Nederduytsche dichten (1626-1638)

[p. 89]

C. Thaumantis-liederen

[p. 91]

I Genuchte van 't velt. ^*

(Uitg. 1638, bladz. 172; uitg. 1626, bladz. 174).

Den winter is geënt,¹

De heugelicke lent
Besoeckt weer onse landen;
De Son met licht gekroont
Haer in den Tweelinck toont,
En komt ons naerder branden.

Den soetsten tijt vant jaer

Ontvlecht het jeuchdig hair
Van al de velt-Goddinnen
Die met haer schoon cieraet,
En liefelick gelaet,
Betooveren ons sinnen.

De boomen krijgen blaen,³

Daer haer de vogels gaen
Een sachten nest bereyen;
En vol van Venus vier
Met aengenaem getier
Haer soete min beschreyen.

Den specht die roept zyn vrou,⁴

Die hy heeft in de kou
Doen uyt den nest vertrecken.
Den koddigen koeckoeck
Komt weerom uyt den hoeck
Met Joos en Pieter gecken:

Zijn oogen sijn soo klaer,⁵

Hy wert terstont gewaer
De mans die hoornen dragen;
Hy siet wiens dertel wijf,
Door ongetrou bedrijf,
Heeft achteruyt geslagen.

* Een rechtstreeksche bron van dat gedicht heb ik niet kunnen ontdekken. Wel wordt hetzelfde motief overvloedig behandeld én door de klassieken, én door de Pleiade-dichters, é door eigen land- en tijdgenooten - en het spreekt van zelf, dat de lectuur en bewondering dezer dichters Zevecote in eenzelfde atmosfeer bracht en er hier en daar reminiscenties te bespeuren zijn. Toch heeft Zevecote ze niet slaafs nagevolgd, zijn Vlaamsch realisme vrijwaarde hem er tegen.
Bij Seneca (90^e brief van Lucilius) vinden we de tegenstelling tusschen paleis en hut. Bij Tibullus, Horatius (Gezangen I, 4, IV, 7, 12), Vergilius (Georg. II) verheerlijkingen van lente en landelijk leven; bij Belleau (II^e Journal de la Bergerie) een ‘Description du Printemps’; ook bij Desportes (Diane II, Complainte) en (Bergeries - Chanson) ‘Bien-heureux qui peut passer sa vie parmy les champs, les forests et les bois, loin du tumulte et du bruit populaire...’ - ook bij Olivier de Magny (Maison des Champs) en Du Bartas I^e Semaine, 3^e jour, 897 en vlg. (Louange de la vie rustique).
Het spreekt van zelf dat de Nederlandsche renaissancisten eenzelfden weg insloegen.
In 1613 schreef Ph. Van Borsselen ‘Den Binckhorst, ofte Het Lof des gelucsalighen ende gherustmoedighen Land-levens’ - het prototype van de later zoo overvloedige hofdichten (o.a. Huygens' Hofwijck en Cluys-werck, P. Hondius' Mioufeschans - dat is de soeticheydt des Buytenlevens 1621).
Eenzelfden klank hooren we bij De Harduijn in ‘Laet ons vlieden het ghewool’ en ‘Ondersett my met blommen’ (G.W. 1629); ook in de ‘Rey van Eubeërs’ uit Vondel's Palamedes:
‘Die in een liefelijcke streeck
By 't ruysschen van een' silverbeeck
Sijn landhuys sticht, en boersche wooning:
Wat is dat een gesegent Koning!’

1 geënt, verl. dlw.: geëndigd.
heugelick, bnw. (cf. Kiliaen, heughelick, jucundus): zich vroolijk voordoende en tot blijdschap stemmende (Wdb.).
besoeckt, 3^e pers. Van besoecken in den zin van opzoeken en bejegenen met weldaden.
haer toont, wederk.: zich vertoont.
Tweelinck: Sterrenbeeld en derde teeken van den dierenriem; het laatste lenteteeken.
naerder, compar.: nader.

3 daer: waar.
haer, wederk.

4 Met Joos en Pieter gecken: met Jan en alleman gekken.
zijn oogen sijn soo klaer: sijn wellicht een drukfout voor sien.

5 wert: wordt.
de mans die hoornen dragen: van den echtgenoot, die door zijn vrouw wordt bedrogen, heet het ‘dat hij hoorns draagt’ (cf. Wdb. Hoorn (I) I, 4).
achteruyt (ge) slagen: zich onwillig betoonen, ontrouw worden.

[p. 92]

6

Den kleynen nachtegael,⁶

 

Met syn geswinde tael,

 

De lijsters en lewercken,

 

Vermaecken laet en vroeg

 

Den boer, die met den ploeg

 

Int lant begint te wercken.

 

 

7

De swalu met haer paer,⁷

 

En oock den oyevaer,

 

Haer ouden nest besoecken:

 

De merel springt en singt,

 

De soete liefde dwingt

 

De tortelduyf roeckoecken.

 

 

8

Men siet het gantsche lant,⁸

 

Met blommekens beplant,

 

Soo lustich hem vertoogen,

 

Dat Phaebus trager gaet

 

En dickwils stille staet

 

Om die wel te be-oogen.

 

 

9

De beecxkens onbelet⁹

 

Van 'swinters droeve wet,

 

Van ijs, en Nortsche boeyen,

 

Met slaperig gedruys,

 

En liefelick geruys

 

Vol silver water vloeyen.

 

 

10

Den koelen sachten wint,¹⁰

 

Die uyt het West begint,

 

Beademt al de kruyen,

 

Onslaet het groene velt

 

Van Boreas gewelt,

 

Van bijsen en van buyen.

6 geswind, bnw.: gezwind, vlug.
lewerck, nw. (mnl. Lewerke): leeuwerik.

7 paer, nw.: wederpaar.

8 hem vertoogen: zich vertoonen.
Phaebus: de zon.
be-oogen: bekijken, aanschouwen.

9 onbelet: ongehinderd.
Nortsche, bnw.: Noordsche.

10 beademt, 3^e pers. Van beademen (cf. Kiliaen: adspirare, afflare): met den windadem bewaaien (ook bij Harduijn, G.L.S. - Op.).
Boreas: ontslaet, bevrijdt, verlost.
Boreas: Noordenwind.
bijsen, mv. nw. bijse, bijze: scherpe, koude Noordenwind of regenbui

[p. 93]

11

De hooren beesten al¹¹

 

Verlaten haren stal,

 

En keeren naer de weyen,

 

Daer zy door 'tgroen gewas.

 

Vant nieu geboren gras

 

Gerustelick vermeyen;

 

 

12

Tot dat haer elders staen¹²

 

Met soete melck gelaen,

 

Met melck daer vreemde smaecken

 

Van boter en van kaes

 

En noch van ander aes

 

Den boer weet af te maecken.

 

 

13

Geluckig die int velt,¹³

 

Van sorgen ongequelt,

 

Verslijten mag zijn dagen,

 

Daer hem noch pracht noch goet,

 

Van vrees en hoop behoet,

 

Zijn blijtschap en ontdragen.

 

 

14

Waert dat de Goden my¹⁴

 

Gelaten hadden vry

 

Een vaste wet te setten,

 

Daer die mijns levens spil

 

Doen draeyen naer haer wil

 

Op hadden moeten letten;

 

 

15

Ick had gans veracht

 

Gelt, rijckdom, ende pracht,

 

En al de stads genuchten,

 

Die ondermengelt sijn

 

Met droefheyt en met pijn,

 

Met sorgen en met suchten.

11 daer: waar.
vermeyen: zich (in de natuur) verlustigen (ook bij Harduijn, G.L.S. 2, 10, 50)

12 elders, mv. nw. elder: uier (Wdb.).
daer... af: waarvan.
aes, nw.: spijs, voedsel.

13 verslijten: doorbrengen.
daer: daar waar.
ontdragen, trans.: ontstelen.
De zin is: Waar noch pracht, noch rijkdom hem, die daar tegen vrees en hoop behoed is, zijn geluk ontstelen.

14 daer die... op: waarop zij, die.

[p. 94]

16

Paleysen, fraey gebout,¹⁶

 

Met marmer en met gout,

 

En soud'ick niet betreden,

 

Ick soude mynen tijt

 

Van ongenucht bevrijt

 

Int groene velt besteden.

 

 

17

Dat waer al mijn wellust,

 

In onbesproken rust

 

Mijn levens tijt te enden,

 

Te vreen met middelmaet,

 

Naer goet of hoogen staet

 

Mijn wenschen noyt te senden.

 

 

18

Ick soude buyten stad,

 

In eenen groenen pad,

 

Een aerdig huysken maecken,

 

Daer al dat ons gemoet

 

In sorgen leven doet

 

Niet in en sou geraecken.

 

 

19

Daer sou de suyver deugt,

 

En ongeschonden vreugt

 

Mijn trou geselschap blijven,

 

Die souden van myn deur

 

Schrick, droefheit, en getreur

 

En alle sorgen drijven.

 

 

20

Een deel vant naeste lant

 

Sou lustich sijn beplant,

 

Met alderande blomen,

 

Die uyt des aerden schoot,

 

Wit, gelu, blau en root,

 

Op groene steeljens komen.

 

 

21

Daer souden tuylepaen,²¹

 

En veel genoffels staen,

 

Met dobbel akeleyen.

16 ongenucht nw.: ongenoegen, droefheid.

21 tuylepaen, (pltk.): akelei.

[p. 95]

 

Daer sou de violet,

 

Met bruyn koleur beset,

 

Haer soeten reuk verspreyen.

 

 

22

Ick sou, aen elcke sy,²²

 

Doen staen een groote ry

 

Gespickelde kerssouwen,

 

Die smorgens, voor de son,

 

Aurora, met haer spon,

 

Sou laven en bedouwen.

 

 

23

Daer soude roosmarijn,²³

 

Daer soude tymis sijn,

 

Saffraen en eglentieren,

 

Omringt met eenen rey

 

Van roosen vierderley,

 

Van mirten en laurieren.

 

 

24

Daer nevens eenen tuyn²⁴

 

Van knollen en ajuyn,

 

Van wortels en pompoenen,

 

Karoten en salaet,

 

Camil en venckelsaet,

 

Endivi en meloenen.

 

 

25

Troothoofdig spargelkruyt²⁵

 

Sou alom komen uyt,

 

En zijnen knop uytsteken;

 

Noch kool, noch ert, noch beet,

 

Noch yet dat yemant eet,

 

En soude daer ontbreken.

 

 

26

De aldernaeste baen

 

Sou vol van boomen staen,

 

Die by ons sijn gepresen;

 

Daer sou ick klemmen op

 

Tot op den hoogsten top,

 

En self de vruchten lesen.

22 kerssouw, (pltk.): madeliefje.
spon, nw.: moedermelk, hier dauw.

23 roosmarijn (pltk.)" altijd groen heestergewas met welriekende, donkerblauwe bloemen.
tymis (pltk.): tijm.:
saffraen (pltk.): crocus.
eglentier (pltk.): wilde roos, eglantier.

24 camil (pltk.): kamillebloem.
venckel (pltk.): venke;.

25 spargel (pltk.): asperge.

[p. 96]

27

Al heeft de Vlaemsche locht²⁷

 

Noyt dayen voorgebrocht,

 

Olijven of oraignen,

 

Ick soude sijn te vreen

 

Met appels en met queen,

 

Met pruymen en kastaignen.

 

 

28

Ick soude gans gerust

 

Versaden mijnen lust,

 

Met peiren en met fijgen,

 

Met kriecken, swert en root

 

Met noten, kleyn en groot,

 

En veel amandels krijgen.

 

 

29

Den acker daer ontrent,

 

Die naer 'tsuytoosten went,

 

Met heuvelkens verheven,

 

Sou als den somer sterft,

 

Int midden van den herft,

 

My rype druyven geven.

 

 

30

Daer sou ick voor mijn huys³⁰

 

Doen perssen af verjuys,

 

En menig krapken eten:

 

Want van te perssen wijn,

 

Daer andre trots me sijn,

 

Ons landen niet en weten.

 

 

31

Melck, mede, wijn en bier

 

Sijn onse wijnen hier;

 

De andre moet men halen

 

Of van den Rijnschen kant,

 

Of uyt het Fransche lant,

 

Of uyt de Spaignaerts palen.

 

 

32

Doch franschen is te eet

 

En Spaenschen veel te wreet,

27 dayen: dadels

30 verjuys, nw.: sap van onrijpe druiven.

[p. 97]

 

Hy aert naer syne landen;

 

Zijn drenckers doet hy quaet,

 

Zijn vrienden hy verraet,

 

En doet haer herssens branden.

 

 

33

Ick sou naer mijnen sin³³

 

Een vaetjen leggen in

 

Van Baccharachsche rancken,

 

Daer waer ick me gedient

 

Als met my eenig vrient

 

Int groene quame bancken.

 

 

34

Voorts datter plaetse daer³⁴

 

Oock voor een bosken waer,

 

Ick sout int Norden planten;

 

Soo waer mijn woning vry,

 

Van winters rasery,

 

En Æoli trauwanten.

 

 

35

Daer sou ick menichvout³⁵

 

Doorwandelen het hout,

 

Met bracken en met winden,

 

Een haes of een konijn

 

Sou myn genuchte syn,

 

Als zy die konden vinden.

 

 

36

Voorts sou ick rontom 'tgoet,

 

Gelijck den lantman doet,

 

Een gracht of beke bringen,

 

En voen, tot mynen kost,

 

Baers, karper, brasem, post,

 

Snoeck, ael en grondelingen.

 

 

37

Benevens dit gedruys

 

Sou ick een somerhuys

 

Van maegden-palme vlechten,

 

Mijn hert en mijnen sin

33 Baccharachsche rancken: Rijnwijn.
Bacharach, naam van een bekende plaats aan den Rijn, in de 17^e eeuw meermalen genoemd onder de plaatsen die wijn opleveren (Wdb.). bancken, werkw.: feestvieren, fuiven.

34 Aeolus (Myth.) door de mythe tot beheerscher van de winden verheven = de wind.

35 brack en wind: jachthonden.

[p. 98]

 

Alleen aen Phaebi min

 

En aen de Musen echten.

 

 

38

Waert datter dan een ster³⁸

 

My gunstig waer soo ver,

 

Dat daer oock quaem geresen

 

Mijn son, mijn licht, mijn lief,

 

Mijn hertjens soeten dief,

 

Zy soude welkom wesen.

 

 

39

Ick sou het waerdig hooft

 

Van die mijn vryheyt rooft

 

Met bloemekens vercieren;

 

Met bloemekens vol jeugt,

 

Vol reuck, vol glans, vol vreugt,

 

Mijn koninginne vieren.

 

 

40

Zy soude met my gaen,

 

Daer al mijn vruchten staen,

 

Mijn appels en mijn peren;

 

Het sou al voor haer sijn,

 

Ick soude voor het mijn

 

Een soentjen maer begeren.

 

 

41

Een soentjen twee of dry⁴¹

 

Sou elck half ure my

 

By dach te vreden stellen.

 

Maer snachts, soo soud' ick haer

 

Omhelsen teenegaer

 

En soenen sonder tellen.

 

 

42

Terwijle sou den tijt,

 

Die onse jaren slijt,

 

Allenskens ons ontvluchten,

 

En in den lesten noot

 

Sou d'ongevreesde doot

 

Ons vinden in genuchten.

38 mijn son, mijn licht, mijn lief, mijn hartijens soete dief: In het N. Biogr. Wdb. V 1172 beweert L. Knappert dat hier Zevecote's dochtertje zou bedoeld zijn. Dat is geheel uitgesloten: dit dochtertje werd pas in 1630 geboren, terwijl ons gedicht reeds in de uitgave 1626 verscheen. Hier kan alleen ‘Thaumantis’ bedoeld zijn.

41 teenegaer; bijw." ten volle, hartstochtelijk.

Varianten 1626: 2 str. Iaer, iaer, ieugdig, haer, godinnen, 4 str. Zijn, 5 str. Achter uyt.
Tekstcritiek: 5 str. Sijn wellicht een drukfout voor sien?

Varianten 1626: 6 str. Zijn, metten.

Varianten 1626: 11 str. Hoorenbeesten; 12 str. Vremde; 13 str. In 1638 staat behoeft: een drukfout voor behoet, zooals in 1626; 15 str. Hadde, stats.

Varianten 1626: 18 str. Stat, pat; 19 str. Mijn.

Varianten 1626: 23 str. tweederley i.p.v. vierderley.

Varianten 1626: 27 str. voortgebrocht, 28 str. peeren, 30 str. anders I.p.v. andre, 31 str. de ander, 32 str. doch Fransch wijn is te eet, En Spaensche.

Varianten 1626: 31 str. zyne, 35 str. konsten, 36 str. lantsman.

Varianten 1626: 40 str. peeren, begeeren; str. 41 ontbreekt in 1626.