pige omschrijving van een kroeghulpje) wordt een ‘curaat’ (een dwaas bedenksel).
Deze enkele voorbeelden zijn representatief voor het geheel. Met een opsomming van flaters in deze versie kan ik makkelijk een nummer van Filter vullen. Om uw geduld niet op de proef te stellen, lieve lezer, beperk ik me tot de allereerste pagina.
Het begin zet de toon. ‘Stately, plump Buck Mulligan came from the stairhead, bearing a bowl of lather’ wordt vertaald als ‘Statig kwam plompe Buck Mulligan uit het trapgat met een bekken schuim.’ Ik tel hier vier fouten.
Het adjectief ‘plump’ vertalen als ‘plomp’ is al meteen een beginnersfout. De vertalers hebben nog nooit gehoord over ‘valse vrienden’ (false friends): ‘plump’ betekent niet ‘plomp’, maar ‘gezet, dik’. De Franse, door Joyce zelf nagekeken vertaling zegt correct ‘dodu’ (mollig, poezelig, rond, dik). De vertalers volharden in hun plompheid door in het zeventiende hoofdstuk Bloom de ‘plompe’ meloenen van Molly's achterste te laten kussen.
De wending ‘plompe Buck Mulligan’ zonder lidwoord is een puur anglicisme. Je zegt in het Nederlands ‘de moeilijke Joyce’ en niet ‘moeilijke Joyce’. Onze Bataven kennen geen Nederlands.
De weergave van ‘a bowl of lather’ als ‘een bekken schuim’ is twee keer fout. In deze context is ‘lather’ niet gewoon schuim, maar specifiek scheerschuim. Een ‘bowl’ is geen ‘bekken’ (in het Engels ‘basin’), maar een ‘kom’ (bowl). Een scheerbekken (barber's basin) is het grote bekken waarin barbiers vroeger scheerschuim maakten. Joyce gebruikt altijd het precieze woord: Buck Mulligan heeft uiteraard geen scheerbekken, maar een scheerkom bij zich. Beide vertalers zijn sloddervossen zonder zin voor historische realia.
De vijfde fout staat in de zin ‘Kom naar boven, jij schrikkelijke Jezuïet’ (Come up, you fearful Jesuit). De vertalers geven ‘fearful’ hier ten onrechte een actieve betekenis (verschrikkelijk) in plaats van een passieve (vreesachtig, bang). Joyce zinspeelt hier bij monde van Buck Mulligan op een passage uit Shakespeares Romeo and Juliet (iii, 3, 1): ‘Romeo, come forth, come forth, thou fearful man.’ De vertalers kennen hun klassieken niet en zijn te lui om een commentaar te raadplegen.
De zesde fout is ‘ernstiglijk’, waar het Engels gewoon ‘gravely’ heeft. Het maffe pseudoarchaïsme is door niets te motiveren.
De zevende fout is het verzinsel ‘strotgorgelend’ voor het heel gebruikelijke ‘gurgling in his throat’ (gorgelend). De vertalers kennen, zoals we weten, geen enkel idioom en al evenmin Nederlands.
De achtste fout is een anglicisme: ‘made rapid crosses’ (maakte snel kruisjes) wordt ‘maakte snelle kruisjes’. Bij de typisch Engelse constructie van het ‘transferred epithet’ (verplaatste epitheton), vervangt een adjectief bij een substantief een bijwoord in de zin: bijvoorbeeld ‘he smoked a quiet cigar’ (hij rookte op zijn gemak een sigaar). Niet gehinderd door enige taalkundige kennis vertalen deze knoeiers letterlijk. Zo wordt Joyce natuurlijk een exotische schrijver.
De negende fout is weer een valse vriend: ‘gegreind’ in plaats van ‘gevlamd’ als weergave van ‘grained’. De tiende fout is ‘vaal eiken’ voor ‘pale oak’ (blank eiken). Om hun versie een schijn van originaliteit te geven vervangen de vertalers systematisch de correcte termen bij hun voorgangers door minder juiste of zelfs foutieve termen.
De elfde fout is ‘smartly’ dat ‘vlot’ wordt in plaats van ‘kwiek, vief’. De ‘prekerstoon’ (preacher's tone) is een anglicisme voor ‘preektoon’ (twaalfde fout).
Het flauwe woordgrapje ‘eucharistine’ voor het
Auteursrechtelijk beschermd
