Nederduytsche dichten (1626-1638)

[p. 100]

III Thaumantis. ^*

(Uitg. 1638, bladz. 201; uitg. 1626, bladz. 197).

Tis nu wel een uyr geleen¹
Dat ick door dit bos gae treen,
Dat ick wachte de Godin,
Voester-vrouwe van mijn min.⁴
Och, mijn hertjen is soo bang
Dat Thaumantis beyd soo lang.⁶
Och, ick vreese dat de meyt
Ergens is verdoolt geleyt,⁸
Ergens in het bos verdwaelt,
Van de rechte wegen faelt.¹⁰

Al ghy harders, jonck en out,

Die gewoon sijt in dit wout,
Ist dat ghy mijn Nimphe siet,
Dat ghy haer den weg bediet,
Dat ghy haer stelt op de straet,
Die recht naer dees boomen gaet.

Doch ist dat ghy int bespien

Meer dan eene komt te sien,
En dat ghy dan sijt in pijn,
Wie dat mijn Godin mag sijn,
Siet naer yders schoonigheyt;
Ghy sult krijgen stracx bescheyt:²²
Want zy ver te boven gaet
Al der Nimphen soet gelaet,
Die int lustig Nederlant
Wonen aen den Schelden kant;
Oock soo wert sy binnen Gent²⁷
Voor de soetste meyt bekent,²⁸
Voor de schoonste maegt verhaelt,
Die de Vlaemsche Son bestraelt;
Siet de gouden stricken maer³¹
Van haer blont gestruyvelt haer,³²
Soete stricken, daer mijn hert
Altijt in gevangen wert;³⁴

* Het door Renaissance-dichters zoo vaak bezongen portret van de geliefde werd geïnspireerd door Anakreoon.
In 1555 vertaalde R. Belleau Anakreoon's oden (daarin dus: le pourtrait de sa maîstresse en le pourtrait de Bathylle). Later volgde Belleau die oden na, nl. in ‘La première Journée de la Bergerie’ 1572 (le portrait de sa maîtresse).
Ook Ronsard had Anakreoon nagevolgd (Livre des Amours: Elegie a Janet, Peintre du Roy).
Geînspireerd door Ronsard, bezingt ten onzent Jonker Jan van der Noot zijn geliefde in ‘Een cort Begryp der XII Boeken Olympiados’ (1579) en in zijn ‘Ode aen Olympia’. In 1610 bracht de Nederduytsche Helicon een vertaling van van der Scheure naar Ronsard ‘Kluchtigh versoeck om 's Liefs afbeeldinge’ (p. 319).
In 1613 brengt De Harduijn's Roose-mond een navolging ‘Elegie tot Jan van Swaerveld, constigh schilder’.
In 1615 verschijnen de aan Bredero toegeschreven ‘Twaalf Sonnetten van de Schoonheyt’ (Apollo of Gesangh der Musen).
Omstreeks dien tijd, 1612/16, t.t.z. vooraleer hij in het klooster der Augustijnen trad, moet ook Zevecote zijn Thaumantis bezongen hebben.
Allen bezingen dezelfde aantrekkelijkheden van hun geliefde in dezelfde volgorde (haar, voorhoofd, oogen, wenkbrauwen, neus, wangen, mond, tanden, lippen, kin, hals, borstjens enz.) maar ieder geeft er toch een persoonlijke tint aan.
Het zou interessant zijn, met het oog op het kenmerkende van ieder dichter, een vergelijkende studie dezer schoonheids-portretten te maken. Van al de mij bekende, is Zevecote's het minst warme en verhevene; het is van een oppervlakkig, sentimenteel realisme.
Thaumantis: ook Heinsius bezingt in zijn Nederd. Poëmata een Thaumantis. In de Gr. Myth, is Thaumantis de wonderschoone jonkvrouw, die van geen huwelijk wil weten.

1 uyr, nw.: uur

4 voester: voedster (zie boven)

6 beyd 3^e pers. van beyden, beiden: wachten, talmen.

8 verdoolt geleyt: om den tuin geleid, op een dwaalspoor gebracht

10 faelt, 3^e pers. van falen: zich vergissen.
van de rechte wegen faelen: ... afdwalen.

22 stracx, bijw.: dadelijk.

27 wert: wordt

28 bekent, dlw.: bekennen voor: iemand erkennen in een hoedanigheid, die door een bepaling - verbonden door voor - wordt aangeduid. (Wdb. 3 b.)

31 strick, nw.: strik, lint

32 ghestruyvelt, bnw.: borstelig; struivelen (haar): omhoog gaan staan (Wdb.). Ook bij Harduijn, passim.

34 wert: wordt

[p. 101]

35

Ghy sult sweeren datmen niet³⁵

 

Dies gelijck int land en siet.³⁶

 

Siet het voorhooft, dat soo glat,

 

Dat soo suyver, dat soo prat,³⁸

 

Ongerumpelt, ongepleckt,

40

Ongepuyst en onbevleckt,

 

Niet te hooge, niet te breet

 

Van Natuer is toe bereet.

 

Siet de oogen oock daer by

 

Vol van soete toovery,

45

Die my lachen doen in pijn,

 

Die my droef in vreugt doen sijn;

 

Die veel bruynder als aget⁴⁷

 

Met wind-brauwen sijn beset,⁴⁸

 

Die met peck-swert haer gelaen⁴⁹

50

In haer snee-wit aenschijn staen.

 

Doch ghy siender, wacht u daer⁵¹

 

Dat ghy niet en komt t, nw. (aangesproken persoon): kijker, speurder.e naer,

 

Want int midden van den schijn

 

Twee van Venus wichten sijn,⁵⁴

55

Twee kleyn boefkens, die u licht⁵⁵

 

Quetsen souden metten schicht,

 

Metten schicht, die my geraeckt,⁵⁷

 

En haer slave heeft gemaeckt.

 

Jae, de stralen vol van vier⁵⁹

60

Sijn veel stercker als het dier,⁶⁰

 

Dat met zijn gesichte kan⁶¹

 

Ommebrengen elcken man.

 

Siet den neuse liever aen

 

Effen op zijn mate staen,

65

Niet te lanck en niet te kort,

 

Noch met eenig puyst begort,⁶⁶

 

En de gaten niet te wijt,

 

Suyver en van hair bevrijt.

 

Siet de wangen alle bee,⁶⁹

70

Witter als de versche snee,

 

Die noch niet en is betreen

35 niet: niets.

36 dies gelijck: daaraan gelijk (Wdb.)

38 prat, bnw.: trotsch, fier (ook bij Harduijn, G.L.S. 61).

47 als, na compar. (passim).
aget, nw.: agaat (edelgesteente)

48 wind-brauw, nw., de etym. juiste vorm, thans: wenkbrauw. (ook bij Harduijn)

49 peck-swert, bnw.: pikzwart.

51 siender

54 venus wicht: Cupido.

55 boefken, verkleinw. v. boef: knaap, nl. Cupido, het schalke en dartele minnewicht (Wdb.)

57 geraeckt: - heeft.

59 vier, nw.: vuur.

60 dier, nl. de basilisk, een adder, waarvan de Ouden geloofden, dat de beet vergiftig was, en dat het dier door zijn adem of zelfs door zijn blik iemand kon dooden (Wdb.).

61 gesichte, nw.: blik.

66 begort: bezet met; gort: puistje (Wdb. 1407, 5 Aanm.).

69 bee: beide.

[p. 102]

 

En geen voetstap heeft geleen;

 

Uytgenomen dat dit wit,

 

Door Cupidons mont verhit,

75

Die daer menig soentjen haelt,

 

Is met purper afgemaelt,

 

Schoonder purper als het lant

 

Ons van Tyrus eertijts sant.⁷⁸

 

Siet den kleynen lieven mond,

80

Die mijn hertjen heeft gewond,

 

Die met eenen soeten lach

 

My betoovert dag voor dag

 

En met zijn geswinde tael⁸³

 

Rooft mijn vryheyt teenemael.⁸⁴

85

Siet de tanden als ivoor,

 

Witter dan den swertsten Moor⁸⁶

 

Heeft int Africaensche land,

 

Daer de sonne dobbel brandt.

 

Siet de lipkens, die de blaen

90

Van de roos te boven gaen,

 

Van de roose, die bebloet

 

Is van Venus teeren voet;⁹²

 

Lipkens sachter als het haer

 

Van Diones wagenaer.⁹⁴

95

Lipkens, die nu over lanck

 

My met soentjens maecken kranck;

 

Soentjens soeter als hetgeen

 

Dat de kleyne bien besteen⁹⁸

 

Soeter als de duyve schreyt,

100

Soeter self dan soetigheyt.¹⁰⁰

 

Siet nu voort oock naer de kin,

 

Daer staet een kleyn putjen in,

 

Midden in het gladde velt,

 

Van Cupido self gestelt,

105

Om te spelen alst hem lust,

 

Als hy moe van jagen rust,

 

Heel gelijck het op de straet

78 het lant van Tyrus: Turos, beroemde Fenicische havenstad.

83 geswind, bnw.: gevat, schrander.

84 t'eenemael, bijw.: heelemaal.

86 swert, bnw.: zwart.

92 bebloet van Venus voet: (Gr. Myth.) Uit het bloed van den verongelukten Adonis bloeiden rozen op.

94 Diones: wel een verschrijving of drukfout voor Dianes.
Wagenaer, nw.: wagenmenner (bijstelling bij Diones). Zij mende zelf haar wagen.

98 besteen: wegbergen.

100 self: zelfs.

[p. 103]

 

Tusschen onse kinders gaet,

 

Metten bal of mette bol,

110

Of met noten naer het hol.

 

Siet den hals oock vry wel aen,

 

Witter als een oude swaen,

 

Witter als het alabast,¹¹³

 

Dat in d'hooge bergen wast.

115

Maer de borstjens, die soo net

 

In haer ronden sijn geset,

 

Deckt de Nimphe voor de lien.

 

Venus mag alleen die sien,

 

Uytgenomen eenen hoeck,

120

Door een fynen kespen doeck,¹²⁰

 

Die mijn hert altijt verweckt

 

Tot het geen dat is gedeckt,

 

Die soo menig duysent vout

 

Heeft mijn dertel handt verstout,

125

Om wat voorder in te gaen

 

Daer die soete borstjens staen,

 

Borstjens, steelders van mijn hert,

 

Borstjens, voesters van mijn smert:

 

Die, ist dat zy wert mijn vrou,¹²⁹

130

En aenveerden wilt mijn trou,

 

Sullen van mijn druck en pijn

 

Troost en medicijne sijn,

 

Sullen sdaegs mijn sorg' ontdoen,¹³³

 

Sullen snachts mijn lusten voen.

 

 

135

Gaet dan, harders, gaet dan heen,

 

En ist dat ghy haer siet treen,

 

Segt dat ick haer wachten sal

 

In dit groen geschildert dal;

 

Daer de Musen drymael dry¹³⁹

140

Sullen in het gras, met my

 

Maecken eenen nieuwen dans

 

Vlechten eenen bloemen-krans;

 

Die sal met myn eygen hant

 

Werden op haer hooft geplant,

113 alabast, nw.: albast: steensoort, inzonderheid als voorwerp van vergelijking bij de beschrijving van vrouwelijke schoonheid, on het zuiver blanke en doorschijnende der huid te doen uitkomen (Wdb.)

120 kespen doeck, cf. Fr. crêpe, kesp of kersp: uiterst fijn en doorzichtig linnen weefsel (Wdb.).

129 wert: wordt.

133 ontdoen: ontbinden, ongedaan maken.

139 de Musen drymael dry: de negen Muzen.

[p. 104]

145

Tot een teecken van het recht

 

Dat zy heeft op haren knecht,¹⁴⁶

 

Zy alleen, die van de Min

 

Is gestelt mijn koningin.

 

 

 

Doch ist dat ghy ergens vint,

150

Dat zy yemant el bemint,¹⁵⁰

 

Ende lancxt de groene baen

 

Tsamen bloemen plucken gaen;

 

Segt haer dat zy metter daet

 

Komt by my, en hem verlaet,

155

Of het herte weder geeft

 

Dat zy my gestolen heeft.

146 knecht, nw.: dienaar, slaaf.

150 el: anders.

Varianten 1626: v. 1 huyr; v. 6 beyt; v. 27 zy.

Varianten 1626: v. 36 int lant; v.49 hair; v. 57 metten schicht, die mijn gemoet / Teenemael verdroogen doet.

Varianten 1626: v. 77 dan i.p.v. als; v. 79 mont; v. 80 gewont; v. 87 lant; v. 88 brant; v. 97 dan i.p.v. als; v. 99 dan i.p.v. als; druyve, zeker drukfout voor duyve.

Varianten 1626: v. 124 hant; 126 harte i.p.v. soete.