Logo DBNL
Thalamus sponsi oft t'Bruydegoms Beddeken (1623)

Thalamus sponsi oft t'Bruydegoms Beddeken

(1623)–Michiel Zachmoorter–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

THALAMVS SPONSI.

't Bruydegoms Beddeken.

Hoe de ziele haer draegen moet in't schouwende leven, ende wat sy daer gheniet: 't welck ghetoont wordt door het verclaren van alle de fondamenten van het gheestelijck leven, waer door men alle die leeringhen vande Mystike Doctooren ende veele duystere plaetsen der heyligher Schrifture can verstaen tot groot voordeel ende ruste vande minnende zielen.

Tweede deel.

Cap. I.
Deylinghe vande siele die maer een is in dry deelen naer haer drij-der-hande manieren van wercken.

 

HEbbende tot nu toe getoont aen alle de zielen de practijque hoe sy sullen gheraecken vande meditatie tot de contemplatie, ende hoe sy sullen van redelijcke menschen gheestelijck worden, soo sal ick nu mijn beste doen om redenen te toonen (ende dat oock aen de ghene die't niet geproeft en hebben) waerom dat de zielen noot hebben te passeren vande grove ende lichamelijcke oeffeningen van devotie tot die opperste ende geestelijcke, om soo te moghen vercrijghen (duerende selfs dit allendich leven) die geluckighe vereeninghe van hunnen gheest met Godt.

Waer toe den besten middel sal wesen, dat ick hier onse ziele beschryve, ende kennelijck maecke hoedanich dat sy is, wat bequaemicheudt, ende maniere sy heeft,

ende ghebruyckt om te kennen, ende haer te vereenighen met haere voorworpen oft obiecten ende hier door sullen bekendt worden de secreten van 't schouwende leven, die veel lieden soo duyster achten.

Men moet dan weten dat onse redelijcke siele, al is sy van een seer simpele ende +eenvuldige substantie, nochtans can gescheyden worden, niet naer haer substantie oft wesen, maer naer die verscheyden namen diemen haer toeschrijft, oft ooc naer die verscheyden manieren diese gebrtuyckte in't wercke.

Want na de verscheyden officien ende saken die haer te doen staen, soo heeft sy oock verscheyde crachten ende bequamicheden om die te doen ende in't werck te stellen: verscheyden segghe ick van naem, maer niet in wesen; want sy is soo crachtich ende vruchtbaer, datse blijvende ongescheyden en een, de selve crachten nochtans gebruyct gelijck oft syse wesentlijck gescheyden hadde. Omdit dan beter te begrijpen, laet ons de siele, volgens de leeringe vande Mystique Doctoren, deelen in drijen; ten eersten, in intelligentiá simplicem, dat is in geest, haer noemende geestelicke siele; ten tweeden in reden, haer noemende redelijcke ziele; ten derden in cognitionem animalem, in sinnelijcke kennisse, haer noemende sinnelijcke oft dierlijcke siele.

De simple intelligentie, oft den geest is

een cracht oft bequaemicheyt vande ziele, vis obedientialis, ghehoorsaem cracht ghenoemt, met de welcke sy can ontfanghen van Godt sonder middel van eenige creature in lijdender-wijs dat over-natuerlijck licht van sijne Goddelijcke tegenwoordicheydt. Dat sy dit licht ontfanghen can blijckt door dewoorden vanden Prophete+ als hy seght: Signatum est super nos lumen vultus tui Domine: Heere op ons is geteeckent het licht ws aenschijns. Het selfde blijckt oock door de woorden daer sy mede+ (tomo 3. Augustini) beschreven wordt, Intelligentia est vis animae quae immediate Deo supponitur, ipsumq; cernit, & quae in ipso sunt. Den geest is een cracht oft bequaemheydt der zielen, die sonder middel Godt onderworpen is, ende Godt aenschout, ende 'tgene dat in hem is. waerom den H. Gregorius+ lib. 5. moralium, ende naer hem Bonaventura zijn segghende: Eternitas per inhiantem mentem sine specie cernitur, sine sono auditur, sine loco retinetur, sine corpore tangitur. D'eeuwigheyt (die Godt is) wordt door de brandende ziele gesien sonder ghedaente, ghehoort sonder gheluyt, ghehouden sonder plaetse, ende gheraeckt sonder lichaem. Dat oock dit licht ontfangt wort inden geest in lijdender-wijs, ende niet in werckender-wijs, blijckt daer uyt, dat

de ziele gheen natuerlijcke cracht en heeft om Godt te schouwen, maer dit moet haer ghenaedelijck gegeven worden lijdenderwijs waer mede ick niet en segge dat den gheest gheen werck en heeft, want hy en soude niet connen beminnen sonder wercken, maer ick segge, in lijdender-wijs, om dat den voor-worp vande teghenwoordicheyt Godts hem door gratie ghegheven wort, de welcke hy door sijn werck niet maecken en can, ende oock om dat dit werck des gheests soo stille ende onbevoelijck is dat het den gene die 't werck selve ombekent is, om dat het gheschiet door het Goddelijck inwercken in den gheest, ende daerom is het soo stil ende vreedtsamich dat het gheleken zijnde by die natuerlijcke wercken vande dry crachten der zielen eer ledicheydt dan werck. mach ghenoemt worden. Ende dit is aengaende dat gheestelijck deel vande ziele, datmen gheest noemt; laet ons nu de reden beschrijven.

Die reden is een cracht der zielen, bequaem om te kennen de sluyt-redenen oft conclusien diese treckt uyt die argumenten ende propositien die haer voorgehouden worden, haer dienende van 't natuerlijck verstant, waer-mede sy can onbevoelijcke kennissen van't wesen der dinghen crijghen,die sy met de sinnen gehan-

delt heeft, sonder datse in haer werck behoeft eenighe lichaemelijcke hulpe, nullo organo in operatione sua egens. Het laetste deel van dese beschrijvinge toont het verschil datter is tusschen de reden ende de sinnelijcke oft dierlijcke kennisse. Want de sinnelijcke die wy cognitionem animalem noemen, die ghebruyckt altijts eenich lichaemelijck organum in haer kennisse, oft die ooghen, oft die ooren oft eenich ander; maer de reste van de beschrijvinghe onderscheyt de reden vanden geest, wiens officie is lijdentlijck t'ontfanghen die eenvuldighe kennisse van't Opperste licht, 'twelck Godt is, daer de reden haer kennissen selve werckt ende treckt uyt de conclusien die sy ghemaeckt heeft, oft uyt de experientien die sy door de sinnen vercreghen heeft, oft door eenighe kennisse die van boven van den gheest ingedaelt is, ghemaeckt nochtans ende vercleynt zijnde naer haer natuerlijck creatuerlijck verstandt.

Door dit tweederhande ghebruyck der reden nu van boven, door den gheest; nu van beneden door de experientie der creaturen crijght de reden tweederhande naemen, te weten de opperste reden, ende de nederste reden. Ende daerom wort sy ghestelt ghelijck in orizonte duorum mun-

dorum, onder het verhemelte van twee werelts, vande geestelijcke, ende vande lichaemelijcke. Ende dit is aengaende de redelijcke cracht der sielen reden ghenoemt. Laet ons nu vande derde kennisse spreken.

De sinnelijcke kennisse is een cracht der zielen, die in haer inwendich ende uytwendich werck moet ghebruycken organum corporeum, eenich deel des lichaems, om die bevoelijcke dingen te kennen. Dese sinnelijcke cracht heeft veel officien ende namen, want als sy haer kennisse neemt sonder middel vande uytwendige dingen ende voorworpen, dan wort sy genoemt uytwendich gevoelen, welck in vijf sinnen wort ghedeylt, in gesicht, gehoor, smaeck, etc. maer als sy ontfanght van binnen die bevoelijckheden die sy van buyten door de sinnen gecregen heeft, en dit oordeel ende onderscheyt, soo wort sy genoemt Sensus communis, den ghemeynen sin, ende als sy dese onderscheyde bevoelde saecken door desen gemeynen sin schickt ende bedeylt, dan wort sy genoemt beelt oft phantasie; maer als sy uyt d'een bevoelde saecke d’andere voorsiet ende kent, dan crijght sy den naem van aestimatiua, oft waerderende cracht, om dat sy vonnisse geeft tusschen het schaedelijck, ende het proffijteljjck. Sy heeft oock twee bequaemicheden om de gedaenten der dinghen in hen

absentie te bewaren, d'eene dienende aenden gemeynen sin, pro sensu communi, die de imaginatie wort genoemt; d'andere aen d'aestimatiua, die de memorie wort geseyt.

Dit zijn alle de middelen, die de ziele heeft waer mede sy de kennisse van eenige dinghen crijghen can, want de creaturen en kent sy door gheen ander maniere dan door de vijf sinnen des lichaems, eerst met een sinnelijcke lichaemelijcke kennisse, maer daer naer de selve beroovende, oft om soo te seggen ontcleedede van hun grove lichaemelijcke materie, behout sy daer af die ghedaenten in sensu communi, in die plaetse diemen noemt den ghemeynen sin, oft gemeyn ghevoelen der sinnen, ende voeghende d'een by d'ander inde phantasie, oordeelt de selve oft goet oft quaet te wesen, door haer estimatie oft waerderende cracht, haer dienende om alle dese dinghen te doen, organo aliquo corporeo, van eenich lichaemelijck deel, uyt-wendich ofte inwendich; dus verre ende oock niet voorder streckt haer die dierlijcke oft sinnelijcke kennisse der zielen, die wy met de beesten ghemeyn hebben.

Daer naer soo comt de reden, ende maeckt dese grove gedaenten veel edelder ende subtijlder ende van imaginaire oft beeldelijcke,

maecktse verstandelijcke, ondersoeckende hun verborghen wesen, dat daer mede ghedeckt is, ende treckt uyt die bevoelijcke ghedaenten ende specien onbevoelijcke redelijcke kennissen, om soo d’eene met andere voegende, ende ander tegen noch ander stellende, daer uyt met argumenten ende sluyt-redenen te besluyten 'tgene dat naer uyt-wijsen der reden haer best dunckt, sonder hier toe te behoeven de hulpe van eenich lichamelijck litmaet, al ist soo dat al haer kennisse nergens anders uytgetrocken en is dan uyt vijf sinnen des lichaems, want volgende de leeringhe der Philosophen: Nihil est in intellectu, quod non prius suit in sensu: Daer en can niet in't menschens verstant geraken dan door de sinnen des lichaems. Ende als de reden haer dient van dese kennissen tot de aerdtsche dinghen, dan wortse met recht ghenoemt dat nederste deel vande reden, maer als sy door de selve soeckt tę vercrijgen die geestelijcke goederen, ende geholpen zijnde van de gratie haer tot Godt keert, soo wordt sy opperste reden ghenoemt, al ist gelijck ick gheseyt hebbe datse haer altijdts behelpt met eenighe kennissen die sy uyt de creatueren heeft ghetrocken.

Maer om dat Godt niet ghemeyn en heeft met eenighe creatuere, oft schepsel,

ende om datter een oneyndich verschil is tusschen sijn wesen ende het wesen der creatueren, daerom ist onmoghelijck dat de ziele gheraeckt tot de waerachtighe opperste Goddelijcke kennisse (soose inde contemplatie vercreghen wort) door dese twee voorseyde manieren van kennissen, te weten redelijcke ende sinnelijcke. Soo resteert dan alleenlijck aen de ziele de derde soorte van kennisse die haer can brenghen tot de vereeninghe met Godt, te weten die vande simple intelligentie oft gheest, welcken gheest als hy wel ghesuyvert is, ontfanght van Godt sonder middel de kennisse van d'opperste waerheydt, ende schouwdt die Goddelijcke teghenwoordicheydt door't licht van't gheloove sonder eenich ghepeys, discours, oft werck van't natuerlijck verstandt, (noteert dit wel, want hier van hanght de resolutie van alle die twijfelachtigheden) door dien dat den gheest in't ontfanghen van dit Goddelijck licht hem vraeght teenemael in lijdender-wijs, ghelijck de lichamelijcke ooghen doen, in't aensien vande saecke die hen wordt ghetooght, sonder dat den gheest hier toe ghebruyckt eenighe naer-volghende ghepeynsen, ghelijck hyse oock niet gebruycken en kan, om dat

alle ghepeys sijnen oorspronck neemt uyt eenighe kennisse getrocken uyt de creaturen die in den geest niet en connen komen, ghelijck het blijckt door de woorden van den heyligen Dionysius die ons S. Bonaventura verhaeldt, segghende dat den Gheest oft intelligentie, est omnium +clarissima & claudit in se, & secretissimè celat omnes cogitationes comprehensivas tanquam in causa prima omnium & per eam omnis vnitus Deo (qui est super omnia) constituitur in excellentia quam neque ratio investigat, nec intellctus specialiter & ab omnibus & quasi à seipso segregatur, & per vnionem dilectionis (quae effectiva est verae cognitionis) vnitur Deo intellectualiter ignoto, cognitione multo meliori quàm sit cognitio intellectualis, in eo quod intellectualem cognitionem derelinquit, & super intellectum & mentem Deum cognoscit. Hy seght dan dat den gheest het claerste deel van al is, ende in hem seer verborghentlijck besluyt alle begrijpelijcke ghepeysen als in hunnen eersten oorspronck, door welcken gheest, al den ghene die met Godt vereenicht is (die't al te boven gaet) wort in sulckeenen edelen staet ghestelt) die noch door reden achterhaelt, noch door verstant ghekent en can worden, ende wordt van alle dinghen, ja

oock ghelijck van sy-selven af-ghescheyden. Ende door de vereeninghe der liefde (waer uyt dese waerachtighe kennisse spruyt) wordt hy met Godt onbekendelijck aen't verstandt vereenicht met een veel beter kennisse dan de verstandelijcke kennisse: want door dien dat hy de verstandelijcke kennisse verlaet, daer door kendt hy Godt boven verstandt ende boven gheest. Dit zijn de woorden Dionysij+ naer't oversetten van Vercellensis, seght Bonaventura, de welcke genoech betoonen datter inden gheest geen ghepeys om en gaet, noch oock en can wesen.

Boven 'tghene nu gheseyt is, moet ghy weten dat elck van dese kennende crachten vande ziele een minnende oft liefhebbende cracht heeft die haer beantwoordt, om te omhelsen die bekende saecke die de ziele oordeelt goet te wesen, ende om te verworpen het gene datse voor haer quaet acht. De minnelijcke cracht van den gheest oft intelligentie wordt ghenoemt Synderesis oft apex mentis, het opperste des gheests, de welcke is een minnende cracht ontfangende van Godt immediatè sonder middel een genegentheyt tot 'tgoet dat haer vertoont wort door de simpele intelligentie. De minnelijcke cracht vande reden wort genoemt redelijcke begeerlijcheit, de

welcke wordt sonder middel veroorsaeckt, door de begrijpelijcke kennisse vande reden, ende wort ghemeynelijck ghenoemt den wille. De lief-hebbende cracht vande sinnelijcke kennisse, cognitionis animalis, is een genegentheydt vande ziele, die haeren oorspronck alleene neemt uyt de bevoelijcke kennisse, ende wort gedeelt in concupiscibilem & irascibilem, inde begheerlijcke +ende toornighe cracht.

De ziele dan heeft dry manieren van kennen ende van beminnen, waer van d'eerste sinnelijck oft dierlijck is, gebruyckende daer toe de ooghe oft kennisse des lichaems: de tweede redelijck is, meer ghebruyckende de redelijcke ooge: de derde geestelijck, is te wercke stellende de ooge des gheests. De sinnelijcke kennisse brenght voorts het ghepeys, 't welck is een onbedacht gesichte vande ziele op de bevoelijcke dingen, 'twelck seer tot verstroytheydt genegen is. De redelijcke kennisse brenght voorts de meditatie oft de neerstighe overdenckinge, 'twelck is een voorsichtich bemerck der zielen, dat in't ondersoecken der waerheyt becommert is. De gheestelijcke kennisse is teenemael besich inde contemplatie de welcke een snel ghesichte des gheests is, dat Goddelijck licht aenhanghende.


Vorige Volgende