlog, de wetten waarmee zij zo nuttig en gunstig over hun vazallen regeerden. Ze lieten, kortom, niets van hun vroegere voorspoed onaangeroerd.

Door de grootheid en de voorspoed van weleer kwamen zij gewoonlijk over de tegenwoordige dingen te spreken: ze beweenden dan hun gestorven koningen, het verlies van hun rijk, enzovoort. Aldus verliepen tijdens die bezoeken de gesprekken van de Inca's en Palla's (prinsessen); en denkend aan het goed dat ze verloren hadden, liep de conversatie steevast uit op tranen en weeklachten, waarbij ze verzuchtten: ‘Ooit waren wij koningen, nu zijn we vazallen.’ Als jongen was ik een en al oor, en als het maar even kon bevond ik mij in hun nabijheid om naar hun verhalen te luisteren, verzot als iedere jongen daar nu eenmaal op is. En zo gingen de dagen, de maanden en jaren voorbij, maar op een dag - ik was zestien of zeventien - toen mijn familieleden weer eens bij elkaar zaten om over hun koningen en de dingen van vroeger te praten, vroeg ik aan de oudste van het gezelschap, die onder hen het meeste gezag genoot: ‘Maar oom Inca, jullie hebben immers geen schrift waarin de dingen van het verleden zijn vastgelegd. Waarop baseren jullie je gegevens omtrent de herkomst van onze koningen? Want de Spanjaarden en de hun omringende volkeren hebben geschiedenissen van goddelijke en menselijke oorsprong, waardoor zij weten wanneer hun eigen en andere koningen begonnen te regeren en hoe het ene rijk op het andere volgde; zij weten zelfs hoeveel duizend jaar geleden God hemel en aarde heeft geschapen, en al die dingen weten zij door hun boeken. Maar jullie hebben geen boeken. Hoe herinneren jullie je dan je voorgeschiedenis? Wie was de eerste van onze Inca's? Hoe heette hij? Waar kwam hij vandaan? Op welke manier begon hij te regeren? Met welke manschappen en wapens heeft hij dit grote imperium veroverd? Wat lag aan onze daden ten grondslag?’

Verheugd over mijn vragen, die hij met plezier had aangehoord omdat hij daarop graag wilde antwoorden, wendde de Inca zich tot mij. Ik had al vaak naar hem geluisterd, maar dit keer spitste ik

[p. 151]

mijn oren meer dan ooit, toen hij zei: ‘Beste neef, met genoegen ga ik in op jouw vragen. Luister goed en bewaar wat je hoort in je hart, want het hart is wat onze voorouders het geheugen noemden. Je moet weten dat dit hele gebied dat je hier ziet, oudtijds uit bergen en ravijnen bestond. De volkeren leefden toen als dieren en wilde beesten, zonder God of gebod, zonder steden en huizen, zonder de aarde te bewerken, zonder hun lichaam te kleden, want ze wisten niet hoe ze aan katoen of wol moesten komen. Ze woonden met zijn tweeën of met zijn drieën bij elkaar, naargelang zij in grotten of rotsspelonken en holen van aarde samenhokten. Zij waren als dieren: ze aten de grassen van het land en de wortels van bomen, alsook wilde vruchten en mensenvlees. Ze bedekten hun lijf met bladeren en boomschors en huiden van dieren. Ze leefden, kortom, als herten en bokken; en tegenover vrouwen gedroegen zij zich als beesten, want ze konden zich niet tot één enkele levensgezellin beperken.’

Men zij gewaarschuwd geen aanstoot te nemen aan het herhaaldelijk bezigen van de woorden onze vader de zon, een gebruikelijke benaming onder de Inca's, bij wijze van eerbetoon en uiting van ontzag wanneer ze het over de zon hadden, want zij gingen er prat op van de zon af te stammen. Wie geen Inca was, mocht die woorden niet in de mond nemen. Wie dat toch deed, werd beschouwd als iemand die vloekte en kon worden gestenigd. De Inca zei: ‘Toen onze vader de zon zag wat voor leven die mensen leidden, kreeg hij medelijden met ze en zond hij vanuit de hemel een zoon en een dochter van hem naar de aarde om die barbaren in te wijden in de kennis van onze vader de zon, zodat zij hem zouden aanbidden en als hun god aannemen. Die zoon en die dochter dienden de barbaren voorschriften en wetten te geven, zodat ze zouden beginnen als redelijke en beschaafde mensen te leven, in huizen en dorpen te wonen, het land te bewerken, bomen te planten, te oogsten, vee te fokken en daarvan en van de vruchten der aarde te leven, als redelijke mensen en niet als dieren. Met die opdracht plaatste onze vader de zon twee van zijn kinderen in het meer van Titicaca, dat zich op tachtig mijl van hier bevindt. En hij zei tot hen dat ze overal heen mochten gaan waar ze wilden, maar dat ze overal waar ze bleven eten en slapen moesten proberen om een gouden staaf van veertig centimeter lang en twee vingers dik die hij hun tot teken gaf, in de grond te laten zakken. Daar waar die staaf met een enkele tik in de grond zonk, wilde onze vader de

[p. 152]

zon dat ze zouden blijven. Daar moesten ze hun hof vestigen. Tot slot zei hij tot hen: “Wanneer jullie die volkeren aan onze dienst onderworpen hebben, moeten jullie ze in redelijkheid en gerechtigheid besturen, met mededogen, barmhartigheid en zachtmoedigheid; jullie moeten hun tot een liefdevolle vader zijn, gelijk ik het ben jegens jullie; want ik ben goed voor iedereen, ik geef mijn licht en klaarte opdat de ogen van de mensen opengaan en zij hun werk kunnen verrichten; ik geef hun warmte als ze het koud hebben en ik zet hun gewassen en akkers in bloei; ik doe hun bomen vrucht dragen en ik vermenigvuldig hun vee; ik regen en ik temper hun weersomstandigheden, en ik zorg ervoor dat de wereld iedere dag een wenteling maakt om de behoeften te zien die er op aarde zijn en daaraan tegemoet te komen; ik onderhoud de mensen en bewijs hun mijn weldaden; ik wil dat jullie mij als mijn kinderen daarin navolgen; ik stuur jullie naar de aarde om de mensen die als dieren leven te onderrichten. En daarom stel ik jullie aan tot koningen en heren over alle volkeren, opdat jullie ze met je wijze raad bijlichten en leiden.” Toen onze vader de zon zijn wil aan zijn kinderen kenbaar had gemaakt, nam hij afscheid van ze. Zij verlieten Titicaca en trokken in noordelijke richting, en overal waar zij kwamen, probeerden ze of de aarde de gouden staaf wilde opnemen, maar nergens zonk hij in de grond. Zo gingen zij een keer een herberg of kleine slaapgelegenheid binnen, die zich op zeven of acht mijl ten zuiden bevond van deze stad die tegenwoordig Pacarec Tampu heet, wat wil zeggen herberg, of slaapplaats, of ochtendstond. Die naam gaf de Inca, want hij verliet de herberg tegen de ochtend. Het is een van de dorpen die de koning later heeft bevolkt, en zijn tegenwoordige bewoners zijn zeer trots op die naam, omdat hun dorp die van de Inca zèlf had gekregen. Vandaar kwamen hij en zijn vrouw, onze koningin, naar deze vallei van Cuzco, die destijds een en al bergachtige wildernis was.’