Raster. Nieuwe reeks. Jaargang 1996 (nrs. 73-76)

[p. 135]

Zbigniew Herbert
Gedichten uit Rovigo
1992

Levensloop

Als jongen was ik stil een beetje dromerig en - gek genoeg -
anders dan mijn leeftijdgenoten die dol waren op avontuur
ik wachtte nergens op - ik keek niet naar buiten

Op school - eerder ijverig dan knap gehoorzaaam zonder problemen

Daarna een normaal leven in de rang van bureauchef
vroeg opstaan de straat de tram kantoor weer de tram thuis slaap

Ik weet echt niet waar die vermoeidheid onrust marteling vandaan komen
altijd en zelfs nu - nu ik het recht heb te rusten

Ik weet het ik heb het niet ver geschopt - ik heb niets verricht
verzamelde postzegels geneeskrachtige kruiden schaakte niet slecht

Eén keer was ik in het buitenland - op vakantie - aan de Zwarte Zee
op de foto een strohoed bruinverbrand gezicht - bijna gelukkig

Ik las wat binnen bereik lag: over het wetenschappelijk socialisme
over ruimtevluchten en denkende machines
en waar ik het meest van hield: boeken over het leven der bijen.

Net als anderen wilde ik weten wat er na de dood met me gebeurt
of ik een nieuwe woning kreeg en of het leven zin heeft

Maar voor alles hoe ik goed van kwaad kon onderscheiden
zeker weten wat wit was en wat volledig zwart

Iemand beval me een klassiek werk aan dat - zoals hij zei -

[p. 136]

 

zijn leven en het leven van miljoenen mensen had veranderd

 

Ik las het - veranderde niet - moet ik tot mijn schande bekennen -

 

ik ben zelfs totaal vergeten hoe de schrijver heet

 

 

 

Misschien leefde ik niet - bestond ik alleen - willoos in iets

 

geworpen - dat moeilijk te beheersen was en onmogelijk te vatten

 

als een schaduw op de wand

 

dus was het geen leven

 

geen leven groots en meeslepend

 

 

 

Hoe kon ik mijn vrouw en ook anderen

 

uitleggen dat ik al mijn krachten heb aangewend

 

om geen domme dingen te doen geen gehoor te geven aan

 

influisteringen

 

me niet met de sterkste te verbroederen

 

 

 

Inderdaad - ik was eeuwig bleek. Gemiddeld. Op school in dienst

 

op kantoor in mijn eigen huis en op dansavonden.

 

 

 

Nu lig ik in het ziekenhuis van ouderdom te sterven.

 

Ook hier dezelfde onrust en marteling.

 

Als ik nog eens werd geboren zou ik misschien beter zijn.

 

 

 

's Nachts word ik zwetend wakker. Kijk naar het plafond. Stilte.

 

En weer - nog eens - jaag ik met een tot op het bot vermoeide

 

hand de boze geesten weg en roep de goede.

[p. 137]

Mademoiselle Corday

In een jurk grauw als een rots buigt Charlotte - strohoed
twee linten stevig gebonden onder haar kin - zich over Marat
en neemt sneller dan een vallende ster het recht in eigen hand

Buiten het geratel van de stad     De trommels van de Revolutie

En verder weg - bos - veld - beek - vederwolken -
luchtgewelven - wilde lupine - maluwen

En alles was normaal

op deze onomkeerbare dag

Stijf rechtop reed juffrouw Corday
zoals het gerecht gebood in het gewaad der vadermoorders gekleed
omringd door de joelende menigte die klokhuizen in haar gezicht smeet
reed ze op een benauwde dag door Parijs ter executie
omringd door verwensingen - maar als met een kroon
op haar kort geknipte haar

Haar komt een monument toe of ten minste een obelisk
omdat ze volledig uit de mythische tijden stamde
waarin Griekse of Romeinse schrijvers
en lezers bij een olielamp of een kaars
een pact hadden gesloten en vast geloofden
dat de verdediging van de vrijheid een prijzenswaardige zaak is

Juffrouw Corday las 's nachts Plutarchus
boeken die serieus werden genomen.

[p. 138]

De handen van mijn voorouders

Onvermoeibaar werken de handen van mijn voorouders in me
smalle sterke benige handen gewoon om een paard te berijden
zwaard sabel degen te hanteren

O hoe verheven is de rust - van de dodelijke slag

Wat willen de handen van mijn voorouders me zeggen
geelbruine handen van gene zijde
vast dat ik me niet mag overgeven
ze werken dus in mij als in deeg
dat tot donker brood moet worden

En wat mijn verbeelding te boven gaat
ze zetten me ruw in het zadel
en duwen mijn voeten in de stijgbeugels

[p. 139]

De wolken boven Ferrara

voor Maria Rzepinska

Wit
langwerpig als Griekse schepen
van onderen recht afgesneden

zonder zeilen
zonder riemen

toen ik ze voor het eerst
op een schilderij van Ghirlandaio zag
meende ik dat ze vrucht van de verbeelding
een fantasie van de kunstenaar waren

maar ze bestaan

wit
langwerpig
van onderen recht afgesneden

zonsondergang verleent ze de kleur
van bloed
van koper
van goud
en blauw groen

in de schemer
bestrooid
met fijn
violet
zand

drijven ze
heel langzaam

zijn bijna onbeweeglijk

[p. 140]

2

 

niets in het leven

 

kon ik kiezen

 

overeenkomstig mijn wil

 

kennis

 

goede bedoelingen

 

 

 

mijn beroep

 

een asiel in de geschiedenis

 

een systeem dat alles verklaarde

 

vele andere dingen evenmin

 

daarom koos ik de plaatsen uit

 

de talrijke etappeplaatsen

 

- tenten

 

- herbergen aan de rand van de weg

 

- tehuizen voor daklozen

 

- gastenkamers

 

- overnachtingen sub Jove

 

- kloostercellen

 

- pensions aan de zeekust

 

 

 

voertuigen

 

als vliegende tapijten

 

uit de sprookjes van het Oosten

 

brachten me

 

slaperig

 

enthousiast

 

gekweld door de schoonheid van de wereld

 

van plaats tot plaats

 

 

 

in wezen

 

was het een dodelijke expeditie

 

 

 

dooreenlopende wegen

 

schijnbare doelloosheid

 

wijkende gezichtseinders

 

 

 

maar nu zie ik helder

 

de wolken boven Ferrara

 

wit

 

langwerpig

 

zonder zeilen

[p. 141]

 

bijna onbeweeglijk

 

drijven ze langzaam

 

maar zeker

 

naar onbekende

 

oevers

 

 

 

in die wolken

 

en niet in de sterren

 

wordt ons lot

 

beslist

[p. 142]

Het uitstapje van de dinosaurussen

voor Jan Adamski

- De kinderen in het midden -
roept
de doctorandus in de
ontwikkelingspsychologie der Dinosaurussen

en meteen gaan de brave kinderen
zo groen als voorjaarssalade
braaf in de rij staan en
houden elkaars bezwete pootjes vast

terwijl aan weerszijden
de stevige neven schrijden
van de cadettenschool
en breedgetakt als baobabs
de moeders drieverdiepingstantes
en bekommerde vaders
wier enige emplooi is
het monotoon verlengen
van het leven van de soort

vooraan
schrijdt
de Eerste Secretaris
de oprichter van de school
van het Naïeve Socialisme
gehabiliteerd doctor
aan de Cambrium-Sorbonne

dadelijk
komen ze op de open plek
en zal de Eerste Secretaris
zijn principiële rede uitspreken
over de voordelen van wederzijdse ondersteuning

Een waarachtig lenigende aanblik
boven de hele groep

[p. 143]

 

wappert

 

het groene vaandel van de zachtmoedigheid

 

 

 

een goddelijk milieu-evenwicht

 

 

 

voldoende zuurstof

 

een redelijk aandeel stikstof

 

een zweempje helium

 

 

 

de wandeling duurt en duurt

 

miljoenen jaren

 

 

 

maar dan

 

verschijnt

 

het ware

 

monster

 

op het toneel

 

de Dinosaurus met een menselijk gezicht

 

 

 

de idee

 

wordt bliksemsnel

 

omgezet

 

in een werkelijke misdaad

 

 

 

en aan de gehele idylle

 

komt een eind

 

in een treurige slachtpartij

[p. 144]

Schaamte

Toen ik heel ziek was verliet me alle schaamte
zonder protest onthulde ik aan vreemde handen verried ik aan vreemde

ogen

de arme geheimen van mijn lichaam

Ze grepen in en maakten mijn vernedering nog erger

Wanneer mijn professor in de forensische geneeskunde de oude

Mancewicz

het lichaam van een zelfmoordenaar uit een formaline-vijver opviste
boog hij zich erover alsof hij zich wilde verontschuldigen
maar opende dan met een routineuze beweging de prachtige thorax
de verstomde basiliek van de ademhaling

omzichtig bijna teder

Daarom begrijp ik - de doden getrouw hun as respecterend -
de woede van de Griekse prinses haar felle verzet
ze had gelijk - haar broer verdiende een waardige begrafenis

de lijkwa van de aarde zorgzaam
over de ogen geschoven

[p. 145]

Een eed

Nooit zal ik jullie vergeten meisjes dames - vluchtig -
opeens gezien in de menigte op een trap een markt in het labyrint
van de metro uit de ramen van treincoupés

- als zomerbliksems - de aankondiging van mooi weer

- als een landschap verfraaid door zijn weerkaatsing in een meer

- als verschijning in de spiegel

bij het huwelijk van wat is

en wat nauwelijks voorvoeld wordt

- op een bal

wanneer het orkest wegsterft

en de dageraad onaangestoken kaarsen

voor de ramen zet

Nooit zal ik jullie vergeten - zuivere bron van vreugde - ik heb mede
dank zij jullie reeëogen geleefd - lippen de mijne niet waren
jullie donkere handen die liefkozend zilveren vissen schoonmaakten

Jou jong meisje van de Antillen herinner ik me denk ik het best

één enkele keer gezien chez le marchand des journaux

perplex keek ik hield de adem in - om je niet op te schrikken

en dacht een ogenblik - dat wij samen gaand

de wereld hadden veranderd

Ik zal jullie nooit vergeten -
die verbaasde beweging van de oogleden
die onbeschrijflijke wending van het hoofd
dat nest van de handen

in trouw gedenken herhaal ik
jullie gezichten onveranderlijk mystiek naamloos

en de roos

in het zwarte
haar

[p. 146]

Achilles. Penthesileia

Toen Achilles met zijn korte zwaard Penthesileia's borst had doorboord
en zijn wapen - zoals het hoorde - driemaal in de wond ronddraaide,
zag hij - plotseling betoverd - dat de koningin van de Amazonen mooi was.
Hij legde haar zorgzaam op het zand, nam de zware helm af, deed haar haar los en vouwde behoedzaam de handen op haar borst. Hij had echter niet de moed haar de ogen te sluiten.
Hij wierp nog een blik op haar, een afscheidsblik, en begon, als door een vreemde kracht gedwongen, te huilen met een - aangezien noch hijzelf noch de andere helden van deze oorlog huilden - zachte en bezwerende stem, laag van timbre en hulpeloos, een stem waarin steeds de klacht terugkeerde, en een modulatie van berouw die de zoon van Thetis onbekend was. De gerekte klinkers van deze treurzang vielen als bladeren op Penthesileia's hals, borsten, knieën en golfden om haar afkoelende lichaam.
Zij zelf maakte zich klaar voor de Eeuwige Jacht in de onbevattelijke wouden. Haar nog niet gesloten ogen keken de overwinnar van verre aan met een koppige, helderblauwe - haat.

[p. 147]

Rovigo

station rovigo. Onduidelijke associaties. Een drama van Goethe
of iets uit Byron. Ik ben een x-aantal keren over Rovigo
gereisd en begreep bij een x-ste maal
dat het in mijn innerlijke geografie een bijzondere
plaats inneemt hoewel het zeker moet wijken
voor Florence. Ik heb er nooit een voet gezet
en Rovigo naderde altijd of verdween achter me

Ik leefde toen in liefde voor Altichiero's oratorium
in de San Giorgio te Padua en voor Ferrara
waarvan ik hield omdat het me deed denken aan mijn
geroofde vaderstad. Ik leefde gespannen
tussen verleden en heden
vele malen gekruisigd door plaats en tijd

Niettemin gelukkig en in het vaste vertrouwen
dat mijn offer niet voor niets zou zijn

Rovigo onderscheidde zich door niets bijzonders het was
een meesterwerk van middelmatigheid rechte straten lelijke huizen
alleen voor of voorbij de stad (afhankelijk van de richting)
rees uit de vlakte opeens een berg op - doorsneden door een rode

steengroeve

gelijkend op een kerstham gedrapeerd met krulkool
daarbuiten niets dat het oog kon vermaken verdrieten vasthouden

Terwijl het toch een stad van steen en bloed was - zo een als andere
een stad waar gisteren iemand stierf iemand krankzinnig werd
iemand de hele nacht vertwijfeld lag te hoesten

begeleid door welke klokken verschijn je rovigo

Gereduceerd tot een station komma doorgestreepte letter
niets dan station - arrivi - partenze

en waarom denk ik aan jou     Rovigo     Rovigo

vertaling: gerard rasch