Het leven van Liedewij, de maagd van Schiedam

[p. 18]

Afb. 5 Het begin van het Leven van Liedewij in het Gentse handschrift

[p. 19]

Tleven van Liedwy, die maghet van Sciedam^*
Het leven van Liedewij, de maagd van Schiedam

[p. 20]

[origineel]

Hier beghint der maget Liedwy van Scyedam haer leven. Van haer wonderlike gheboerte. Dat eerste capitel

DOe hertoech Aelbrecht uut Beyeren grave van Hollant ende van Zeelant was, doe was in die stede van Sciedam een goet kersten man gheheeten Peeter Jans sone, gheboren van ridders gheslechte, maer also verarmt, dat hi bi hertoech Willems tyde - die hertoechs Aelbrechts soen was ende na hem grave van Hollant - sijn nootdorst moeste winnen met des nachts te wakene binnen der stede van Sciedam.

Dese Peeters vader was gheheeten Jan Peeters sone. Ende dese was also eerbaer ende also reckelijc van leven, dat hi na sijns wijfs doot bat dan vijftich jaer levede; omtrent tot sinen neghentichsten toe daer hi in sterf, nye wijf en bekende. Ende twee daghe in de weke vastede hij te water ende te broode ende niet dan sondaechs vleesch en at.

Dese Peeter Jans sone oudevaer^* leydde sijn leven na den loop der werelt slechtelijc ende in vele arbeydens om sijn nootdorst te winnen, ende nam uut den^* dorpe van Ketel (dat by Sciedam gheleghen es) een wijf gheheeten Peeternelle. Daer hy eerst by wan vier sonen ende daer [217Rb] na een dochter, ende na die dochter weder vier sonen. In welke baringhe deser kinderen leet die moeder also grooten last, dat sij in^* tween of in drien daghen qualike conste verlost gheworden, uutghenomen die dochter, die sij sonder groote pine ghebaerde. Want doe sij opten heileghen Palmsondach was in die kerke ghegaen om den dienst Gods te hooren, ghevoelde si onversienlike haren tijt nakende. Ende doe men die Passie Ons Heeren sanc inder hoomessen Sijns Heileghen Lijdens, soe ghinc sij haestelijc thuusweert ende baerde dese dochter sonder grooten last ende pine als int jaer Ons Heeren MCCC ende LXXX in die vijftienste kalende^* van april, ende hiet haren name Liedewy,^* tot enen teeken dat sij noch wijt soude worden^* in liden. Dat es, dat sij veel om Gods wille soude lijden.

[p. 21]

[vertaling]

1. Hier begint het Leven van Liedewij, de maagd van Schiedam. Haar wonderbaarlijke geboorte

Toen hertog Albrecht van Beieren graaf van Holland en Zeeland was, leefde in Schiedam een goed christen, Peter Janszoon genaamd. Hij was van ridderlijke afkomst maar zo verarmd dat hij ten tijde van hertog Willem - de zoon en opvolger van Albrecht - als nachtwaker in de stad Schiedam moest voorzien in zijn levensonderhoud.

De vader van deze Peter heette Jan Peterszoon. Deze was zo'n deugdzaam en rechtschapen man, dat hij ná de dood van zijn echtgenote ruim vijftig jaar - tot rond zijn negentigste, toen hij stierf - nooit meer met een vrouw sliep. Twee dagen in de week leefde hij slechts op water en brood en alleen op zondag at hij vlees.

Peter, de zoon van Jan, leidde een heel gewoon, eenvoudig leven en moest hard werken om de kost te verdienen. Hij trouwde Pieternel, een vrouw uit Kethel (een dorp vlakbij Schiedam). Bij haar verwekte hij eerst vier zonen, daarna een dochter en vervolgens nog vier zonen. Bij het ter wereld brengen van haar zonen verkeerde zijn vrouw in zulke barensnood dat elke bevalling wel twee of drie dagen duurde, maar de dochter baarde zij zonder problemen. Want toen zij op Palmzondag in de kerk zat, voelde zij plotseling dat de bevalling inzette. Terwijl men het Lijdensverhaal [volgens Mattheüs 26:36-27:59] zong tijdens de hoogmis, ging zij snel naar huis en bracht haar dochter zonder veel pijn en moeite ter wereld. Dit gebeurde op 18 maart van het jaar 1380. Zij noemde het meisje Liedewij. Dit bleek een voorteken te zijn. Haar naam betekent immers dat zij ter wille van God nog intens zou lijden.

[p. 22]

[origineel]

Afb. 6 De beeldsnijder verkoopt het wonderbaarlijke Mariabeeld; op de achtergrond bidt Liedewij

Van Onser Vrouwen beelt ende wat devociën Liedwy daer toe hadde. Ca II

Eer^o dese maecht gheboren wert, quam een beeldemaker te Sciedam met eender beelden van Onser Liever Vrouwen, ende woude dat voeren in die Antworpsche marct om te vercoepen. Maer doe dat beelde^* int scip was ende die scipliede dat scip wouden van den lande stieren, soe was dat scip also swaer ende onberoerlijc om die teghewordicheit [217Va] des beelden dat een man wel draghen mochte, dat doen^* XX sterke mannen of meer met allen haren crachten dat scip van den lande niet af en consten ghebringhen. Soe dat sij ten lesten dachten, dat dat beelde een sake was, dat sij dat scip niet en consten vanden lande ghebringhen, rechte of Onse Lieve Vrouwe woude segghen, dat sij haer beelde in die kerke van Sciedam een stede ende een woeninghe hadde vercoren. Doe nam die beeldemaker eenen corten raet met den kercmeesters van Sciedam ende vercochtet^* hem om min ghelts dant wel weert was. Ende dese kercmeesters gaven^* desen beelden een sonderlinghe stede inder kerken, ende vergaderden namaels een broederscap van mannen ende van vrouwen, die den voerseyden beelde inder eeren Onser Liever Vrouwen groote reverencie bewijsden.

Doe Liedewy^* VII of VIII jaer out was, hadde sij^* dit beelde in grooter weerdicheit. Ende als sij haren bruederen plach teten te^* draghen inder scolen, so plach sij inder kerken te gane ende te spreken haer ghebet daervoer als sij best conste. Ende als si van haerer moeder versproken wert^* [217Vb] dat sij te laet thuus quam, so seide sij, dat sij

[p. 23]

[vertaling]

Afb. 7 Liedewijs val op het ijs

2. Het Onze-Lieve-Vrouwebeeld en de verering die Liedewij daarvoor had

Voordat dit meisje geboren werd, kwam een beeldsnijder in Schiedam met een Onze-Lieve-Vrouwebeeld, dat hij op de Antwerpse markt wilde verkopen. Maar toen het beeld op een schip was geladen, konden de scheepslieden het vaartuig niet van de wal af duwen. Er was geen beweging in te krijgen door de aanwezigheid van het beeld: één man kon dat makkelijk dragen, maar toch konden meer dan twintig sterke kerels het schip onmogelijk van de kade krijgen. Uiteindelijk begrepen ze dat het beeld daar de oorzaak van was, net alsof Onze Lieve Vrouw wilde aangeven dat zij voor dat beeld een plaats in de kerk van Schiedam wilde hebben. De beeldsnijder overlegde daarop korte tijd met de kerkmeesters en verkocht hun het beeld onder de waarde. De kerkmeesters gaven het een speciale plaats in de kerk. Later richtten ze een genootschap van mannen en vrouwen op ter ere van dit Mariabeeld.

Toen Liedewij zeven of acht jaar oud was [1387-1388], vereerde zij dit beeld zeer. Wanneer zij haar broers op school eten bracht, liep zij altijd even de kerk binnen om voor dit beeld - zo goed als ze kon - een Ave-Maria te bidden. Als haar moeder haar dan een standje gaf omdat ze te laat thuiskwam, antwoordde Liedewij telkens dat zij Maria was gaan groeten en dat Onze Lieve Vrouw haar had toegelachen. Zo stelde zij haar moeder gerust.

Toen Liedewij ongeveer twaalf jaar oud was [1392], wilden vele mannen met haar trouwen: ze was immers mooi en bevallig en door de natuur en God begiftigd met nog

[p. 24]

[origineel]

Onser Liever Vrouwen ghegruet hadde, ende Onse Vrouwe haer weder toe lachede.^* Ende also sette si harer moeder te vreden.

Daerna doe sij ontrent XII jaer out was, soe wert si om hare scoonheit ende abelheit ende andere natuerlijke ende godlijke gaven van vele menschen begheert te huwelike ende haren vader^* gheraden aen te gane. Maer haer^* moeder riet ende bat haren vader, datmense om haer kijntscheit noch sparen soude. Ende Liedewy^* seide dat sij gheenen man hebben en woude, ende en mochte sij gheen verdrach hebben, si soude haer selven also handelen, dat se negheen man begheeren en soude. Ende daeromme bat si Onsen Lieven Heere daghelijx, dat Hij alle scadelijke^* dinghen ende weerlike minnen^* van haerer herten wilde trecken, opdat si allene haren God ende Heere met reynder herten ende lichame soude moghen minnen.

Vanden beghin haerre siecten ende haer drie eerste jaeren daer aen. Ende daer in een manslacht bi haer ghehindert wort. Capitel III

ONse Lieve Heere verhoorde haer^* ghebet ende visenteerde se met eenre onsprekeliker siecten, dat sij vleeschelijc allen menschen daer mede onminlijc wert ende Gode alleene minlic. Want doen sij opt leste was van haren XV jaren, soe [218Ra] ghinc si op^* scoloedsen met haer evenoude^o maechden op dijs spelen omtrent Onser Vrouwen Lichtmesse. Ende daer quam een van haren ghespelinnen rijdende op dat ijs ende sij gheraecte haestelic^o Liedewy also, dat Liedewy viel op eenen hoep scossen van ijse ende brac een corte rebbe in haer rechte sijde. Ende cort daer na so ghecreech sij bijder selver side een groote aposteem datmen met gheenre manieren der medecinen en mochte ghenesen, alst oec voersproken hadde meester Andries, medicus van Delft.

Daerna op Sent Jans avont in midden den somer in haer XVI jaer, quam haer vader by haer sitten om haer te troosten. Maer Liedwy,^* van grooter last der siecten die sij leet, so vloech sij vander stede daer sij lach ende viel op haers vader knyën.^* Ende te hants barst die aposteeme ende die vuulnesse die daer uutliep, keerde sij te monde uut ende was van dien keeren also cranc gheworden, datmense voer doot hielt.

Van deser tijt was sij voert sonder aflaten also siec, dat sij in tween jaren op die hoochtijt van Paeschen om dat Heileghe Sacrament te ontfanghen [218Rb] ter kerken woert gheleit of ghedraghen. Ende in die yerste drie jaren plach sij cranckelijc te gaen sonder stoc of met eenen stoc crupende, ende met enen stockelken somwile te comen op die grachte ende daer te drincken vuul water, ende somwile biden viere, als daer water in eenen ketel warmde, ende dranc daer af na haren lust. Ende dat gaf sij te hants weder^* over. Ende aldus nam sij haer voetsel.

Binnen desen drie jaren ghevielt, dat een man met eenen blooten messe in tornighen moede eenen anderen man vervolchde. Ende hij vraechde^o Peternellen, Liedewijs^* moeder, of hij daer in ghecomen waere. Peternelle seide:

- ‘Neen, hij’, want sij woude des mans lijf bescudden. Doe ghinc hij in Liedwys camer ende vraechde haer, of hij daer in ghecomen ware. Ende Liedwy seide:

- ‘Ja, hi.’^*

Doe wert haer moeder tornich ende gaf haer enen kinnebacslach, want si hadde anxt, dat

[p. 25]

[vertaling]

andere voortreffelijke eigenschappen. Men ried haar vader haar uit te huwelijken. Maar haar moeder smeekte haar man dat niet te doen, omdat Liedewij nog zo jong was. Liedewij zelf zei dat zij geen man wilde hebben. Mocht ze toch tot een huwelijk verplicht worden, dan zou ze zichzelf zó mismaken, dat geen man haar meer zou begeren. Daarom vroeg ze Onze Lieve Heer dagelijks of Hij haar begeerte naar de verderfelijke wereld en de zinnelijke liefde uit haar hart wilde wegnemen, opdat zij alleen Hem met een zuiver gemoed en rein lichaam zou kunnen liefhebben.

3. Het begin en de eerste drie jaren van Liedewijs ziekte. Hoe zij een moord voorkwam

Onze Lieve Heer verhoorde haar gebed en bezocht haar met een onbeschrijflijke ziekte, zodat zij alle mensen lichamelijk afkeer inboezemde en alleen God behaagde. Toen zij bijna vijftien jaar was [1395], ging zij rond Maria-Lichtmis [2 februari] met leeftijdgenootjes schaatsen. Een van haar vriendinnen botste onstuimig tegen Liedewij op, zodat zij op een stapel ijsschotsen viel en een korte rib in haar rechterzij brak. Vlak daarna ontstond in diezelfde zij een groot gezwel, dat men op geen enkele manier wist te genezen. Dit had de Delftse geneesheer meester Andries al voorzegd.

Op Sint-Jansavond [23 juni] van dat jaar kwam haar vader bij haar zitten om haar te troosten. Maar ze had zo'n pijn dat ze plotseling uit bed schoot en op haar vaders knieën viel. Onmiddellijk barstte het gezwel: de pus braakte ze uit. Ze was van het overgeven zo zwak geworden, dat men dacht dat ze doodging.

Vanaf dat moment was Liedewij voortdurend ziek. De eerste twee jaar werd ze met Pasen naar de kerk gedragen om de communie te ontvangen. Tijdens de eerste drie jaar kon zij zich - met of zonder stok - slechts met grote moeite voortbewegen. Soms strompelde ze met een klein stokje naar de gracht om het gore water te drinken, soms sleepte ze zich naar de haard en leste haar dorst met het water dat in een ketel boven het vuur hing; maar ze braakte dat direct weer uit. Zo voedde ze zich.

In dezelfde periode [1395-1398] zat eens een woedende man een ander achterna met een getrokken mes. De achtervolger vroeg Pieternel of die ander daar binnen was. Liedewijs moeder ontkende dat, want zij wilde de vluchteling beschermen. Vervolgens stapte hij Liedewijs kamer binnen en vroeg haar of zij iemand gezien had. Liedewij zei:

- ‘Ja.’

Daarop werd haar moeder zo kwaad, dat ze Liedewij een klap in het gezicht gaf, want ze was bang dat de een de ander zou doodsteken. Liedewij hoopte echter dat de waarheid

[p. 26]

[origineel]

die man soude van den^* anderen doot gheslaghen worden. Doe seide Liedwy, dat sij daer om de warheit seide, want sij hoepte dat die waerheit den man bedecken soude, alst oec ghesciede. Want die man die daer in gheloopen was, stont voer [218Va] des anders mans ooghen, ende hi en wort van hem niet ghesien. Doen dat de moeder hoorde ende sach, soe lovedese Gode ende dancte Onsen Heere ende prijsde^* harer dochter gheloove, want sij sach, dat also groot quaet met eenen teeken der waerheit benomen ende ghehindert wort.^*

Van haer lichamelike voetsel in die navolghende sestien jaren. Dat IIII capitel

HIerna wort sij also seere belast met menigherande siecten, dat sij altoes te bedde lach, ende in XXXIII jaren voer haer doot en rakede sij nye eerde. Hier en tuschen^* tot haren neghentiensten jare^* van beghinne haerer siecten, at sij een wile tijts een stuc van eenen appel also groot als een cleyn ostie, daer men die menschen mede pleecht te monighen, ende dat moeste in een tanghe ghewarmt sijn op dat vier. Sy nam occ by wilen een luttel broots met een soepken^* biers of een lettel soets melcs. Doe sij dese dinghen niet meer nemen en mochte,^* doen^* nam si een deel jaren ter weken een half pinte wijns daer niet toe ghemenghet en was, ende daer na somighe jaren gheminghet met water. Som^* wilen at sij een luttel sukers, kaneels of een dadel^* of notemuscate. Hier na, doe si^* dese dinghen niet meer en mochte nemen, so plach [218Vb] sij ter weken een half pinte Maeswaters te nemen dat haer overmids sonderlingher gracie Gods smakelijker ende soeter was dan wijn. Ende daerom danckede si Onsen Lieven Heere grootelijc. Dit was haer lichamelike voetsel na die drie yerste jaren tot dat XIXste jare harer siecten toe van beghin. Ende van danen voert tot harrer doot toe in XIX jaren en nam sij gheen spijse^* noch dranc, als si selve plach te segghen. Sy seyde op eenen tijt sommighen gheesteliken personen, dat si op die tijt in XXXIII jaren nye sonne noch mane en hadde ghesien, noch met haren voeten die eerde gheraect. Ende daerna levedesi also langhe, dat die yerste ende die leste jaren te samen maken meer dan XXXIII jaren.

Van haer siecte nae die drie eerste jaren totten jare Ons Heren MCCCC ende XXI. Capitel V

VAnden jare Ons Heeren MCCCC ende XIIII^* tot XXIghen toe so en hadde si gheen lichamelike voetsel ontfanghen ende sij en hadde gheen twee nachte gheslapen in die voerseyde jaren. Ende sij lach also jammerlijc ende in also grooter allenden, dat sij haer darmen verloes. Ende in^* haer lijf groyden vele grauwer wormen ende die waren vol graus waters. Ende die wormen waren grof als dende van eender^* spillen ende alsoe lanc als^* een let van [219Ra] eenen cleenen^* vingher. Ende die aten haer vleesch, datter nochtan gheen stanc noch quaden roke uut en ghinc.

Ende alsmense roerren of verlegghen soude,^* so plachmen haer scouderen te^* binden te^* samen^* met saechten dweelen, want anders souden haer leden van malkanderen ghevallen hebben. Maer vanden voerseyden XIIII jaren en mochtmense niet porren. Ende

[p. 27]

[vertaling]

de vluchteling aan het oog zou onttrekken. En dat gebeurde ook. Immers, terwijl die vlak voor zijn belager stond, zag deze hem niet. Toen Liedewijs moeder dat aanschouwde, loofde en dankte zij God en prees het geloof van haar dochter: Pieternel zag in dat groot onheil voorkomen was door de waarheid te spreken.

4. Liedewijs voedsel in de volgende zestien jaar

Hierna leed Liedewij aan zoveel verschillende kwalen, dat zij voortdurend het bed moest houden en in de drieëndertig jaar vóór haar dood nooit meer een voet op de grond zette. Van het vierde tot en met het negentiende jaar [1398-1414] van haar ziekbed at zij af en toe een partje appel ter grootte van de kleine hostie die leken bij de communie ontvangen. Zo'n stukje appel werd met een tang in het vuur warm gemaakt. Nu en dan nam ze ook wat brood gedoopt in bier of melk. Toen zij deze dingen niet meer nuttigen kon, dronk zij een paar jaar lang iedere week een halve pint wijn, eerst onverdund, later aangelengd met water. Soms at zij wat suiker of kaneel, een dadel of muskaatnoot. Toen zij ook deze dingen niet meer kon verdragen, dronk ze een halve pint Maaswater per week, dat haar - dankzij de buitengewone genade Gods - aangenamer en zoeter smaakte dan wijn. Zij dankte Onze Lieve Heer daarvoor met hart en ziel. Op de eerste drie jaar na voedde ze zich hiermee tot in het negentiende jaar van haar ziekte. Naar eigen zeggen at of dronk zij de volgende negentien jaar tot haar dood toe in het geheel niet. Ooit vertelde ze enkele vrome mensen, dat zij drieëndertig jaar geen zon of maan gezien had, en evenmin de grond met haar voeten had aangeraakt. Uiteindelijk leefde zij zó lang, dat haar ziekbed meer dan drieëndertig jaar duurde.

5. Liedewijs kwalen tot 1421

Van 1414 tot 1421 at Liedewij helemaal niets en sliep ze nauwelijks twee nachten. Zij leed ontzettend veel pijn; ze verloor zelfs haar darmen. Bovendien leefden veel grauwe, slijmerige wormen in haar lichaam. Ze waren zo dik als het uiteinde van de spil van een weefgetouw en zo lang als het kootje van een pink. Die teerden op haar lichaam. Desondanks stonk het niet.

Als men Liedewij verleggen moest, bond men zachte doeken om haar schouders, want anders zouden haar armen eraf gevallen zijn. Vanaf 1414 was verleggen niet meer mogelijk: zij lag voortdurend op haar rug en kon slechts haar hoofd en haar linkerarm en -schouder bewegen. Vanaf het moment dat zij weinig of niets at, gaf zij dikwijls bloed op. Als zij dat bloed niet uit kon braken, liep het overvloedig uit haar neus, oren of andere plaatsen van haar lichaam, zodat haar bed met bloed doordrenkt was.

[p. 28]

[origineel]

van dier tijt voert tot harer doot toe, lach si altoes op haren rugghe^* ende sij en mochte negheen van haren leden roerren dan haer hooft ende haren slinken arm metter scouder. Ende van dier tijt dat sij so luttel spise nam, ende na dat sij gheen spise en besichde,^* so gaf si dicwile vele bloets over ten monde ende ten nase ende toten ooren ende tot anderen steden haers lichaems. Ende als si dat bloet ten monde niet en mochte overgheven, so plaecht tot anderen steden haers lichaems overvloyedelike uutteloopen, dat haer bedde scheen begoten met bloede.

Dese voerseyden VII jaren leet sij groote corts over den derden^* dach ende quam haer yerst aen met grooter hitten, ende daer na volchde groote coude, ende dan weder hette ende daer na coude. Ende dese verwandelinghe duerde omtrent een halft jaer. [219Rb] Daer na hadsi die selve corts yerst met grooter couden ende daer na volghede groote hitte. Ende die hitte duerde tot dat die storm over was. Ende als si over was, so lach si alsoe onberoerlijc, dat sij haer selven niet en verwiste^* ende dat sij noch hooren noch spreken en mochte. Want als haer die corts aen quam, so scickede si haer te oefenen in de Passie Ons Liefs Heeren ende beval Sinen Lijden ende Sijnre Passiën haer lijden. Ende daer wert si also seere uut haer selven ghetoghen, dat si haer lichamelike pine niet en ghevoelde. Ende als sij die corts hadde, so plach si eenrande root water ten monde over te gheven ende des also vele, datter in tween jaren twee vate mede ghevult waren.

Doemen screef MCCCC ende XII, van grooten laste haerer siecten gaf si over groote stucken van haerer longhen, lever ende dermen, die also wel roken oft costelike crude hadden gheweest. Sy hadde in haer lichaem drie gaten, elc by na also groot als een palm van eender hant, daer dat een af stont by haren^* buuc. Ende daer liepen uut veel van die voerseyden wormen. Ende op dat gat plach men te legghen een^* plaester dat ghe[219Va]maect was van honich ende van wytmeel, ghemenghet met roem ende met smeer van palinghe oft van capoen smeer. Ende daer plach men op te stroyen aschen die ghemaect was van ouden rentvleesche, in eenen oven ghedroecht ende dante pulfere^* ghewreven. Ende dan leyde men^* dat plaester op dat gat, ende die wormen soghen daer an, anders so souden die wormen haer gheten hebben toter doot. Ende alsmen dat plaester om te verwandelen af trac, so bleven daer aen clevende cleene,^* grauwe wormen met swarten hoofden, ende waren lanc als eenen naghel van eens smenschen vingher. Ende dese wormen metten plaesteren en^* stoncken niet, maer sij roken seer soetelijc.

Dat nederste van haren lichame toten buke toe dat was al verrot, ende daer plachmen op te legghen een sacskin van saechter wollen, also breet als een hant, want anders so souden haer haer darmen uutgheloepen hebben.

[p. 29]

[vertaling]

Tussen 1414 en 1421 leed zij ook aan de derdendaagse koorts. Afwisselend had zij het eerst gloeiend heet en vervolgens ijskoud. Dit duurde ongeveer een half jaar. Daarna had ze soortgelijke koortsaanvallen, maar nu volgde de hitte op de kou, waarbij de hitte aanhield tot de aanval over was. Na zo'n aanval lag zij roerloos en was zich van niets meer bewust: ze hoorde niets, ze zei niets. Immers, wanneer ze een dergelijke koortsaanval voelde opkomen, probeerde ze zich te concentreren op de Passie van Onze Lieve Heer en stelde haar lijden in dienst van het Zijne. Daarin ging ze zo volledig op, dat ze in het geheel geen pijn voelde. Als zij koorts had, braakte ze meestal een soort rood water en wel zoveel dat men daar in twee jaar twee vaten mee kon vullen.

In 1412 gaf ze grote stukken van haar longen, lever en darmen over, die een geur van kostbare kruiden verspreidden.

In haar lichaam had ze drie gaten, elk bijna zo groot als de palm van een hand. Eén daarvan zat in haar buik en daaruit kropen de eerder genoemde wormen. Voor deze wond maakte men een pleister van honing, tarwemeel, room en vet van paling of gesneden haan, waar men het poeder van oud, in een oven gedroogd rundvlees overheen strooide. De pleister legde men op het gat, opdat de wormen die haar anders opgevreten zouden hebben, zich erin zogen. Wanneer men de oude pleister verving, zaten er kleine grauwe maden met zwarte koppen in. Deze maden waren zo lang als een vingernagel en riekten aangenaam.

Haar onderlijf was helemaal verrot; daarop legde men een zakje van zachte wol ter breedte van een hand, omdat haar darmen uit haar buik dreigden te komen.

Afb. 8 Govaart Sonderdanc onderzoekt Liedewij

[p. 30]

[origineel]

Hoe dat meester^o Goedevaert haer darmen uut haelde. Capitel ses

IN dien tijden dat Liedwy noch een luttel waters plach te nemen, so quam tot haer Vrouwe Mergriet van Hollant met meester Govaert Sonderdanc om te besiene of hij haer yet hulpen^* mochte. Ende also verre alst hem behoorlijc was haer aen te tasten, [219Vb] quam hi bij haer ende trac haer darmen uut haren lichame ende leydtse in een becken. Ende hij besach haer lichaem binnen ende hi seide dat in haer lichaem die wormen groyden vanden verrotten merch uut haren rugghebeen; ende dat dat merch also verrotte, dat was, om dat si gheen sout en besichde.^* Want hi sach, dat hij^* haer niet ghehelpen en mochte, soe leyde hij haer darmen weder in haren lichaem. Ende die verrotte darmen die sij overghegheven hadde ende die uut haren lichame waren ghetoghen ende die si bij haer hadde ghehanghen op eenen reck, die waren menich jaer voer haer^* doot op dat kerchof ghegraven. Dese selve meester Govaert seide haer, dat sij binnen een half jaer soude dat water laden. Ende alsi dat water ten monde loesde, dan en soude si niet meer drincken. Ende dat ghesciede also. Ende dese siecte vanden water leet sij omtrent XIX jaer voer haer doot, in welken si niet en at, noch en dranc, noch beneden natuerlijke overvloedicheit uut en gaf.

In deser selver tijt en sliep sij niet, ende dat quam aldus toe. Alsmen die hoemesse in der kerken sanc, of alsi by daghe in haer gheestelike oefeninghe was becommert, wort [220Ra] si by wilen slapende, maer si en dorste die becoringhe niet volghen. Ende want si in dien tijde seer lettel plach te slapen, so riet haer die biechtvader, dat si slapen soude op wat tijde dat sij haer ghevoelde gheneycht te slapen, want hi hadde anxt, dat si haer sinnen soude verliesen. Daer na wort si opten heyleghen Paesdach onder de hoomesse seere becoert te slapen, maer wederstont manlijke die becoringhen. Ende van dier tijt voert wort^* si overmits die gracie Gods also ghesterket, dat sij totter doot toe niet en sliep, noch van slape niet en wert becoert.

Van haer ander siechten. Dat sevende capitel

DEse maghet leet vele ander siecten als grooten hoofsweere toter doot toe, ende menichwerf menegherande tantsweer ende cortsse toter doot^* toe, ende dat water daer hiervoer af gheseit es, ende die siecte van die bule of die blare welker sij op eenen tijt twee hadde, ende om dat derde Onsen Lieven Heere bat inder eeren der Heilegher Drievoldicheit, ende si creech een in haer wanghe. Ende ontrent drie jaer voer haer doot creech si dat vierde in haer liesche ende behielt^* toter doot toe, ende scoerde dicke daer [220Rb] uut groote stucken van^* vleesch. Sij hadde oec mede eenen grooten steen in haer lijf daer sij mede sterf. In haer voerhooft hadde sij een scoere totter helft van haren nase. Ende in haer nederste lippe ende kinne hadde sij een scoere daer sij dicke niet af ghespreken en mochte, alst bloet daer in verharde. In haer rechte ooghe was sij te male blint, ende dat slincke ooghe was also teeder ende cranc, dat sij noch by daghe noch by nachte negheen natuerlijc licht^* sien en mochte. Ende daerom lach sij altoes in een doncker camer.

Omtrent XVIII jaer voer haer doot hadde sij gheleden die corts een jaer lanc over den derden dach. Ende doe ghevielt, dat haer dinghel vraechde, of sij den corts noch meer

[p. 31]

[vertaling]

6. Hoe meester Govaart de darmen uit Liedewijs lichaam haalde

In de tijd dat Liedewij nog wel eens wat water dronk, kwam Margaretha, gravin van Holland, naar haar toe, in gezelschap van meester Govaart Sonderdanc die wilde kijken of hij haar hulp kon bieden. Zover het betamelijk was betastte hij haar, haalde haar darmen uit haar lichaam en legde die in een waskom. Nadat hij haar van binnen onderzocht had, deelde hij mee dat de wormen vanuit het verrotte merg van haar wervelkolom groeiden. Verder zei hij dat het merg rotte, omdat Liedewij geen zout gebruikte. Omdat hij haar niet kon helpen, legde hij haar darmen terug op hun plaats. De verrotte darmen die zij had overgegeven of die uit haar lichaam waren gehaald, hingen op een rek naast haar en werden vele jaren vóór haar dood op het kerkhof begraven. Meester Govaart vertelde haar ook dat zij binnen een half jaar aan waterzucht zou gaan lijden. Zodra zij water zou opgeven, zou zij niet meer drinken. Deze ziekte begon inderdaad zo'n negentien jaar vóór haar dood [1414]: vanaf die tijd at noch dronk zij, en evenmin plaste ze.

Ook kon ze toen niet meer slapen. Als men de hoogmis zong, of als zij overdag met haar geestelijke oefeningen bezigwas, kreeg zij soms slaap, maar zij dorst aan die verleiding niet toe te geven. Omdat zij zeer weinig sliep, ried haar biechtvader haar een dutje te doen wanneer ze er behoefte aan had. Hij was namelijk bang dat zij buiten zinnen zou raken. Toen ze met Pasen tijdens de hoogmis hevig slaap kreeg, bood ze moedig weerstand aan deze bekoring. Van die tijd af werd zij door Gods genade gesterkt; tot haar dood sliep ze helemaal niet meer en kreeg ze zelfs geen slaapneiging.

7. Liedewijs andere kwalen

Deze maagd had veel andere kwalen: grote zweren op haar hoofd, kiespijn, koorts, waterzucht en puisten. Toen ze twee puisten had, bad ze Onze Lieve Heer om een derde ter ere van de Heilige Drievuldigheid. Ze kreeg er één op haar wang. Ongeveer drie jaar vóór haar dood [1430] kreeg zij er in haar lies een vierde bij die ze tot haar dood behield. Daar krabde ze grote stukken huid af. Ook had ze een grote steen in haar blaas, die ze nog had toen ze stierf. Van haar voorhoofd tot het midden van haar neus liep een kloof. In haar onderlip en kin zat er eveneens een, zodat ze vaak niet praten kon als het bloed daarin gestold was. Haar rechter oog was helemaal blind en haar linker was zo gevoelig, dat ze geen enkel natuurlijk licht kon verdragen; daarom lag ze altijd in een verduisterde kamer.

Zo'n achttien jaar vóór haar sterfdag [1415] had zij een jaar de derdendaagse koorts. Toen de engel haar vroeg of zij nog langer koorts wilde verduren om haar vrienden te verlossen uit het vagevuur, antwoordde ze dat zij dat graag deed. De engel voorspelde dat zij daaraan tot haar dood toe zou lijden. Zodoende zou ze haar verwanten tot in de negende graad, alsook ontelbare andere zielen uit het vagevuur bevrijden. Ze had zo'n

[p. 32]

[origineel]

woude lijden om haer vriende te verlossen uuten vagheviere. Sy antworde dat sijt gheerne woude lijden. Doe seyde dinghel, dat sij die corts totter doot soude lijden. Ende daermede soude sij verlossen vanden vagheviere alle die haer aen ghinghen toten neghende lede toe, ende oec mede ander ontallijke^* zielen. Ende dese corts leet sij also swaerlijc, dathet gheen mensche en soude moghen dincken of spreken, ende bi wijlen die quarteyn. [220Va]

Van haer seer been. Capitel VIII

Het ghesciede op eenen dijsendach des vastelavents,^* dat sij besijden haer hoerde^o veel menschen wildelijc spelen, als dat^* ghewoenlijc es. Doe bat sij Onsen Lieven Heere om een nieuwe siecte tot eenen teecken dat Hem in haer behaghede ende dat Hi een werker ware dier dinghen die in haer ghescieden. Onse Lieve Heere verhoorde haer ghebet^* ende gaf haer een seer been, daer si totten naesten Paeschen also seere mede ghequelt was, dat si niet meer bidden en wilde Onsen Lieven Heere om nieuwe siecten. Nochtan plach sij^* te segghen, dat sij haer voergheleden siecten gheerne wilde lijden.

Van haers moeders doot ende vanden haren bande die si ter doot toe droech. Capitel IX

DOemen screef MCCCC ende III hadde Lyedwy^* VIII jaer^* siec gheweest. Ende inden selven jare wort Peternelle, haer moeder, seer siec, ende beclaechdet voer haer dochter, dat si niet also reckelijc gheleeft en hadde, als si met recht soude^* hebben ghedaen. Ende si bat haerer dochter, dat si haer hulpelijc soude wesen met haren ghebede, ende gaf haer selven also volcomelijke^* over inden handen Gods, dat si haer doot of haer leven niet ver[220Vb]linct en woude hebben om die doot des alre snootste wormkins dat men hadde moghen vinden. Doe creech si groot medelijden met harer moeder, ende bat haer dat si verduldelijc^* soude lijden die siecte ende die doot, ende gaf haer over te hulpen al dat sij tot dier tijt toe Onsen Lieven^o Heere behaghelijc hadde ghedaen. Ende daer na starf haer moeder.

Ende na haer doot began sij te dincken, dat si om haerer moeder te helpen haer selven hadde berooft van allen doechdeliken werken die sij te voren^* ghedaen hadde. Ende op dat si die scade soude moghen verhalen, so liet si copen een haren bant ende bant die om haer lijf om nieuwe penitencie te doene. Ende doe desen bant versleten was om die vochticheit^* die uut haren lijve toech, doe verleyde sy den yersten ende nam eenen nieuwen, ende also dede si toter doot toe.

Si besichde^* een wijle linen^* hemden die haer plaghen te maken die susteren te Scyedam, in welken mouwen plachmen die armen te steken ende metten voerlijf plachmen haer lijf te decken, ende tachter lijf plachmen over haer in haer nacke te legghen.^* [221Ra]

[p. 33]

[vertaling]

last van koortsaanvallen (en soms van de derdendaagse koorts), dat geen mens zich daarvan een voorstelling kan maken, laat staan het beschrijven.

8. Liedewijs zieke been

Op een vastenavond hoorde ze in haar buurt veel mensen zoals gebruikelijk te keer gaan. Toen smeekte zij Onze Lieve Heer om een nieuwe ziekte ten teken dat zij Hem welgevallig was en dat Hij de veroorzaker was van alles wat haar overkwam. God verhoorde haar gebed en gaf haar een vreselijke pijn in haar been, waarvan ze tot Pasen zo'n last had, dat zij Hem niet meer om nieuwe kwalen wilde verzoeken. Toch vertelde ze, dat ze haar eerdere leed graag had gedragen.

9. Over de dood van Liedewijs moeder en over de haren boetegordel die Liedewij tot haar dood toe droeg

In 1403 - toen Liedewij acht jaar ziek was - werd Pieternel ziek. Ze betreurde tegenover haar dochter dat ze niet zo deugdzaam had geleefd als ze had moeten doen, en vroeg haar dochter haar te helpen met gebeden. Pieternel gaf zich volledig over in Gods handen: nog niet om de dood van de allernietigste aardworm wilde ze langer leven. Liedewij had met haar moeder te doen, drong erop aan ziekte en dood lijdzaam te ondergaan en beloofde haar te helpen met alles waarmee ze tot dan toe Onze Lieve Heer had behaagd.

Nadat haar moeder overleden was, besefte Liedewij dat ze door haar moeder te helpen zichzelf beroofd had van alle deugdzame werken die ze voordien verricht had. Om de schade te herstellen liet ze een haren gordel kopen en bond die om haar lichaam als een nieuwe boetedoening. Toen deze versleten was door het vocht dat uit haar lichaam kwam, verving ze hem. Zo'n boetegordel droeg ze tot haar dood.

Ze droeg een poosje linnen hemden die de zusters van Schiedam voor haar vervaardigden. In de mouwen daarvan stak men haar armen, met het voorpand bedekte men haar lichaam en het achterpand trok men over haar hoofd en dat rolde men in haar nek.

[p. 34]

[origineel]

Van haren staet haer moeders doot ende van heer Waermbout. Capitel tien

DOe haer moeder doot was, vercochte sij die selveren cleynoden ende andere dinghen die haer haer moeder ghelaten hadde, om vele min ghelts danse weerdich waren. Ende dat ghelt gaf sij voert also minlijc den armen, dat si selve groot ghebrec leet.

Sy lach een wile op een plume bedde, maer doe die tijcke versleten was, verherden die plumen in haer wonden, dat haer pijnlijc was. Ende daeromme was haer dat bedde ghenomen, ende lach een wile opdat bloote betstroe, ende wel drie jaer lanc op eenen bodem^* van eender scrinen met haren rugghe.

Inden herden winter doemen^* screef MCCCC ende VIII, soe waertsij van grooter couden ende naectheit menichwerf stijf ende haer lede waren te male swert. Ende haer tranen vervorssen^* also seere op haer ooghen, dat sij niet en mochte sien. Sy en moesten yerst met viere ontdooyt^* worden, ende leet anders so vele onghemaecs dat sij sonder twivel^* natuerlijc ghestorven soude hebben, en^o hadde haer van boven die godlijke gracie niet sonderlinghe behouden.

Sij halp na haer vermoghen alle den ghenen die hulpe aen haer^* begheerden. Ende die rijke liede vergaten haer ende en holpen haer niet. In dien [221Rb] tijde was te Utrecht een gheestelijc vader die die overste was van den bruederen ende susteren der Derder Ordenen van Sinte^* Franciscus der Stichten van Utrecht, die gheheeten was Warembout, daer si kennesse mede creech omtrent die half tijt van haerer siecten op die hoochtijt van Onser Vrouwen Boetscap in die vasten, op welken dach sij te samen waren op ghetoghen in hemelscher^* bescouwinghe. Dese heere Warembout quam corts daer na voer Paeschen tot haer, ende sachse aen met grooten medelijden harer alleynden, ende gaf haer XXX groote om twee linen slaeplaken^* mede te coopen; ende clam op die predicstoel ende versprac scarpelijc^* des volcs vrecheit. Want sij met haren overvloedeghen goede sulken armen creatuerre Gods niet en hulpen.

Op die selve tijt sprac hij met der maghet ende seide, dathem van Gods weghen ware ghecondicht dat hi voer Paeschen soude sterven. Maer si antworde, dat hij soude moeten wachten die hoochtijt van Sincsenen. Ende dat ghesciede also. Doe openbaerde Lyedwy den heileghen vader hoe dat si seere beswaert was van dier grooter, langher siecten die sij hadde. Ende hij antworde, dat sij haer setten moeste te lijden, want [221Va] sij en hadde nauwe^* de helft van harrer siecten over gheleden. Ende dat ghesciede also. Hy seyde mede, dat si een groot fundament^* hadde gheleydt welke na volghende timmeringhe en mocht in corten jaren niet worden volmaect.

Doe dese heere Warembout siec lach, quamen die susteren van Sciedam tot Liedwy ende seiden, dat si wilden tUtrecht trecken om hem te vanden. Doe seide Liedwy dat si seere moesten haesten, of si en souden niet levende sien. Des selven daghes quamen die susteren laet tUtrecht ende hoorden die clocken feestelijc over hem luden, dien si noch hoepten levende te vinden.

[p. 35]

[vertaling]

10. Over Liedewijs levensomstandigheden na de dood van haar moeder en over heer Wermbold

Na het overlijden van haar moeder verkocht Liedewij de zilveren sieraden en andere kostbaarheden die haar moeder haar nagelaten had, voor veel minder geld dan ze waard waren. De opbrengst gaf ze liefdevol weg aan de armen, terwijl ze zelf gebrek leed.

Ze lag een tijd lang op een verenbed, maar toen de tijk versleten was, prikten de veertjes pijnlijk in haar wonden. Daarom werd dit matras verwijderd: eerst lag zij een poos op het bedstro, en daarna ruim drie jaar op een kale plank.

Omdat ze vrijwel naakt in bed lag, verstijfde ze in de strenge winter van 1408 vaak helemaal en waren haar ledematen volledig zwart. Het traanvocht bevroor in haar ogen; om haar weer te laten zien moest men haar ogen eerst ontdooien. Bovendien had ze nog zoveel andere ongemakken, dat ze zonder twijfel een natuurlijke dood gestorven zou zijn, als ze niet dankzij Gods genade op wonderbaarlijke wijze in leven gebleven was.

Zij hielp iedereen naar vermogen, maar de rijke mensen vergaten haar en boden geen hulp. In die tijd leefde in Utrecht een pater, Wermbold geheten. Hij was overste van de broeders en zusters van de Derde Orde der Franciscanen in het bisdom Utrecht. Liedewij leerde hem kennen op Maria-Boodschap [25 maart], ongeveer halverwege haar ziekbed [1414]. Op deze feestdag waren zij samen meegevoerd in hemelse visioenen. Heer Wermbold kwam kort voor Pasen [8 april] naar haar toe. Toen hij haar in zo'n ellendige toestand aantrof, kreeg hij medelijden en gaf haar geld om twee linnen beddelakens te kopen. Daarna beklom hij de kansel en veroordeelde scherp de gierigheid van de mensen, omdat zij hun overvloed niet deelden met dit ellendige schepsel Gods.

Terzelfder tijd vertelde hij de maagd dat hem van Godswege verkondigd was dat hij vóór Pasen sterven zou. Liedewij antwoordde echter dat hij nog tot Pinksteren [27 mei] zou moeten wachten. En dat gebeurde ook. Liedewij bekende de vrome pater dat de langdurige ziekte haar zwaar viel. Daarop zei hij dat ze zich erin moest leren schikken, omdat ze nauwelijks halverwege haar ziekbed was. En ook dat klopte. Hij zei bovendien dat zij een stevig fundament gelegd had voor het bouwwerk dat pas na lange tijd voltooid zou zijn.

Toen heer Wermbold ziek was, kwamen de zusters van Schiedam Liedewij vertellen dat ze naar Utrecht wilden gaan om hem te bezoeken. Liedewij antwoordde dat zij moesten opschieten, omdat ze hem anders niet meer in leven zouden aantreffen. Laat diezelfde dag bereikten de zusters Utrecht, maar toen luidden de klokken reeds plechtig voor Wermbold.

[p. 36]

[origineel]

Afb. 9 Graaf Willem VI geeft geld aan Liedewijs vader

Hoe hertoech Willem van Hollant haers armoede verlichte ende vanden brande die bi haer gescyede. Capitel XI

Alst voer in dat yerste capittel gheseit es, Peeter Jans sone, deser maghet vader, was also arm, dat hi sinen nootdorst moeste winnen met des nachts te wakene in die stede van Sciedam. Van sijnre dochter aelmoesenen en woude hi niet leven, want hi plach te segghen dat se des menschen sonden waren. Daer om hadde hi liever datmense den armen voert om Gods wille gave.

Op eenen tijt quam hertoech Willem, grave van Hollant, te Sciedam, ende vernam van dese Pee[221Vb]ters armoede. Ende om Gods wille ende sijnre dochter weerdicheit beval hi sinen rentmeester, dat hi Pieter jaerlijx soude gheven XII Vranckrijcse croonen, op dat hi also soude moghen rusten vanden waken ende tevredeliker leven.

Maer eer sij aldus verlicht was na harer moeder doot, op een avestont doe die vader uut was, hadde haer brueder een keerse gheset inden hoec vander betstede boven haer hooft. Ende die keers viel neder ende verbrande een groot deel van den bedde ende vanden stroe, dat sijt niet en wiste, want sij lach met ghesloten ooghen becommert met gheestelijken oeffeninghen. Ende corts daer na loec sij haer ooghen op ende wort seer vervaert, want si vant haer in midden inden brant ende niement by haer die den brant mochte uutgieten. Doe rechte si haer luchten arm ende hant uut, ende wreef dat vier al uut sonder

[p. 37]

[vertaling]

Afb. 10 Liedewij dooft het vuur in haar kamer

11. Hoe hertog Willem, graaf van Holland, Liedewijs armoede verlichtte en over de brand die in haar kamer uitbrak

Zoals in het eerste hoofdstuk vermeld is, was Peter Janszoon, Liedewijs vader, zó arm dat hij in zijn levensonderhoud moest voorzien door's nachts te waken in de stad Schiedam. Hij wilde niet leven van de aalmoezen die zijn dochter ontving, want hij zei altijd dat deze van de zonden der mensen afkomstig waren. Daarom had hij liever dat men ze om Gods wil weggaf aan de armen.

Op een dag bezocht hertog Willem, graaf van Holland, Schiedam en hoorde over de armoede van Peter. Uit liefde voor God en vanwege het aanzien dat Liedewij genoot, gaf hij zijn rentmeester opdracht om Peter jaarlijks een som gelds ter beschikking te stellen, opdat hij met werken zou kunnen stoppen en rustig zou kunnen leven.

Nog vóórdat Liedewij op deze wijze verlost werd van de zorgen na het overlijden van haar moeder, had haar broer op een avond waarop haar vader aan het werk was, een kaars boven haar hoofd in de hoek van haar bedstee gezet. De kaars viel om en een groot deel van het bed en het stro vatte vlam. Liedewij merkte daar niets van, omdat ze met gesloten ogen bezig was met haar geestelijke oefeningen. Toen ze kort daarop haar ogen opsloeg, merkte ze dat ze zich midden in een vlammenzee bevond. De angst sloeg haar om het hart, omdat er niemand in huis was om de brand te blussen. Zij tilde haar linkerarm op

[p. 38]

[origineel]

haers selfs quetsinghe.^* Ende al de ghene die des anders daechs tot haer quamen, verwonderden hem dat si dat gheleden hadde ende ghedaen, ende niet en was ghequetst noch verbrant.

Aldus langhe hebben wy ghesproken seere cortelijc van deser maghet siecten. Nu willen wy wat segghen van dien gheesteliken [222Ra] ende godliken troostinghen, daer die siecten mede ghesalvet worden.

Van dat beghin van haerre gheesteliker troestinge. Capitel XII

DAt beghin van deser maghet gheestelike troostinghe^* was die oeffeninghe der Passiën Ons Heeren Jhesu Christi ende die ontfanghenisse ende monighens des Heileghen Sacraments, Ons Heeren lichaem. Ende dat ghesciede aldus.

Want doe si drie oft vier jaer siec hadde gheweest overmits die verhinghenisse Gods, began sy by na een deel te murmerene, want si was seere belast met dier siecten die si leet, ende si hadde liever ghesont gheweest. Want si sach haer even oude maechden die tot haer quamen, starc ende ghesont van lichame. Ende daer omme docht haer dat si beter leven hadden dan sij. Ende om dese ende deser gheliker saken began si also droevich te worden ende screyde dat se niement en mochte troosten in gheenre manieren.

Doe quam tot haer her Jan Pot,^* haer biechtvader, ende hadse gheerne ghetroost, maer hi en mochte niet aen haer winnen. Doe riet hi haer, dat si haer vereenighen soude met den wille Gods ende oeffenen haer in Sijn Passie ende Lijden, ende leerde haer een manier hoe si dat soude doen. Ende hy seyde [222Rb] dat hij hoepte dat si die onverduldicheit wel soude verwinnen. Doe si dat hadde ghedaen ende gheen soeticheit daer in en ghevoelde, te hants warp sijt al uut harer herten. Doe bat hi ende riet haer dat si eens wat ghewelt soude doen haer selven om dat verdriet te verwinnen. Doe sij dat began te doene, began si oec om lanc also groote soeticheit daer in te smaken, dat sy seyde dat si^o om een^* Ave Maria^* niet en wilde verwandelen haer siecten om ghesontheit, al haddet moghen ghescien.^* Ende daer om deelde si die historie van Ons Liefs Heeren Passiën in seven ghetijden, ende plachse des nachts^* ende des daechs over te dinckene. Ende in die ghedinckenesse ghevoelde si also groote soeticheit dat si al haren druc ende lijden vergat ende niet en ghevoelde.

Op die selve tijt doe si also onverduldich began te worden, quam die selve priester metten Heileghen Sacramente ende wildese monighen ende liet haer dat Heileghe^* Sacrament sien. Ende hi bat haer dat si dat neerstelijc soude aen sien ende minlijc ontfanghen ende bekennen voer waer, dattet haer God ware ende Scepper Die om haren wille mensche gheworden was ende aenden cruce ghestorven ende Die haer wel ende volcommelic soude loonen [222Va] alle die pine ende siecten die si hadde gheleden of lijden mochte.^* Doe si dese woorde^* hoorde, wortsi also seere ontsteken ende ghewont met gheestelijker minnen ende van minnen also seere weenende, dat se niemant en mochte ghepayen van weenene. Ende ghelijker wijs als si daer vore seere hadde gheweent van onverduldicheit, also lach si nu omtrent twee weken of meer ende^o weende van herteliken berouwe ende

[p. 39]

[vertaling]

en doofde het vuur zonder dat ze daarbij gewond raakte. Degenen die haar de volgende dag opzochten, verbaasden zich erover dat Liedewij de brand zonder brandwonden op te lopen had doorstaan.

Tot hier toe hebben we in het kort de ziekte van de maagd besproken. Nu gaan we iets vertellen over de geestelijke en goddelijke vertroostingen die haar lijden verzachtten.

12. Het begin van Liedewijs geestelijke vertroosting

Geestelijke vertroosting vond Liedewij aanvankelijk in het overpeinzen van het Lijden en Sterven van Christus en in het ontvangen van de Heilige Communie. Dat geschiedde als volgt.

Toen Liedewij - terwijl God dat toeliet - drie of vier jaar ziek was, begon zij een beetje te morren, want haar ziekte drukte zwaar op haar. Ze was liever gezond, net als haar leeftijdgenootjes die haar in blakende gezondheid kwamen opzoeken. Liedewij vond dat zij een beter leven hadden dan zijzelf. Ze raakte diep in de put, zodat niemand haar op wat voor manier dan ook kon opbeuren.

Jan Pot, haar biechtvader, wilde haar graag troosten, maar kon niets uitrichten. Daarom adviseerde hij haar zich te verenigen met Gods wil en zich te concentreren op de Passie van Christus. Hij leerde haar op welke manier zij haar ongeduld zou kunnen overwinnen. Toen dat geen vruchten afwierp, zag ze er terstond van af. Jan Pot smeekte haar vervolgens zich meer moeite te getroosten om haar verdriet te overwinnen. Vanaf het moment dat ze dat probeerde, kreeg ze er steeds meer voldoening in, zodat zij op een gegeven moment haar ziekte nog niet voor een Ave-Maria zou willen inruilen tegen gezondheid, gesteld dat dat al zou kunnen. Daarom verdeelde ze de Passie van Onze Lieve Heer in zeven getijden die zij dag en nacht overwoog. In diepe gedachten verzonken voelde ze zich zo gelukzalig, dat zij al haar ellende en pijn vergat.

Rond de tijd dat zij zo ongeduldig begon te worden, kwam Jan Pot haar de communie geven en liet haar het Heilig Sacrament zien. Hij drukte haar op het hart, dat zij het aandachtig moest aanschouwen, liefdevol ontvangen, en erkennen dat het haar God en Schepper was Die voor haar mens geworden en aan het kruis gestorven was, en Die haar alle pijn en ziektes volledig zou vergoeden. Zodra Liedewij deze woorden gehoord had, werd ze getroffen en gewond door geestelijke liefde. Daarom barstte ze in tranen uit; niemand kon haar troosten. En zoals ze daarvoor hevig had gehuild van ongeduld, zo lag ze nu ruim twee weken te schreien uit diep berouw en liefde, omdat zij zo kortzichtig en ongeduldig geweest was. Haar moeder noch iemand anders kon haar troosten, en aan niemand kon ze de reden van haar tranen uitleggen.

[p. 40]

[origineel]

minne dat si also blint ende onverduldich hadde gheweest. Ende weende also seere, dat se haer moeder noch niement anders en mochte ghetroosten, noch niement te openbaren die die sake van desen tranen ende rouwe ghesien en hadde.

Van deser tijt hadde^* sij voert menichwerf groote gheestelike soeticheit ende solaes,^* maer niet in^* overnatuerliker bescouwinghen. Ende als si daer in seer ende soetelic weende, en woude sij nochtan nyement segghen waeromme sij alsoe zeere screyede.^* Dese gheestelike ende godlijke soeticheit smakede si wel VIII jaer lanc, eer sij boven natuerliken plach te worden op getoghen tot dier^* hemelscher bescouwinghen.

Afb. 11 Liedewij ontvangt de communie

Vanden beghinne ende manieren haerre bescouwinghe int gemeen.^o Capitel XIII

Overmits die gheestelike soeticheit ende solaes die Liedwy smakede, began si voert te gane in doechden ende in minlike verduldicheit^* ende in berrende minnen der tribulaciën ende quam also [222Vb] hoochlijke in die minne, dat si daer om ende overmits die gracie Gods, Ons Liefs Heeren, menich werf wert ghetoghen uut haer selven toter hemelscher bescouwinghen.

Op eenen tijt quam tot haer een gheestelijc man ende vraechde haer, hoe si haer hebben mochte in haeren lijden. Doe antworde si ende seide, dat si wonderlijke seere ende boven haer crachten ghequellet wort ende also seere, dat sij sonder twivel^* daer in lichtelijc ghebreken mocht, het en ware dat sij daer in ghesterct worde^* met der graciën Gods. Sy

[p. 41]

[vertaling]

Vanaf dat ogenblik ervoer zij vaak grote geestelijke voldoening en troost, maar nog niet in bovennatuurlijke beschouwingen. Als zij zachtjes lag te huilen, wilde zij echter niemand zeggen waarom. Zij genoot deze geestelijke en goddelijke vertroosting ruim acht jaar, voordat ze hemelse visioenen kreeg.

Afb. 12 De engel neemt Liedewij mee

13. Over het begin en de aard van Liedewijs hemelse beschouwingen

Dankzij deze geestelijke vrede en troost vervolgde Liedewij de ingeslagen weg: deugdzaam, lijdzaam en hartstochtelijk; zij ging zo intens op in haar liefde voor God, dat zij door Zijn genade menigmaal werd opgeheven in hemelse beschouwingen.

Op zekere dag vroeg een godvruchtig man aan Liedewij hoe zij haar lijden toch kon dragen. Ze antwoordde dat ze buiten alle proporties gekweld werd en ongetwijfeld daarin niet zou kunnen volharden, ware het niet dat ze gesterkt werd door Gods genade. Zij vertelde ook dat zij vrijwel iedere nacht langdurig opging in hemelse visioenen. De zoetheid die ze daar proefde, sterkte haar zo, dat de fysieke pijn aangenaam werd.

Liedewij werd regelmatig naar allerlei plaatsen gevoerd: van de vreugden van hemel en aards paradijs tot de verschrikkingen van hel en vagevuur, naar de heilige plaatsen in

[p. 42]

[origineel]

seyde mede, dat sij by na alle nachte uut haer selven langhe wijle wordet ghetoghen toter hemelscher bescouwinghen. Ende van dier^* soeticheit die si daer smaecte, wort si also zeere versaet ende ghesterket, dat haer die pine die sij leet, suet was ende lustelijc.

Sy plach worden ghevoert tot menegherande steden als tot der vruechden des ewighen levens ende aertschen^* paradijs, tot die pinen der hellen ende des vagheviers, tot die heleghe steden des Heileghen^* Lants ende te Rome ende tot anderen menighen steden ende kerken om der^* heileghen heilichdom^* te versoeken. Ende in desen bovennatuerlijke pelgrimaegen was si wel [223Ra] XXIIII jaer. Nochtan om sommighe sake wart haer by wilen dese gracie gheweygert, alsmen hier na wel hooren sal.

Sy wort oec menichwerf versocht ende aenghetast vanden heileghen ynghel die haer van Gods weghen bewaerde. Ende die bekende si also wel als den eenen vrient voer den anderen. Dese selve ynghel openbaerde haer dicke also groot als een scoen man ende altoes met grooter claerheit. Ende die claerheit was dicke also groot, dat die claerheit van dusent sonnen en^o mochte des ynghels claerheit niet gheliken. Ende altoes hadde die ynghel een cruus aen sijn voerhooft, op dat sij niet en soude^* worden bedroghen van den duvel, overghescapen in^* claerheit die haer dicke openbaerde.

Maer alsi overmids der^* menschen veel versoekens verstoort^* wort ende van hoverdeghen menschen aen getast, so moeste si derven des ynghels jeghewordicheit ende der hemelscher ende der godlijker bescouwinghe.

Ende doe si uut haer selven alre eerst ghetoghen soude worden, doe ghevoelde si by haren borsten also groote dovicheit, dat si haer adem niet wel en [223Rb] mochte trecken^* ende meynde dat si soude hebben ghestorven. Maer namaels doe si dat natuerlike uutgaen ghewoen wort, en ghevoelde si die persinghe niet by harer herten. Ende als sij inden gheest aldus uut haer selven ghetoghen wort, so en ghevoelde si haer selven niet naden lichame, al haddet yement aengetast, want het bleef ligghende oft doot hadde gheweest.

Ende als si haer aldus uut haer selven sceyde,^* by wilen namse die ynghel bijder hant ende brochtse eerst in Onser Vrouwen choer der kerken van Sciedam voer dat outaer ende si sprac daer haer ghebet ende groete Onser Vrouwen. Ende van daer leyde hise oostwert op lustelijke steden die vol waren van^* rosen ende lelyën^* ende menegherande bloemen ende welriekende crude. Ende als si voer dese stede quam ende vanden ynghel gheroert wort in te gaen, so en dorste si niet in gaen, want si hadde anxt dat si die scoone dinghen vertreden soude.^* Doe hiet haer die ynghel dat sij vrielijc soude in gaen, want si en souden van haer niet vertreden worden. Ende aldus volghede si den ynghel daer hi [223Va] voer ghinc. Tot^* sommighe steden waren dese rosen ende lelyën also hoghe ende dicke, dal si claechde^o dat sij daer over niet en mochte. Ende dan namse die ynghel ende voerdese daer hijse hebben woude.

Menigherande exempel dat si oec lichamelike wort op ghevoert. Capitel XIIII

NIet alleene inden gheest en wort dese maghet uut haer selven ghevoert, als nu gheseit es, maer oec mede inden lichame. Ende daer af wort sij ghesekert met^* menegherande teekenen. Want sij plach te segghen, dat si overmids die overdraghende uutganc haers gheests, so plach si oec mede also als si lach dicke metten bedde of metter stede daer si op lach, ende metten lichaem worden verheven boven die solre daer si onder lach.

[p. 43]

[vertaling]

Palestina, naar Rome en naar vele andere kerken en heiligdommen. Deze bovennatuurlijke bedevaarten deed ze zeker vierentwintig jaar. Maar zoals men straks zal horen, werd haar deze gunst om bepaalde redenen soms geweigerd.

Zij werd ook vaak bezocht door een engel die haar op bevel van God beschermde en die zij beschouwde als haar beste vriend. Dikwijls verscheen haar deze engel in de gedaante van een aantrekkelijke man, gehuld in verblindend licht, krachtiger dan dat van duizend zonnen. De engel had altijd een kruis op zijn voorhoofd, zodat Liedewij niet zou worden misleid door de duivel, die zich ook vaak door een fel licht omgeven aan haar vertoonde.

Maar als Liedewij te veel aanloop kreeg en door opdringerige mensen werd aangeraakt, raakte ze uit haar doen en moest ze de aanwezigheid van de engel ontberen, evenals de hemelse en goddelijke beschouwingen.

Toen ze voor de eerste keer zou worden opgetogen, kreeg zij het benauwd: ze kon niet goed meer ademhalen en dacht dat ze zou stikken. Zodra ze gewend was aan de uittredingen, voelde ze die beklemming in haar borst niet meer. In vervoering was zij zich haar lichaam niet bewust, zelfs niet als iemand haar aanraakte; zij lag er dan levenloos bij.

Als Liedewij uittrad, bracht de engel haar soms eerst naar het Onze-Lieve-Vrouwe-altaar in de kerk van Schiedam, waar zij haar gebed zei en Maria begroette. Vandaar voerde de engel haar in oostelijke richting naar heerlijke plaatsen vol rozen, leliën en andere bloemen, en geurige kruiden. Liedewij werd door de engel uitgenodigd daar binnen te treden; dat durfde ze niet, omdat ze bang was de prachtige bloemen te vertrappen. Maar de engel gebood haar het zonder dralen te doen, omdat ze de bloemen toch niet zou platlopen. En zo volgde ze dan de engel die haar voorging. Op sommige plaatsen groeiden de rozen en de leliën zo hoog en dicht op elkaar, dat Liedewij klaagde dat ze er niet doorheen kon. Dan nam de engel haar mee naar de plaats van bestemming.

14. Verschillende voorbeelden van Liedewijs ook lichamelijke uittredingen

Niet alleen geestelijk - zoals hiervoor verteld is - maar ook lichamelijk trad Liedewij uit. Door velerlei tekenen kwam dit voor haar vast te staan. Ze vertelde menigmaal dat ze ten gevolge van de buitengewone uittreding van haar geest dikwijls met bed en al werd opgeheven boven de zoldering van haar kamer uit.

Terwijl ze mediteerde over de Passie van Onze Lieve Heer, nam de engel haar vaak mee naar de heilige plaatsen waar Jezus geboren en gemarteld werd. Als ze op de

[p. 44]

[origineel]

Als si haer oeffende in Ons Heeren Passie plach sij dicke vanden ynghel worden ghevoert tot die heileghe steden daer Onse Lieve Heere gheboren wart ende ghepinicht. Ende als si dan quam opten berch van Calvariën of op anderen steden, so cussede sij Ons Liefs Heeren cruus ende Sijn heileghe wonden ende si beval haer siele in Sinen handen om haer pijn ende lijden te salven. Ende al ghevoelde si daer onsprekelijke soe[223Vb]ticheit, nochtan^* als sij weder quam tot haer selven uut dat cussen Ons Liefs Heeren wonden ende cruce, brocht sij menichwerf weder in haer lippen groote quetsinghe of sweringhe daer die ynghel af seide, dat si die daer af ontfaen hadde, dat si weten soude dat si daer mede inden lichame hadde gheweest.

Op eenen anderen tijt doe si ghinc doer een lustelike stede, ghevoelde sij lichaemelijc haren rechten voet verwronghen. Ende van desen verwronghe ghecreech sij also groote heffinghe aen dat uuterste van den teen, dat si daer menichtijt aen ghequelt was.

Op^* eenen anderen tijt^* was sij ghevoert tot der heilegher stede van Romen. Ende daer ghinc si tusschen somighe van dien overste kerken doer doornen ende bosschen wandelen ende weyvende met haren handen alst ghewoenlijc es den ghenen die over sulke steden gaen. Ende vandien weyven ontfinc si in haren vingher eenen doren daer si twee daghe lanc by ghequelt was. Ende om dese lichamelike quetsinghe^* plach sij te segghen, dat si vermoedde dat si daer licha[224Ra]melijc hadde gheweest. Maer hoe dat ghesciede dat wist die ynghel wel die dat ghetuuch hadde ghegheven. Het es oec te vermoeden, dat si anders of meer dan inden gheest was op ghetoghen, doe si den rans weder brochte daer wy noch af selen segghen.

Van wonderlike, godlike claerheit ende soeticheit die bi haer wort ghevonden. Ca. XV

Overmids dese voerseide uutsceydinghe ende des ynghels teghenwordicheit wert dicwile by haer ghevonden groote godlike claerheit ende soeticheit by daghe ende by nachte. Die claerheit die bi nachte by haer wort ghevonden, die was also groot dat die ghene die by haer quamen ende dat^* saghen, van grooter verveernisse wech liepen, want si hadden ghemeent dat die camer hadde ghebrant of vol hadde gheweest van berrende keerssen.^* Natuerlijc^* licht en mochte si niet sien, maer dat godlicke licht was haer seere minlike te siene. Sij hadde een neefkin, gheheeten Boudin, die haer des daechs ende des nachts plach te dienen. Ende dat was by wilen seere vervaert vanden lichte, soe dat hi by wilen van haer liep. Mer si riept weder ende troostet ende hiet hem datet niet en^* soude wech gaen.

Op eenen anderen tijt - op Onser Liever Vrouwen^* Ont[224Rb]fanghenisse ende Hoochtijt - so openbaerde haer die ynghel Gods met grooter claerheit ende voerseide haer, dat si binnen dat^* XVIIste^* jaer^o harer siecten soude Onsen Heere lichamelike sien met haren lichameliken ooghen. Ende dat ghesciede corts daer na des daghes voer Sente Thomaes avont alst int naeste capittel wordet gheseit. Dese claerheit saghen somighe menschen bi nachte die voer in haer huus woenden ende waren seere vervaert, want si meenden dat Liedwijs camer hadde ghebrant, als hier na bescreven es.

Groote godelike ende suete roke wort menichwerf by haer gheroken als si versocht was of aenghetast van Onsen Lieven Heere, of vanden ynghel, of als si quam vander^* hemelscher vroechden of van des aertsche^* paradijs vroechden ende onsprekeliker^* weelden. Ende die soeticheit was also groot ende openbaer dat die ghene diese roken,

[p. 45]

[vertaling]

Calvarieberg of ergens anders kwam, kuste ze het Kruis en Zijn wonden, en beval haar geest in Zijn handen om haar pijn en lijden te verzachten. Maar al voelde Liedewij zich op zo'n moment onuitsprekelijk gelukzalig, toch had zij na afloop vaak vreselijke verwondingen of zweren aan haar lippen. De engel zei dat ze die van het kussen gekregen had, opdat ze zou weten dat ze daar ook lijfelijk geweest was.

Eens werd haar rechter voet ontwricht bij een wandeling door een prachtige tuin. Dat veroorzaakte een grote zwelling in het topje van haar teen, waar ze geruime tijd veel last van had.

Een andere keer werd ze naar Rome gevoerd. Ze wandelde daar tussen een paar hoofdkerken door doornig struikgewas, zich rustig een weg banend. Hierbij kreeg ze een doorn in haar vinger die haar een paar dagen hinderde. Vanwege dergelijke verwondingen zei ze meer dan eens dat ze vermoedde ook lichamelijk daar geweest te zijn. Hoe dat precies in zijn werk was gegaan, wist de engel haarfijn uit te leggen. Vermoedelijk is Liedewij ook meer dan alleen maar geestelijk uitgetreden toen ze de krans meebracht; maar daarover zullen we later vertellen.

15. De wonderbaarlijke, goddelijke lichtglans en aangename geur die Liedewij omgaven

Ten gevolge van deze uittredingen en de aanwezigheid van de engel kon men dikwijls - zowel overdag als 's nachts - een heldere, goddelijke lichtglans en aangename geur rond Liedewij waarnemen. Het licht dat haar 's nachts omgaf, was zo fel, dat degenen die bij haar kwamen, doodsbang wegliepen, omdat ze dachten dat de kamer in lichterlaaie stond of vol stond met brandende kaarsen. Liedewij kon niet tegen het gewone, natuurlijke licht, maar het goddelijke licht was haar een weldaad. Haar neefje Boudewijn, dat haar voortdurend verzorgde, was soms bang voor dat licht en vluchtte dan hij van haar weg. Liedewij riep hem echter steeds terug, troostte hem en zei hem te blijven.

Op Maria-Ontvangenis [8 december] verscheen de engel Gods haar in een felle lichtglans en voorspelde dat ze in het zeventiende jaar van haar ziekte [1412] Christus, tastbaar aanwezig, met eigen ogen zou aanschouwen. Dat gebeurde kort daarop, daags voor Sint-Thomasavond [19 december], zoals in het volgende hoofdstuk wordt verteld. 's Nachts zagen enkele mensen die in het voorhuis woonden, dat licht. Ze waren erg bang omdat ze dachten dat Liedewijs kamer in brand stond, zoals hierna beschreven is.

Om Liedewij hing dikwijls een sterke, goddelijke en zoete geur, nadat zij bezocht of aangeraakt was door Onze Lieve Heer of door de engel, of na haar terugkeer uit de hemelse zaligheden of de onuitsprekelijke vreugden van het aardse paradijs. De zoete geur was zo indringend, dat degenen die hem roken, geloofden dat er kostbare, welriekende kruiden in haar kamer stonden. Deze geur namen ze niet alleen met hun neus, maar ook met hun mond en tong waar, net of ze gember, peper of kaneel hadden gegeten. Zelfs al had ze 's nachts vele wonden opgelopen, al kropen de wormen daaruit en al was haar

[p. 46]

[origineel]

meynden dat in die camer hadde gheweest costelike, welriekende crude. Welken soeten roke en ghevoelden^* si niet alleen ten nase, mer metten monde ende op die tonghe, recht of si ghingbeer of peper of caneel hadden^o gheten. Ende al was des nachts haren lichame vervult [224Va] met wonden ende met wormen die daer uutvloyden ende gheheven vanden water ende daer om natuerlijcke soude hebben ghestoncken, nochtans en ghinc daer gheenen stanc uut of quaden roke, mer seer sueten roke ende sonderlinghe van haerer hant alsi vanden ynghel daer by was gheleyt tot der vroechden des^* ewichs levens of des paradijs, als menich mensche ondervonden heeft.

Bi wilen quam Onse Lieve Heere met veel ynghelen ende heileghen in haer camer - gheliken als een coninc of een keyser met haren prinsen^* - Hem setten^* ten eten aen een tafel. Also sat Onse Lieve Heere by haeren bedde ende die andere heyleghen by Hem ende versaedese met Godliker ende hemelscher spijsen.

In wat manieren^o si dat Heilighe Sacrament naer voertganc haers levens plach te ontfanghen ende van dat ghecruyste Kint Dat si eens sach. Capitel XVI

Al was dese heileghe maghet also cranc van siecten, dat si gheen of luttel spise en mochte eten, nochtan en mochte si die gheestelike spise als dat weerde Lichame Ons Heeren Jhesu Christi niet derven. Maer hoe si crancker wart van lichame, soe si min^* lichameliker spise nam ende meer in verduldeghen lijden ende doechden voert ghinc. Ende also creech si meerre begheerte te ontfanghen dat [224Vb] Heileghe Sacrament. Ende alsi dat ontfanghen hadde so wort si meer ghesterket inden gheeste ende^* levede gheesteliker. Ende hier om in dat beghin van harer siecten plach sij eens in dat jaer op ten heileghen Paesch dach dat Heileghe Sacrament te ontfanghen. Ende daer na by dat beghin haerre gheesteliker consolaciën twee reysen. Daer na omtrent harer moeder doot ontfinc si also groote begheerte toten Heileghen Sacramente, dat si Dat vijf of ses reysen des jaers plach te ontfanghen.

Doemen screef MCCCC ende seven of achte, wort uuten clooster van Sente Mariën Waerde tot Sciedam ghesent^* een nieuwe cureyt, gheheeten her Andries, die in voergaenden tijden seere verwonderde van deser maghet dat si dese siecte also verduldelike^* leet. Maer niet wel en conste hijt ghelooven, dat si van also luttel natuerliker spisen mochte leven. Op dien tijt wart hi ghebeden van haer dat hijse soude^* monighen na hare ghewoente,^* maer daer was hi seere onwillich toe; ende daer was si seer rouwich om.^o Ende dat duerde omtrent drie of vier jaer. Als hij^* haer bichte hoorde, so plach hi seer wonder[225Ra]like dinghen van haren state te vernemen die hy niet en gheloefde, ende daer om dachte hi dat hyse eens tempteren woude om te vernemen of sy also vander graciën Gods leefde also si plach te segghen. Hier na - doe men screef MCCCC ende XII - openbaerde die heileghe ynghel deser maghet ende seide haer dat die cuereyt haer soude tempteren. Ende cort daer na - omtrent die hoochtijt van Onser Liever Vrouwen Gheboerte - soe sende si Willem, haren brueder, toten cureyt dat hi soude comen ende gheven haer dat Heileghe Sacrament.^* Die cureyt quam ende hoorde haer haer biechte ende gaf haer een hostie die niet en was gheconsacreert, want hi hadde ghemeent dat si dat wel soude moghen in nemen, maer sij coorde^* te hant ende gaf die hostie weder over.

[p. 47]

[vertaling]

lichaam opgezwollen door het water - wat dus onder normale omstandigheden een enorme stank verspreid zou hebben -, toch rook het aangenaam, in het bijzonder de hand waaraan de engel haar had meegevoerd naar de hemelse of paradijslijke zaligheden. Dit hebben veel mensen zelf vastgesteld.

Soms begaf Onze Lieve Heer Zich met een schare engelen en heiligen in haar kamer ter tafel. Als een koning of keizer met zijn gevolg zat Hij dan met Zijn heiligen aan haar bed en voedde haar met goddelijke en hemelse spijzen.

16. Over de wijze waarop Liedewij gedurende haar verdere leven de communie ontving en over het gekruisigde Kind Dat zij eens zag

Hoewel deze heilige maagd ernstig ziek was en ze geen of weinig voedsel tot zich kon nemen, vermocht zij toch niet buiten geestelijke spijziging, namelijk het kostbare Lichaam van Onze Heer Jezus Christus. Maar hoe zieker zij werd, des te minder ze at, des te geduldiger ze haar lijden droeg en des te meer haar goedertierenheid groeide. Haar verlangen naar het Heilig Sacrament werd steeds groter. Als ze de communie had ontvangen, werd ze in de geest gesterkt. Daarom kreeg zij in het begin van haar ziekbed jaarlijks éénmaal (op Eerste Paasdag) de communie; toen haar geestelijke vertroostingen waren begonnen, twee maal per jaar; omstreeks het overlijden van haar moeder [1403] kreeg ze zo'n geweldig verlangen naar Christus' Lichaam, dat ze vijf tot zes keer per jaar communiceerde.

In 1407 of 1408 werd er een nieuwe pastoor in Schiedam benoemd. Deze heer Andries, afkomstig uit het klooster Mariënweerd, had zich er al eerder zeer over verbaasd dat Liedewij haar lijden zo geduldig droeg. Hij vermocht echter niet te geloven dat zij met zo weinig aards voedsel in leven kon blijven. Op een gegeven moment vroeg ze hem haar de communie te brengen, zoals zij dat gewend was, maar daartoe was hij tot haar grote verdriet zo'n drie of vier jaar niet bereid. Als hij haar de biecht afnam, hoorde hij altijd de meest wonderlijke dingen over haar manier van leven. Omdat hij daar niets van geloofde, besloot hij haar eens op de proef te stellen om erachter te komen of zij inderdaad van Gods genade leefde. In 1412 vertelde de engel Liedewij wat de pastoor van plan was. Kort daarna - rond Maria-Geboorte [8 september] - stuurde zij haar broer Willem naar heer Andries met het verzoek haar het Heilig Sacrament te brengen. De pastoor kwam naar haar toe, hoorde haar biecht en gaf haar vervolgens een ongeconsacreerde hostie, omdat hij dacht dat zij die zou nuttigen. Zij spuugde hem echter meteen weer uit. De pastoor deed alsof hij woedend was en voer tegen haar uit: zij zou willens en wetens het Heilig Sacrament hebben uitgespuugd. Maar zij diende hem als volgt van repliek:

- ‘Heer, denkt u dat ik zó ver heen ben, dat ik geen onderscheid meer kan maken tussen

[p. 48]

[origineel]

Doe grimmede die cureyt of hi tornich hadde gheweest ende berespte haer recht ofte si al willens dat Heileghe^* Sacrament hadde overghegheven, maer sij antworde manlike ende seide weder:

- “Heere, meyndi dat ic also onredelijc ben gheworden, dat ic niet en can ondersceeden tusschen broot ende dat Heileghe [225Rb] Sacrament. Ghi en sult my niet meer aldusdanighe ongheconsacreerde hostie gheven. Want al eest dat ic dat Heileghe Sacrament wel mochte nutten, nochtan dat slechte broet en mach ic niet in ghebringhen ende daer om gheve ic dat weder over.”

Doe waert die cureyt seere bescaemt, want hi sach wel dat hi ghevanghen was, ende ghinc ter kerken weert metten Heileghen Sacramente ende Liedewy bleef^* in grooten drucke ende verdriete om des cureyts ongheloevicheit ende^* om die^* dervenesse des^* Heileghen Sacraments. Ende in desen drucke bleef sij tot die heileghe hoochtijt van Onser Vrouwen Ontfanghenisse. Onder die vroemisse quam die heileghe ynghel in haer camer met grooter claerheit. Doe hiet haer die inghel dat si te vreden soude wesen ende seide dat si in dat XVII jaer haerer siecten soude op die tijt met haren lichameliken oghen sien Onsen Heere Jhesum Cristum, haren Scepper, in vleesche ende in bloede, Die^* om hare ghecruset was ende ghestorven,^* om dat haer die cureyt ghegheven hadde slecht broot voer dat Heileghe [225Va] Sacrament. Ende dit liet Liedwy condeghen te hans den cureyt op dat hy voertaen te bat soude gheloeven die gracie Gods die in haer wrochte.

Op dien tijt woenden in die voercamer van haren huus somighe menschen die des selve daghes raet aen Liedwy^* hadden ghenomen om een kint te cureren ende waren^* weder van haer ghegaen. Ende te hans saghen si groot licht in haer camer of daer brant hadde gheweest ende quamen haestelijc weder om dat te blusschen. Maer Liedewy belyëde dat dat by haer geschiet was ende sendese weder thuus.

Hierna op eenen maendach die was des daechs voer Sente Thomaes avont - des avonts tusschen VIII ende IX uren - so quam een groote claerheit in haer camer die sij ghevoelde met besloten oghen, becommert in haer gheestelike oeffeninghe. Doe sloech si haer oghen op ende sach opten voeten van haren betstede recht als een olyecruys^* ende daer aen hanghede een levende kint in vleesche ende in bloede met vijf wonden. Te hans begreep si daer toe groote reverencie als tot Onsen Heere^* Jhesum Christum ende dancten dat Hi Hem aldus openbaerde. [225Vb]

Doe dit ghesciede sat haer vader buten voer haer camer ende bewaerdese ende quam in die camer om te siene wie met haer sprac. Ende te hants clam dat ghecruuste kint opwaert tot die solre toe daer sij onder lach. Doe Liedewy dit sach, so riep si vroylijc ende seide:

- “Och, Lieve Heere, sij Dy dit Die mi dus heeft gheopenbaert, so biddic U dat Ghi my een warachtich teeken laten wilt tot eenen teeken der waerheit daer ic U mede mach ghedincken.”

Te hants^* daelde dat ghecruuste kint weder op haer ende wort verwandelt in een ghelijkenesse eenre hostie - een luttel grooter dan daermen mede plach te monighen - ende was ghecirculeert met blinkenden radiën ende hinc in die lucht een luttel boven die dwael daer sij^* mede ghedect was. Die hostie hadde V wonden in die handen ende voeten ende aen^* de rechte side ende die rechter side wonde was gheronnen bloet also groot omtrent als een arwete^* half. Doe si die ostie aensach,^* spranc haer herte also seere van onsprekeliker vroechden ende si was also seere om dat springhen by haer borsten benauwet dat si meende dat si [226Ra] ghestorven soude hebben. Maer een reckelike

[p. 49]

[vertaling]

brood en het Heilig Sacrament? U moet mij nooit meer een ongeconsacreerde hostie geven. Immers, het Lichaam van Christus kan ik wel nuttigen, maar gewoon brood kan ik niet binnenhouden. Daarom heb ik deze hostie weer uitgespuugd.’

Omdat heer Andries inzag dat ze hem betrapt had, keerde hij zeer beschaamd met de hostie naar de kerk terug. Liedewij bleef gekweld en bedroefd achter, omdat de pastoor haar niet geloofde en zij het Heilig Sacrament moest ontberen. Deze kwelling duurde tot Maria-Ontvangenis [8 december]. Tijdens de vroegmis verscheen de engel met een felle lichtglans in haar kamer. Hij zei haar kalm te blijven en voorzei dat ze in het zeventiende jaar van haar ziekte [1412] met haar eigen ogen Jezus Christus, haar Schepper Die voor haar gekruisigd en gestorven was, in levenden lijve zou aanschouwen, omdat de pastoor haar gewoon brood in plaats van het Heilig Sacrament had gegeven. Liedewij liet dit onmiddellijk aan de pastoor weten in de hoop dat hij in de toekomst wel geloof zou hechten aan het feit dat Gods genade in haar werkzaam was.

In die tijd woonden er in het voorhuis enkele mensen die precies op die dag Liedewij om raad hadden gevraagd in verband met het genezen van een kind en vervolgens waren weggegaan. Plotseling zagen zij een helder licht in haar kamer, alsof er brand uitgebroken was; ze keerden snel terug om het vuur te blussen. Liedewij vertelde hun echter wat er was voorgevallen, en stuurde hen weer weg.

Op maandag 19 december, de dag vóór Sint-Thomasavond, werd haar kamer tussen acht en negen uur 's avonds hel verlicht. Hoewel zij haar ogen dicht had omwille van haar geestelijke oefeningen, werd zij het toch gewaar. Toen zij haar ogen opsloeg, zag zij aan het voeteneinde van haar bedstede een kruis, waaraan een Kind van vlees en bloed hing met vijf wonden. Terstond vereerde zij Het als Onze Heer Jezus Christus, en ze dankte Hem voor het feit dat Hij Zich op deze manier openbaarde.

Tijdens deze gebeurtenis zat haar vader voor haar kamer om een oogje in het zeil te houden; hij kwam de kamer binnen om te kijken wie er met haar sprak. Onmiddellijk klom het gekruisigde Kind naar de zoldering, waarop Liedewij gelukzalig uitriep:

- ‘Och, Lieve Heer, indien U het waarlijk bent die Zich aan mij openbaart, dan smeek ik U een onloochenbaar teken achter te laten als herinnering.’

Het gekruisigde Kind daalde direct neer en veranderde in een hostie, een beetje groter dan die welke leken bij de communie krijgen, en omgeven door schitterende stralen. Hij bleef in de lucht hangen, een klein stukje boven het laken. De hostie had vijf wonden: in de handen, in de voeten en in de rechterzijde. Deze laatste zat vol geronnen bloed en was ongeveer zo groot als een halve erwt. Terwijl zij naar de hostie keek, ging haar hart van onuitsprekelijke vreugde hevig te keer. Daardoor kreeg ze het zo benauwd, dat ze dacht te zullen sterven. De brave Katrijn, de vrouw van Simon de barbier, legde echter een hand op Liedewijs borst, waardoor de druk minder werd.

Toen haar vader die - zoals verteld is - haar kamer binnen was gekomen, vroeg of zij iets nodig had, antwoordde ze:

- ‘Vader, ga niet op mijn bed zitten, want Onze gekruisigde Heer ligt hier bij mij.’

Haar vader schrok enorm, stond op en zag samen met zijn zoon Willem de hostie met de vijf wonden liggen. Bovengenoemde Katrijn, Liedewijs nicht, zag op vier plaatsen bloed: uit de wonden in de zij en de rechtervoet druppelde bloed en op de linkervoet zat geronnen bloed. De hostie leek net zo groot als een hostie die tijdens de mis wordt geconsacreerd. Twee andere aanwezigen, Margriet en Aagje, zagen op vier plaatsen bloed, en een vierde vrouw, Wivina genaamd, op vijf.

[p. 50]

[origineel]

vrouwe Katrijne, Symons des berbieren wijf, leide haer^* hant op Liedewyens borsten ende soe wort si van dier pinen verlicht.

Doe haer vader in die camer quam - alst gheseyt es - ende vraechde of si yet begheerde, doe antworde si ende seide:

- ‘Lieve vader, staet op van den bedde, want ic hebbe hier by my ligghende Onsen Heere ghecruust.’

Doe was die vader seere vervaert ende stont op ende sach die ostie daer ligghen met vijf wonden, met Willem Peeters^* soen, sijn sone. Ende Katrijn voerseit, Liedewijs nichte, sach die ostie in vier steden bebloet ende uut dier sijde wonde ende rechte voet bloet lopen ende op die slincke voet gheronnen bloet. Ende die ostie gheliken groot alsmen in die messe plach te consacreren. Twee andere vrouwen, gheheeten Margriet ende Ecketgen,^o saghense in vier steden bebloet ende een ander, geheten Wiven,^o in vijf steden.

Doe dit ghesciede hadde Liedewy Willem, haren brueder, ghesonden om den cureyt te condeghen dat haer ghesciet was. Doe hi dat hoorde en [226Rb] gheloefde hijs niet wel, maer nochtans stont hi op ende quam met onghewaschen handen tot haer ende sach die ostie met vijf wonden. Doe jaghede hi alle die andere uut ende sloet die camer al vast toe ende beswoer Liedewy by dat ordeel Gods dat sijt nyement segghen en soude^o dat haer ghesciet was.

Doe^* begheerde Liedewy die ostie te ontfanghen van hem, mer hy seyde dat hi haer gheerne wilde gheven dat Heileghen Sacrament, hadde sijt begheert. Maer dese hostie en gaf hi haer niet gheeren, want hi en^* wiste niet wattet ware. Doe bat Liedewy seere om die teghenwordeghe^* hostie. Ende die cureyt gafse haer als een ongheconsacreerde ostie, maer sy ontfincse voer Ons Heeren warachtich lichaem. Ende die ostie ghinc^* binnen inne waerts sonder eenich wederstoet ende in haer mont als dat Heileghe Sacrament plach te doene.

Des anderen daechs onder die vroemisse bat die cureyt den volke in die kerke, dat si voer Liedewy bidden souden als voer den ghenen die in die voerleden nacht becoort^* hadde gheweest vanden duvel ende die haer sinnen niet wel en hadde.^o Ende hiet eenen yegheliken voer haer lesen [226Va] eenen pater noster ende enen Ave Maria om haer te verlossen van des viants becoringhen ende volstandich te wesen^* in verduldicheit. Te hants ghinc hi tot haeren huse metten Heileghen Sacramente ende vele volcs volghede^o hem ende verwonderde hem seere. Doe hy in haer camer quam, hiet hi den volcke dat een yeghelijc op sijn kniën soude spreken eenen pater noster ende Ave Maria^* ter eeren Gods ende Lyedewys salicheit. Ende seide:

- ‘Weet alle, ghy goede liede die hier sijn, dat de duvel te nacht hier heeft gheweest ende dese maghet heeft becoert ende heeft by haer ghelaten een slechte ostie die God niet en es. Ende daer vore wil ic my laten bernen^* in een vier. Maer siet hier: in dit Heileghe Sacrament es waerlijc God ende mensche met vleesche ende bloede ende daer vore willic my laten bernen ende dat wil ic haer gheven op dat si des duvels becoringhe vromelijc mach wederstaen ende bidde u dat ghi een pater noster wilt lesen dat si dat tot harer salicheit mach ontfanghen.’

Doe hi dit ghesproken hadde, so ghinc hy by haer sitten ende sy sprac hem vriendelike toe ende seyde:

- ‘Heere, ghi en hebt niet^* wel ghe[226Vb]sproken ende ten es des duvels^* werc niet dat my ghesciet es. Want eer my dat ghesciede, haddict u gheseit dattet my die heileghe ynghel Gods hadde voerseit op dat ghijt te bat sout ghelooven. Ende vele andere dinghen hebbe

[p. 51]

[vertaling]

Liedewij stuurde haar broer Willem naar de pastoor om te verhalen wat haar overkomen was. Hoewel heer Andries het niet geloofde, stond hij op en ging met ongewassen handen naar Liedewij. Toen hij de hostie met vijf wonden gewaar werd, joeg hij iedereen de kamer uit, deed de deur op slot en liet Liedewij bij het oordeel Gods zweren niemand iets hierover te vertellen.

Liedewij verlangde de hostie uit zijn handen te ontvangen, maar hij weigerde; hij wilde haar het Heilig Sacrament wel geven, maar deze hostie niet, omdat hij niet wist wat het was. Liedewij bleef echter aandringen en tenslotte gaf de pastoor toe. Hij meende dat het een ongeconsacreerde hostie was, maar voor Liedewij was hij het echte Lichaam van Christus. Ze nam de hostie in haar mond en slikte hem zonder enig probleem door, wat ze alleen met het Heilig Sacrament kon doen.

De volgende dag vroeg de pastoor tijdens de vroegmis aan de mensen voor Liedewij te bidden als voor iemand die de nacht daarvoor door de duivel was bekoord en die niet goed bij haar zinnen was. Hij liet iedereen een paternoster en een Ave-Maria bidden, opdat zij verlost zou worden van de bekoringen van de duivel en mocht volharden in haar lijdzaamheid. Direct daarop toog hij naar Liedewij met het Heilig Sacrament, en veel nieuwsgierige lieden volgden hem. Toen hij in haar kamer kwam, beval hij de aanwezigen te knielen en een onzevader en een weesgegroet te bidden ter ere van God en voor Liedewijs zieleheil:

- ‘Beste mensen, u moet goed beseffen dat de duivel vannacht hier is geweest. Hij heeft deze maagd bekoord en gewoon brood dat God niet is, achtergelaten. Daarvoor wil ik mijn hand in het vuur steken. Maar kijk: déze hostie is waarlijk het Lichaam en Bloed van Christus, en ook daarvoor wil ik mijn hand in het vuur steken. Ik zal haar deze hostie geven, opdat zij dapper weerstand kan bieden aan de bekoringen van de duivel. Ik vraag u dringend een paternoster te bidden, opdat zij het Heilig Sacrament ten behoeve van haar zieleheil moge ontvangen.’

Na deze woorden ging hij naast haar zitten. Zij sprak hem vriendelijk toe:

- ‘Heer, u hebt de juiste toedracht niet verteld: wat mij is overkomen, is geen duivelswerk. Vóórdat dit plaatsvond, had ik u al gezegd dat de engel Gods mij dit had voorspeld, opdat u er te gereder geloof aan zou hechten. Ook andere zaken heb ik u verteld, in de hoop dat u zou geloven dat Gods genade in mij werkzaam is. Daarom smeek ik u me niet meer te vertellen dat dit des duivels inblazingen of werk zijn geweest.’

De pastoor maande haar tot lijdzaamheid, gaf de communie en keerde naar de kerk terug.

Ondertussen was het volk woedend geworden op de pastoor. Hij durfde de kerk niet te verlaten om naar huis te gaan. Schout en schepenen en het Schiedamse stadsbestuur gingen naar hem toe op het kerkhof en wilden precies weten wat er gebeurd was. Heer Andries vertelde dat de duivel Liedewij bekoord had en om haar te bedriegen een hostie had achtergelaten. Hij, Andries, had die vervolgens verbrand. Toen het volk dit hoorde, werd het nog kwader. Men schreeuwde dat hij stond te liegen, zoals vele eerzame mannen en vrouwen naar waarheid zouden kunnen getuigen. De magistraten keerden naar de pastoor terug en zeiden dat het volk razend was, omdat hij de waarheid geweld aandeed. Zij raadden hem aan zich niet in het openbaar te vertonen. Daarop herriep de pastoor zijn woorden en zei dat hij de hostie in het water had gegooid.

Dit gerucht verspreidde zich tot ver buiten de stad, zodat heer Jan de Klerk, vicaris-generaal van Schieland, naar Schiedam kwam in gezelschap van bisschop Matthijs en een groot aantal priesters en geestelijken uit Holland. Zij wilden ten overstaan van baljuw,

[p. 52]

[origineel]

ic u dicwile gheseit op dat ghijt te bet sout gheloeven der graciën Gods die met my werket. Ende daer om biddic u dat ghi mi niet meer en segghet dattet des^* duvels becoringhe es of werc.’^o

Na dese worde ende vermaninghe tot verduldicheit^o gaf hi haer dat Heileghe Sacrament ende ghinc weder ter^* kerken.

Hier en tusschen wort dat volc also tornich op den cureyt dat hi niet uut^* der kerken noch thuus en dorste gaen. Doe quam tot hem die scoutet ende scepenen metten rade van Sciedam op dat kerckhof ende begheerden van hem die waerheit van den dinghen die daer ghesciet waren. Doe seide die cureyt dat die duvel die maghet becoert hadde ende om haer te bedrieghen hadde hy by haer een ostie ghelaten die hi voert hadde ghebrant.^* Doe dat volc dese worde van den cureyt hoorde, so worden si seere tornich ende seiden dat hi teghen de waerheit hadde ghesproken, als goede mannen ende vrouwen warachtelijc [227Ra] souden tughen. Doe ghinghen sij weder ende seiden den cureyt dat dat volc seere op hem vertorent waer om dat hi die waerheit niet en seide, ende rieden hem dat hij niet openbaerlijc onder dat volc comen en soude. Also dat die cureyt sijn eerste worde verwandelde ende seide dat hij die ostie int water hadde gheworpen.

Hier en tusschen wart dat gherucht also groot buten die stede, dat her Jan die Clerc, die proviseur^* was van Scielant,^* quam te Sciedam metten bisscop Mathijs ende met veel anderen priesteren ende gheestelike personen uut Hollant om te ondersoeken voer baliu, scoutheit ende scepenen ende den raet van Sciedam die waerheit der dinghen die daer ghesciet waren. Doe dit die cureyt sach so wort hi seere ghestoort ende cleynmoedich. Ende want hy hem selven niet hulpen en mochte, so bad hi Liedewy bi eenen heymeliken bode dat sy sijn onbekentheit om Gods wille^* wijselic ende minlijc soude ontsculdeghen ende hem uut den laste hulpen. Doe namen die bisscop ende die provisoer den cureyt, die seere weende, ende ghinghen met vele gheesteliker^* ende weerliker mannen tot Liedewy ende begheerden van haer [227Rb] te weten die waerheit van dien dinghen die haer ghesciet waren. Maer Liedewy en woude dat niet doen: die bisscop en soude haer eerst^* orlof gheven te segghen dat haer by dat ordeel Gods gheboden was te swighen, ende voert gheloeven met alden ghenen die daer met hem by haer waren - als si die waerheit wisten - dat si den cureyt also langhe alsi levede niet en souden lichamelijc scaden oft uut sijnder kerken steken. Ende al dat si segghen soude, in biechten bliven soude. Doe die bisscop ende aldie ander heeren dit hadden ghedaen, batsi datmen alle die weerlike liede soude laten uutgaen om des cureyts scande mede te bedecken ende seyde dat sy bereet ware voer die rechte waerheit te sterven van dien dinghen die si soude segghen. Ende sprac aldus:

- ‘Onse Lieve Heere Jhesus Christus heeft hier by my gheweest volcomelike in vleesche ende in bloede als een ghecruust kint met vijf wonden ende met grooter claerheit ten ynde van minen voeten. Ende doe mi dochte dat Hi van my sceyden woude, seidic tot hem: ‘Och, Lieve Heere, wildi wech gaen, so laet my een teeken daer ic U mede mach ghedincken.’^o Ende te hants quam Hi weder neder ende verwandelde Hem in een ostie, maer alluttel minre dan daer [227Va] men messe mede doet ende stont recht op tusschen mijn kniën ende mijn lijf. Ende doe ic die ostie begheerde te nutten,^* so gafse my her Andries, die cureyt. Waer om ic u bidde dat ghijt hem vergheven wilt, of hi hem in enighen stucken heeft ontgaen.’

Doe Liedewy ghesproken hadde voer den raet dese woerde, ende die heeren van Sciedam gheroepen hadden^o haren vader ende haren brueder ende ander vrouwen die

[p. 53]

[vertaling]

schout, schepenen en het stadsbestuur van Schiedam de waarheid aan het licht brengen. Daardoor werd heer Andries bevangen door angst en, omdat hij zelf niets kon doen, liet hij Liedewij in het geheim verzoeken of zij zijn kortzichtigheid om Gods wil liefdevol wilde vergeven en hem uit de moeilijkheden halen. De bisschop en de vicaris-generaal namen de jammerende pastoor mee naar Liedewij, terwijl vele geestelijken en leken hen volgden. Ze wilden van haar de waarheid horen. Liedewij was daartoe echter niet bereid; eerst moest de bisschop haar toestemming verlenen datgene te zeggen, wat zij bij het oordeel Gods gezworen had te verzwijgen. Bovendien moesten de bisschop en alle andere aanwezigen beloven dat zij - zodra zij de waarheid wisten - de pastoor de rest van zijn leven met rust zouden laten en hem niet zouden overplaatsen. Tenslotte verlangde ze dat alles wat ze zou zeggen, onder het biechtgeheim zou vallen. Nadat de bisschop en de andere aanwezigen dit hadden beloofd, verzocht zij alle leken naar buiten te sturen: ze wilde de schande van de pastoor toedekken. Liedewij was genegen voor de waarheid te sterven:

- ‘Onze Lieve Heer is mij aan het voeteneinde van mijn bed in levenden lijve verschenen, in de gedaante van een gekruisigd Kind met vijf wonden en omgeven door een zeer helder licht. Toen ik meende dat Hij weg wilde gaan, sprak ik tot Hem: ‘Och, Lieve Heer, als Ge weggaat, laat mij dan iets ter herinnering achter.’ Onmiddellijk daalde Hij weer neer, veranderde Zich in een hostie (iets kleiner dan die tijdens een mis wordt geconsacreerd) en bleef rechtop staan, ter hoogte van mijn dijbenen. Toen ik die hostie wilde nuttigen, gaf heer Andries mij Hem. Daarom vraag ik u dringend het hem te vergeven, als hij op de een of andere manier niet juist gehandeld heeft.’

Na deze woorden riepen de Schiedamse magistraten haar vader, broer en de eerder genoemde vrouwen. Op vrijdag 23 december in het jaar Onzes Heren 1412 verklaarden ze onder ede wat ze in de hostie gezien hadden.

Afb. 13 Bisschop Matthijs ondervraagt pastoor Andries

[p. 54]

[origineel]

voerseit sijn, ende si swoeren op haer eet - als hen dat gheheeten was - dat si ghesien hadden in die ostie int jaer Ons Heeren MCCCC ende XII des vriendaechs na Sinte Thomas dach die dages was voer^o Kersavont.

In dien selve jaere loesde^* Liedewy stucken van longhe ende lever met vele darmen ende haer rechten arm wart bi na ghelosset van harer scouder.

Hier na ontfinc si also groote begheerte tot dat Heileghe Sacrament dat si dat alle vertienachten menich jaer lanc plach te ontfanghen, ende daer moeste die priester seere voersienich in wesen ende haer dat seer subtijlike gheven, want anders en soude sijt niet moghen in ghebringhen, ende dan gaf hy haer een luttel waters. Mer dat gorghelde also seere in haer kele dat [227Vb] sy dat menichwerf moeste achterlaten om vreese dat sijt weder uut keeren mochte. Aldus ontfinc sy dat Heileghe Sacrament tot den jare toe van XXI.

Van dier tijt voert tot harer doot toe hadde si ghemeenlic die corts over den vierden dach ende by wilen alle daghe om die zielen uut den vaghevier te verlossen. Ende si plach van grooter begheerten te ontfanghen dat Heileghe Sacrament twee daghe na malcandere die sij in die quarteyn plach quijt^* te gaen. Die godlike consolacie plach haer te wesen een spijse des lichaems ende der zielen. Ende daer om als sij die niet en ghevoelde, wert si inden lichaem also cranc, dat si om haer siele ende lichame te stercken plach dat Heileghe Sacrament te ontfanghen also dicke als si den corts niet en ghevoelde. Ende als sij dat hadde ontfanghen wert si also seere inwendelijc verlicht, dat sij haer inwendicheden also wel plach te siene overmits die crachten des Sacraments als^* uutwendighe dinghen met haren vleescheliken oghen. Dit plach haer mede te ghescien in haer gheestelike bescouwinghe. Ende namaels als sy dit licht niet en ghevoelde, plachsij al weenende te segghen:

- ‘Och, waer [228Ra] sijn nu die daghen daer ic met minen^* inwendighen oghen my selven van binnen plach te sien, als ic met minen oghen uutwendighen dinghen plach te siene.’

Hoe si bewijsde in wat manieren die Gods Sone mensche wort. Capitel XVII

DOe dit ghesciede so was tUtrecht een gheestelic man ende was een monic van den predicaren orden die somighe menschen qualike consten bedieden dese ende andere dinghen die^* haer^o waren ghesciet. Ende want hy overmits die vreese Gods alsulke menschen niet en dorste gheloeven ende gheeren ghesekert hadde^o gheweest van der maghet staet. Daer omme dachte hi dat hise tempteren woude in ghelikenisse, ende quam te Sciedam tot haer in haer camer. Ende onder dese woerde ende ander woerden die sij te samen hadden, vraechde hi haer in wat manieren die Gods Sone was mensche gheworden. Doe si die vraghe hoorde, so was sij seere ghestoort, want si hadde liever ghesweghen. Ende daer om sochte sy vele weghen om haer selven te onsculdighen ende heymelic te messaken^* dat si daer af yet gheweten hadde.^* Doe dat die predicaer hoorde, so beswoer hy se by dat ordeel Gods dat si hem antworden soude haer beste weten, also [228Rb] dat si^* seere begonste te weenen. Ende want sijs gheen verdrach en mochte hebben, bewijsde sij hoe die Heileghe Drievoldicheit wrochte des Gods Soens menschelicheit met eender ghelikenisse vander sonnen: recht oft vander sonnen ghinghen drie versceyden rayen, in één

[p. 55]

[vertaling]

In datzelfde jaar verloor Liedewij stukken long, lever en darm, en liet haar rechterarm bijna van haar schouder los.

Hierna kreeg ze een hevig verlangen naar het Heilig Sacrament dat zij vele jaren lang om de veertien dagen ontving. De priester moest Het haar met de grootst mogelijke omzichtigheid toedienen, omdat ze de hostie anders niet binnen zou houden; hij gaf haar dan een beetje water. Omdat ze daarvan moest kokhalzen, wilde ze dat vaak niet, uit angst dat ze zou gaan overgeven. Aldus ontving zij het Heilig Sacrament tot 1421.

Vanaf die tijd tot haar dood toe leed zij aan de derdendaagse koorts - en soms had ze zelfs elke dag koorts - om de zielen uit het vagevuur te verlossen. Gewoonlijk kreeg ze de communie op de twee dagen waarin ze koortsvrij was. Deze goddelijke vertroosting was haar een spijs voor lichaam en ziel. Immers, als zij de goddelijke troost niet had, werd zij zo beroerd, dat ze om haar ziel en lichaam te sterken ter communie ging, zodra de koorts was gezakt. Na de communie werd ze zo verlicht van geest dat ze haar innerlijk kon schouwen met behulp van het Heilig Sacrament, zoals ze concrete dingen met haar ogen zag. Dit overkwam haar ook tijdens haar visioenen. Als ze dit licht niet meer voelde, huilde ze:

- ‘Och, waar zijn de dagen waarop ik met mijn geestelijke blik mijzelf van binnen kon zien, zoals ik met mijn ogen de wereld kan waarnemen.’

17. Liedewijs bewijs van de menswording van Gods Zoon

In die tijd leefde in Utrecht een dominicaner monnik aan wie de mensen maar niet duidelijk konden maken wat er met Liedewij aan de hand was. Uit eerbied voor God durfde hij hen niet op hun woord te geloven, maar hij wilde wel zekerheid hebben over de levenswijze van de maagd. Hij ging daarom zelf naar Schiedam om haar op de proef te stellen. Tijdens het onderhoud vroeg hij haar op welke wijze Gods Zoon mens was geworden. Die vraag bracht haar in verlegenheid, want ze had er liever geen antwoord op gegeven. Zij wrong zich in allerlei bochten om eronder uit te komen; ze wilde verdoezelen dat ze daar iets over wist. De dominicaan bezwoer haar bij het oordeel Gods naar beste weten te antwoorden, waarop ze begon te huilen. Omdat ze er niet omheen kon, bewees ze door middel van een vergelijking met de zon hoe de Drieëenheid de menswording van Gods Zoon tot stand bracht:

- ‘Uit de zon ontspringen drie afzonderlijke stralen die samensmelten tot één straal. Deze stralen, breed aan de kant van de zon, komen samen in één scherpe punt, die in een huis binnendringt.’

Met de zon bedoelde ze de Oneindige God, met de drie stralen de werking van de drie

[p. 56]

[origineel]

raye vergaderden, also dat die drie rayen aen de sonne breet soude wesen ende opt eynde scarp als een oort van eenen speere ende dat oort in een huus ghinghe.

By der sonnen verstont si die Eewighe Godheit, by die drie rayen die werkinghe der drie Persoenen in des Gods Soens menschelicheit, by die vergaderinghe der drie rayen nam si die eendrachticheit der drie Godlike Persoonen in des Soens menschelijcheit, by die scerpe oort der drie rayen verstont si die Persoen Ons Heere Jhesu Christi Die mensche gheworden es overmids onverscheeden ende eenpaerlike werkinghe der drie^o Godliker Personen inder reynder Maghet Mariën maechdelike lichaem.

Doe dit die prediker hoorde, soe seide hi dat hy nye also scoone ende kersten ghelikenisse hadde ghehoort of ghelesen. Ende daer om en wilde hi voert [228Va] meer van deser maecht niet gheloeven noch spreken dan van eenre warachtigher vriendinne Gods. Doe bat si den monic dat hy dit nyement en soude segghen, also langhe alsy levede.

Vanden wijn die van Gods wegen onversienliken in haer canne gevonden wort. Ca. XVIII

DOemen screef MCCCC ende XII by Bamisse was te Sciedam een wijf siec vanden vallenden evel ende bat drincken voer goede liede doren, mer si en conste^* niet ghecrighen, want om vreesen van der siecten sloet een yeghelijc sijn dore. Doe Liedewy dit vernam, liet si dat wijf voer haer comen ende hiet haer dat si nemen soude dat kannekin dat bi haer stont op dat bert, ende drincken die wijn die sij daer in vonde. Doe dat siecke wijf dat hadde ghedaen, batsi om meer ende Liedewy gaf haer ghelt daer sij mede soude copen bier inde taveerne,^* want si en hadde niet meer te drincken by haer.

Daer na bi den avont hadde Liedewy grooten dorst ende bat haren vader dat hi halen soude een half pinte wijns. Die vader seide dat hijt gheerne wilde doen, ende hi nam die canne vanden beerde of sy ledich hadde gheweest ende te hants bestorte hi hem met nieuwen wine die daer van Gods [228Vb] weghe onversienlike in^* was ghedaen. Doe Liedewy dat van haren vader vernam, verwonderde si haer seere ende danckede Onsen Lieven Heere grootelic daer af. Dese wijn was root ende also wel ghetempert van smake datmen daer gheen water toe en menghede, alsoemen tot haren anderen wijn plach te doene.

Ende sy besegheden totter hoochtijt toe van Onser Liever Vrouwen Ontfanghenisse. Want doe wart hi uutgheghoten teghen Liedewys wille van Katrijnen - meester Symoens des barbieren wijf - die niet en wiste wat wijne dattet was, ende woude haer ander wijn bereyden, als sij plach te doen. Ende dese wijn was also goet, dat Liedewy seide dat sij nye alsulken wijn ghedroncken en hadde.^*

Van here Andries des voerscreven cureits doot. Capitel neghentien

HIer na regneerde te Sciedam die siecte van die bule of blader daer vele menschen af storven. Op dien tijt hadde Liedewy in haeren arm twee of drie swerte bladere, ende sant Willem, haren brueder, tot her Andries, den voerseiden cureyt, dat hij soude comen ende gheven haer dat Heileghe Sacrament. Doe die cureyt dat hoorde, quam hi tot haer maer onwillichlike,

[p. 57]

[vertaling]

Personen in de menselijkheid van Gods Zoon; de vereniging van de drie stralen duidde op de eendracht van de drie Personen in Christus' menselijkheid; en de scherpe punt van de drie stralen wees op Onze Heer Jezus Christus, mens geworden door de ondeelbare en gestadige werking van de drie Personen Gods in het onbevlekte lichaam van de Maagd Maria.

Toen de dominicaan dit had aangehoord, zei hij dat hij nog nooit zo'n prachtige en christelijke vergelijking had gehoord of gelezen. Voortaan wilde hij over Liedewij niets anders horen of zeggen dan dat zij een waarachtige vriendin Gods was. Ze verzocht de monnik niemand iets hierover te vertellen, zo lang ze leefde.

18. Over de wijn die van Godswege onverwachts in Liedewijs kan zat

In 1412 leed een vrouw in Schiedam aan de vallende ziekte. Rond Sint-Baafsdag [1 oktober] bedelde ze om drinken bij de gegoede burgers. Ze kreeg echter niets: uit angst voor haar ziekte hield iedereen de deur dicht. Toen dit Liedewij ter ore kwam, liet ze de vrouw bij zich komen en gaf haar wijn uit het kannetje dat bij haar op een plank stond. De zieke vrouw vroeg om meer, waarop Liedewij haar geld gaf om bier te kopen in de herberg, want Liedewijs wijn was op.

Tegen de avond kreeg Liedewij dorst en vroeg haar vader wijn te halen. Welwillend greep hij de - naar hij meende lege - kan van de plank. De wijn die daar onverwachts door Gods toedoen in zat, gutste over hem heen. Liedewij was er zeer verbaasd over en dankte Onze Lieve Heer. Deze rode wijn was voortreffelijk; er hoefde voor Liedewij zelfs geen water aan toegevoegd te worden. Ze dronk ervan tot Maria-Ontvangenis [8 december].

Op die dag werd de kan tegen haar wil leeggegoten door Katrijn, de vrouw van Simon de barbier. Die wist immers niet wat er met die wijn aan de hand was en gewoontegetrouw wilde zij voor Liedewij wijn mengen. De weggegooide wijn was volgens Liedewij de beste die ze ooit geproefd had.

19. Het overlijden van heer Andries, de pastoor

Enige tijd later heerste in Schiedam de builenpest, waaraan vele mensen stierven. Ook Liedewij had twee of drie van die zwarte builen op haar arm. Zij liet haar broer Willem heer Andries halen om de communie te brengen. Omdat de pastoor maar al te goed wist dat Liedewij die ziekte had, gaf hij met tegenzin gehoor aan haar verzoek. Hij nam de biecht af en diende haar het Heilig Sacrament toe. Bij zijn vertrek zag Liedewij dat hij

[p. 58]

[origineel]

want hi [229Ra] wiste wel dat si die siecte hadde. Ende hi hoorde haer biechte, ende gaf haer dat Heileghe Sacrament. Ende doe hi wech soude gaen, sach Liedewy dat hy sinen mont ende nase stoppede, want hi hadde anxt dat hi van haer siec mochte werden. Doe antworde si ende seide:

- ‘Heere, en stopt u mont ende u nase^o niet, want ghi noch nyement en sal die doot van my ontfanghen.’

Die cureyt antworde ende seide:

- ‘Ic wilde, dochter, dat ic also langhe leven mochte, dat ic u mochte sien sterven.’

Doe antworde Liedewy:

- ‘Heere, ghi en selt mijn eynde niet sien, maer ic sal u eynde seere gheringhe sien. Daer om biddic u dat ghy u leven also regeert, als ghi voer dat ordeel Gods wilt comen.’

Die cureyt en achte haer worde niet, want hi scheen noch ghesont te wesen. Maer cort daer na wort hi siec ende dachte op Liedewijs woerde ende sende enen vrient tot haer, die haer van sinen weghe om vergheffenisse soude bidden - want hi wiste wel dat hi yeghen haer mesdaen hadde - ende dat si Onsen Lieven Heere soude bidden dat Hi na Sijnder hoechster^* salicheit met hem doen wilde. Ende Liedewy ontboot hem met grooten medelijden, dat hi hem [229Rb] bereyde^* met warachtigher biechten ende gheven weder al onrecht goet dat hy hadde ende op wat steden dattet laghe ende bat hem dat hi dat haestelijc soude overgheven, wilde hy een stede hebben in dat Rijke Gods. Die cureyt en achte haer woerde niet ende starf met dien goede dat hi hadde. Maer corts na sijn doot wart hi haer ghewijst vanden ynghel Gods in die pinen ende hoe hy van die een pijnlike stede tot den anderen wort gheworpen vanden duvelen.

Na dese her Andries' doot wort te Sciedam cureyt her Jan Ynghel van Dordrecht ende uuten voerseiden clooster van Sente Mariën Waerde, die Liedewy seere vriendelijc was ende ghedienstich.

Van een man ende van een wijf die overmits Liedwys raet verlost waren van die becoringhe der wanhopen. Ca XX

IN voerleden tijden was te Scyedame een man die alsoe seer was becoert vanden viant om hem selven te verhanghen, alsoe dattet hem gheen mensche noch sijn cappellaen, heere Jan Pot, daer hier voer of geseit es, en mochte ontraden. Doe dit Liedwy vanden selven priester vernomen hadde, riet si hem te hants, dat hi hem te penitenciën soude setten hem selven te verhangen. Doe dit die priester hoerde, verwonderde hy hem seer, ende seide dat hijt in geenre wijs en dorste doene. Mer Liedwy hiet hem dat hijt vridelic soude doen op haer consciëntie, ende seide dat si wel wist dattet die viant niet en soude gehenghen dat hy die penitencie soude vol doen.

Daer nae quam die becoerde man tot den priester ende begheerde sijn consent hem selven te verhanghen. Doe dit die priester hoerde, te hants gaf hi hem oerlof, ende settet hem te penitenciën. Ende die man viel op sijn kniën ende danckede hem seer.

Ende hi ghinc te huys, ende clam op een stoel, ende sloech een bast om die balc ende om sijn hals, ende woude^o hem selven verhanghen. Doe dit die duvel sach, te hants toech hi den man vanden bast ende seide:

- ‘Nu en seldi u niet verhanghen!’

[p. 59]

[vertaling]

zijn mond en neus bedekte uit angst door haar besmet te worden. Ze zei:

- ‘Heer, u hoeft uw neus en mond niet te bedekken, want niemand zal sterven door mijn toedoen.’

- ‘Ik wou, mijn dochter, dat ik nog zo lang te leven had, dat ik u kon zien sterven,’ reageerde de pastoor.

- ‘Heer, u zult het eind van mijn leven niet meemaken, maar ik wel binnenkort dat van u. Daarom verzoek ik u uw leven zo in te richten, dat u met een gerust hart voor Gods troon kunt verschijnen.’

De pastoor sloeg haar woorden in de wind, want hij voelde zich nog gezond. Kort daarna werd hij echter ziek en herinnerde zich Liedewijs woorden. Hij stuurde een vriend die haar namens hem moest vragen om vergiffenis; hij wist immers heel goed dat hij haar onheus bejegend had. Liedewij moest Onze Lieve Heer tevens verzoeken mild te oordelen. Vol medelijden liet Liedewij de pastoor weten, dat hij zich op dat oordeel moest voorbereiden met oprecht berouw en door alle onrechtmatig verkregen goederen terug te geven. Zij maande hem tot spoed, wilde hij een plaats in het Rijk Gods verwerven. Heer Andries trok zich er niets van aan en stierf, nog steeds in het bezit van die goederen. Kort na zijn dood liet de engel Liedewij zien hoe de pastoor werd gepijnigd in de hel en hoe de duivelen de ene marteling op de andere lieten volgen.

Na Andries' dood werd Jan Engel uit Dordrecht benoemd als pastoor te Schiedam. Hij was eveneens afkomstig uit het klooster Mariënweerd, maar uiterst vriendelijk en behulpzaam voor Liedewij.

20. Over een man en een vrouw die dankzij Liedewijs advies verlost werden van de wanhoop

Eertijds werd in Schiedam een man door de duivel ertoe aangezet zich op te hangen. Geen mens, zelfs niet de eerder genoemde kapelaan Jan Pot, kon hem daarvan afbrengen. Toen Liedewij dit ter ore kwam, ried zij de kapelaan de man als penitentie op te leggen zich te verhangen. De priester verbaasde zich zeer over haar advies en weigerde angstvallig. Maar Liedewij zei dat hij dat gerust, op haar verantwoordelijkheid, kon doen, omdat satan immers nooit zou dulden dat de man die boetedoening daadwerkelijk zou volbrengen.

Toen de bezetene vervolgens kwam biechten en toestemming vroeg de hand aan zichzelf te slaan, verleende Jan Pot hem die onmiddellijk, sterker nog: hij legde het hem als penitentie op. De man viel dankbaar op zijn knieën.

Hij ging naar huis, klom op een stoel, knoopte een touw om zijn nek en gooide dat over een balk. Op het ogenblik dat hij een eind aan zijn leven wilde maken, trok de duivel de man uit de strop, terwijl hij uitriep:

- ‘Dit is niet het juiste moment om je te verhangen!’

Daarop smeet hij de man in een hoek, tussen een kist en de muur, waar hij niet weg kon, of men moest de kist opzij schuiven. Op deze wijze werd de man van zijn bekoring verlost.

[p. 60]

[origineel]

ende warppen in een hoec tusschen een scrien ende die muer, daermen niet uut en mochte crighen, men en moeste dat scrien wech setten. Ende aldus so wort hi van die becoringhe verlost.

Hier nae was tot Sciedam een wijf die ene sonde hadde bedreven, ende daer of hadde sy haer ghebiecht ende penintencie ghedaen. Maer die duvel leidet haer te voren in die slaep, ghescreven in eenen brief, ende seyde dattet haer niet en waer vergheven, noch en soude worden vergheven. Alsoe dat dat wijf van grooter mistroost seer droevich wort, ende quam tot Liedwy om raet hoe dat si hier mede doen soude. Doe Liedwy dit hoerde, hadde si groot mede lijden mit dat wijf ende troestedese vriendelic.

Mer die viant vervaertse weder in haer slaep, meer dan hi hadde gedaen, want hi toende haer den brief ende seide:

- ‘Du en selste minen handen niet ontgaen, want mit desen brief ben ic van di versekert’

Daer was Liedwy uut haer selven ghetoghen ende sach den viant desen voerscreven brief in sijnre hunt hebben, ende overmits die gracie Gods ontnam syën den viant. Doe si weder tot haer selven quam, gaf siën heer Jan, haerren biechtvader, te lesen, ende lieten scoeren.

Hier na quam dit wijf weder ende claghede Liedwy haeren noot, ende Liedwy riet haer dat si te vreden soude wesen. Mer si en seide niet, dat sy den brief hadde gescoert, ende si settede haer selven te boerge voer des wijfs consciëncie voer dat oerdel Gods. Ende aldus wort dat wijf van die becoringe verlost.

Afb. 14 De duivel redt een man

[p. 61]

[vertaling]

Na dit voorval leefde er een vrouw in Schiedam die een zonde had begaan. Ofschoon ze gebiecht had en penitentie gedaan, verscheen de duivel haar in haar slaap: hij toonde haar een brief waarin stond dat haar zonde niet vergeven was en ook nooit vergeven zou worden. Van wanhoop werd de vrouw daar zeer droevig over. Nadat ze Liedewij de kwestie had voorgelegd, kreeg die medelijden en troostte haar.

Maar de duivel maakte haar daarop nog banger in haar slaap. Hij liet haar de brief nogmaals zien met de woorden:

- ‘Deze brief verzekert mij ervan dat je mijn handen niet kunt ontglippen.’

Toevallig was Liedewij juist opgetogen en zag de duivel met die brief in zijn handen staan. Dankzij Gods genade wist ze de duivel de brief te ontfutselen. Nadat ze weer tot zichzelf gekeerd was, liet ze hem Jan Pot, haar biechtvader, eerst lezen en daarna verscheuren.

Toen de vrouw daarop weer haar nood bij Liedewij kwam klagen, zei de maagd haar kalm te blijven. Ze vertelde echter niet dat ze de brief had laten vernietigen. Integendeel, ze zei dat ze zich borg stelde als de vrouw voor Gods rechtersstoel moest verschijnen. Zo werd deze vrouw van de inblazingen des duivels bevrijd.

Afb. 15 Liedewij schenkt vrijgevig aan de armen

[p. 62]

[origineel]

Van Jhesus budel. Capitel XXI

DOemen screef MCCCC ende XXIII starf Willem Peeters soen, haer brueder, ende hi liet vele sculden achter die sijn kindere niet en mochten betalen. Ende daer om vercochte^* si die andere cleynoden die sij ghehouden hadde.^* Ende dat ghelt dat daer af quam - als ontrent VIII pont Hollants -, liet si^o wisselen om cleyn ghelt van eenre^* munten^* die sij best kende^* ende leydet^* bij haer in enen budel. Daerna sende si Clays, haren neve, op een [229Va] avestont uut om te betalen allen den ghenen die haer brueder yet sculdich was. Doe Clays dat hadde ghedaen, liet^* Liedewy dat ander ghelt tellen ende hi vant inden budel also vele boven die eerste somme, dat sij Onsen Lieven Heere daer^* af grootelijc dancte ende gaf dien budel enen name die si voert aen soude heeten Jhesus budel, ende beval dat men daer uut den armen soude gheven als si anders niet en hadden te gheven. Ende dat wort also minlijc ghedaen dat by wilen die budel sceen ledich te wesen, maer nochtan soe warter also vele in ghevonden, dat den armen altoes daer uut wort ghegheven.

Sij gaf menichwerf den budel^* metten ghelde te tellen enich van haren vrienden een werf ende daer na anderwerf ende derdewerf, ende altoes vant hij dat ghelt sommeghe pennighen ghemeerret in die budel. Sij plach mede te segghene heymeliken vrienden dat sy - na dat haers brueders scult betaelt was - meer dan XL pont uten budel den armen hadde ghegheven.

Ende daer na levede sy tusschen vijf of ses jaer ende gaf den armen daer uut altoes mildelijc.^* Doe sij doot was, so hadden noch somighe vrienden ghelt [229Vb] van dat sij van haer ontfanghen hadden. Ende in dien budel wort also vele ghevonden, dattet te samen maecte meer dan die helft vanden ghelde dat eerst in den budel was ghedaen.

Van die hamme die den armen was gegeven,^o ende een ander van Gods weghen weder gegeven. Capitel XXII

DEse maghet was den armen also milde ende sonderlinghe den huus seten lieden, dat sij niet en spaerde om die te helpen met wollen of met linen, met visch of met vleesch of broot of wat anders dat si behoefden. Op enen tijt vernam sij dat sommeghe arme huys sitters in langhen tijden gheen vleesch en hadden gheten. Ende want sy op dien tijt gheen vleesch en hadde dat sy hem mochte senden, daer om bat sy enen^* vrient dat hy haer een ghesoden hespe^* soude senden. Doe die vrient dat vriendelijc hadde ghedaen ende Liedewy dat mildelic den armen hadde ghedeelt ende ghesent, quam die ander vrient thuys ende sach onversienlike aen sinen balke hanghen een ander hespe^* die vele beter was dan die hespe die^* hi Liedewy hadde gheleent. Ende daer om was hy ende andere ghebueren also vriendelijc ende minlic tot Liedewy, dat si haer al gaven of leenden dat si van hen^* begheerde.^* [230Ra]

[p. 63]

[vertaling]

21. De Jezusbuidel

In 1423 stierf Willem Peterszoon, Liedewijs broer. Hij liet zoveel schulden achter, dat zijn kinderen die niet konden betalen. Daarom verkocht Liedewij de kostbaarheden die ze nog over had. De opbrengst daarvan liet ze wisselen in munten waarmee ze het best bekend was, en die stopte ze bij zich in een buidel. Daarop liet ze haar neef Klaas op een avond al de schulden van haar broer vereffenen. Nadat Klaas zich van zijn taak gekweten had, moest hij van Liedewij het resterende geld tellen. Er bleek echter meer geld in te zitten dan voorheen. Liedewij dankte Onze Lieve Heer oprecht, noemde de beurs in het vervolg de Jezusbuidel en gaf opdracht de armen daaruit te bedelen, als er niets anders voorhanden was. Daar werd zo ruim gebruik van gemaakt, dat de geldzak bij tijd en wijle leeg scheen. Toch werd er steeds voldoende geld in aangetroffen om aan de behoeftigen te schenken. Dikwijls liet Liedewij een van haar vrienden het geld in de buidel één, twee, soms zelfs drie keer tellen, en na iedere telling zat er meer in. Zij vertelde haar huisgenoten ook altijd, dat zij na de aflossing van haar broers schulden meer dan vijf keer de opbrengst van de kostbaarheden aan de armen had weggegeven.

Ook de laatste vijf à zes jaar van haar leven gaf ze gul uit de Jezusbuidel. Na haar dood hadden sommige vrienden zelfs nog geld over, en werden in de geldzak nog veel munten gevonden, in totaal meer dan de helft van wat er oorspronkelijk in was gestopt.

22. Over de ham die aan de armen werd gegeven en die van Godswege door een andere vervangen werd

Liedewij was mild voor arme mensen, met name voor hen die aan huis gebonden waren; zij spaarde kosten noch moeite om hen te helpen met wol of linnen, met vis, vlees of brood of met iets anders wat zij nodig hadden. Op zekere dag kreeg zij te horen dat een paar van die mensen al lang geen vlees meer hadden gegeten. Omdat zij juist toen geen vlees voor hen had, vroeg zij een vriend haar een gezouten ham te brengen. Nadat die dat welwillend had gedaan en Liedewij het vlees liefderijk onder de armen had verdeeld, zag die vriend bij thuiskomst tot zijn stomme verbazing aan de balk een ham hangen, die van betere kwaliteit was dan de ham die hij Liedewij had geleend. Om die reden deden hij en andere buren zeer vriendelijk tegen Liedewij; zij gaven of leenden haar alles wat zij wenste.

[p. 64]

[origineel]

Vanden vleische ende aerweten die gecoect worden. Capitel XXIII

OP eenen tijt in den herfst liet Liedewy coopen een quartier van eender jongher coe ende in een tonne souten ende een half achten deel arweten tot armen huys seten behoef. Daer na liet si vanden vleesche ende arweten also vele koken dat daer af ghedeylt worden ontrent XXXVI husen. Doe die bode thuys ghecomen was, besach hi dat vleesch ende arweten ende seyde tot Liedewy datter noch bleven was^* bidecant also vele als si yerst in de vate hadden ghedaen. Doe sij dat hoorde, danckede si Onsen Lieven Heere grootelic ende liet alle die winter daer af ter weken een reyse of twee den armen behoef een grooten pot coken. Ende als si daer af den armen deelde, plach si met elker aelmoessen ghelt te senden na haer vermoghen als si ghelt hadde. Sij en^* plach gheen broot te senden sonder toe suvel, of sy en sende ghelt om toe suvel met te coopen. Des maendaechs plach sij bi wilen te senden witte broot met eyeren. Vanden voerseiden vleesche ende arweten^* plach mede te eten al haer huysghesinde ende Onse Lieve Heere ghebenedidese dat die helft daer af te Paeschen toe duerde, ende si gaf daer af den armen tot in midden somer. Si plach mede te senden seer mildelijc den armen broot [230Rb] ende bier met cannen ende ghelt ende boter. Den vrouwen die in cramen laghen, dien plach si seer sorchvoldich te wesen, also langhe alsi hem selven niet helpen en mochten. Si plach oec den armen te senden amandelemelc ende wijn, daert noot was. Niet alleene den armen, maer oec den rijken plach sij hulpelijc te wesen met haren aelmoessen.

Van haer martelie die sy leet van die picarden. Capitel XXIIII

Op^* eenen tijt sach dese maecht in haren gheesteliken uutganc een alte scoonen croen die nochtans niet en was volmaect, die si na dit leven soude ontfanghen in dat eewighe leven. Ende daer om doe si weder tot haer selven ghecomen was, bat si Onsen Lieven Heere, dat Hi haer also niet en wilde doen, dat die croone mochte worden^o volmaect. Op die selve tijt bat sij Onsen Lieven Heere dat Hijse wilde ontfanghen in Sine voetstappen, ende daer weder uut setten, als si daer in hadde gheweest.

Doe si hier om vierichlijcke bat ende men screef MCCCC ende XXV, quam hertoech Philips van Borgoengiën^* te Sciedam ontrent Sinte Geroens ende Victoers dach. Ende hi wordt daer ontfanghen tot enen regent, als hem inden anderen steden van Hollant wart ghedaen. Doe de heeren hadden gheten, dae quamen tot Liedewy somighe van des herto[230Va]ghen^o dieners metten cureyt van Sciedam, gheheeten her Jan Ynghel. Ende sy begonnen seer onsedelijc in haer camer te roepen ende haer te quellen. Doe dat die cureyt sach, hadde hijse gheerne bedwonghen, maer sij jaechden hem onweerdelijc van haer ende seyden, dat sy sijn cocubine ware, dat es sijn bisitte.^* Doe ontstaken die boeven een kerse ende haelden die gordinen op ende ontdecten Liedewy, also dat si naect lach. Dit sach ane Petronel, haers^* brueders dochter, ende vloech daer tusschen om Liedewy te bescermen. Maer die boeven worpense onweerdelijc jeghen die voetscamel vanden altare ende quetstense seere aen haer lendenen ende aen haer lieschen, dat si tot harrer doot toe hinkede. Daer na begonnen sij smadelike te sprekene toter heilegher maghet ende seiden, dat sij des nachts gulselijc plach te hoveren ende also oncuuschelijc te leven

[p. 65]

[vertaling]

23. Over gekookt vlees en erwten

Voor de aan huis gebonden mensen liet Liedewij in de herfst eens erwten kopen en een kwart kalf dat in een ton gezouten werd. Vervolgens werd er zoveel vlees en erwten gekookt, dat er zo'n 36 huizen van bedeeld konden worden. Toen degene die het had rondgebracht, terugkeerde en het overgebleven voedsel bekeek, constateerde hij dat er nog bijna net zoveel in het vat zat als erin gedaan was. Zodra Liedewij dat vernam, dankte zij Onze Lieve Heer ten zeerste. Die winter liet ze er een paar keer per week voor de behoeftigen een grote pot van koken. Bij het uitdelen gaf ze er, zo mogelijk, nog wat geld bij. Als zij brood liet brengen, was er altijd melk bij, of stuurde zij geld om melk te kopen. 's Maandags zond zij zo nu en dan wittebrood en eieren. Van het vlees en de erwten aten haar huisgenoten meestal mee. Onze Lieve Heer liet Zijn zegen op het voedsel rusten, zodat met Pasen de helft nog over was, en zij de armen tot halverwege de zomer ervan kon geven. Zeer vrijgevig voorzag Liedewij de armen van brood, bier, geld en boter. Vrouwen in het kraambed was zij altijd zeer behulpzaam, zo lang die zichzelf niet verzorgen konden. Waar nodig gaf zij de armen ook amandelmelk en wijn. Niet alleen de armen, maar ook de rijken bedacht zij met haar giften.

24. Hoe Liedewij door soldaten gemarteld werd

Eens zag deze maagd tijdens haar geestelijke uittreding een zeer mooie kroon, die zij na haar leven zou ontvangen in het hiernamaals en die daarom nog niet helemaal af was. Toen ze weer tot zichzelf gekeerd was, vroeg ze Onze Lieve Heer niet te gedogen dat de kroon zou worden voltooid, maar tegelijkertijd smeekte ze enige tijd in Zijn voetstappen te mogen treden.

Toen zij in 1425 vurig hierom bad, kwam hertog Filips van Bourgondië omstreeks Sint-Gereons- en Victorsdag [10 oktober] in Schiedam. Daar werd hij als regent ingehaald, zoals ook in de andere steden van Holland geschied was. Na de maaltijd gingen enkele dienaren van de hertog naar Liedewij, samen met Jan Engel, de pastoor van Schiedam. De knechten sloegen onwelvoeglijke taal uit en vielen haar lastig. De pastoor probeerde hen in toom te houden, maar zij verjoegen hem honend en schreeuwden dat Liedewij zijn concubine was, dat wil zeggen zijn maîtresse. Daarop staken de schurken een kaars aan, openden de gordijnen om haar bed en rukten de dekens weg. Liedewijs nicht Pieternel sprong tussenbeide om haar te beschermen, maar de schoften wierpen haar smalend tegen het bankje bij het altaar, waardoor ze haar lendenen en liezen zo bezeerde, dat zij tot haar dood toe bleef hinken. Daarna begonnen zij weer krenkend tegen de maagd uit te vallen: ze zou 's nachts uitbundig feestvieren, een liederlijk leven leiden en veertien kinderen hebben gebaard. Degene die de kaars vasthield, verkondigde zelfs dat zij een beest was. Hierna sloegen zij hun handen aan haar maagdelijke lichaam en verwondden haar op drie plaatsen tot bloedens toe. Haar bloed stroomde zo overvloedig van het bed dat men het met een vat moest wegscheppen. De smeerlappen liepen naar

[p. 66]

[origineel]

ende dat sij XIIII kinderen hadde ghewonnen. Ende sonderlinghe die ghene die de^* kerse hielt die seide, dat sy een beeste was. Hier na sloeghen sij^* haer handen aen haer maechdeliken lichaem ende quetsten haer also seere in drie steden dat haer dat [230Vb] bloet overvloedich liep van haren bedde daer si op lach, also datmen dat bloet met vaten moeste afsceppen. Doe ghinghen sij uut ende wieschen haer handen ende quamen weder ende gaven haer smadelike worde, als sij eerst hadden ghedaen. Doe antworde sy seer oetmoedelike ende verduldelijc ende seyde:

- ‘Hoe sijdi also coene, dat ghi aldus qualijc rekent die wonderlijke werken Gods die ghy aen my siet, ende niet en weet wat vonnesse ende ordeel u overcomen sal van Gods weghen.’

Te hants voer die hertoech van Sciedam ende die boeven die dit ghedaen hadden, voeren met hem te Rotterdam.

Afb. 16 Liedewij wordt mishandeld door de soldaten

Doe dit vernamen die heeren vanden rechte van Sciedam, doe quamen si tot Liedewy ende seyden haer, dat si den hertoghe wouden claghen ende wrake van hem eysschen. Maer si en woude gheen menschelike wrake hebben, want sij seyde dat sy swaerlike Gods wrake souden hebben, alst oec ghesciede, dat haer seere leet was. Want des selve daghes een van hem allen - die de kersse hilt ende haer vele scimpelike worde hadde ghegheven - wort inde haven voer Rotterdam onversienlic van [231Ra] een boort tot dat ander gheworpen ende waert in dat water verdroncken, ende op dat kerchof begraven. Die ander wart tot Brouwers haven in die strijt doot gheslaghen. Die derde wert te Zierixee^*

[p. 67]

[vertaling]

buiten, wasten hun handen, keerden terug, en begonnen nogmaals te schelden en te tieren. Liedewij gaf hun ootmoedig en lijdzaam antwoord:

- ‘Hoe kunt u zo hooghartig zijn om geen rekening te houden met de wonderbaarlijke werken Gods die u aan mij kunt waarnemen, terwijl u niet eens weet welk oordeel God over u zal vellen.’

Vlak daarna verliet de hertog Schiedam en deze schurken gingen met hem mee naar Rotterdam.

Afb. 17 Liedewij ontvangt de stigmata (niet in het Middelnederlands); rechts krijgt Liedewij de krans van Maria

Toen dit voorval de schepenen van Schiedam ter ore kwam, gingen ze Liedewij meedelen dat ze bij de hertog een klacht wilden indienen en genoegdoening eisen. Maar Liedewij wilde niets weten van een vergelding door mensen. Ze zei dat deze schavuiten streng door God gestraft zouden worden, wat tot haar grote verdriet inderdaad gebeurde. Op dezelfde dag namelijk werd degene die de kaars had vastgehouden en haar vele ongepaste woorden had toegevoegd, in de haven van Rotterdam onverwachts van de ene naar de andere kant van het schip geslingerd. Hij sloeg overboord en verdronk, en werd op het kerkhof begraven. De tweede sneuvelde in de slag bij Brouwershaven. De derde

[p. 68]

[origineel]

van onversienlijcker raserie uut enen scepe in een boort gheworpen, op dat hi nyement quetsen en soude. Ende corts daer na starf hi, ende wert in die stede op dat kerchof begraven. Die vierde wert bider Sluys vander popelsye ghesleghen, dat hi niet en mochte ghespreken. Doe vraechde hem sijn knecht oft hem leet was, dat hi die maecht tot Sciedam met sinen ghesellen also qualiken ghehandelt hadde. Ende hi gaf een teeken van berou met sijnre hant ende mont, ende also sterf hij. Niet langhe daer na quam die knecht tot Liedewy ende bat haer om vergheffenesse voer sinen meester, ende sij vergaeft vriendelijc ende beweende^* menighen tijt, dat sy alle haestelike ghestorven waren.

Doe Liedewy van den pickaerden dit hadde gheleden, seyde haer die heileghe ynghel, dat sij overmits die onweerdelike hantieringhe die si vanden pickaerden hadde gheleden, was gheset in die voetstappen Ons Heeren, als si hadde begheert. Ende overmits [231Rb] die smadelike worde die si van hen hadde ghehoort, waren die peerlen volmaect die in haer croone ghebraken.

Daer na - doe men screef MCCCC^o ende XXVI bi die voerseiden hoochtijt - quam die hertoghe weder in Hollant ende een ridder van sinen heeren beval ses mannen, dat si sdaechs ende snachts souden Liedewy bewaren om te ondersoeken of die dinghen also waren diemen van haer seyde. Ende want sy anders niet en vonden van haer dan men plach te segghen.

Corts daer na wouden somighe van sinen volke te Rotterdam tot hem ontbieden her Jan Wouters soen die in dat jaer Liedewys biechtvader was gheworden, om hem te besweeren, dat hy die waerheit van haren leven soude^o segghen. Maer onversienlijc voer die hertoghe te Vlaenderen waert, ende daer om lieten si Liedewy ende haren confessoer met vreden.^*

Van haers vaders ende Peternellen, haer nichten, doot. Capitel XXV

DEse heileghe maghet plach te segghen, dat sy van haren vader hadde ghehoort dat Onse Lieve Vrouwe hadde met hem een voerwaerde^* ghemaect, ende dat Sij hem hadde gheloeft, dat hy van Haer ontrent die hoochtijt van Harer Ontfanghenisse van deser weerelt soude worden gheroepen. [231Va] Ende dat ghesciede also, want hij^* sterf op des voerscreven hoochtijts avont, na die persecucie die si vanden pickaerden hadde gheleden. Ende corts daer nae worde^* si van sijnre salicheit versekert. Maer die vianden en lieten Liedewy niet met vreden, want si plaghen haer te segghen, dat si haren vader hadden by hem in haer verdoemenisse. Ende daer weende sy also seere om datmense qualike mochte ghetroosten. Ende als haer yemant vraechde^* waer omme si also seere weende, soe antworde sy:

- ‘Ic weet wel, dat mijn vader wel te vreden es, ende nochtan segghen die vianden dat hi verdoemt es.’

Op enen tijt wart si van den ynghel ghevoert tot der vruechden des paradijs. Ende si vant onderweghe vele vianden spelende met enen anderen viant die verscepen was in haers vaders ghedaente. Ende si seyden tot haer:

- ‘Ey, ey! Sich hier dinen vader.’

Maer Liedewy sach wel, dattet haer vader niet en was, ende seide:

[p. 69]

[vertaling]

werd in Zierikzee plotseling krankzinnig en werd vanuit een schip op de wal gesmeten, opdat hij niemand letsel zou kunnen toebrengen. Kort daarna stierf hij en werd ter plaatse op het kerkhof begraven. De vierde werd bij Sluis door een beroerte getroffen, zodat hij niet meer kon spreken. Zijn knecht vroeg hem of hij er spijt van had, dat hij met zijn vrienden in Schiedam tegen Liedewij tekeer was gegaan. Na een teken van berouw met zijn hand en mond gaf hij de geest. Niet lang daarna zocht deze knecht Liedewij op en smeekte haar om vergiffenis voor zijn meester. Zij vergaf het van ganser harte en betreurde het lange tijd, dat allen plotseling gestorven waren.

Nadat Liedewij dit had ondergaan, deelde de engel haar mee dat zij ten gevolge van de beestachtige manier waarop ze door de soldaten was aangepakt, in de voetstappen van Onze Heer was getreden, zoals zij had begeerd. Vanwege de honende woorden die haar waren toegevoegd, waren de parels in haar kroon gezet die daar eerst ontbraken.

Een jaar later [1426], eveneens rond Sint-Gereons- en Victorsdag, kwam de hertog weer naar Holland. Een van zijn ridders gaf zes mannen opdracht Liedewij dag en nacht in het oog te houden om te onderzoeken of het allemaal waar was wat men over haar zei. Maar zij ontdekten niets anders over haar dan wat men al vertelde.

Kort daarna wilden enkele lieden uit 's hertogen gevolg Jan Wouterszoon, die in dat jaar Liedewijs biechtvader was geworden, naar Rotterdam ontbieden om de waarheid over haar leven te vertellen. Maar onverwachts trok de hertog naar Vlaanderen, en daarom lieten zij Liedewij en haar biechtvader met rust.

25. De dood van Liedewijs vader en van Pieternel, haar nicht

Liedewij zei eens van haar vader te hebben gehoord, dat Onze Lieve Vrouw hem op Haar woord had beloofd, dat hij rond het feest van Haar Onbevlekte-Ontvangenis [8 december] van deze wereld zou worden weggeroepen. Hij stierf dan ook in de avond van 7 december, dus na Liedewijs mishandeling door de soldaten. Kort daarna kreeg ze zekerheid over zijn ziel en zaligheid. Maar de duivels lieten Liedewij niet met rust, want zij zeiden haar herhaaldelijk, dat haar vader bij hen in de hel zat. Daarover was zij zeer bedroefd; ze was ontroostbaar. Wanneer iemand haar naar de reden van haar verdriet vroeg, gaf zij als antwoord:

- ‘Hoewel ik ervan overtuigd ben, dat mijn vader in vrede rust, zeggen de duivels toch nog dat hij verdoemd is.’

Op zeker moment werd zij door de engel naar de vreugden van het paradijs meegenomen. Onderweg zag zij veel duivels één hunner, in de gedaante van haar vader, lastigvallen. Zij pestten haar:

- ‘Hé! Kijk! Dit is je vader!’

- ‘Dat is niet waar,’ antwoordde Liedewij, want ze wist heel goed dat dát haar vader niet was. Terstond maakten de duivels dat ze wegkwamen en Liedewij vervolgde met de engel haar weg.

[p. 70]

[origineel]

- ‘Het en es mijn vader niet.’

Ende te hants stoven die vianden uut haren weghe ende si ghinc metten ynghel, daer^* sy wesen woude.

Hier na - inden jare van XXVI^* omtrent^* Sente Ponciaensdach - was Peeternelle,^* haers^* broeders dochter, siec, daer af gheseit es in dat cappittel van harer martelie. Op dien tijt hadde Liedewy die corts. Ende si bat [231Vb] Onsen Lieven Heere, dat Hi die corts also ordineren wilde dat si haer nichte spreken mochte ende troosten voer haer doot. Ende dat ghesciede also ende aldus sterf Peternelle op Sinte Ponciaens dach des avonts ontrent tien uren.

Maer somighe daghen voer Peternellen doot sach Liedewy in haeren uutganc een scoon processie van patriarcken ende propheten ende apostelen ende van martelaren ende confessoren, van maechden, priesteren ende clercken, die na^* haer weerdicheit malcanderen^* volgheden, ende ghinghen uut die kerke van Sciedam met crucen ende kersen die berrenden ende lichten also seer als die sonne. Ende quamen voer haer dore ende ende namen uut haren huys een lijc ende droeghent weder ter kerken ende sij volchden dat lijc met drien cronen die haer^* waren^* ghegheven: eene op haer hoeft ende in elke hant eene. Om dit visioen hadde si ghemeent, dat sy corts soude hebben ghestorven. Ende daer omme^* so liet sy bereyden, dat sij soude behoeven tot haerer uutvaert. Mer namaels seide si, dat Peternelle daer bij beteekent was die corts daer na sterf, als voer seyt es.

Dese twee maechden hadden malcanderen soe lief. Want Peternelle plach Liedewy^* [232Ra] soe ghetrouwelijc te dienen ende deelachtich te wesen dier^* graciën die Liedewy van Onsen Lieven Heere plach te ontfanghen. Ende daerom na^* Peternellen doot ontfinc Liedewy grooten rouwe. Ende dien Onsen Lieven Heere also seere meshaghede dat sij daer om^* van dier tijt tot die hoochtijt van Onser Liever Vrouwen Visitaciën moeste derven die hemelsche bescouwinghe die si daghelix plach te hebben. Ende doe si daer om weende, so vraechde men haer waer om dat sij so seere weende. Dan plach sij te segghen:

- ‘Soude ic niet weenen. Dese naeste XI^* jaren hebbe ic vercreghen altoes van Onsen Lieven Heere, wat ic begheerde of eyschen conste. Ende nu ligghe ic aldus langhe ende en ontfanghe gheen troost.’

Mer ontrent die voerseide hoochtijt van Onser Vrouwen wert si weder ghevisenteert met also grooter graciën Gods, dat si ontrent IX of X daghen sonder af laten scheen te wesen in godliken bescouwinghe ende soeticheit ende vroechde. Ende^* die inwendighe soeticheit die si smaecte, was also groot dat si met uutwendighen sinnen vernomen^* wert van den ghenen die tot haer quamen.[232Rb] In voer leden tijden - doe Willem, haer broeder, ghestorven was, als voerseit es^* - ontfinc si mede also grooten rouwe van herten, dat sy seide dat sij niet en hadde ghemeent, dat si noch also menschelijc hadde gheweest. Om desen selven rouwe verloos sij mede menich tijt die gracie der hemelscher bescouwinghe, als gheopenbaert was eenen heremijt die in Egypten woende^* daer af int naeste cappittel staet of ghescreven van broeder Gherijt den heremijt.

[p. 71]

[vertaling]

Enige tijd later, omstreeks Sint-Pontiaansdag [14 januari] 1426, was Pieternel, de dochter van haar broer, ziek. Over haar is al iets verteld in het vorige hoofdstuk over Liedewijs mishandeling door de soldaten. Liedewij had op dat moment koorts. Zij smeekte Onze Lieve Heer de koortsaanvallen zo te regelen, dat zij haar nicht nog zou kunnen troosten voor ze zou sterven. Dat gebeurde ook; Pieternel stierf op Sint-Pontiaansdag, 's avonds rond tien uur.

Enkele dagen daarvoor zag Liedewij tijdens een uittreding een fraaie stoet aartsvaders, profeten, apostelen, martelaren, belijders, maagden, priesters en leken. In volgorde van hun waardigheid schreden ze de kerk van Schiedam uit met kruisen en brandende kaarsen, die een helder licht verspreidden. Ze gingen naar haar huis, haalden er een lijk af en keerden terug naar de kerk. De overledene had drie kronen: één op haar hoofd en één in elke hand. Uit dit visioen meende Liedewij te kunnen opmaken, dat ze spoedig zou sterven. En daarom trof ze maatregelen voor haar begrafenis. Maar later zei ze, dat Pieternels dood bedoeld was. Die stierf immers kort daarop.

Beide vrouwen hielden veel van elkaar. Pieternel had Liedewij altijd trouw verzorgd en ze had gedeeld in de genade die Liedewij van Onze Lieve Heer ontving. Liedewij was dan ook zeer bedroefd na de dood van Pieternel. Dit mishaagde Onze Lieve Heer; daarom moest Liedewij vanaf die tijd tot Maria-Boodschap [25 maart] elke dag haar hemelse visioenen ontberen. Zij moest daar vreselijk om huilen. Vroeg men haar naar de reden, dan antwoordde ze:

- ‘Waarom zou ik niet wenen? De afgelopen elf jaar kreeg ik van Onze Lieve Heer wat ik maar verlangde, terwijl ik nu al lang geen troost heb ontvangen.’

Maar omstreeks het genoemde Mariafeest mocht zij wederom zo intens de genade Gods ondergaan, dat zij zich een dag of negen, tien onafgebroken scheen te bevinden in goddelijke visioenen, zaligheden en vreugden. Haar innerlijke gelukzaligheid was groot, en was zelfs duidelijk waarneembaar voor haar bezoekers.

Eerder, na het overlijden van haar broer Willem [1423], was Liedewij ook hevig ontdaan. Ze verklaarde niet te hebben gedacht dat ze nog zo ontvankelijk was voor menselijke gevoelens. Door dat verdriet was ze eveneens enige tijd verstoken gebleven van hemelse visioenen. Dit werd geopenbaard aan een kluizenaar die in Egypte woonde. Over deze Gerrit de heremiet gaat het volgende hoofdstuk.

[p. 72]

[origineel]

Van broeder Geerijt den heremijt. Capitel XXVI

IN den stichte van Colen was een jonghelinc, gheheeten Gherijt. Die quam tot deser heilegher maghet ende seyde haer, dat hy hadde groote begheerte^* een gheestelijc leven te leyden in die woestine. Ende daer om begheerde hy haer ghebet, op dat hy soude moghen volstandich bliven. Die heileghe maghet was seere blide doe sij dat hoorde, ende voerseyde hem dat hi in die drie eerste daghen, als hij in die woestine quame, soude ghebrec lijden. Maer si riet hem, dat hij volstandich soude bliven, want op dleste vanden derden daghe soude hi troost ontfanghen ende gracie. Ende dat ghesciede. Opten derden dach des avonts vant hi hemels broot daer hi voert meer af levede. [232Va]

Hier na doe sy malcanderen in haer ghebet hadden bevolen, so ghinc die jonghelinc van haer ende quam in eenen hoec van Egypten. Ende aen^* die oost syde van dien lande vant hy een celle in eenen boem jeghens die wilde dieren. Ende daer clam hy in met trappen ende leydde^* daer in al sijn leven. Hy hadde met hem^* daer ghebracht twee ghesellen. Maer sy en bleven niet volstandich, ende sy toghen^o weder tot huys.

Daer na doe^* dese brueder Gherijt ontrent XVII jaer dit leven hadde gheleyt, quam uut Inghelant een bisscop met twee ghesellen om te versoeken die heileghe steden van Jherusalem ende daer ontrent. Ende van daer toghen sy tot den berghe van Synay^* om Sente Katerinen heilechdom te versoeken ende voert in Egypten. Ende sy toghen also verre, dat sy quamen voer desen heremijts doer. Ende hi sceen voer haer oghen van aenschijn oft een ynghel hadde gheweest. Mer hy was also vet van lichame als of hy alle die weelden ende die ghenuechten vander werelt hadde ghehadt. Doe begonnen sy met malcanderen te spreken ende si vernamen dat^* dese heremijt nye mensche en hadde ghesien in XII jaren. Doe [232Vb] vraechden die pelgrijns den heremijt, wat hi plach te eten,^* daer hi also vet af was. De heremijt seyde dattet vanden hemele in sijn celle plach te reghenen manna, dat es hemels broot als die kinderen van Israël aten, doe si uut Egypten ghinghen tot den Lande van Beloften. Ende dat plach hi te vergaderen^* ende te eten. Doe vraechden hem noch die pelgrijms ofmen menschen soude moghen vinden die sonder menschelike spijse souden^o moghen leven, als hi dede. Ende die heremijt seide dat in Hollant, in die stede van Sciedam, was een maecht die menich jaer lanc vele siecten hadde gheleden ende gheen lichamelike spijse en nam, ende die herde vele heilegher waer dan hi, ende onsprekelijke^* hoogher plach te clemmen boven hem in die hemelsche bescouwinghe. Die heremijt seyde mede dat hi noch niet en hadde vernomen van harer doot ende daer om verwonderde hem dat hijse in menighen tijde niet en hadde ghesien met hem in die godlike bescouwinghe. Maer sommighe menschen segghen dat hi die sake wel wiste, ende hy seyde den pelgherijms^* dat si te onbetamelijc plach [233Ra] droevich te wesen, als yemant van haren vrienden ghestorven ware.^o Ende daerom - al haddesy daer te voren heilegher gheweest dan hy - nochtan^* op die tijt ghinc hi haer boven in heilecheden. Dese worde waren warachtich ghevonden in Willem haers brueders doot - als voerseyt es - die ontrent die selve tijt starf te Sciedam, doe die heremijt dese woerde hadde metten pelgrijns in Egypten.

Doe dese pelgrijns souden sceyden vanden heremijt, soe bat hy hem vriendelijc, dat sij te Hollant tot Sciedam tot^* deser maghet souden gaen, ende legghen haer te voren drie vraghen van sinen weghen. Die eerste soude wesen, hoe menich jaer die heremijt in die

[p. 73]

[vertaling]

26. Gerrit de heremiet

In het bisdom Keulen woonde een jongeman, Gerrit geheten. Hij kwam Liedewij vertellen dat hij het verlangen koesterde een godvruchtig leven te leiden in de woestijn. Hij vroeg haar voor hem te bidden, opdat hij een dergelijk leven zou kunnen volhouden. De maagd was er zeer verheugd over, maar voorzegde hem dat hij daar de eerste drie dagen gebrek zou lijden. Als hij volhardde, zou hij aan het einde van de derde dag troost en genade ontvangen. En inderdaad: op de avond van de derde dag vond hij hemels brood. Op die manier hield hij zich voortaan in leven.

Nadat zij elkaar in hun gebeden hadden aanbevolen, ging de jongeman weg en kwam in een uithoek in het oosten van Egypte terecht. Daar trof hij in een boom een kluizenaarscel aan, die daar gebouwd was als bescherming tegen wilde dieren. Hij klom de trap op en bracht er zijn hele verdere leven door. Zijn twee metgezellen gaven het op en keerden naar huis terug.

Zeventien jaar later bezocht een Engelse bisschop met twee reisgenoten de heilige plaatsen in Jeruzalem en omgeving. Vandaar reisden zij naar het Sint-Catharina-heiligdom in het Sinaïgebergte en trokken vervolgens verder Egypte in, tot zij bij Gerrit de heremiet aankwamen. Het was hun of ze een engel zagen, maar hij was zo vet alsof hij zich alle geneugten des levens had laten welgevallen. In een gesprek vernamen de pelgrims dat hij al twaalf jaar geen mens had gezien. Toen ze hem vroegen van wat voor voedsel hij zo dik was geworden, antwoordde de kluizenaar dat het uit de hemel manna in zijn cel regende. Dit hemelse brood aten ook de kinderen van Israël, toen zij uit Egypte naar het Beloofde Land trokken. Dat verzamelde hij dan en at het op. De pelgrims vroegen ook of er nog meer mensen waren die, zoals hij, zonder aards voedsel konden leven. Gerrit vertelde dat in Schiedam, in Holland, een maagd woonde die al vele jaren aan allerlei ziektes leed en niets at. Zij zou veel heiliger zijn dan hij en hoger klimmen in hemelse beschouwingen. Omdat hij niets over haar dood vernomen had, verbaasde het hem dat hij haar al een tijd niet ontmoet had tijdens goddelijke beschouwingen. Toch wordt er gezegd dat hij wel degelijk van de oorzaak op de hoogte was; hij zou de pelgrims dan ook hebben verteld, dat Liedewij zich buitenmatig overgaf aan haar verdriet, wanneer een van haar vrienden was gestorven. En al was zij eerst heiliger dan hij, nu streefde hij haar in heiligheid voorbij. Dat dit klopt, wordt aangetoond door de eerdergenoemde dood van Liedewijs broer Willem [1423]: hij stierf namelijk in Schiedam omstreeks dezelfde tijd dat de kluizenaar en de pelgrims in Egypte met elkaar spraken.

Toen de pelgrims aanstalten maakten te vertrekken, verzocht de kluizenaar hun vriendelijk deze maagd in Schiedam op te zoeken, en haar namens hem drie vragen te stellen. Ten eerste: hoeveel jaren woonde hij al in de woestijn?; ten tweede: hoe oud was hij toen hij de woestijn in trok?; en ten derde: wat was Liedewij overkomen dat hij haar lange tijd niet had gezien in hemelse beschouwingen?

De pelgrims namen afscheid van de kluizenaar, gingen naar Schiedam en vertelden Liedewij dat ze door Gerrit de heremiet waren gestuurd met voornoemde vragen. Liedewij gaf er weliswaar antwoord op, maar zeer tegen haar zin. Omdat ze er niet in gemengd wilde worden, had ze liever gezwegen. Op de eerste vraag antwoordde ze dat

[p. 74]

[origineel]

wostine hadde gheweest. Die ander vraghe soude wesen, hoe menich jaer dat hi out was, doe hij trac toter woestinen. Die derde vraghe soude wesen, wat haer ghesciet was, dat hy in so langhen tijde niet en hadde haer met hem ghesien in die hemelsche bescouwinghe.

Die pelgrijms ontfinghen dese boetscap gheeren ende scieden vanden heremijt, ende quamen in Hollant tot Sciedam in Liedewys huys, ende seyden dat sy vanden heremijt wa[233Rb]ren ghesonden tot haer met alsulken vraghen. Doe Liedewy dese voerseyde vraghen hoerde, seide sy, maer seere onwillichlijc, want sy hadde liever ghesweghen ende onbekent gheweest. Op die yerste vraghe antworde sy ende seyde dat hy ontrent^* XVII jaer in die woestine hadde gheweest. Op die ander vraghe antworde sy ende seyde dat hi ontrent XIX jaer out was, doe hi daer ghinc. Op die derde vraghe antworde sy ende seide dat hy reynre was van leven dan si, want sy wort menichvoudelijc besmet vander menschen ghemeenscap, ende hy was van allen menschen versceyden, ende hij hadde slechs ghemeenscap metten heileghen ynghelen. Ende daer om en waest gheen wonder dat hi haer te boven ghinc in hemelscher bescouwinghen. Sij plach te segghen dat die heremite van vetheden niet en mochte gaen^* of staen: al knyelende nam hi sijn ruste ende noottorste. Ende die vetheit van sinen halse plach over dat calier van sinen roc te hanghen.

Dese heileghe man starf doemen screef MCCCC^* ende XXVI opten XII dach in october, ende sijn ziele sach dese heileghe maghet vanden [233Va] ynghelen voeren in die vroechde des ewichs levens.

Van twe priesters doot ende verlossinge van der hellen ende ander pijnlike steden. Ca XXVII

IN dit voerseyde jaer van XXVI wort her Jan Ynghel, die cureyt van Sciedam, menichwerf voer dese heileghe maghet gheaccuseert van eender sonden. Mer si en mochtet niet wel ghelooven, want hi was haer seere vriendelijc ende ghedienstich, ende hy plach daghelijx voer haer messe te doen. Nochtan om haer consciëncie ende ander lieden vrede te bewaren, so versprac sy den cuereit daer af. Maer hij^* messaectes^* hertelic ende swoer dat hi daer gheen scult toe en hadde.

In dier tijt wart Liedewy een reyse inden gheest uutghetoghen ende si sach den cuereyt op een stede becommert met dier voerseyde sonden met een persoen. Ende corts daer na quam hi weder tot haer ende wart daer af van haer berespt, mer hij messaectes,^* als hi yerst dede. Doe antworde Liedewy ende seyde:

- ‘Och, heere, waer om messaect^* ghijt?^* Op deser tijt waes ic opghetoghen ende ic^* sach u op die stede in dese soude becommert.’

Doe so was die cuereyt seere bescaemt, want hy wist wel dat hi ghevanghen was, ende sprac tot haer ende seide:

- ‘Die dy dit van my heeft gheseit, die [233Vb] heeft di mede oec vele andere dinghen ghecondicht.’

Ende te hant so ghinc hy inden bogaert ende weende alte seere. Niet langhe daer na quam hi weder tot haer ende gheloefde haer dat hy hem daer in volcomelike^* soude beteren.^o Doe antworde Liedewy ende seyde hem van drie ofte viere groote sonden die hi niet en mochte missaken, ende riet hem dat hy warachtelijc daer af soude biechten ende penitencie daer voer soude doen. Doe dat die cuereyt hadde ghedaen ende ontrent acht weken penitencie ghedaen, so wert hi siec. Ende by Liedewys rade wort hy eerst ghemonicht

[p. 75]

[vertaling]

Gerrit al zeventien jaar in de woestijn verbleef; op de tweede dat hij ongeveer negentien was, toen hij ernaar toe ging; op de laatste dat hij een zuiverder leven leidde dan zij; zij raakte vaak besmet in de omgang met mensen, terwijl hij in afzondering leefde en enkel met engelen verkeerde. Het was dan ook niet zo verwonderlijk dat hij boven haar stond in hemelse beschouwingen. Zij voegde hieraan toe, dat Gerrit zich door zijn corpulentie nauwelijks kon bewegen, zelfs slapen en eten deed hij op zijn knieën, en dat het vet over de kraag van zijn pij kwabde. Toen deze heilige man op 12 oktober 1426 stierf, zag Liedewij zijn ziel door engelen naar de vreugden van het eeuwige leven gevoerd worden.

27. De dood van twee priesters en hun verlossing uit de hel en andere folterplaatsen

Eveneens in 1426 werd Liedewij regelmatig verteld dat Jan Engel, de pastoor van Schiedam, zich aan een bepaalde zonde schuldig maakte. Zij kon dit moeilijk geloven, omdat hij zich tegenover haar altijd vriendelijk en bereidwillig gedroeg, en bovendien dagelijks de mis voor haar opdroeg. Toch sprak zij hem erop aan, al was het alleen maar om haar eigen geweten en dat van anderen te sussen. Maar hij ontkende met klem en zwoer dat hem geen blaam trof.

Kort daarna werd Liedewij in de geest opgeheven en zag dat de pastoor die zonde ergens met iemand bedreef. Toen hij daarna weer bij Liedewij kwam, werd hij er door haar over onderhouden, maar weer loochende hij het. Liedewij verzuchtte:

- ‘Och heer, waarom ontkent u het toch? Tijdens mijn laatste geestelijke uittreding zag ik u deze zonde begaan,’ en noemde tijd en plaats. Jan Engel schaamde zich diep, want hij wist zich betrapt:

- ‘Degeen die je dit heeft gezegd, zal je nog wel veel meer verteld hebben.’

Diep bedroefd trok hij zich terstond terug in de boomgaard. Even later kwam hij weer binnen en beloofde haar zijn leven te beteren. Daarop confronteerde ze hem met nog drie of vier zonden die hij evenmin kon loochenen, en ried hem oprecht te biechten en penitentie te doen. Na de biecht en een boetedoening van ongeveer acht weken werd hij ziek. Op instigatie van Liedewij kreeg hij de communie en werd hem het Heilig Oliesel toegediend, waarna hij stierf in de nacht van Maria-Geboorte [7/8 september].

Nog geen drie dagen later werd Liedewij door de engel Gods naar vele folterplaatsen gevoerd. Toen ze de engel naar de ziel van de pastoor vroeg, wees deze haar een put. Die zag er zo angstaanjagend uit, dat ze dacht dat het de hel was. De engel sprak dat tegen, maar zei wel dat die put het dichtst bij de hel lag: daar bevonden zich die zielen wier

[p. 76]

[origineel]

ende na gheolijt. Ende so starf hi op Onser Liever Vrouwen Gheboerte avont inden naesten nacht.

Ende binnen drie daghen wort Liedewy vanden ynghel Gods ghevoert tot vele pijnlike steden. Ende si^* vraechde den ynghel waer die cuereyts^o siele was. Die ynghel wijsde haer eenen putte die also vervaerlijc was, dat sij meende datet die helle hadde gheweest. Maer die ynghel seyde dattet^* die helle niet en was. Maer hi was alder^* [234Ra] naest die helle ende daer waren in zielen daermen niet af en wiste of sy behouden souden wesen of verdoemt. Bi desen putte sach si des cuereyts ynghel ende die sceen seer rouwich te^* wesen, om dat hi niet en wiste of die siele die hi plach te regeren, soude wesen behouden^* of verdoemt. Doe dit Liedewy van haren ynghel hadde vernomen, soe hadde sy groot medelijden met dier sielen ende begheerdese te siene. Doe liet die inghel den put op doen, ende die siele quam boven also seere berrende als oft gheweest hadde gloyende yser. Ende hi riep tot Liedewy ende seyde:

- ‘O, Liedewy moeder! O, alre reynste spieghel der Godheit, laet my in dy spieghelen.’

Doe dese heileghe maghet dese siele aldus inden gheest sach, hadde sy om haer lijf - daer sij int bedde lach - enen haren bant. Ende van grooter vervaernisse die haer gheest ontfinc, doe si des cureyts siele in pinen sach, so brac ende barst doe haren bant niet in sinen knoop, mer op een gheheel stat. Ende si halp die selve siele uuten putte tot dat ghemeen vaechvier ende tot dier stede der penitenciën. [234Rb]

Op die selve tijt sach sij een^* vervaerlike^* stede ende die was bemuert met enen hoghen swarten muer. Ende die inghel seide dat dat die helle ware in welke hoorde sij groot ghecrijs ende hulen ende crijselinghe der tanden der duvelen ende der verdoemder menschen. Dat gheroep ende gheruchte was also groot, dat al dat gheruchte datmen in die werelt soude moghen visieren, en soude dien gheruchte niet moghen gheliken.

In voerleden tijden hadde te Sciedam gheweest een cureyt, gheheeten her Pieter, die seer weerlijc was van leven,^* maer daer na verwandelde hi sijn leven, ende hy hadde vele vrienscapen met deser heilegher maghet. Ende in dien staet starf hy.

Doe hi ontrent XII jaer doot hadde gheweest, worde si vanden heileghen ynghel^* ghevoert tot dier pijnliker steden. Ende sy hoorde des priesters siele seer jammerlic carmen uut enen putte daer si af was seer^* verwondert. Doe vraghede haer die ynghel of si wat lijden woude om die siele te verlossen. Ende si seyde dat sy daer toe bereet was. Doe wijsde haer die ynghel een sluse ende daer was voer [234Va] een^* riviere van also vele leelix waters, alsmen onder alle de wateren vander weerelt niet en soude moghen vinden. Ende dat water scheen te loopen doer die sluse. Ende doer die sluse hiet haer die ynghel gaen om die siele te verlossen. Doe sy dit sach ende hoorde, was si seere cleynmoedich, maer die ynghel sterkese ende halp haer dat si daer doer quam. Ende te hant sach sij des priesters siele also wit als een swaen vlieghen uut den put boven in de locht ende weder dalen in een fonteyne ende daer wort si in vercoelt vanden brant die sij hadde gheleden. Ende aldus vloech sy tot die vroylike stede. Doe dese heileghe maghet uut desen visioene weder tot haer selven quam, so wart si ghevonden in also grooten sweete, of si lichamelijc grooten arbeit hadde ghedaen.

[p. 77]

[vertaling]

redding nog allerminst vaststond. Bij die put zag Liedewij 's pastoors engel zitten die zeer bedroefd was, omdat hij niet wist of zijn beschermeling gered of verdoemd zou worden. Vervuld van diep medelijden gaf Liedewij te kennen dat ze Jan Engels ziel graag wilde zien. Hierop liet de engel de put ontsluiten. Als roodgloeiend ijzer steeg de ziel op en riep:

- ‘O, moeder Liedewij! O, allerzuiverste spiegel Gods, sta toe mij aan u te spiegelen!’

Op het moment dat de maagd deze ziel geestelijk aanschouwde, droeg ze een haren boetegordel om haar lichaam. Door de hevige angst die haar had aangegrepen bij het zien van deze ziel, sprong die gordel kapot, niet bij de knoop, maar ergens anders. Tenslotte begeleidde Liedewij de ziel van de put naar het vagevuur om boete te doen.

Liedewij zag nóg een vreeswekkende plaats. Deze was omgeven door een hoge, zwarte muur. Volgens de engel was dát de hel. Ze hoorde bloedstollend gekrijs, gehuil en tandengeknars van duivels en verdoemden. Het gegil en gejammer was oorverdovend: al het lawaai op aarde zinkt daarbij in het niet.

Ooit was er in Schiedam een pastoor die Pieter heette. Aanvankelijk leefde hij zeer werelds, maar naderhand beterde hij zijn leven en kon hij het zeer goed met Liedewij vinden. En toen stierf hij.

Een twaalf jaar na zijn dood werd Liedewij door de engel meegevoerd naar duivelse martelkamers. Tot haar verbazing hoorde zij heer Pieter jammerlijk kermen in een put. De engel vroeg haar of ze bereid was te lijden teneinde zijn ziel te verlossen. Na haar instemming wees de engel haar een sluis in een rivier, waar zulk goor water doorheen sijpelde, dat het zijn weerga op aarde niet kende. Toen Liedewij begreep dat ze dóór die sluis moest, sloeg de angst haar om het hart. De engel sprak haar moed in en hielp haar haar doel te bereiken. Meteen daarna zag Liedewij, hoe de ziel van de pastoor zo wit als een zwaan de hitte van de put ontsteeg en neerdaalde in een verkoelende fontein. Verkwikt zweefde hij vervolgens naar de hemel. Toen Liedewij weer tot zichzelf was gekomen, trof men haar zo bezweet aan, dat het leek of ze zware, lichamelijke arbeid verricht had.

[p. 78]

[origineel]

Afb. 18 De engel toont Liedewij de zielen in het vagevuur

Van een coster van Ouderscie ende anderen doden. Capitel XXVIII

IN dat dorp van Ouderscie was een coster gheheeten Boudijn vanden Velde, ende die wert siec ende sterf doemen screef MCCCC ende XXVI op Sente Pauwels bekeeringhe dach des nachts. Op die selven nacht wort Liedewy inden gheest ghevoert tot enen berch daer si beneden byden berch sach staen enen [234Vb] man die si niet en kende, die gheeren hadde gheweest opten berch. Mer van crancheiden en mochte hij niet clemmen ende bat Liedewy dat si hem wilde op draghen. Maer sy ghevoelden also swaer op haer scouderen, doe si hem op draghen woude, dat sij des morghens van her Jan, haren biechtvader, wort ghevonden also seere suchtende of si grooten arbeyt hadde^o ghedaen. Doe dat her Jan sach, vraechde hi^* haer, wat haer lettede dat sij so suchtede. Si antworde ende seide dat sy beneden enen berch hadde^* ghevonden eenen man, gheheeten Boudijn vanden Velde, ende dien hadde si ghedraghen opten berch ende daer was si alte seere af vermoyt, dat sy haer selven qualijc lijden mochte. Her Jan was hier af seere verwonderende. Ende na twee daghen quam hi tot Ouderscie ende vraechde na den coster die hi wel kende ende wel wiste, dat hi Boudijn hiet. Ende vernam dat hi Boudijn vanden Velde hiet ende dat hi op Sente Pauwels nacht ghestorven was.

Op enen anderen tijt sach sij inden gheest bi enen berch menegherande menschen dwalen: somighe beneden, somighe hoogher, somighe noch [235Ra] hoogher die gheerne opten berch hadden gheweest, maer si en konstender niet op clemmen ende sy en mochten nyement hebben die hem mochte^* helpen op te clemmen.

[p. 79]

[vertaling]

Afb. 19 Het kerstwonder (wordt in het Middelnederlands anders verteld)

28. Over de koster van Overschie en andere overledenen

In het dorp Overschie woonde een koster, Boudewijn vanden Velde genaamd. In 1426 stierf hij na een kortstondige ziekte in de nacht op de Bekering van de Heilige Paulus [25/26 januari]. Terzelfder tijd werd Liedewij in een visioen meegevoerd naar een berg. Aan de voet daarvan stond een haar onbekende man, die graag naar de top wilde, maar te zwak was om zelf omhoog te klimmen. Hij smeekte Liedewij hem naar boven te dragen. De last drukte echter zo zwaar op haar schouders, dat haar biechtvader Jan haar 's morgens hijgend aantrof. Hij vroeg haar, wat haar scheelde. Zij antwoordde dat zij aan de voet van een berg een man, Boudewijn vanden Velde, had aangetroffen; ze had hem de berg op gedragen en was daar zo uitgeput van, dat ze zich geen raad wist. Heer Jan was hierover hogelijk verbaasd. Twee dagen later kwam hij in Overschie en vroeg naar de koster, die hij overigens niet alleen van naam kende. Hij kreeg te horen dat Boudewijn vanden Velde in de nacht op de Bekering van de Heilige Paulus overleden was.

Een andere keer zag Liedewij in een visioen verschillende mensen ronddolen bij een berg: sommigen aan de voet, anderen iets hoger, weer anderen nog hoger. Allen wilden de top bereiken, maar niemand was erin geslaagd op eigen kracht of met hulp van anderen de berg op te klauteren.

[p. 80]

[origineel]

Voer groote hoochtijden wert Liedewy menich werf ghevoert tot die^* pijnliken steden daer die sielen haer vaechvier leden, ende als si weder tot haer selven quam, soe plach sy die quarteyn also hardelic te lijden. Ende die ontfermherticheit Gods plach si met vele weenens aen te roepen voer die sielen verlossinghe, alsoe dat sij op die hoochtijt van dier Sielen Verlossinghe,^* also seer^* blijde plach^* te wesen, dat si haer selven in vroechden niet en conste begrijpen.

Op deser sielen elende plach si also seere te weenen, dat haer natuerlike tranen in haer aensichte plaghen te vergaen ende plaghen na te volghen bloedeghe^* tranen. Ende die plach her Jan Wouters soen, haer confessoer, af te scrabben van harer wanghen ende te vergaderen in eenen sac. Ende doe sy doot was, leyde^* hijse onder haer hooft in die^* scrine, als si begheert hadde voer haer doot.

Hoe opten heylighen kersnacht haer borsten waren vervollet mit melc. Capitel XXIX

DOemen screef MCCCC ende XXVIII verbrande dat meeste deel van Sciedam by nachte na Sente [235Rb] Fredericus hoochtijt met der kerke ende dat susterhuys. Ende daer na quam tot Liedewy eene weduwe,^* gheheeten^* Katrijn, ende wilde met haer woenen.

Daer voer - doemen screef MCCCC ende XXVI, niet langhe voer den heileghen kersdach - quam dese selve weduwe tot Liedewy ende seyde datet haer van Gods weghen was gheopenbaert dat haer maechdelike borsten opten kerstnacht naest comende soude vervult worden met melcke, ende dat si^* Katrijnen die melc soude laten sughen. Doe Liedewy dit hoorde, was si seer bescaemt, want si hadde liever dattet verholen hadde ghebleven, ende daer om begonste sij dat neerstelijc te messaken. Maer Katrijne verspracse neerstelijc weder om ende hiet haer dat sijt niet en soude messaken, want het was haer van Gods weghen ghecondicht, also dat Liedewy van Katrijnen wart verwonnen ende hiet haer dat si haer soude bereyden tot also grooter graciën Gods ende wachten die tijt die haer was gheopenbaert. Die weduwe Katrijne die scicte haer daer toe, als Liedewy gheraden hadde.

Daer na op den heileghen kerstnacht wert Liedewy ghetoghen tot eenre wonderliker stede. Daer waren ver[235Va]gadert ontallike maechden daer sy mede een af was. Ende si stont in die teghewordicheit^o Onser Liever Vrouwen ende Maghet Mariën, der Moeder Gods. Ende een yeghelijc van dien maechden hadde^* eenen ynghel by hem staende die stont ende diende als een camerlijnc. Ende doe die tijt nakede dat Onse Lieve Heere gheboren wert, soe sach Liedewy haers selfs borsten op heffen ende der anderen die bi haer waren, van den melcke. Ende als die ynghel seide, een yeghelijc hadde also vele melcs als Onse Lieve Vrouwe hadde in haer borsten, doe Onse Lieve Heere gheboren wert, tot eenen teecken dat die maechden bequaem waren Onsen Lieven Heere te sooghen.^* Daer was also groote vroechde, dattet noch ooghe ghesien en mach, noch oere ghehooren, noch herten overdincken, noch tonghe spreken, noch penne ghescriven.

Doe dat aldus ghesciede,^o quam Katrijne ende vermaende Liedewy van dier voerseider beloften. Ende Liedewy wreef haer borsten met haren handen ende hiet Katrinen dat sij haren mont daer aen soude setten^* ende sughen als si best mochte. Doe dat Katrijne hadde ghedaen [235Vb] ende niet dan drie^* reysen haer borsten ghetoghen van die maechdelike melc die sy daer uut soech, doe^* was sij^* also seere^* versaedt, dat se wel vele daghen soude^* hebben gheweest sonder lichamelike spise.

[p. 81]

[vertaling]

Vaak werd Liedewij vóór kerkelijke hoogtijdagen meegevoerd naar het vagevuur, waar de zielen gelouterd werden. Als zij dan weer tot zichzelf kwam, leed ze nog heviger aan de derdendaagse koorts. Om de zielen te redden deed ze met intens geweeklaag een beroep op Gods barmhartigheid. Op Allerzielen [2 november] was ze dan zo gelukkig, dat ze haar eigen vreugde niet kon vatten.

Zij weende vaak hevig om de ellende van die zielen; haar traanvocht raakte op en ze huilde bloeddruppels. Haar biechtvader, Jan Wouterszoon, schraapte die van haar wangen en stopte ze in een zakje. Overeenkomstig Liedewijs wens legde hij die na haar dood onder haar hoofd in de kist.

29. Hoe in de kerstnacht Liedewijs borsten zich met melk vulden

In de nacht na Sint-Frederik [18/19 juli] 1428 brandde het grootste deel van Schiedam af, inclusief kerk en nonnenklooster. Daarna verzocht een weduwe, Katrijn geheten, Liedewij haar onderdak te verlenen.

In 1426, niet lang voor Kerstmis, was die weduwe bij Liedewij geweest en had haar verteld, dat haar van Godswege was geopenbaard, dat Liedewijs maagdelijke borsten in de komende kerstnacht gevuld zouden worden met melk, en dat Liedewij haar daarvan moest laten drinken. Liedewij werd hierdoor in verlegenheid gebracht; ze had het liever stil gehouden en ontkende het in alle toonaarden. Maar Katrijn liet zich niet uit het veld slaan en gaf Liedewij te verstaan het niet langer te loochenen, omdat het haar van Godswege was verkondigd. Tenslotte gaf Liedewij zich gewonnen. Zij gebood Katrijn zich voor te bereiden op die uitzonderlijke genade Gods en geduldig te wachten. Katrijn volgde deze raad op.

In die kerstnacht werd Liedewij naar een wonderbaarlijke plek gevoerd. In aanwezigheid van de Maagd Maria, de Moeder Gods, waren daar talloze maagden samen met Liedewij bijeen. Allen waren vergezeld van een engel, die fungeerde als kamerheer. Toen het tijdstip naderde waarop Onze Lieve Heer geboren werd, zag Liedewij haar eigen borsten en die van de andere heilige maagden opzwellen door de melk. Zoals de engel meedeelde, beschikte iedereen over precies zoveel melk als Onze Lieve Vrouw had, toen Christus geboren werd, ten teken dat zij in staat waren Hem te zogen. De uitzinnige blijdschap hierom kan met geen mogelijkheid worden aanschouwd, gehoord, nagevoeld, verteld of beschreven.

Toen Katrijn Liedewij herinnerde aan haar belofte, masseerde Liedewij haar borsten en liet de weduwe zo hard mogelijk zuigen. Nadat deze niet meer dan drie teugen van die maagdelijke melk had genoten, was ze verzadigd en kon het vele dagen zonder gewoon voedsel stellen.

[p. 82]

[origineel]

Van die cypressen roede die haer die enghel brocht uuten paradijs. Capitel XXX

DEse maghet hadde eenen kempen stoppel daer si in haer nootsaken mede op plach te doene ende te sluten haer gordijn ende aen de want mede te cloppen, als^* sy enigher menschen hulpen te doene hadde. Dese roede besichde sy menich jaer tot dier tijt toe, dat Sciedam verbrande in den jare Ons Heeren MCCCC ende XXVIII. Op die selve tijt waren haer vriende ende ghebueren seer met haer begaen, want die brant naecte haren huse al^* so seere dat sij hadden ghemeent dat Liedewy met haren huse soude hebben verbrant. Ende daer om sloeghen si^* die plancken vander want^* daer sy lach, om haer daer uut te trecken, oft noot hadde gheweest, ende hinghen daer voer een cleet om haer oghen daer mede te bescudden voer dat natuerlijc licht. Maer Onse Lieve Heere verleende dat^* die brant verwonnen wert. Ende daer sloeghen sy [236Ra] die plancken weder aen^* die want, ende sonderlinghe om datse dat licht niet en mochte lijden sonder bloeden. Ende om dese becommernesse verloos sy haer stoekelkijn die sy tot dier tijt toe hadde ghebesicht.

Daer na - des nachts na Sinte Mariën Magdaleenen dach - was sy also seer beswaert van grooter hitten, dat sy anxt hadde dat sij soude hebben versmoert. Ende daer om was sij seere ghestoort in haer selven, want sij sochte haer roede, mer sij en vanter niet, ende sij en hadde niemant die die gordijn op mochte doen. Te hant so was die ynghel by haer ende troostese ende seyde haer dat sy metter hulpen Gods wel lichtelijc een ander ende beter roede soude vercrijghen. Ende corts daer nae - ontrent drie uren nae middernacht - ghevoelde sy dat die ynghel op haer borsten een ander hout leyde. Ende so sciede hy van daer. Doe nam sy dat hout ende - wanttet^* seer onneffen was ende swaer - versmaeddet sij ende seide:

- ‘Nu ben ic wel vercuyst.’

Maer sy bat her Janne, haren biechtvader, dat hij dat hout soude doen verminderen. Ende hy ghinc yerst tot enen cuper ende daer na tot^* eenen tymmerman ende dede hem dat hout scaven [236Rb] na een maniere van eender ellen.^* Ende doement scavede, vernamen sij dattet cypressen was. Doe dat Liedewy vernam,^* wert sy seer tornich ende droevich, dat sijt hadde laten minderen. Doe so vraechde her Jan, hoe dat sy dat hout ghecreghen hadde ende wat hout dattet waer. Sij antwoerde ende seide, hoe dattet die ynghel haer hadde ghegheven, maer sy en wist niet waer af dattet waer.

Daer na op Sente Cyriacus dach wart sy vanden ynghel ghevoert in dat paradijs ende hy wijsde haer binnen die yerste poort een rivier ende op die rivier een cypressen boom ende in dien boom een stede daer hy dat hout af hadde ghescoert, ende berespedese ende seyde:

- ‘Siet, hier af es dat hout dat ghy hebt versmaet.’

Doe si weder quam tot haer selven, so seide sij heer^* Janne, dat sijt van den ynghel hadde vernomen. Ende sij was droevich dat sij dat hout^* hadde laten verminderen.^*

[p. 83]

[vertaling]

30. De engel bezorgt Liedewij een tak van een cypresseboom uit het paradijs

Liedewij had een hennepstengel waarmee ze - indien nodig - de gordijnen rond haar bed opende en sloot en op de muur klopte, als zij hulp behoefde. Deze stengel gebruikte zij vele jaren, tot de grote brand van Schiedam in 1428. Haar vrienden en buren maakten zich ernstig zorgen, omdat het vuur ook Liedewijs huis bedreigde; ze vreesden dat zij met huis en al ten prooi zou vallen aan de vlammen. Ze haalden de planken uit de muur waarachter ze lag, om haar in geval van nood te kunnen wegtrekken. Om haar ogen te beschermen tegen het daglicht hing men een kleed voor het gat. Door Gods genade werd de brand echter bedwongen, en men spijkerde de planken weer op hun plaats, omdat Liedewij geen licht kon verdragen zonder te gaan bloeden. In deze consternatie raakte ze het stokje kwijt dat ze tot dan toe gebruikt had.

In de nacht op Maria Magdalena [22/23 juli] voelde ze zo'n grote hitte, dat ze bang was te stikken. Omdat ze haar stok niet kon vinden en er bovendien niemand was om de gordijnen open te schuiven, raakte ze in paniek. Meteen verscheen de engel: hij troostte haar met de woorden, dat ze met Gods hulp vast wel een andere en betere stok zou krijgen. Om een uur of drie 's nachts voelde ze dat de engel een ander stuk hout op haar borst legde. Ze nam dat in haar handen, maar omdat het ruw en zwaar was, verzuchtte ze misnoegd:

- ‘Ik ben zeker in achting gedaald!’

Toch verzocht ze heer Jan, haar biechtvader, dit stuk hout hanteerbaar te laten maken. Deze ging eerst naar een kuiper en vervolgens naar een timmerman en liet het ieder van hen bijschaven in de vorm van een meetlat. Terwijl ze daarmee bezig waren, merkten ze dat het cypressehout was. Toen Liedewij dat hoorde, werd ze boos en bedroefd, omdat ze het had laten bijwerken. Heer Jan vroeg hoe ze eraan gekomen was en waar het vandaan kwam. Liedewij antwoordde dat de engel het haar gegeven had, maar dat ze niet wist waar het vandaan kwam.

Op Cyriacusdag [8 augustus] werd ze door de engel naar het paradijs gevoerd. Hij liet haar een cypres zien die binnen de eerste poort bij een rivier stond, en wees haar de plek waar hij de taak afgebroken had. Hij sprak haar vermanend toe:

- ‘Kijk, hier komt die door jou versmade tak vandaan.’

Toen Liedewij weer tot zichzelf was gekomen, zei ze tegen heer Jan wat ze van de engel gehoord had. Ze betreurde het het stuk hout te hebben laten bijschaven.

[p. 84]

[origineel]

Afb. 20 De engel brengt Liedewij de cypressetak

Van eenen scoenen rans die si mit haer brochte uuten ewigen leven. Ca. XXXI

IN dat selve jaer van XXVIII bat sy op enen heileghen dach her Jan, haren confessoer, ende Clays, haren neve, dat si een wijl tijts uuten huse souden gaen ende laten haer alleen, want sij ghevoelde haer op die tijt^* ghescicket tot [236Va] sonderlingher graciën te ontfanghen. Doe ghinghen sij^* te samen uut, maer her Jan quam heimelijc weder ende ghinc by haer sitten in die camer, ende woude ondersoeken wat haer soude ghescien. Hier en tusschen bereyde haer Liedewy tot dier graciën tontfanghen. Ende die ynghel quam ontrent een ure na middaghe by haer ende vloech by haer betstede, mer hi en ghenaecte haer niet meer. Daer wartse seere ghestoort ende began te weenen ende vraechde hem of hy haer niet en mochte ghenaken om haer eenighe mesdaet. Die ynghel antworde ende seyde dattet niet om haer mesdaet en waer, mer om des gheens teghewordicheit^o die by haer sat. Ende aldus so sciet hi van daer. Doe was sy also droevich, dat si een wijltijts niet en wert uut haer selven ghetoghen. Doe her Jan haer hoorde weenen, so stont hi op ende seyde dat hi daer waer. Ende daer om wart sy noch droever dan oft^* een ander hadde gheweest, want sy hadde menich werf haer heymelicheit^* hem gheopenbaert, om dat hi te bat soude ghe[236Vb]looven die gracie Gods die met haer wrachte.

Daer na doe sy van dier verstoringhe ende onvrede verlicht was, wart sy vanden ynghel eerste ghevoert tot dat vaghevier ende daer sach sy - onder andere vele zielen - somighe van haren vrienden ende maghen seer groote pine lijden. Om die te verlossen ghevoelde

[p. 85]

[vertaling]

Afb. 21 Christus brengt Liedewij het askruisje (anders verteld in het Middelnederlands)

31. Liedewij brengt een mooie krans mee uit het hiernamaals

Eveneens in 1428 verzocht ze op een kerkelijke feestdag heer Jan, haar biechtvader, en haar neef Klaas haar een poosje alleen te laten, omdat ze voelde dat ze op dat moment bijzondere gunsten zou ontvangen. Ze gingen samen naar buiten, maar heer Jan kwam heimelijk terug en ging in haar kamer zitten om te zien wat er zou gebeuren. Inmiddels had Liedewij zich voorbereid om die gunsten in ontvangst te nemen. De engel vloog rond één uur in de middag tot boven haar bed, maar kwam niet dichterbij. Liedewij raakte hierdoor overstuur: ze begon te huilen en vroeg hem of hij haar soms niet kon naderen, omdat ze iets verkeerd gedaan had. De engel antwoordde dat zíj niets misdaan had, maar dat er iemand bij haar zat. Daarop liet hij haar in de steek. Liedewij was hierover zo bedroefd, dat ze een tijdlang niet werd opgeheven. Toen heer Jan haar hoorde huilen, maakte hij zijn aanwezigheid kenbaar. Omdat hij het was en niemand anders, werd ze nog verdrietiger; ze had hem herhaaldelijk haar diepste geheimen onthuld, opdat hij des te meer geloof zou hechten aan de genade Gods die in haar werkzaam was.

Toen Liedewij later weer tot rust was gekomen, werd ze eerst door de engel naar het vagevuur geleid waar ze - te midden van vele andere zielen - enkele van haar vrienden en familieleden verschrikkelijke martelingen zag ondergaan. Om hen te verlossen leed Liedewij later zelf hevige pijnen.

Vervolgens werd ze omhoog gevoerd naar de vreugden van het eeuwige leven. Ze zag de koren der profeten, martelaren, belijders en maagden. Om al wat haar zou overkomen,

[p. 86]

[origineel]

sy namaels groote pine in haren lichame.

Daer na wert sy voert^* op ghetoghen om te bescouwen die vroechde des ewighe levens, ende sach die cooren der propheten ende martelaren, der confessoeren ende maechden. Ende die sterctense met troosteliken worden om te lijden verduldelijc al dat haer toe comen mochte ende seiden:

- ‘Wat sciltet nu den ghenen die hier sijn, dat si inde weerelt vele onghemacs hebben gheleden?’

Doe quam Onse Lieve Vrouwe Maria tot haer met grooter claerheit ende vraechde^* haer vriendelijke ende seide:

- ‘Waer om, lieve dochter, so sy dy hier aldus ghecomen met blooten hoofde?’

Doe antworde Liedewy ende seyde:

- ‘Och, Lieve Moeder Gods, dit es mijns Heeren^o wille. Ende aldus heeft mi mijn behoeder hier ghebrocht.’ [237Ra]

Onder ander vriendelike worden die Onse Lieve Vrouwe met haer hadde, doe sij weder toten lichame soude comen, seyde Onse Lieve Vrouwe tot haer:

- ‘Dochter, hebdy verduldichlijc in dinen lijden, want het sal dy grootelijc gheloont werden in dat ewighe leven.’

Ende Onse Lieve Vrouwe seyde tot haer:

- ‘Wildy niet een ranse hebben op u hooft?’

Doe antworde Liedewy ende seyde:

- ‘Ic en mach hier gheenen wille hebben.’

Doe so sach si op haren ynghel ende die ynghel consenteerde dat sy een rans hebben^* soude, om dat sij haer selven al gheheel over gaf. Ende doe sette Onse Lieve Vrouwe enen scoonen rans op haer hooft ende seyde:

- ‘Ontfanc desen ranse op dijn hooft die niet dan seven uren en sel wesen op die eerde, ende gheefse dinen biechtvader in sijn hant, ende segghet hem dat hi gheloovech sy der graciën Gods, ende dat hi^* dien ranse sette op Mijns beelden hooft in die kerke.’

Hier na quam Liedewy tot haer selven ende lovede ende dancte grootelijc Onsen Lieven Heere van dier graciën die sy hadde ontfanghen. Ende daer na [237Rb] stac sy haer hant uut op haer hooft onversienlic ende haelde daer af dien ranse van bloemen^* ende dachte dattet mede lichamelic was ghesciet in haer dat in die bovennatuerlike scouwinghe van Onser Liever Vrouwen was ghedaen. Dese ranse was ghelu^* ende ghecroket ende wel rickende. Ende sy hyelten by haer meer dan ses uren lanc.

Ende doe liet sy tot haer comen her Jan, haren biechtvader, ende seyde tot hem:

- ‘Ic hebbe gheweest tot eenre grooter hoochtijt ende feesten ende Onse Lieve Vrouwe heeft my desen ranse^* ghegheven, dat ick en ter eerden soude bringhen ende niet dan seven^* uren op eerderijke en soude wesen. Ende si heeft my bevolen dat ic u^* soude segghen dat ghy gheloevich sout wesen der graciën Gods.’

Doe gaf sy hem den ranse ende si hiet hem dat hi in die kerke soude gaen ende setten die ranse op Onser Liever Vrouwen hooft ende wijsde hem opt grote choer^o een leeder daer hi mede soude climmen tot dat beelde. Met desen teecken ghinc her Jan tot desen coster ende die coster ontsloot hem^* die kercke. Ende hi nam die leeder ende droechse tot dier stede daer dat beelde stont. Ende doe hy began op te climmen, so vraechde hem die coster wat hy daer woude doen [237Va]. Doe antworde her Jan weder ende seyde:

- ‘Op dees tijt en moechdijs niet weten, maer God maecht gheven, dat ghijt namaels mocht weten ende vernemen.’

[p. 87]

[vertaling]

lijdzaam te dragen, sterkten zij haar met troostrijke woorden:

- ‘Wat geven degenen die hier zijn, er nu nog om dat ze veel ongemak op aarde hebben ondervonden?’

Omgeven door een helder licht kwam Onze Lieve Vrouw naar haar toe en vroeg haar vriendelijk:

- ‘Waarom, lieve dochter, ben je hier blootshoofds gekomen?’

- ‘Ach, lieve Moeder Gods, zo wil mijn Heer het, en daarom heeft mijn beschermer mij zo hierheen gebracht,’ antwoordde Liedewij. Voor zij weer tot haar lichaam terugkeerde, zei de Heilige Maagd onder andere tegen haar:

- ‘Dochter, onderga je ellende lijdzaam, want je zult daar rijkelijk voor beloond worden in het eeuwige leven.’

Daarna vervolgde Maria:

- ‘Wil je niet een krans op je hoofd hebben?’

Liedewij antwoordde:

- ‘Hier heb ik niets te willen.’

Ze keek de engel aan, en omdat ze zich volledig overgaf, vond die het goed dat ze een krans kreeg. Onze Lieve Vrouw zette toen een mooie krans op haar hoofd met de woorden:

- ‘Ontvang deze krans die niet langer dan zeven uur op aarde zal zijn. Stel hem je biechtvader ter hand, zeg hem te geloven in de genade Gods en laat hem de krans op het hoofd van mijn beeld in de kerk plaatsen.’

Hierna kwam Liedewij weer tot zichzelf en dankte Onze Lieve Heer ten zeerste voor Zijn gunsten. Meteen bracht ze haar hand naar haar hoofd en haalde de bloemenkrans eraf. Ze realiseerde zich dat hetgeen haar in de bovennatuurlijke aanschouwing van Onze Lieve Vrouw was overkomen, ook daadwerkelijk geschied was. De gele, welgevormde krans rook zalig. Ze hield hem ruim zes uur bij zich.

Pas toen liet ze heer Jan, haar biechtvader, komen:

- ‘Ik ben aanwezig geweest bij een hemels feest waarop Onze Lieve Vrouw mij deze krans heeft gegeven. Die moest ik mee naar de aarde nemen; daar zou hij niet langer dan zeven uur bestaan. Ze heeft mij opgedragen u te zeggen dat u geloof dient te hechten aan de genadegaven Gods.’

Ze overhandigde hem de krans en beval hem die in de kerk op het hoofd van het Mariabeeld te plaatsen; ze wees hem erop dat op het hoogkoor een ladder stond; daarmee zou hij het beeld kunnen bereiken. Met dit wonderteken ging heer Jan naar de kerk die de koster voor hem opende. De pastoor pakte de ladder en droeg hem naar het beeld. Zodra hij erop klom, vroeg de koster wat hij van plan was.

- ‘Nu mag je dat nog niet weten, maar God moge het vergunnen dat je het ooit verneemt,’ antwoordde heer Jan. Hij zette de krans op het hoofd van het beeld, bracht de ladder terug en prevelde zijn gebed. Maar vóór hij de kerk had verlaten, bracht de engel de krans

[p. 88]

[origineel]

Doe her Jan den ranse op des beelden hooft hadde gheset ende doe hi die leeder weder op die stede hadde gheset ende sijn ghebet ghesproken hadde eer hy uut der kerken was ghecomen, so wert desen ranse vanden ynghel weder ghebracht daer sy haer ghegheven was. Ende dat wert Liedewy gheopenbaert ende sy seydet voert Katrijnen, die voerseide weduwe.

Dit vysioen hadde sy doemen screef MCCCC ende XXVIII, des nachts doe die octave van Sinte Martijns dach aen quam. Int selve jaer op Sinte Nyclaus avont sach sy int paradijs een scoon palm boom ende die telgheren scenen also scoon ende claer oft cristael hadde gheweest.^*

Hoe dat si op een asschel woendach vanden enghel ontfinc heilige assche. Capitel XXXII

OPten aschwoensdach^* plach dese heileghe maghet na die^* maniere vander heilegher kerken te ontfanghen die heileghe asschen van her Jan haers biechtvaders^o handen die hij te voren plach uut der kerken te halen.

Op enen tijt opten voerscreven woensdach vraechde haer [237Vb] her Jan of hy haer woude bringhen die heileghe asschen. Sij antworde ende seyde:

- ‘Het mach goet wesen dat ghi wat bringhet, mer die Heere hevet my versien met heileghen asschen.’

Ende sy openbaerde hem dat die inghel daer hadde gheweest ende hadde haer met heilighen asschen gheteekent. Ende op dat hijt te bat gheloeven soude, nam si sinen vingher ende leyd se op haer voerhooft dat hij die asschen soude tasten ende verhenghede dat hi sijn voerhooft op haer voerhooft soude legghen, ende^* also deelachtich worden in die gracie Gods die sy daer mede hadde ontfaen.

Afb. 22 De engel toont Liedewij dat haar kroon bijna voltooid is

[p. 89]

[vertaling]

terug naar de plaats waar hij haar gegeven was. Dat werd Liedewij geopenbaard die het daarop vertelde aan de eerder genoemde weduwe Katrijn. Dit visioen had zij in 1428 in de nacht voor het octaaf van Sint-Maarten [18/19 november]. Op Sint-Nicolaasavond [5 december] van hetzelfde jaar zag zij in het paradijs een schitterende palmboom waarvan de takken mooi en helder schenen, alsof ze van kristal waren.

32. Liedewij ontvangt op aswoensdag een askruisje van de engel

Op aswoensdag ontving deze maagd het gebruikelijke askruisje gewoonlijk uit handen van heer Jan, haar biechtvader, die de gewijde as uit de kerk meenam.

Toen de pastoor op zekere aswoensdag aanbood haar weer de gewijde as te komen brengen, zei ze:

- ‘Het is fijn dat u dit aanbiedt, maar Onze Lieve Heer heeft me al voorzien van heilige as.’

Daarop vertelde ze hem dat de engel haar een askruisje gegeven had. Om de pastoor dit te doen geloven legde ze zijn wijsvinger op haar voorhoofd, zodat hij de as kon voelen; bovendien stond ze hem toe zijn voorhoofd tegen het hare te drukken, opdat hij op die manier zou delen in de genade Gods die haar te beurt was gevallen.

Afb. 23 Liedewij op haar sterfbed

[p. 90]

[origineel]

Van haeren aelmissen ende der heiliger vroechden in dat aertsche paradijs. Capitel XXXIII

DIe aelmoessen die dese heileghe maghet plach te ontfanghen, gaf sij voert also mildelijc den armen, so dat sy dat^* met vlieghender herten sceen te doen. Al wat sij hebben mochte dat plach sij te synden, als broot ende vleesch ende case ende ghebraden visch ende bier met eender cannen die haer moeder haer ghelaten hadde. Ende als si dat hadde ghesonden, so plach si Onsen Heere^* devotelijc te bidden ende te danc[238Ra]ken dat Hi haer wat hadde verleent toter armer behoef. Ende als sy ghevoert wort in dat paradijs, so sach^* sy menichwerven^* bereyden ende^* setten costelike tafelen ende decken^* met costeliken laken, ende dan haer aelmoessen op die tafel^* setten recht of sy vanden hemel neder hadden ghecomen ende niet verminderen, mer vermeerderen. Dat bier dat si in steenen cannen of in eerden cannen plach te synden^* den armen, dat sach si daer in cristalen cannen voert setten metten ghebraden vischen die si over Peternellen, haer nichte, ziele binnen drie of vier jaren hadde^* ghegheven. Dit sach si ontrent drie of vier jaer voer haer doot.

Sy sach mede hoe die heileghen die daer waren, als een sconincs ghesinne van hemelrijc statelijc quamen ghegaen tot dier tafelen, of sij daer souden hebben gheten, ende ghinghen daer aen sitten - versceeden een yeghelijc nae sinen staet - te samen als priesteren ende voert die andere nae haren staet. By wijlen sach sy haer selven by die heileghen staen dienen, bi wijlen daer bi sitten ende mede eten ende^* drincken, ende die heylighen [238Rb] onsprekelike verblijden om die minne die si hem hadde^* bewijst. Als sij op die tafel niet en sach van haren aelmoessen, so was sij seere bescaemt, recht of een yeghelijc sijn provende toe hadde ghebrocht ende si niet. Ende daer by alsi weder quam tot haer selven, so plach sy om^* haerder aelmoessen glorie^* te verblijden die sij daer hadde ghesien.^* Ende om te verwinnen die scaemte die sy daer hadde gheleden, so plach sij alle daghe meer aelmoessen te gheven.

By wilen plach haer^* die inghel in een heimelike stede haer gherechten van spisen ende van drancke te scynken. Sy plach te segghen dat die pitancie daer sy alle mede ghesadet worden, dat ware onsprekelijke ende dat waer een hemelsche ende godlijc licht daer sij of worden ghesaedt, een yeghelijc nae sinen staet.

Sij seide dattet aertsche paradijs drie poorten heeft ende dat binnen die twee porten wel pleghen te comen die somighe die nochtan weder om keerden. Maer binnen die derde en mochte nyement weder om keeren. Die daer in waren of quamen, moesten daer in bliven. In dese derde poorte was sy eens ghecomen, maer [238Va] haer ouder^* vader Jan Pieters sone stietse daer weder uut. Ende dat namse seer swaerlijc, want sy hadde ghehoept dat hijse daer in soude hebben ghelaten. Mer hy troostese vriendelijc ende seyde dat haer tijt noch niet en was ghecomen, dat si daer in soude gaen ende bliven. Maer si moeste noch meer vruchten doen met helpeliken ghebeden ende lijden voer den ghenen die noch in pinen waren die hemselven niet en mochten helpen.

Op^* der heiligher hoechtijden wart sy meer op ghetoghen dan op anderen hoeghetijden tot die bescouwinghen der gloriën menigherande heileghen, als martelaren of maechden of andere heilighen. By wilen als si was in dat aertsche paradijs, sach sy Sente Augustijn,

[p. 91]

[vertaling]

33. Over de aalmoezen die Liedewij gaf en over de vreugden der heiligen in het aardse paradijs

De aalmoezen die Liedewij ontving, schonk ze gul aan de armen; het leek of zij het zonder nadenken deed. Alles wat ze bezat, gaf ze weg: brood, vlees, kaas, gebakken vis, bier en zelfs een kan die haar moeder haar had nagelaten. Zodra ze die dingen had weggegeven, bad ze devoot tot Onze Lieve Heer en dankte Hem voor Zijn giften die via haar naar de behoeftigen gingen. Wanneer ze naar het paradijs gevoerd werd, zag ze dikwijls dat tafels opgezet en met kostbaar laken gedekt werden; daarop werden al haar aalmoezen uitgestald, net alsof ze rechtstreeks uit de hemel kwamen, en de hoeveelheid ervan nam niet af, maar toe. Het bier dat ze altijd in stenen of aarden kruiken naar de armen zond, werd daar geserveerd in kristallen karaffen samen met de gebakken vis die zij voor het zieleheil van haar nicht Pieternel gedurende drie of vier jaar had weggegeven. Dit schouwde zij drie à vier jaar voor haar dood.

Zij zag ook hoe de heiligen als een koninklijke, hemelse hofhouding statig gingen aanzitten voor de maaltijd, elk naar zijn eigen rang of stand net als priesters. Nu eens zag ze zichzelf de heiligen bedienen, dan weer zag ze zichzelf ook aanzitten en eten en drinken, terwijl de heiligen zich onuitsprekelijk verblijdden in de liefde die zij hun betoond had. Als zij geen van haar aalmoezen op tafel zag staan, schaamde ze zich diep. Het was dan alsof iedereen zijn offeranden had gebracht, behalve zij. Zodra ze tot zichzelf gekomen was, verheugde ze zich over de eer die haar vanwege haar aalmoezen ten deel was gevallen. Om de door haar gevoelde schaamte goed te maken gaf ze dagelijks nog meer aalmoezen.

Soms gaf de engel haar op een geheime plaats spijzen en drank. Zij zei steeds dat deze lekkernij die hen allen voedde, onbeschrijflijk was; het was een hemels en goddelijk licht dat hen verzadigde, een ieder naar zijn eigen rang of stand.

Zij beweerde dat het aardse paradijs drie poorten telt. Door twee daarvan kunnen sommige zielen komen en gaan. Maar de derde bood niemand een weg terug: wie daardoor was getreden, moest er blijven. Eens was ze bij deze derde poort aangeland, maar haar grootvader Jan Peterszoon duwde haar terug. Dat viel haar zwaar, want ze had gehoopt dat hij haar binnen zou hebben gelaten. Hij troostte haar echter vriendelijk: haar tijd was nog niet gekomen om binnen te treden. Ze moest nog meer bidden en lijden ten behoeve van diegenen die in het vagevuur verbleven, maar zelf niets konden doen.

Op kerkelijke hoogtijdagen werd zij vaker dan op gewone feestdagen meegevoerd om vele heiligen - martelaren, maagden en anderen - in al hun glorie te schouwen. Zo'n drie or vier jaar voor haar dood zag zij soms de heilige Augustinus, Hieronymus, Gregorius,

[p. 92]

[origineel]

Sinte Jheronimum,^o Gregorium ende Ambrosium ende Francyscum ende ander menighe heylighen uut der hemelscher gloriën als van een heimelijc palays neder dalen tot haer te spreken ontrent drie of vier jaer voer haer doot. Op die hoochtijt van Sente Pauwels Bekeeringhen sach si den selven apostel in onsprekeliker gloriën, ghecleet met alte costelijken mantel die ghewrocht [238Vb] was met alte costeliken ghesteynten ende met goude, ende die sceen te wesen also stijf, datmen hem niet en mochte vouden van grooter stijften.^*

Van die steen die si een wiltijts voer haer doot tot haer doot toe leet. Ca. XXXIIII

HIer na doemen screef MCCCC ende XXXIII - omtrent die hoochtijt van Onser Liever Vrouwen Lichtmesse - ghecreech sij in haer lijf een steen ontrent also groot als een duven ey. Daer so wert si also seere af ghequelt, dat sy by wilen in eenre uren twee of drie reysen lach als doot, dat si niet en mochte spreken; also dat si plach te segghen, dat si daer af soude sterven. Die pine die si leet vanden steene die was^* also groot, dat si met grooter knersinghe van haren tanden qualiken mochte lijden sonder onverduldilike worde. Ende als si over was, soe^* en mochte sij niet wel spreken. Op die tijt so plach si also selden^* die godlike gracie te ontfanghen, dat sij her Jan Wouters soen, haren biechtvader, al weenende plach te segghen, dat Onse Lieve Heere haer vergheten^* hadde.

Van heer Jan haers bichtvaders ende Boudewijns haren neven cortsen. Capitel XXXV

DEse heyleghe maghet hadde een neefkijn dat haers broeders sone was, gheheeten Boudijn, van XII jaren die haer plach te dienen daghelijx ende sach menichwerf [239Ra] vele wonders van haer. Ende om dattet te bat soude ghedincken der dinghen die by haer ghescieden, so verwerf sij den kinde een siecte in deser manieren. Dat kint hadde een kannekijn ende ontrent die hoochtijt van Onser Vrouwen Gheboerte hiet Liedewy dat kint dat kannekijn half vol dunne biers doen ende hiet hem, dat hijt des avonts by haer betstede soude setten. Ende dat wert also ghedaen. Des anderen daechs vroech hiet si dat kint dat kannekijn weder nemen ende hiet hem drincken. Doe nam dat kint die kanne ende woude drincken ende vant daer in eenderhande dranc als van caneel ende van anderen welriekende crude ghemaect. Ende doet daer af wel hadde ghedronken, te hants opten selven dach begant te quelen van den corts omtrent Sinte Martijns daghe na Alder Heilighen dach inden jare van XXXII.^o Ende vele andere menschen dronken van dien selven drancke, maer si en worden daer af niet siec. In dese selve kanne wert menigherande nat ghegoten een weke lanc ende al hadden sy smaec als den eersten dranc, mer nyement en wert daer af siec. [239Rb]

Doe dat kint verlost was van die corts, soe wert her Jan Wouters soen siec van die quarteyn. Ende die plach hy te lijden des selve daghes als Liedewy haer corts hadde. Op dese selve tijt woende met haer her Jan Wouters soens^o suster, gheheeten Celye. Ende die vraechde Liedewy hoe langhe dat haer broeder den corts hebben soude. Doe

[p. 93]

[vertaling]

Ambrosius, Franciscus en anderen uit de hemelse zaligheid als vanuit hun geliefd paleis neerdalen in het aardse paradijs om met haar te spreken. Op de Bekering van de Heilige Paulus [25 januari] zag ze de apostel zelf in onuitsprekelijke heerlijkheid: hij was gekleed in een prachtige mantel die rijkelijk afgezet was met kostbare edelstenen en gouddraad, en die daarvan zo stijf stond dat men hem onmogelijk kon opvouwen.

34. Over de steen die Liedewij in de laatste maanden voor haar dood veel pijn bezorgde

Rond Maria-Lichtmis [2 februari] van het jaar 1433 ontstond in haar lichaam een steen ter grootte van een duiveëi. Daar had ze zo'n last van, dat ze soms twee of drie keer per uur levenloos op bed lag en niet kon praten. Ze meende dan ook dat ze daaraan zou sterven. De pijn was zo hevig dat zij die knarsetandend maar net kon verdragen zonder een wanklank te laten horen. Als een dergelijke pijnscheut voorbij was, kon ze nauwelijks spreken. In die tijd werd ze zelden de goddelijke genade deelachtig. Daarom vertelde zij heer Jan Wouterszoon, haar biechtvader, huilend dat Onze Lieve Heer haar vergeten was.

35. Over de koortsaanvallen van heer Jan, Liedewijs biechtvader, en die van haar neefje Boudewijn

De maagd had een neefje, Boudewijn geheten. Hij was de zoon van haar broer en was twaalf jaar oud. Dit kind verzorgde haar dagelijks en was vaak getuige van de wonderen die haar ten deel vielen. Om hem beter in te prenten wat er zich rond haar afspeelde, zorgde zij ervoor dat de jongen ziek werd. Omstreeks Maria-Geboorte [8 september] moest hij 's avonds een half kannetje dunbier bij haar bed zetten. De volgende ochtend liet zij het kind uit dit kannetje drinken. Toen hij het kannetje aan zijn mond zette, merkte hij dat er een drank in zat die bereid leek te zijn van kaneel en andere krachtig geurende kruiden. Nadat hij zich daaraan te goed had gedaan, kreeg hij nog dezelfde dag hoge koorts. Dit voorval geschiedde rond Sint-Maarten [11 november] van het jaar 1432. Ook andere mensen dronken hiervan, maar zij werden niet ziek. In deze kan werden een week lang allerlei dranken gedaan, maar alles smaakte hetzelfde als de eerste drank en niemand werd er beroerd van.

Zodra het kind koortsvrij was, werd heer Jan Wouterszoon geveld door de derdendaagse koorts. Hij had op dezelfde dagen als Liedewij koorts. In die tijd woonde de zuster van heer Jan Wouterszoon, Ciel genaamd, bij Liedewij in huis. Op haar vraag hoe lang haar broers ziekte zou duren, antwoordde Liedewij:

[p. 94]

[origineel]

antworde Liedewy ende seyde:

- ‘Tot groot vastelavont toe.’

Ende dat ghesciede also, want hy wert op die tijt ghesont ende vri van die corts.

Van die godlike soeticheit die een prior bi haer voelde; van die prophecie haerre doot. Ca. XXXVI

DEse heileghe maghet wist haer doot te voren langhen tijt, alst menich mensche aen haren woerden wel hadden vernomen. Want in dat selve jaer van XXXIII des saterdaechs voer Quinquagesima, op Sinte Peeters avont, quam tot haer een prioor om somighe saken die si te samen hadden, te vercallen. Des anderen daghes - dat was des sondaechs - doen riet her Jan, haer confessoer, den prioer dat hy in^* haer camer soude gaen, woude hy enighe sonderlinghe^o gracie van haer vernemen. Doe die prioor in die camer quam, ghevoelde hy seer sueten roke die sy met haer [239Va] hadde ghebracht van den hemelschen pryeel, recht of daer welriekende crude by haer in die camer hadden^o gheweest. Doe sy metten prior hadde ghesproken van die saken daer hy om ghecomen was, bat si hem dat hi om die selve saken weder comen soude ende voer haer bidden, waert dat sake dat hi haer dan niet en vonde. Uut welken woerde mach men verstaen, dat sy dat seyde van harer doot.

Onder menegherande dinghen die dese heileghe maghet in dat eertsche paradijs plach te siene somighe jaren, sach si voer haer doot twee of drie reysen des jaers een roosboem die eerst so cleyn was, maer^* in voergaende tijden wies hy altoes wijder ende hoogher op wert. Ende daer plach si onder te rusten. Van desen boem seyde haer die ynghel dat hy haer bereyt waer van Onsen Lieven Heere ende dat si niet eer en soude^* sterven dan als die boem waer volwassen ende al sijn rosen rijp ende op gheloken waren. Dit vernam van Liedewy her Jan Wouters soen, haer biechtvader, ende die weduwe Katrijn menich werf ende vraechden^o Liedewy of die boem noch niet en was volwassen. Ende si antwor[239Vb]de ghemeenlijc, dat dien boem noch vele ghebrac. Maer ontrent vier maende voer haer doot seide sy dat haer dochte, dat hy volwassen waer ende die rosen al rijp ende op gheloken waren. Ende daer om hoepte si dat sij^* in dit leven niet langhe wesen en soude. Ende dat ghesciede also als si seide.

Van die gracie die si hadde opten heiligen paesnacht ende vander^o prophecie haerre doot. Ca. XXXVII

DAer na opten heileghen paesnacht ontrent^o vier uren quam her Jan Wouters soen in haer camer ende van haren^* worden ende vanden roke van haren handen vernam hy dat sij versocht hadde gheweest vanden heileghen ynghel. Want hij ghevoelde also grooten soeten roke by haer als of si ghesalvet hadde gheweest met menigherande costelike cruden. Doe antworde sy ende seide dat sy die gracie hadde ontfanghen van^* Onsen Lieven Heere, maer haer nakede groote pine die sij in die heileghe daghen lijden soude. Sy seyde mede dat sij opten heilighen^* nacht opten hemel hadde hooren^* singhen alleluya.^* Ende si hoepte

[p. 95]

[vertaling]

- ‘Tot aan vastenavond.’

En dat klopte: op de genoemde dag [3 maart] week de koorts en werd hij beter.

36. Over de goddelijke, zoete geur die een prior in Liedewijs nabijheid waarnam, en over een ander voorteken van haar dood

Veel mensen hadden uit de woorden van de maagd opgemaakt dat zij lang van te voren wist wanneer ze zou sterven. Op de avond vóór Sint-Petrus-Stoel [21 februari] die in 1433 op zaterdag viel, kwam een prior naar haar toe om een aantal zaken te bespreken die hen beiden aangingen. De dag daarop maande heer Jan, haar biechtvader, deze prior haar te bezoeken, als hij tenminste nog iets wilde weten over de bijzondere genade die haar ten deel viel. Bij het betreden van haar kamer nam de prior de zeer zoete geur waar die zij met zich mee had genomen uit de hemelse tuin. Het was alsof er welriekende kruiden in de kamer waren. Na hun gesprek vroeg Liedewij hem deze zaken nogmaals met haar te komen bespreken. Mocht hij haar dan niet meer in leven aantreffen, dan moest hij voor haar zieleheil bidden. Hieruit valt op te maken, dat zij over haar dood sprak.

Onder de vele dingen die deze maagd twee à drie jaar voor haar dood in het aardse paradijs zag, was ook een rozeboom. Aanvankelijk was die klein, maar - naarmate de tijd verstreek - werd hij steeds groter. Daaronder legde zij zich altijd te ruste. De engel deelde haar mee dat Onze Lieve Heer deze rozeboom voor haar geplant had: ze zou niet sterven, vóórdat de boom volgroeid was en alle rozen ontloken waren. Tegen Jan Wouterszoon, haar biechtvader, en de weduwe Katrijn had Liedewij dit meermalen verteld. Steeds vroegen ze haar of de boom nog niet volgroeid was, en steevast antwoordde ze dat dat nog lang niet het geval was. Maar ongeveer vier maanden voor haar overlijden meende ze dat de boom tot volle wasdom gekomen was. Daarom hoopte ze dat ze niet lang meer op aarde zou blijven. Wat ze had voorzegd, kwam uit.

37. Nog een voorspelling van Liedewijs dood: de genade die haar in de paasnacht deelachtig werd

In de paasnacht van 1433 [11/12 april] kwam Jan Wouterszoon rond vier uur haar kamer binnen. Uit haar woorden en de geur die van haar handen kwam, maakte hij meteen op dat zij bezoek had gehad van de engel. Er hing zo'n zoete geur om haar heen dat het leek alsof ze ingewreven was met kostbare kruiden. Ze vertelde hem dat ze weliswaar Gods genade had ontvangen, maar gedurende de paasdagen veel pijn zou hebben. Verder zei ze dat ze die nacht aan het firmament het alleluja had horen zingen; ze hoopte dat zijzelf spoedig het alleluja in blijdschap zou kunnen meezingen met de hemelbewoners, en dat ze verlost zou worden uit haar lijden zodra de paasdagen voorbij waren. Hieruit is af te

[p. 96]

[origineel]

dat si metten hemelschen borghers corts dat selve alleluya met grooter vroechden [240Ra] soude singhen, ende dat sy verlicht soude wesen van harer pinen als die heilighe daghen waren gheleden. Uut desen worden mach men merken dat si dat seide van haerer doot, al^* en noemde si die doot niet. Nochtan seyde sy opten heilighen paesdach ende des maendaechs ende des dijsendaechs dat die pine die sy leet, niet langhe en soude dueren, alst oec ghesciede.

Van haer doot. Capitel XXXVIII

DEs dijsendaghes - des morghens vroech - bat sy heer Jan voerseyt dat hy noch anders nyement die haer lief hadden, van allen dien daghe en souden tot haer comen. Ende dat wort also ghedaen, uutghenomen Boudewijn, haer neefkijn, die haer alden dach diende. Ende van der sevender uren des morghens tot ontrent die vierde ure na middach loesde sy ontrent XX reysen veel vulnissen die groen was. Ende Boudijn,^o haer neefkin, ontfinc dat in een test ende droecht uut. Her Jan plach te segghen dat hijse vier of vijf jaer^* voer haer doot hoorde^* bidden Onsen Lieven Heere, dat gheen menschen en souden weten van haren sterven ende dat Hy haer siecte [240Rb] soude vermeerderen ende haer leven corten ende haer doot scier ten eynde soude bringhen. Ende dat ghesciede also. Want opten voerseyden dijsendach na middaghe, doe al haer^* huysghesinde van haer was, so leet sy also groote pine van dat losen, dat sij Boudewijn, haer neefkijn, met swaren carmen ende suchten toe sprac ende seyde:

- ‘Och, lieve kint, oft her Jan wiste hoe dat ic ben verswaert.’

Doe was dat kint seere verstoert ende vraechde haer of hy her Jan wilde halen tot haer. Ende te hants begonste sy weder te losen ende doe leet sy also groote pine ende last in haer kele, want sy en conste die vulnisse niet^* over gheven,^o also dat si began te rotelen of sy soude hebben versmoert.^* Doe dat kint dit sach, so liept te hant ende boetscapet her Jan ende den anderen die by hem waren. Ende sy quamen al weenende aen gheloopen ende vondense in haer uterste. Doe nam her Jan haer hant in sijn hant ende begheerde dat sij hem een teeken soude doen, of sij gheolijt woude wesen, of dat si noch leefde. Maer want sy hem gheen teeken en dede, noch niet en antworde, so ontstac hy een lanteerne ende besochte van achter haer hooft of sy gheleeft hadde, want hy meende dat si noch leefde. Ende daer [240Va] om en soude sij dat licht der kersen niet hebben moghen sien. Ende te hant so vant hijse doot. Van haer leste spreken tot haerer doot toe en soude men nau twee of drie ‘Miserere mei, Deus’ ghelesen hebben. Sy starf int jaer Ons Heeren MCCCC ende XXXIII opten XIIII dach in april des dijsendaechs naden heileghen paesdach, doe sy XXXVIII^* jaer gheleghen hadde in harer siecten ende meer dan twee maende, doe sy out was drie ende vichtich jaer, in dat beghin van haren vierenvijftichsten jare.

[p. 97]

leiden dat zij op haar dood doelde, ook al zei ze het niet met zoveel woorden. Zowel op paaszondag als op de maandag en de dinsdag daarna vertelde ze evenwel dat de pijn die zij leed, niet lang meer zou duren. En aldus geschiedde.

38. Liedewijs dood

[vertaling]

In de vroege ochtenduren van de dinsdag na Pasen [14 april] zei ze de genoemde heer Jan dat hij noch iemand anders die haar liefhad, die dag naar haar toe kon komen. Niemand deed dat dan ook, behalve haar neefje Boudewijn dat haar de hele dag verzorgde. Van zeven uur 's ochtends tot ongeveer vier uur 's middags gaf zij zo'n twintig keer groen slijm op. Boudewijn ving dit op in een pot en bracht het weg. Heer Jan vertelde wel eens dat hij haar vier of vijf jaar vóór haar dood Onze Lieve Heer had horen bidden, dat niemand van haar naderende dood op de hoogte zou zijn, en dat Hij haar ziektes zou doen toenemen, zodat de dood haar leven snel zou beëindigen. En zo geschiedde. Immers, in de middag van deze dinsdag, terwijl geen van haar huisgenoten aanwezig was, had ze zo'n hevige pijn van het braken, dat zij Boudewijn kermend en zuchtend toefluisterde:

- ‘Och, lieve kind, als heer Jan toch eens wist hoe ellendig ik me voel.’

Verward vroeg het kind of hij heer Jan moest roepen. Onmiddellijk begon zij te kokhalzen; haar keel raakte dusdanig geïrriteerd en gezwollen, dat ze begon te rochelen omdat ze het slijm niet kwijt kon: het leek alsof ze stikte. Zodra het kind dit zag, ging het meteen heer Jan en alle anderen inlichten. Zij kwamen huilend toelopen en troffen haar in haar stervensuur aan. Heer Jan nam haar hand in de zijne en vroeg haar met een teken te kennen te geven of ze het Heilig Oliesel wilde ontvangen. Omdat zij in het geheel niet reageerde, stak hij een lantaarn aan. Omdat hij meende dat ze nog in leven was en wist dat ze geen kaarslicht kon verdragen, ging hij achter haar staan om te kijken of ze inderdaad nog leefde. Direct moest hij vaststellen dat ze overleden was. In de tijdsspanne tussen haar laatste woorden en haar dood had men ternauwernood twee of drie keer het Miserere mei Deus [Heb medelijden met mij, God; Psalm 50:1] kunnen bidden. Zij stierf op dinsdag 14 april 1433, nadat ze 38 jaar en ruim twee maanden bedlegerig geweest was. Ze werd 53 jaar.

[p. 98]

[origineel]

Hoe haer armen waeren gevonden nae haerre doot.^o Capitel XXXIX

DOe dese heileghe maghet doot was, soe worden wonderlike dinghen by haer ghevonden, als voergheseit es. Want haren rechten arm was becant af ghelosset van haerder^* scouder ende also doot, dat sy en niet en^* mochte roeren. Daer na quam tot Sciedam een meester ende die verwandelde haer dat onghemac dat sy hadde in die vergaderinghe aen haer scouder om een ander seer dat sy ontfinc tusschen den elleboghe ende die hant vanden selven rechten arme, also dat si een wijltijts dien arm roeren mochte, mer met also grooten arbeyde haren luchteren arm, dattet haer verdrietelijc was. Sy plach nochtan te segghen dat [240Vb] sy hoepte, dat sij noch voer haer doot met beyden uutgherecten armen Onsen Lieven Heere dancken ende loven soude.^o Ende dat sceen nae haerer doot dat sijt voer hare doot hadde ghedaen. Want doe sij doot was, worden beyde haer armen bicante met toe gheloken handen ende vingheren by haren borsten ghevonden: die rechte hant aen die rechte side van haren borsten ende die slincken arme met haerer hant aen die slincke side van haerer borst. Ende beyde handen ende vingheren waren een luttel in waerts ghecrompen.

Van haer lesten haren bant. Capitel XL

ALst voerseit^o es in dat IX capittel, dese heileghe maghet hadde ontrent XXX jaren voer hare doot altoes een haren bant om haer lijf, den enen naden anderen. Den^* lesten hadde haer ghecocht her Jan voerseyt, ende sy hadden ontrent drie^* jaer lanc om haer lijf tot haerer doot toe. Ende doe sy doot was ende mense cleeden soude te begraven, doe vant die selve heer Jan den selven bant ligghen by haer scouderen ende ghelosset van haer lijf, mer al gheheel in sinen knopen.

Hoe dat dese maghet gecleet was. Capitel XLI

SI hadde langhe voer haer^* doot her Jan voerseyt ghe[241Ra]beden dat hi te hants na haer doot haer lichaem soude laten cleeden ende begraven na die maniere die sy hem hadde bewijst.^* Dit hadde heer Jan gheerne ghedaen, maer die heeren vander stede gheboden hem ende den ghenen die met hem woenden, op haer lijf ende goet, dat sij dat lichaem souden laten legghen ende dat niet roeren van dier stede. Ende aldus^* bleef dat lichaem legghende tot des woensdaechs toe des morghens. Ende doe wert dat lichaem ghecleet ende in een houten kist gheleyt. Ende op die selve stede daer sy gheleghen hadde, weder gheset. Ende sy es ghecleet als die susteren vander Derder^* Ordenen in een wollen roc ende ghegort met een haeren bant die si plach te besighen aen haer lijf die wile dat si levede. Ende sy heeft op haer hooft een francijnen hoet daer op staen ghescreven die gloriose namen Jhesus ende Maria ende vele herten ghemaelt die doer scoten sijn met stralen. Ende onder haer hooft gheleyt een sacskijn met bloedeghen tranen die sij^* plach rosen te noemen^* ende plach die te screyen als sy niet meer natuerlike watertranen screyen en mochte.^* [241Rb]

[p. 99]

[vertaling]

39. De positie van Liedewijs armen na haar overlijden

Na het heengaan van de maagd werden er wonderbaarlijke dingen rond haar lichaam aangetroffen. Hiervóór is er al op gewezen dat haar rechterarm levenloos en bijna van haar schouder los was; ze kon die in elk geval niet verroeren. Later was er weliswaar in Schiedam een chirurgijn in geslaagd de pijn van het schoudergewricht naar de onderarm te verplaatsen - zodat ze haar rechterarm een tijdje had kunnen bewegen -, maar het vergde grote inspanning haar linkerarm te bewegen en ze leed er zwaar onder. Ze zei echter steeds dat ze hoopte nog vóór haar dood Onze Lieve Heer te kunnen danken en loven met uitgestrekte armen. Dat leek te zijn gebeurd, want na haar dood werden beide armen met bijna gesloten handen en vingers op haar borst aangetroffen: de rechterhand lag rechts, de linker links. Zowel handen als vingers waren een beetje naar binnen toe gebogen.

40. Liedewijs laatste haren boetegordel

Zoals in het negende hoofdstuk is verteld, droeg Liedewij dertig jaar lang een haren boetegordel, de een na de ander. De laatste had de genoemde heer Jan voor haar gekocht. Deze gordel had ze in de drie jaar tot haar dood om haar middel geknoopt. Toen ze gestorven was en men haar kleedde voor de begrafenis, vond dezelfde heer Jan deze gordel naast haar schouders liggen, los van haar lichaam, maar zonder dat de knoop was losgeraakt.

41. Liedewijs doodskleed

Lang voor haar dood had Liedewij heer Jan verzocht haar lichaam onmiddellijk na haar overlijden te laten kleden en begraven, op een door haar aangegeven manier. Hij had daar graag gevolg aan gegeven, maar de magistraten van de stad gelastten hem en zijn huisgenoten op verbeurte van lijf en goed het lichaam op het bed te laten liggen. Daarom bleef het tot woensdagmorgen onaangeroerd, en pas toen werd het gekleed en in een houten kist op haar bedstede gezet. Liedewij was gekleed als een zuster van de Derde Orde: ze droeg een wollen overkleed met de gordel die zij tot het eind toe had gedragen. Om haar hoofd had ze een perkamenten krans waarop niet alleen de namen van Jezus en Maria geschreven stonden, maar ook veel met pijlen doorschoten harten geschilderd waren. Onder haar hoofd lag een zakje met haar bloedtranen die zij rozen placht te noemen en die uit haar ogen vloeiden als het gewone traanvocht op was.

[p. 100]

[origineel]

Hoe scoen dat haer lichaem was nae haerre doot. Capitel XLII

SI hadde voerseyt dat sy als ander menschen sterven soude met grooter pinen ende dat in haer doot gheen miraculen ghescien en souden. Ende dat ghesciede eens deels alsoe. Maer aen haer lichaem vantmen een groot wonder, want in haer aenschijn en mocht men gheen dootverwe sien. Mer het hadde een scoon wit blinckende verwe ende glinsterde also betamelic scoon als^o oft hadde gheweest bestreken met olyën of met^* vernis, also dattet gheen ghemeen sterfelijc of doot menschen aensicht en sceen te wesen, maer een ghelikenis van een glorifeceert menschen lichame. Ende die ghene die dat saghen, seiden dat sy nye also scoone beelt en hadden ghesien, ende daer om en consten^o sy dat niet ghenoech aensien. Na die selve manier was al haer lichaem betamelijc wit ende blinckende als haer aensicht. Ende het was also betamelijc vollivich ende gheheel in allen leden, of sy^* gheen siecten of quetsinghe of wonden en hadde ghehad,^* uut ghenomen die wonden die si hadde in haren rechten arm ende een van dien wonden die si^* van die pijcaerden [241Va] hadde^o ontfanghen,^* ende op die stede scenen te wesen cleyn licteeken als syden draden.

Heer Jan voerseyt hadde drie susteren die met anderen eerlijken persoenen dat lichaem bewaerden, ende die waren daer af also seere versadet, dat si van die tijt dat si ghestorven was, tot dat sij begraven wert gheen begheerte en hadden te eten, noch te drincken, noch te slapen.

Afb. 24 Liedewij opgebaard in haar kist

[p. 101]

[vertaling]

42. De schoonheid van Liedewijs lichaam na haar dood

Liedewij had voorzegd dat ze net als alle andere mensen onder grote pijnen zou sterven en dat in haar stervensuur geen wonderen zouden plaatsvinden. Dit kwam slechts ten dele uit, want haar lichaam was miraculeus om te zien: haar gelaat had geen doodskleur, maar was prachtig blank en glinsterde alsof het met olie of blanketsel bestreken was. Het leek niet op het gezicht van een gewone sterveling, maar op dat van een verheerlijkt mens. Wie het zagen, zeiden nog nooit zo iets moois gezien te hebben, en ze kregen er maar niet genoeg van ernaar te kijken. Ook haar lichaam was schitterend blank. Het was niet uitgeteerd en vertoonde geen spoor van de abcessen of verwondingen, met uitzondering van de wonden in haar rechterarm en een van de verwondingen die de soldaten haar hadden toegebracht; deze littekens waren net zijden draden.

Drie zusters van de genoemde heer Jan hielden samen met andere brave mensen de dodenwake. Ze voelden zich daardoor zo vervuld van gelukzaligheid dat ze - vanaf het moment dat Liedewij gestorven was tot haar begrafenis - geen enkele behoefte hadden aan eten, drinken, of slaap.

Afb. 25 Liedewijs begrafenis

[p. 102]

[origineel]

Van dat versoec dat haer lichaem gesciede. Capitel XLIII

ALle die tijt dat dit heileghe lichame boven der eerden was, by daghe ende by nachte soe was daer vele versoekens van vele menschen die daer quamen uut vele steden ende dorpen uut Hollant ende Zeelant. Ende dat volc was also vele, datmen niet en weet hoe menich dusent datter mochten wesen ghecomen.

Daer quamen mede kinderkijns van drie of vier jaren om te sien dat heilighe lichaem. Ende want sij cleyn waren ende daer om niet en mochten^o over die menschen sien, soe riepen sy ende seyden:

- ‘Sal ic dese maghet niet sien daer ic om ben ghecomen te syen van Rotterdam?’

Doe worden sy van den ghenen die daer by stonden, op gheheven. Ende als sy dat lichaem hadden ghesien, so ghinghen [241Vb] sij met witte broot blijdelijc weder thuys wert.

Daer was een ander wijf die hadde in haren armen een kint dat was out een jaer ende drie maenden. Ende dat kint leyde sijn handen te samen ende keerde sijn aensicht also eerlijc toten lichaem ende sach dat also devotelijc aen, dat die ghene die dat lichaem bewaerden, daer af seere verwonderden ende worden seere weenende.

Van haer begravinge. Capitel XLIIII

DAer na - des vriendaechs na den heilighen daghen doe die hoemesse ghesonghen was - wart si begraven omtrent XII uren opten middach aen die zuytsijde van den kerchove van Sente Jans Baptiste kercke te Scyedam in een op ghemetst graf van steenen. Die^* kiste en es op die eerde niet gheset, noch met eerden ghedect, maer het es gheset op balken die dweers over dat graf gheleyt sijn. Si hadde^* ghebeden voer haer doot, datmen haer lichaem op gheen eerde en soude setten, noch met gheenre eerden en soude bedecken, ghelijken als si^* op die tijt in XXX jaren op gheen eerde en [242Ra] hadde gheraect of gheruert. Ende daer om wert sy aldus begraven. Dat bovenste vanden grave dat boven die eerde es verheven, dat es ghedecket met enen roeden sarke^* ende es binnen suverlijc^* bemaelt met crucen alsmen ghewoenlijc es te maken in kerken diemen^* wyën sal.

Hier na quamen tot haren grave vele pelgrijms met menigherande offerande die seyden dat sy - overmits beloften die si Onsen Lieven Heere ende deser heiligher maghet hadden ghedaen - vander coortsen ende steen ende ander siecten waren verlost. Ende daer om metten ghemeenen rade lieten die kercmeesters in dat naeste jaer daer op tymmeren een steynen capelle met enen altaer in die eere Gods ende Onser Liever Vrouwen. Amen.

DEO GRACIAS SEMPER

[p. 103]

[vertaling]

43. De toeloop rond Liedewijs lichaam

Al de tijd dat Liedewijs lichaam boven aarde stond, liepen er dag en nacht mensen uit Hollandse en Zeeuwse steden en dorpen te hoop. Hoeveel duizenden er dat waren, valt niet te zeggen.

Er kwamen ook veel kindertjes van drie of vier jaar naar het heilige lichaam kijken. Omdat ze klein waren, zagen ze niets en daarom riepen ze:

- ‘Mag ik deze maagd niet zien, voor wie ik helemaal uit Rotterdam gekomen ben?’

Daarop werden ze door omstanders opgetild, en nadat ze Liedewij gezien hadden, gingen ze opgewekt en voorzien van wittebrood weer naar huis.

Er was ook een vrouw die een baby van vijftien maanden in haar armen droeg. Dit kind vouwde zijn handjes, keerde zijn gezichtje gelukzalig naar Liedewijs lichaam en keek er zo devoot naar, dat degenen die bij de lijkbaar waakten, van ontroering begonnen te schreien.

44. Liedewijs begrafenis

Op de vrijdag na Pasen [17 april] werd Liedewij - na een plechtige uitvaartmis - omstreeks twaalf uur aan de zuidzijde van het kerkhof van de Sint-Janskerk in Schiedam begraven in een van steen opgemetseld graf. De kist werd niet op de aarde gezet, en evenmin met aarde bedekt: hij stond op balken die dwars over de bodem van het graf lagen. Liedewij had immers uitdrukkelijk verzocht haar stoffelijk overschot niet met aarde in contact te brengen, omdat zijzelf dertig jaar lang geen voet op de grond had gezet. Daarom werd ze op deze manier begraven. Het deel van het graf dat boven de grond uitstak, werd voorzien van een rode zerk die aan de binnenkant volledig beschilderd was met kruisen die men gewoonlijk alleen aanbrengt in kerken die gewijd moeten worden.

Na de teraardebestelling bezochten veel pelgrims met allerlei offeranden haar graf. Ze beweerden dat ze - dankzij hun geloften aan Onze Lieve Heer en deze heilige maagd - van koorts, blaasstenen en andere ziekten waren genezen. Daarom lieten de kerkmeesters samen met het stadsbestuur in het jaar daarop boven Liedewijs graf een stenen kapel bouwen, met een altaar ter ere van God en Onze Lieve Vrouw. Amen.

GODE ZIJ ALTIJD DANK

[p. 104]

Afb. 26 Laatste tekstpagina uit de 1490-druk