De betrekkingen tusschen Zweden en de Nederlanden op het gebied van letteren en wetenschap, voornamelijk gedurende de zeventiende eeuw

[p. 157]

Vijfde hoofdstuk.

O longum formosa vale, vale incluta Leida, Urbs numquam nostris emoritura fibris.
And. Amsel tot Ol. Rudbeck.

Zweden en hunne studiën in Leiden ten tijde van koningin Christina.
Professoren aan de hoogeschool; Salmasius, Boxhornius. - Het Cartesianisme. - Het studentenleven. - De Luthersche kerk te Leiden. - Johan Jespersson Kruus en zijne tijdgenooten daar ter stede. - De drie gebroeders Creutz. - Gabr. Oxenstierna en I. Forthelius (Lagerfelt). - Sam. P. Brasck en de educatie-reis der heeren v. Scheiding. - E. Figrelius (Gripenhielm). - Toekomstige diplomaten, krijgslieden, juristen en hoogleeraren in Leiden studeerende. - Ol. Verelius; G. Stiernhielms bezoek aan Nederland. - Leiden begint beteekenis te krijgen voor de vorming van Zweedsche geneeskundigen.

Het aantal Zweedsche studenten in Nederland nam in het tweede vierendeel der 17^de eeuw steeds meer toe. Verscheidene, die de academies van Franeker en Groningen en de Amsterdamsche hoogeschool bezochten, zijn ter sprake gekomen in de beide vorige hoofdstukken. De academie te Utrecht, die in 1636 gesticht was, begon nu (sedert 1643) eenige Zweedsche studenten te krijgen; en evenzoo spoedig na hare oprichting (1648) de academie te Harderwijk. Verscheidene studenten in de laatstgenoemde plaatsen zullen hieronder vermeld worden. Eenigszins grootere beteekenis kregen deze plaatsen voor de studie der Zweden pas tegen het einde der eeuw, weshalve wij op deze later nog terugkomen.

De Leidsche universiteit was bij voortduring de voornaamste. Haar professorenkring werd steeds met de beste krachten aangevuld.

[p. 158]

In de juridische faculteit was Cunaeus nog slechts weinige jaren werkzaam (overl. 1638). Haar voornaamste sieraad werd na diens dood Arnold Vinnius, nu nog beroemd als schrijver over Romeinsch recht; zijne ‘Institutiones juris’ werden door Loccenius in Zweden ingevoerd. Evenals hij werd ook Jacob Maestertius door Zweedsche studenten opgezocht.

De voornaamste leeraar in de politiek en de geschiedenis was bij voortduring Dan. Heinsius. Hij kreeg Marcus Zuerius Boxhornius naast zich, die reeds in zijn studietijd te Leiden met toekomstige Zweedsche professoren had omgegaan, zooals o.a. met Loccenius; en wij zullen zien dat hij een groot aantal Zweedsche studenten om zich heen schaarde. Men moet hem ook hebben gepolst of hij in Zweedschen dienst wilde overgaan. Zijn ‘Apologia pro navigationibus Hollandorum’ werd veel verspreid en placht gezamenlijk te worden uitgegeven met de Groot's ‘Mare liberum’. Dat hij in Leiden eene nieuwe uitgave der Grammatica van Joh. Matthiae bezorgde, is boven reeds vermeld. Gelijk Verelius in 1649 aan Stiernhielm schreef, wilde Boxhornius een werk op touw zetten ‘de gentis nostrae primordiis’, voor hetwelk eerstgenoemde hem inlichtingen zou verschaffen; maar dit plan werd waarschijnlijk door den dood verhinderd (1653).

Geheel gelijktijdig met Boxhornius was er te Leiden een ander in de ‘politiek’ en in de classieke talen nog vermaarder leeraar. Dat was de Franschman Claudius Salmasius (de Saumaise), die vooral door zijne Plinianae exercitationes, en later door zijne navorschingen over de Hellenistische taal naam heeft gemaakt. Op zeer voordeelige voorwaarden werd hij in 1631 te Leiden benoemd, waar men in hem een nieuwen Scaliger hoopte te vinden. Hij bezat verscheidene van diens eigenschappen - zelfs minder goede, zooals eene belachelijke verwaandheid - maar was meer ge-

[p. 159]

leerd dan wel scherpzinnig. In weerwil van zijne onverdraagzaamheid en zijne kibbelarijen, met Heinsius b.v., werd hij door de curatoren der academie steeds met groote voorkomendheid behandeld; hoe hoog zij hem stelden bleek uit hun antwoord aan koningin Christina toen deze hem in Zweden wilde houden, waarover wij in het volgende hoofdstuk zullen spreken.

De beroemde orientalist Golius - met wien Heinsius ook niet overweg kon - leefde nog gedurende dit geheele tijdperk. L'Empereur, die ten slotte professor in de theologie werd, stierf in 1648.

Naast A. Vorstius en O. Heurnius hield Adr. Falkoburgus (v. Valckenburg) de eer der medische faculteit op. Na beide laatstgenoemden kwamen kort na 1650 J. Ant. v.d. Linden en J. Hornius (v. Horne), wier verdiensten voor de vorming van Zweedsche doktoren in het achtste hoofdstuk zullen geschetst worden.

Het onderricht in de toegepaste wiskunde, dat in de Nederlandsche taal gegeven werd en voor aanstaande ingenieurs bestemd was, werd in 1646 na den dood van Fr. v. Schooten voortgezet door diens gelijknamigen zoon.

De godgeleerdheid evenals de wijsbegeerte kreeg voor een groot deel nieuwe vertegenwoordigers gedurende dit tijdperk. Rivetus, die den titel van ‘professor honorarius’ kreeg, woonde toen ter tijd meestal in Breda; Thysius en Polyander stierven. Jacob Triglandius werd toen de krachtige verdediger der orthodoxie. Hij kreeg in 1641 naast zich den uit Genève geroepen Fr. Spanheim, beroemd als orthodox calvinist en in Zweden vooral bekend door zijn eerst in 1634 uitgegeven, sedert uitgebreiden en zelfs in het Nederlandsch vertaalden ‘Soldat suédois’, eene beschrijving van den Zweedsch-Duitschen oorlog. Na hem kwam in 1650 Coccejus, die in het derde hoofdstuk besproken is.

[p. 160]

De wijsbegeerte werd thans gedoceerd door de twee zeer strijdlustige professoren Adr. Heereboort en Adam Stuart, laatstgenoemde een bekrompen supranaturalist, eerstgenoemde de eerste voorstander van het cartesianisme aan de hoogeschool. Cartesius, die omstreeks 1617 eenigen tijd in het leger van prins Maurits gediend had, had zich in 1629 metterwoon in Nederland gevestigd en bracht daar het grootste deel van zijn leven door, afwisselend in Amsterdam, Franeker, Utrecht en andere steden. Een tijdlang heeft hij gewoond op Endegeest dicht bij Leiden. Als mathematicus had hij reeds bij zijn eerste bezoek in Nederland groote aandacht getrokken; nu begon hij daar zijn philosophisch systeem te ontwikkelen, dat de voornaamste mededinger en ten laatste de overwinnaar van het scholastisch aristotelisme zou worden. Tegen de leer van Cartesius traden nu Triglandius en Stuart benevens Rivetus heftig op. In 1643 verordenden de curatoren van de universiteit officieel het systeem van Aristoteles. Niet alleen Heereboort, maar ook Cartesius zelf werd aangevallen (1647). De laatste achtte zich toen beleedigd, trad uit zijne afzondering te voorschijn en eischte van de curatoren eene openlijke rechtvaardiging. Die werd hem weliswaar niet gegeven, maar er werd verboden om aan de academie over Cartesius of zijne leer te spreken of te schrijven. Cartesius verliet Nederland en ging naar Zweden, zooals in het volgende hoofdstuk zal worden aangetoond. Zijne leer kreeg niettemin vele aanhangers, en in 1656 zagen de Staten-Generaal zich genoodzaakt om door middel van een plakkaat strenge afscheiding te bevelen tusschen de theologie en de philosophische bespiegeling, welke laatste haar gang mocht gaan, doch onder voorwaarde van geen inbreuk te zullen maken op het gebied der eerste - een plakkaat derhalve, dat overeenkwam met datgene, hetwelk enkele tientallen jaren later in Zweden werd uitgevaardigd. De

[p. 161]

strijd ontbrandde echter opnieuw en vooral te Leiden. Onder de studenten, die over het algemeen partij trokken voor de nieuwe leer, vooral tegenover Stuart, waren er verscheidene, die later naar Zweden de wetenschap zouden overbrengen van de vernuftige philosophemen van Cartesius.

De Leidsche universiteit bleef voortdurend eene menigte studenten van allerlei soort tot zich trekken. Groot was het getal van vorstelijke en voorname jongelieden in Leiden, en niet zelden zag men er kleine hofhoudingen van adellijke personen met ‘famuli’ en ‘servi’ van verschillende nationaliteiten. Onder hen wekten nu en dan ook jonge Zweedsche heeren opzien; zij hadden soms, zooals Johan Jespersson Kruus, een gevolg bij zich van wel acht personen.

Dat de aanzienlijke studenten nu en dan optraden op eene overmoedige en lastige wijze, is reeds in het tweede hoofdstuk verhaald. Ook onder de andere studenten hadden kloppartijen dikwijls plaats, zelfs nu en dan duels, die weleens een doodelijken afloop hadden. De Zweden schijnen aan dergelijke handelwijzen niet vreemd te zijn geweest te oordeelen naar hetgeen we gelezen hebben in dagboeken gehouden aan, zij het al niet Nederlandsche, dan toch aan Fransche en Duitsche academies. Het maken van schulden was ook niets ongewoons, vooral niet bij adellijke jongelui, die op een grooten voet wenschten te leven. In dergelijke gevallen moesten dikwijls L. de Geer of de Zweedsche diplomatische agenten tusschenbeide treden.

Voor het zielenheil der vele naar Leiden stroomende Lutheranen werd zorg gedragen door eene eigen kerk met twee predikanten. Tot instandhouding van deze en van minder vermogende gemeenteleden hield men collectes en legde men vervolgens in 1634 een giftenboek aan. Naar de opgaven van dat boek te oordeelen, schijnen de Zweden zeer vrijgevig te zijn geweest, vooral in den eersten tijd. Het laagste

[p. 162]

bedrag waarvoor men zich opgaf was een gulden; niet zelden gaf men een rijksdaalder, soms twintig a dertig gulden, en dat zoowel bij aankomst als bij vertrek¹⁾.

De eerste, die eene inschrijving in het giftenboek deed, was een Duitscher, graaf L. Chr. v. Solms, die voor dertig gulden teekende. Dat was in Juni 1634. De volgende drie waren echter Zweden. Met genoemden graaf schijnt Christer Carlsson Oxenstierna te hebben samengereisd; deze gaf te gelijker tijd vijfentwintig gulden en in Februari van het volgende jaar, ook juist te zelfder tijd als Solms, vijftien. Deze bloedverwant van den rijkskanselier heeft verder geen sporen in de geschiedenis nagelaten; men meldt van hem alleen dat hij ‘jong stierf’²⁾.

1) Het giftenboek der Luthersche kerk te Leiden, ‘Gazophylacium heroum illustrium’ enz., wordt nog bewaard (een afschrift met bijgevoegde opgaven uit de studentenrol, bezorgd door den vorigen bibliothecaris W.N. du Rieu, is in de Leidsche Bibliotheek aanwezig). Het is eene hoogst gewichtige bron voor de kennis van den tijd in welken er Zweden te Leiden vertoefden. Loopende tot het einde der 18^de eeuw bevat het uit die eeuw weinig Zweedsche namen; de laatste Zweedsche bijdrage was van J.H. Burmeister adjunct aan de academie te Lund (zie hieronder); nog in 1764 zijn er enkele Duitsche vorsten in opgeteekend. - Een reizende Zweed, Mårten Törnhielm, wiens dagboek (bewaard in de U.B. sign. X 361) nog verder zal worden gebruikt in het zevende hoofdstuk, geeft verscheidene inlichtingen over de Luthersche kerk te Leiden. Aan het avondmaal (waaraan M.T. in Aug. 1683 deelnam) kreeg men een ‘tessera communicantium’, een ronden tinnen penning met een opschrift en het jaartal 1628, dat wel het inwijdingsjaar der kerk zal zijn. De ordinarius-predikant kreeg een traktement van 1000 gulden en vrij wonen; een hulpprediker werd ook door de gemeente bezoldigd. Deze werd bestuurd door twee Zweden, twee Denen en twee Duitschers. De kerk was klein, maar heel fraai, volgens Nederlandsche gewoonte met de zitplaatsen naar den preekstoel gericht; de studenten hadden vaste plaatsen vlak vooraan, hunne banken waren met groen bekleed en afgezet met zilveren franje.

2) De derde en vierde in het giftenboek der Luthersche kerk waren J. Chphr von Scheiding en Claes Slatte, die zich, evenals Chr. Oxenstierna, in Juni 1634 lieten inschrijven in het Leidsche studentenalbum. Beide studeerden de volgende jaren in Franeker en schijnen vervolgens naar Parijs te zijn gegaan. Slatte werd hofjonker; Scheiding, een oomzegger van den rijksraad Ph. v. Sch., die een 20 of 30 jaar vroeger deelgenomen had aan eene zending naar Nederland, werd kwartiermeester bij de artillerie.

[p. 163]

Reeds een jaar vroeger dan Christer Oxenstierna had een andere jeugdige bloedverwant van den rijkskanselier zich aan de Leidsche universiteit laten inschrijven. Dat was de bovengenoemde Johan Jespersson Kruus (Cruus), die gedurende vele jaren een allereerste rol gespeeld heeft in de Zweedsche studentenkolonie aldaar. Deze was omstreeks 1614 geboren; hij was een zoon van Karel IX's onversaagden krijgsman, den rijken Jesper Mattsson van Harfvila, den rijksschatmeester, die tijdens Johan's jeugd stierf. De moeder Brita de la Gardie hertrouwde in 1631 met Gabriël Gustafsson Oxenstierna, een broeder van den rijkskanselier, die als een vader voor den jeugdigen Kruus zorgde. Tot ‘leidsman’ voor de educatie-reis van dezen werd de Sakser Johan Weidenhain gekozen, een degelijk man, die verder in Zweedschen dienst bleef.

Voorzien van aanbevelingsbrieven van zijn oom Jacob de la Gardie, maakte Johan Kruus in den zomer van 1633 niet alleen zijne opwachting bij den Zweedschen resident Camerarius, maar ook bij prins Frederik Hendrik in diens leger, alwaar hij zeer vriendelijk werd ontvangen¹⁾. Tegen den herfst begaf hij zich naar Leiden, waar hij zich in September in het studentenalbum liet inschrijven met zijn zooeven genoemden leidsman, met een zekeren Cl. Ripius als ‘ab officiis’ bij Kruus, en met een gemeenschappelijken famulus Jo. Larsson. Later, in het voorjaar van 1636, vindt men als famuli van J. Kruus twee Franschen vermeld. Behalve Weidenhain had hij, tenminste in den beginne, nog een tweeden leidsman A. Bruchner. Vervolgens had hij nog verschillende bedienden bij zich.

Onder de professoren der universiteit zocht Kruus omgang

1) Verg. Wieselgren's De la Gardieska archivet IX blz. 121.

[p. 164]

met Heinsius en vooral met Boxhornius, in wiens huis hij schijnt gewoond te hebben. Onder de leiding van Boxhornius oefende deze Zweedsche adellijke jongeling zich in welsprekendheid; hij bereidde zich spoedig voor tot eene groote openbare proef. Er moest eene rede worden gehouden over Gustaaf Adolf, wiens roem reeds in Nederland was verkondigd in proza of in poëzie door - zooals wij weten - Heinsius, Barlaeus, Winshemius en Bengt Skytte en verder door prof. J. Gebhardus te Groningen en anderen. Johan Kruus koos den begrafenisdag van den koninklijken held, den 12^den Juni 1634, voor het houden van zijne ‘laudatio funebris’. Stellig waren verscheidene Zweden bij deze plechtigheid tegenwoordig. Deze rede werd zoowel door Heinsius als door Boxhornius in vleiende geschriften begroet.

Een paar maanden later richtte Boxhornius een nieuw geschrift tot den jongen Kruus toen hij dezen zijne uitgave van Cebes' Tabula opdroeg. In dit geschrift - hetwelk voor het meerendeel bestaat uit eene moraliseerende causerie volgens de mode van dien tijd, met voortdurende verwijzingen naar Socrates en Plato, maar dat van belang is voor de kennis van de groote vermaardheid van dezen Zweedschen edelman in Leiden - betuigt Boxhornius hem zijne vriendschap en zijne vreugde over het zien van den goeden aanleg en de vorderingen die Kruus in de studie maakte; en hij eindigt met eene lofrede over diens dapperen vader, zijn wijzen en edelen stiefvader en zijn beroemden grootvader van moederszijde (Pontus de la Gardie), en spreekt een zegenwensch uit voor hem en zijne leidslieden Weidenhain en Bruchner¹⁾.

Spoedig zou Johan Kruus in de gelegenheid komen om

1) Verg. Boxhornii Epistolae et Poemata, Amsterdam 1662; uit deze verzameling zijn verscheidene aanwijzingen voor het vervolg ontleend.

[p. 165]

zijne opwachting te maken aan zijn bloedverwant en toekomstigen schoonvader Axel Oxenstierna, wiens bezoek aan Holland in het vorige hoofdstuk vermeld is. Op reis van Den Haag naar Amsterdam bleef deze namelijk een dag in Leiden stil, als wanneer deze stad hem een feestmaaltijd aanbood. Verschillende bekende Zweden waren toen te Leiden aanwezig. De zooeven besproken bloedverwant van den rijkskanselier Chr. Oxenstierna en enkele anderen, die het vorige jaar waren ingeschreven, waren misschien nog aan de universiteit evenals Johan Kruus. Gabriël Oxenstierna ‘junior’, waarschijnlijk een zoon van den rijksschatmeester, en andere Zweden die pas een paar jaren later zich lieten inschrijven, schijnen ook in Leiden te zijn geweest in Mei 1635 - misschien op weg naar Parijs. Zoo waren daar Olaus Samuelis, een zoon van prof. Samuel Andreae (Grubb) te Upsala, Åke Sparre en zijn leidsman Daniël Figrelius, vervolgens Axel Åkesson en Axel Thuresson, behoorende tot het geslacht Natt och Dag, met hun leidsman Johan Wijnblad, waarschijnlijk ook de gebroeders Gustaf en Seved Bååt¹⁾

1) Ol. Samuelis had in het begin van 1634 Joh. Oxenstierna vergezeld op eene gezantschapsreis naar Engeland; hij liet zich in Juli van hetzelfde jaar te Leiden inschrijven, keerde in 1636 over Amsterdam huiswaarts, werd ten slotte drost en is in den adelstand verheven onder den naam Wallenstierna. Åke Sparre werd assessor in het hooggerechtshof van Svea (in Stockholm) (overl. 1641). D. Figrelius, die in Upsala had ‘gedisputeerd’, werd jur. dr. te Orléans in 1637 en in 1639 president der justitie te Norrköping, waar hij gedurende een schitterend tijdperk van die stad 25 jaren met grooten ijver werkzaam was; onder den naam Leijonstierna is hij in den adelstand verheven. In Utrecht liet hij in 1636 een feestgeschrift drukken ‘Dialogus amoris sobrii’ voor S. Rosenhane's bruiloft in Stockholm met Sparre's zuster Beata; F. trouwde later met eene andere zuster van Sparre. Axel Åkesson tot Göksholm liet zich te Leiden inschrijven in 1635 en 1637 (overl. 1642); hij werd kamerheer evenals Axel Thuresson, wiens vader reeds vermeld is als Leidsch student; deze studeerde te Leiden bij Boxhornius, die hem zijne ‘Oratio de majestate eloquentiae romanae’ toezond met een schrijven, waarin - na eene geleerde verhandeling over ‘scire’ en ‘loqui’ - Axel Thuresson's studielust in vriendschappelijke en loffelijke bewoordingen wordt geprezen. Op weg naar Parijs in 1641 passeerde deze weer (Amsterdam, zie boven blz. 141, en) Leiden, en schonk toen 20 gulden aan de Luthersche kerk (overleden als landdrost in 1647). Wijnblad werd particulier secretaris van den rijkskanselier, daarna secretaris des konings en is in den adelstand verheven. De drie laatstgenoemden hadden in 1635 te Leiden twee buitenlandsche famuli bij zich. De gebroeders Bååt, die een Franschen servus bij zich hadden, lieten zich in het midden van 1634 in het Groningsche studentenalbum inschrijven en een jaar later in het Leidsche; Gustaf B. stierf jong, Seved B. werd rijksschatmeester en kanselier van de universiteit van Dorpat.

[p. 166]

en de reeds besprokene Johan Elai Terserus en Lars Canther.

Over het bezoek van den rijkskanselier aan Leiden bestaat er een verhaal, waaraan tot nog toe weinig aandacht geschonken is, van niemand minder dan Cl. Salmasius, die in een brief aan Jac. du Puy d.d. 1 Juni 1635¹⁾ vertelde, dat hij niet naar Den Haag had behoeven te reizen om ‘le grand chancelier’ te zien, verder mededeelende dat:

Son chemin s'adressant par cette ville, messieurs nos bourgmaistres l'ont traicté en passant, et m'ont faient l'honneur de m'inviter au festin qui fut lundy au soir où je le saluay. Il y coucha et en partit le landemin sur les onze heures aprez avoir veu ce qu'il y a icy de remarquable, la maison de ville et la peinture de Lucas de Leyde qu'on y monstre pour une merveille, le vieux bourg, l'auditoire de l'academie, le theatre anatomique et la bibliothèque, qui n'est pas grande chose. Il discourut, au souper, sur la deffaicte de l'armée espagnolle par nos François, et dict que le prince d'Orange, apréz avoir son armée avec la nostre, devoit aller chercher l'Espagnol pour l'attirer au combat...

Axel Oxenstierna onderhield zich nog met meer representanten der universiteit, van welke hij er verscheidene al kende. In het bijzonder werd door hem veel notitie genomen van Boxhornius - dit kwam waarschijnlijk wel door Johan Kruus -; in de levensbeschrijving van Boxhornius wordt verhaald, dat de rijkskanselier hem toen aangeboden heeft in Zweedschen dienst te komen, iets wat B. evenwel afsloeg hoe groot zijne voorliefde voor de Zweden ook was: ‘illi

1) Gedrukt in Les Correspondants de Peiresc publ. par Ph. Tamizey de Larroque t. V (Dijon 1882) blz. 124 vlg.

[p. 167]

septentrioni amorem praetulit patriae’, zooals hij hierover sprekende placht te zeggen.¹⁾.

Johan Kruus had waarschijnlijk reeds toen zijne zinnen gezet op Carin, de dochter van den rijkskanselier, maar durfde aanvankelijk niet naar haar hand dingen. Hij wendde zich tot zijn stiefvader, en deze schreef - omtrent drie maanden na het bezoek van den rijkskanselier aan Holland - aan zijn broeder, om de boodschap voor den jongen Kruus over te brengen, dien hij aanbeval als ‘van een goed humeur en vlijtig in zijne studiën’. Vijf jaar later kwam dit huwelijk dan ook tot stand.

Kruus zette inmiddels zijne studiën te Leiden voort, en gaf zelfs schriftelijk blijk van zijne vlijt en zijne talenten. In 1636 kwamen bij Elsevier van den toen zeer modernen Italiaan Virg. Malvezzi de politisch-historische geschriften uit ‘Il Romulo’ en ‘Il Tarquinio superbo’ door Kruus in het Latijn vertaald. Beide ‘Princeps’ en ‘Tyrannus’ werden in een afzonderlijk vers bezongen door Boxhornius, die zijn geliefden Kruus noemde ‘voluptas gentis et decus tuae’. En in het volgende jaar verscheen een blijkbaar door dezen bezorgd deel redevoeringen over ‘Gustavus Magnus’. Het bevatte, na twee mooie gedichten van Heinsius en Boxhornius, den ‘panegyricus’ van den eerstgenoemde, vervolgens de door Gustaf Gustafsson (v. Wasaborg) in Wittenberg gehouden rede over den slag bij Leipzig, dan twee andere in Duitschland verschenen oraties, vervolgens die van Gebhardus,

1) Uit Amsterdam zond Axel Oxenstierna den 24^sten Mei 1635 100 rijksdaalders aan de Luthersche kerk te Leiden (dezelfde som gaf de gemeenteraad van Hamburg in 1637). Onmiddellijk aan deze inschrijving in het giftenboek voorafgaande staat ‘Gabriel Oxenstierna junior’ geboekt voor 10 rijksdaalders. Het zelfde jaar hebben de meeste bovengenoemde Zweedsche studenten voor 3 tot 15 gulden ingeteekend. Dit laatste bedrag werd door Joh. Kruus gegeven, die ook in het begin van 1636 de kerk bedacht met eene gift van 40 gulden.

[p. 168]

Winshemius en B. Skytte en Kruus' eigen ‘Laudatio funebris’, ten slotte eene beschrijving van de plechtigheden bij de begrafenis van Gustaaf Adolf - ook afzonderlijk in Nederland verschenen - benevens eene opdracht van Kruus aan de jonge koningin Christina.

Na een verblijf van omstreeks vijf jaar aan de beroemde Hollandsche hoogeschool¹⁾ - welk verblijf, met onderhoud voor negen personen, 3000 rijksd. per jaar gekost heeft - ging Kruus daar vandaan, maar nog niet naar zijn vaderland: hij moest eerst Parijs zien. Hier genoot hij veel welwillendheid van Grotius en diens familie, zooals blijkt uit een brief dien Kruus in Mei 1638 uit Lyon schreef²⁾. Na een uitstapje naar Zwitserland, misschien ook naar Italië, keerde hij naar Zweden terug, alwaar stellig eene schitterende loopbaan den ontwikkelden en degelijken jongen man had gewacht indien hij had mogen blijven leven. Hij werd spoedig ‘kamerraad’ en werd later gebruikt als oorlogscommissaris. Maar reeds in 1644 werd hij door den dood uit zijn jonge leven weggerukt, evenals zoovele andere veelbelovende mannen in die dagen.

In hetzelfde jaar waarin Kruus te Leiden zijn gedenkschrift over Gustaaf Adolf uitgaf (1637), lieten zich vele opmerkenswaardige Zweden in het studentenalbum inschrijven. Claes Stiernsköld, de derde zoon van den boven besproken admiraal, gaf zich in Januari aan, tegelijk met Axel Åkesson voor den tweeden keer; als hun ‘ephorus’ vergezelde hen Erik Bröms en als famuli twee Franschen, een Duitscher en een Engelschman. Stiernsköld en Bröms hadden, toen zij

1) Zie Aant. 1 achter dit hoofdstuk.

2) Aanwezig in de Leidsche Bibl. XVIII n^o. 749. Kruus zegt daarin dank voor de groote goedheid van Grotius en voegt er zijne groeten bij (in het Fransch, de brief is verder in het Latijn) aan de vrouw en dochter van Grotius. Een zoon van G. had Kruus naar Genève vergezeld. Na een uitstapje naar Avignon zou hij naar Parijs terugkeeren, waar Schmalz, de secretaris van den rijkskanselier, zich toen bevond.

[p. 169]

in het najaar van 1634 op reis gingen, eene aanbeveling bij zich van Loccenius aan professor Vossius te Amsterdam. Ernst Johan Creutz en Thure Bielke met zijn leidsman Johan Graan kwamen ook hunne opwachting maken bij Vossius. In Februari 1637 liet Creutz zich te Leiden inschrijven tegelijk met zijne broeders Lars en Axel Creutz, Erik Kruse en Laur. Gringius. Alle deze studeerden verscheidene jaren in Nederland, sommige ook aan andere hoogescholen dan de Leidsche, zooals aan die van Amsterdam en Groningen. Bröms schijnt magister te zijn geworden en Graan werd juris doctor te Leiden¹⁾.

1) Stiernsköld en Bröms deden eene inschrijving in het giftenboek der Luth. kerk in het begin van 1635, evenals Lars en E.J. Creutz en Gringius, misschien wel op hunne doorreis naar Frankrijk; de eerste werd hofmaarschalk bij de koningin-weduwe (hij is bekend door eene schakerij), ten slotte landdrost; Bröms werd assessor in het Hof van Svea, en is in den adelstand verheven onder den naam Rosenhielm. De gebroeders Creutz en hun leidsman waren in Aug. 1635 te Groningen. Lars C. werd in 1638 assessor in het mijncollege, ten slotte admiraal (gesneuveld bij Öland in 1676 in den strijd tegen de Deensche en de Nederlandsche vloot). Axel C. is onbekend. Ernst Johan C. zette misschien zijne studiën voort bij Vossius in Amsterdam; in Sept. 1641 schreef hij uit Parijs aan dezen (Voss. Epist. II n^o. 270) met dankbetuiging voor de betoonde welwillendheid en met groeten aan de familie Vossius; met Is. Vossius was C. toen in Parijs dikwijls samen. C. had een reisje in Italië gemaakt en was ook in Straatsburg geweest. Op zijne terugreis naar Zweden in het voorjaar van 1642 zocht C. in Amsterdam Vossius weer op en nam toen een brief van V. mee voor den rijksraad Skytte (verg. boven blz. 139). C. werd ten slotte president van het Hof van Åbo. Erik Kruse (vrijheer van Kaibala) werd ten laatste ‘generaal-luitenant’; hij staat nog in 1642 opgeteekend in het giftenboek der Luthersche kerk. Van Gringius (waarschijnlijk de zoon van een komminister uit Sköllersta; in de Leidsche studentenrol staat, klaarblijkelijk verkeerdelijk, Albertus G.) weet men weinig. (Lars G. disputeerde in 1626 te Upsala). Thure Nilsson Bielke, de laatste uit het adellijke geslacht B., schijnt van zijn bloedverwant den rijksraad Gabr. Oxenstierna aanbevelingsbrieven te hebben meegekregen aan Vossius, die in April 1640 in brieven aan dezen (zie boven blz. 124-125) B.'s en Graan's studiën prees, en Graan ‘een man van de uitnemendste zeden en kundigheden’ aanbeval voor eene plaats. Graan werd later landdrost (verg. De la Gardieska archivet IX blz. 87). Bielke werd later luitenant-kolonel (overl. 1647).

[p. 170]

Gelijktijdig met deze vertoefden in Nederland P.J. Coijett, M. Durelius en meer reeds boven genoemden, vervolgens nog Gustaf Adolf van Raseborg en Falkenstein (Lewenhaupt). Deze nam echter spoedig dienst in het Nederlandsche leger en was tegenwoordig bij verscheidene krijgsgebeurtenissen, zooals bij Breda en Arras. Een jaar na hem (1638) liet zich te Leiden zijn broeder Carl Mauritz (Lewenhaupt) inschrijven, die zich ook spoedig aan den krijgsdienst wijdde. Zij werden beide veldmaarschalk.

De tradities der Oxenstierna's werden voortdurend op waardige wijze in Leiden opgehouden, en tusschen 1637 en 1639 door Gabriël Oxenstierna, een jongeren zoon van den rijksdrost. In 1637 aanvaardde hij zijne educatie-reis. Hij had in Leiden, behalve een Zweedschen famulus, als leidsman Israël Fordel (Forthelius) bij zich, zoon van den domproost te Linköping. De jeugdige Oxenstierna, die in 1636 te Upsala rector illustris was geweest, volgde de colleges van Heinsius en Boxhornius, was ook toehoorder bij Ad. Vorstius en maakte kennis met den te Leiden woonachtigen uitstekenden philoloog en dichter, den blinden P. Scriverius. Vooral voelde hij zich tot Boxhornius aangetrokken, evenals vele andere Zweden. En toen hij, na ongeveer anderhalf jaar in Leiden te hebben gestudeerd, in het begin van 1639 naar Frankrijk vertrok, richtte Boxhornius een van die sierlijke brieven tot hem, welke in dat tijdperk zoo gezocht waren. Boxhornius' ‘Epistola ad ... Gabrielem Oxenstiernium G.F.... in Galliam abeuntem, de peregrinatione ejus Batavica’ werd in hetzelfde jaar te Leiden ook afzonderlijk gedrukt tegelijk met een paar gedichten op dezen Zweedschen jonker. Een ervan was van den student Nicolaas Heinsius, een zoon van den professor, die in eenige disticha huldigde

Arctoi spes summa poli, quem patria nobis
Credidit, et magni pignoris instar habet (enz.).

[p. 171]

Uit Parijs ontving de jonge Heinsius in Mei van datzelfde jaar een brief van Forthelius, die verzekerde dat de Zweden de aangenaamste herinnering aan hem hadden, en door grootere weldaden dan zij konden beschrijven ‘devinxit Oxenstiernium meum sibi parens tuus, et me propter eum’¹⁾.

Nadat G. Oxenstierna en Forthelius in Parijs groote welwillendheid van Grotius hadden genoten²⁾ en een uitstapje naar Italië hadden gemaakt, keerden zij over Engeland en Nederland huiswaarts. Zij waren daarop beide eerst op het rijks-archief werkzaam, alwaar Forthelius in 1641 secretaris werd. Oxenstierna, die in 1640 tot kamerheer van de koningin benoemd werd, kreeg spoedig allerlei gewichtige opdrachten; in 1645 werd hij rijkskamerraad en in hetzelfde jaar was hij landmaarschalk bij den rijksdag. In het begin van 1647 werd hij echter door den dood weggerukt. Aan Forthelius werden ook verantwoordelijke posten toevertrouwd. Zoo werd hij in 1653 als buitengewoon gezant naar Engeland gestuurd, vanwaar hij met Whitelocke naar Zweden terugkeerde; en daarna werd hij, zooals boven gezegd is, Erik Oxenstierna's rechterhand in het generale handelscollege. Hij is de stamvader van het geslacht Lagerfelt.

Schitterend zijn de Zweedsche namen, die ons van 1639 uit de Leidsche studentenrol toeblinken: Gustaf Bielke tot Salestad, Svante Banér tot Djursholm, Erik Larsson Sparre

1) De brief is in de Leid. B. coll. Burm. F. 5; deze werd meegegeven aan een uit Parijs naar Leiden terugkeerenden landsman, die den wensch koesterde prof. Heinsius een bezoek te brengen. - Afzonderlijke exemplaren van Boxhornius' Epistola zijn zeer zeldzaam (een ex. in de Bibl. Thysiana te Leiden). - Zie over Oxenstierna's bezoek te Amsterdam bij prins Karel Gustaaf boven blz. 136. In het begin van 1639 gaf hij 30 gld. aan de Luth. kerk.

2) Verg. een brief van Forthelius aan De Groot gedat. Genua Sept. 1639 (in de Leid. Bibl. sign. XVIII n^o. 749) en een anderen gedat. Venetië (waar zij den winter zouden doorbrengen) Nov. van hetzelfde jaar (in de Leid. Bibl. coll. Pap. 3).

[p. 172]

tot Ulfåsa en zijn bloedverwant Axel Carlsson Sparre tot Sundby, benevens Gustaf en Christer Bonde, allen later rijksraden; vervolgens Svante Bielke, een broeder van Gustaf, en Lars Jespersson Kruus, Johan's broeder, van wien Weidenhain ook weer de leidsman was, beide later militairen; Carl Lilliecrona, naderhand drost enz.¹⁾. Weinige van deze Zweden schijnen langer dan een jaar in Leiden te zijn gebleven. Lars Kruus en Weidenhain keerden er echter terug - na het gebruikelijke verblijf in Frankrijk en eene reis in Italië - in het eind van 1642²⁾. Daarentegen studeerde gedurende

1) Uit de jaren 1630 tot 1640 kunnen verder worden vermeld: Peter Gavelius, te Leiden in 1633, het volgende jaar jur. dr. te Orléans, later burgemeester van Stockholm (stamvader der geslachten von Gavel en Cronstedt); Peter Thesleff, van 1636 tot 1637 te Leiden, later ‘lagman’ - zeker rechterlijk ambtenaar - (stamvader van het geslacht Stiernstedt); Göran Ulfsparre, in 1637 te Leiden, militair, later landdrost van Kalmar, vrijheer van Broxvik; Albert Ratke (Svanenberg) van 1637 tot 1638 te Leiden, handelssecretaris te Bremen; Joh. Stålhandske, drost (hij hield bij de inwijding van de universiteit te Åbo in 1640 eene redevoering in het Nederlandsch), en Erland Kafle vice-president van het hooggerechtshof van Göta, beiden te Leiden in 1638; en uit 1639 Erik Galle (Rosensabel), ritmeester, en Gustaf Ekebom, burgemeester van Kristinehamn (zijn broeder Joël Ekebom, later stadsnotaris te Örebro, studeerde te Utrecht in 1645). Wexionius, Enander, Ausius e.a. zullen hieronder worden vermeld.

2) Zij hadden toen denzelfden famulus Lars Larsson bij zich, die in 1639 werd ingeschreven (misschien is hij de later onder den naam Lilliefelt in den adelstand verheven assessor bij het hooggerechtshof te Dorpat?). Ook Lars Kruus was vrijgevig jegens de Luth. kerk; bij schonk in het laatst van 1639 (gelijk met Weidenhain) 10 rijksd., in het begin van 1640 20 gld. en in het voorjaar van 1643 een zelfde bedrag. Ook een derde broeder Gustaf Jespersson Kruus studeerde te Leiden; hij is ingeschreven in Oct. 1640 gelijk met vijf andere Zweden, onder welke Erik Gustafsson Leijonhufvud (later kamerheer) en Nils Skunk (naderhand ‘lagman’). Gustaf Kruus, die nog in Sept. 1642 te Leiden was (datum van zijne handteekening in het album van S. Brasck), werd militair, ten slotte landdrost. Ook Gustaf Larsson Kruus, een oomzegger van hem, kwam voor zijne studiën naar Leiden (1667-1668); hij nam dienst in het Fransche regiment van Königsmarck, vocht later mede in Hongarije en werd ten slotte kolonel. Weidenhain, a^o. 1647 in Zweden in den adelstand verheven, werd belast met verschillende gewichtige commercieele en diplomatieke opdrachten, vooral in Lijfland en Polen. Hij stierf in 1666.

[p. 173]

verschillende jaren in Holland Udde Ödell (Ödla), dien men in 1638, 1641 en 1643 in Leiden aantreft; hij werd naderhand landdrost in Finland.

Zelfs nog iets langer hielden zich in Holland op Erik Henriksson Fleming en zijn bloedverwant Herman Claesson Fleming. Zij schijnen zich echter in Leiden - waar zij zich tegelijk met Lars Fleming, een broeder van laatstgenoemde, in Augustus 1640 lieten inschrijven - minder aan de wetenschappen te hebben gewijd dan elders aan practische vakken; Erik vinden we namelijk bij de mijnen in de zuidelijke Nederlanden en Herman bij den scheepsbouw in Amsterdam. Naar Amsterdam, waar Herman Fleming kennis maakte met Appelboom, keerde hij een paar jaren later terug ten behoeve van toerustingen tot den Deenschen oorlog. Hij bracht het tot admiraal. Erik Fleming werd na zijne terugkomst assessor in het mijncollege, later rijksraad. In de geschiedenis der Reductie zijn deze twee goede bekenden. Lars Fleming werd ook rijksraad en was een tijdlang kanselier van de universiteit van Pernau.

In het begin van het jaar 1641 kwam de jonge Magnus Gabriël de la Gardie te Leiden met een groot gevolg, o.a. bestaande uit een Duitschen hofmeester, een Zweedschen leeraar, een wat ouderen Zweedschen famulus en een jongeren ‘pedissequus’ uit Amsterdam. Uit Leiden ondernam hij tochten om den Hollandschen vestingbouw en de krijgsoefeningen te bestudeeren. In Leiden genoot deze voorname edelman in de classieken onderricht van Boxhornius; deze droeg ook aan M.G. de la Gardie zijne in het voorjaar van 1643 verschenen uitgave van Tacitus op. De la Gardie hield toen in Frankrijk verblijf waar hij bijzonder welwillend ontvangen werd aan het hof en o.a. de vereerende opdracht kreeg om de koninklijke lijfwacht aan te voeren. Tevens studeerde hij in Angers en bezocht ook Saumur, waar zich

[p. 174]

toen vele Zweden ophielden. In het laatst van 1643 werd hij naar zijn vaderland teruggeroepen om met de schitterendste ambten te worden bekleed¹⁾.

Iets later dan deze kwamen in den zomer van het jaar 1641 te Leiden twee jonge edellieden met hun gouverneur, die ook in Frankrijk De la Gardie zouden ontmoeten. Het waren Carl en Otto von Scheiding, wier oudere broeder Joh. Christopher ook aldaar gestudeerd had, en Samuel Petri Brasck, allen uit Oost-Gothland; zij hadden verscheidene jaren te Upsala gestudeerd, zooals gebruikelijk was, vóór hunne educatie-reis. Laatstgenoemde heeft een reisalbum nagelaten (Linkpg B. sign. B. 65) benevens eene korte autobiographie, door welke men in de gelegenheid is gesteld hun beider studiën en reizen te volgen; hij heeft op zijn album het volgende motto geschreven: ‘Ecquid prodest peregrinatio tua, o homo? qui apud exteros dilectus in patria invidia conflagras?’

Het was de rechtswetenschap die deze drie Zweden gedurende vijftien maanden te Leiden beoefenden. Vooral schijnen zij professor Maestertius te hebben gevolgd. Deze schreef in het album van Brasck zijn naam als eene getuigenis van zijne oprechte en onvergankelijke toegenegenheid voor dezen beminden leerling ‘sacrarum legum, omniumque politiorum literarum candidato insigni’. Na een privaat examen behaalde Brasck ook den graad van juris doctor te Leiden in het jaar 1642.

1) In het op blz. 78 genoemde album van Oberhaupt heeft, ongedateerd, M.G. de la Gardie zijn naam geteekend met eene vriendschapsbetuiging en het devies ‘Dans les armes mon los, En amour gist ma gloire, Et au ciel mon trésor’. - De la Gardie schijnt ook zijne opwachting te hebben gemaakt aan Vossius te Amsterdam; in brieven van Apr. 1641 verhaalt Appelboom uit Stockholm aan Is. Vossius, dat de rijksmaarschalk De la G. brieven aan diens vader schreef. Met Appelboom onderhield M.G. de la Gardie verder eene drukke briefwisseling tot aan A.'s dood toe.

[p. 175]

Behalve eenige zooeven genoemde Zweden hielden in Brasck's tijd te Leiden verblijf: Mauritz Stake, Carl Carlsson Rosing en Johan Gyllenstierna, Johan Uggla, Lennart Bock, ingeschreven in 1641; vervolgens Claes en Nils Banér, Claes Rålamb, misschien ook Gabriël Grip en andere in 1642 ingeschrevenen. Sommige dezer hebben in Brasck's album geschreven. De meeste schijnen niet zoo lang in de Hollandsche universiteitsstad te zijn geweest als de Scheidings en Brasck. Eene uitzondering maken Lennart Bock van Näs, die zich liet inschrijven in 1641, 1643 en 1644 - hij werd echter later militair -, en de auscultant bij het Hof van Svea Carl Rosing, die ongeveer twee jaren in Leiden woonde en daar in 1643 juris doctor werd, gelijk even te voren Brasck. In diens album schreef hij den laatsten Augustus 1642 zijn naam benevens een Latijnsch en een Zweedsch vers. Brasck moest toen met zijne pupillen naar Frankrijk vertrekken. Daar bleven zij ongeveer een jaar, meest in Saumur, tezamen met Carl Lilliecrona en andere voormalige Leidsche studenten, voor lichaamsoefeningen en taalstudiën; zij maakten ook een uitstapje naar zuid-Frankrijk en Spanje¹⁾. In November 1643 kwamen ze in Leiden terug,

1) Over het verblijf van vele der genoemde Zweden in Frankrijk en Italië zijn mededeelingen te vinden in het reisdagboek van C. Lilliecrona (U.B. sign. X. 353), dat in het Latijn geschreven is, maar van persoonlijker aard dan de meeste van dat soort die ik uit de 17^de eeuw heb doorgelezen. Het begint met Januari 1642 te Lyon. In Mei van dat jaar ontmoette Lilliecrona in Venetië Lars Kruus en de gebroeders Bielke; van dezen eerste leende hij geld voor het koopen van boeken enz. Met hem en Weidenhain correspondeerde hij voortaan. Daarna bezocht hij Padua, en ging van daaruit weer naar Venetië voor de grootsche feestelijkheden op den 1^sten Juni van dat jaar. Vervolgens keerde hij naar Frankrijk terug en bracht omstreeks een jaar in Saumur door, den aangenaamsten tijd van zijn leven. Zijne tafelvrienden waren de gebroeders Scheiding met Brasck, E. Leijonhufvud, N. Skunk, Cl. Rålamb enz. Verder vertoefden te Saumur nu en dan de graven Carl en Ludvig Lewenhaupt, de gebroeders Bielke, Gust. Cloodt von Jürgensburg, Maur. Stake e.a. De Zweedsche adel hield zich in Saumur meest bezig met vechten, dansen en paardrijden. Kostelijk is Lilliecrona's beschrijving van een uitstapje (in Oct. 1642) met vroolijke dames. In Nov. 1642 bracht M.G. de la Gardie uit Angers een bezoek aan Saumur; men bereidde hem een feest bij die gelegenheid. In Aug. van het volgende jaar bracht Gabr. Grip een dergelijk bezoek; toen werd in Saumur eene comedie-opvoering gegeven. In Maart 1643 hebben de Zweedsche, Duitsche en Deensche studenten daar een ridderspel opgevoerd. In het laatst van Aug. zagen zij de begrafenis van Richelieu in het naburige slot. Te Parijs, waar Lilliecrona in den zomer van 1642 bij Hambraeus gewoond heeft in Hôtel de Merli en waar hij in een door hem zelf levendig geschilderd duel geraakt is, trof hij terugkeerende uit Saumur in Sept. 1643 Axel Thuresson (verg. blz. 141) Cl. Rålamb e.a. aan. De gebroeders Scheiding en Brasck, die hun begeleidde, hadden in het voorjaar een uitstapje naar Spanje gemaakt; in Brasck's eigen biographie die verder droog is, merkt men een verkwikkelijk zuchtje op, als hij het grootsche natuurtooneel van Perpignan beschrijft, waar men langs de lachende kust reed tusschen de blauwachtige Middellandsche Zee en de met sneeuw bedekte Pyreneën - een in dien tijd zeer zeldzaam getuigenis van de door het natuurschoon teweeggebrachte indrukken.
De gebroeders Scheiding kozen de militaire loopbaan; Carl S. werd later landdrost. Maur. Stake ‘stierf jong’. Rosing werd drost (in den adelstand verheven als Rosenstielke). Johan Gyllenstierna, ‘de geleerde en welsprekende’, werd president van het Hof van Svea en voorzitter van de groote wetscommissie (1675). J. Uggla werd ritmeester (overl. 1649), evenals Nils Banér Cl. Banér werd rijksjagermeester. Cl. Rålamb, de dappere en scherpzinnige voorvechter der Zweedsche aristocratie, werd een van Zweden's voornaamste staatslieden en juridische schrijvers. Grip (Gyllengrip), die in 1640 in Franeker is geweest en daarna in Leiden, werd assessor van het Hof van Göta.

[p. 176]

alwaar zij nu een maandlang bleven, dan door de noordelijke provinciën naar Bremen reisden en vervolgens huiswaarts trokken. Brasck verkreeg onmiddellijk een lectoraat in de welsprekendheid te Linköping. Daar kwam hij tot het schrijven - en het met zijne leerlingen opvoeren - van een paar tooneelstukken, voor welke hij over het algemeen de motieven heeft ontleend aan zijne Hollandsche reis, zooals in het tiende hoofdstuk zal worden uiteengezet. Van zijn juridischen graad maakte hij geen gebruik; hij werd ten slotte geestelijke in de Clara-gemeente in Stockholm (overl. 1668).

Van 1640 tot 1645 vindt men verder onder bekende in Leiden studeerende Zweden: Knut en Gustaf Kurck, Gustaf

[p. 177]

Lilliecrona, Gustaf Larsson Sparre, Sten Bielke, Carl en Gustaf Soop, allen later rijksraden; vervolgens Samuel Örn, zoon van den bisschop J. Bothvidi, later factor voor 's rijks kanongieterijen, en Carl Philip von Sack, naderhand landdrost, evenals Svante Larsson Sparre, een geleerd en welsprekend man¹⁾.

Uit 1646 moeten in herinnering worden gebracht Gustaf Pehrsson (Natt och Dag) tot Haga en Edmund Figrelius. De leidsman van eerstgenoemde was Amund Nilsson Rystadius (of Palm), een leerling van Fornelius, die zich in Upsala in de voorafgaande jaren druk geweerd had met disputeeren, oreeren en verzen maken. Zij waren ook het volgende jaar te Leiden en bezochten Nederland weer op hunne tehuisreis (uit Parijs) in 1648. Daar knoopte Gustaf Pehrsson met Appelboom vriendschapsbetrekkingen aan²⁾.

E. Figrelius, die in 1642 in Upsala disputeerde, was als

1) Verscheidene dezer speelden eene gewichtige rol in de geschiedenis van koningin Christina, en zullen later verder worden besproken. G. Lilliecrona was een broeder van bovengenoemden Carl L.; Erik Oxenstierna, tegelijk met deze te Leiden, is in het vorige hoofdstuk behandeld. De gebr. Sparre werden (1644) vergezeld door Jacob Gavelius, later assessor bij het hooggerechtshof van Göta (stamvader der geslachten Lagercrantz en Lagerstedt). Sten Bielke werd door J. Risingh (zie hoofdst. IV) vergezeld; de gebroeders Soop, die zich in 1641 te Groningen lieten inschrijven en in 1644 te Leiden waren, door Nils Canther, later assessor van het mijncollege (geadeld als Canterhielm). Met de laatsten was gelijktijdig in Leiden Peter Claesson Prytz, naderhand ‘justitieburgemeester’ van Stockholm.

2) In de Lundsche Bibl. zijn Duitsche almanakken uit de jaren 1648-1654, in welke Gustaf Pehrsson de gewichtigste gebeurtenissen vermeld heeft; in Jan. 1648 vertrok hij uit Parijs en in Maart uit Amsterdam. Volgens de aanteekening correspondeerde hij gedurende dit en het volgende jaar met Appelboom. G.P. werd ten slotte rijkskamerraad (overl. 1694). Pas in de tweede helft der 17^de eeuw schijnen leden van het geslacht Natt och Dag dezen familienaam vast te hebben aangenomen, zooals een oomzegger van G.P., de op blz. 110 vermelde Nils N.o.D. (Een bloedverwant Thure Thuresson, broeder van Axel Thuresson (zie blz. 165) later kamerheer, was van 1645 tot 1646 te Leiden). - Amund Rystadius werd lector in het Grieksch te Linköping, daarna geestelijke (overl. 1655).

[p. 178]

leidsman van Gustaf Carlsson Banér naar de universiteit van Dorpat gegaan in 1645. In Juni 1646 reisden zij door de Zweedsche bezittingen aan de Oostzee naar Nederland, bekeken eerst Groningen en Franeker en daarna Amsterdam. Daar bestudeerde Figrelius de politieke en commercieele toestanden. In het helaas onvoltooide reisverhaal dat hij heeft nagelaten¹⁾, en dat getuigt van scherpzinnigheid en opmerkingsgave, wordt het gedeelte over Nederland grootendeels in beslag genomen door een opstel ‘Over den staat in de Vereenigde Nederlanden’, welk opstel afgebroken wordt midden in een tamelijk uitvoerig verslag over ‘De Bank van Amsterdam’.

In Amsterdam bezochten Figrelius en Banér professor Vossius en kregen van hem een aanbevelingsbrief aan Salmasius te Leiden ‘illud literarum miraculum’²⁾. Na eenigen tijd in Utrecht te hebben doorgebracht, gingen zij naar Leiden, waar zij in September 1643 in het giftenboek der Luthersche kerk teekenden (daarentegen niet op de studentenrol). Eene menigte boeken, waarvan verscheidene thans zeldzame, welke Figrelius gedurende deze jaren te Amsterdam en Leiden kocht, en die nu zijn terecht gekomen in de universiteitsbibliotheek van Lund, geven blijk van zijne groote belangstelling voor de letterkunde. In Parijs, waar Figrelius en Banér vervolgens heengingen, liet eerstgenoemde in 1648 in kopergravure een aan Banér opgedragen ‘diagramma epicum de ultimo mundi die et vita aeterna’ drukken. Toen zij twee jaar later in Zweden terugkeerden, werd Figrelius onmiddellijk professor te Upsala. Zeven jaar later werd hij bij de kanselarij geplaatst, geadeld (Gripen-

1) In de U.B. sign. X 354.

2) Verg. een brief van F. aan Vossius, gedat. Utrecht Sept. 1646 (Voss. Epist. II n^o. 429), een brief, die door zijne sierlijkheid en tegelijkertijd levendigheid den toekomstigen redenaar verraadt. Zie Aant. II achter dit hoofdstuk.

[p. 179]

hielm), benoemd tot gouverneur van den jeugdigen Karel XI, en werd ten slotte als rijksraad collega van zijn vroegeren leerling Gustaf Banér. Als directeur van de koninklijke bibliotheek (sedert 1661) en als een groot muntenkenner kwam Gripenhielm voortdurend in aanraking met vele, ook Nederlandsche geleerden. De Nederlandsche resident N. Heinsius was zijn vriend; door hem kwam hij in kennis met Graevius te Utrecht en met Gronovius te Leiden. Den eerstgenoemden verschafte hij toegang tot de in de koninklijke bibliotheek bewaarde handschriften van Meursius en ontving daarvoor van hem eene openlijke dankbetuiging. Graevius stelde, evenals andere Nederlandsche geleerden, op hoogen prijs het philologisch-archeologische werk van Gripenhielm ‘De statuis illustrium romanorum’, dat voor het eerst in 1656 te Stockholm is uitgegeven en naderhand ook in andere landen gedrukt is¹⁾.

De Zweedsche naam had nu in Nederland een goeden klank. Op Zweden kwam het eigenlijk neer bij de vredesonderhandelingen, welke toen in Osnabrück en Munster werden gevoerd. In Maart 1644 hield Joh. Oxenstierna zijn plechtigen intocht in Osnabrück. Hij en Salvius, ook Schering Rosenhane, resident te Munster, waren in Nederland goede bekenden; verscheidene Zweedsche studenten uit Leiden werden bij hunne kanselarijen geplaatst, zooals b.v. Andreas Wallwijk en Olof Wallius. De eerste studeerde onder Boxhornius en respondeerde op een van zijne ‘dissertationes politicae de romanorum imperio’. Van Leiden, waar Wallwijk in Mei 1644 werd ingeschreven, begaf hij zich het

1) Verg. Graevius aan Heinsius 1668, Sylloge epist. t. IV. In de brieven van Heinsius komt Figrelius-Gripenhielm vaak voor. Een brief van den laatstgenoemde aan Heinsius in Juni 1664 (over een boek, dat G. van H. wilde leenen) is aanwezig in de Leid. B. coll. Burm. F. 5. Ook nadat Heinsius naar Nederland was teruggekeerd, werd de kennis onderhouden (door Schefferus). Gripenhielm stierf in 1675.

[p. 180]

volgende jaar naar Franeker. Toen kreeg hij zijne aanstelling bij de kanselarij der legatie in Osnabrück; hij werd later hofraad en is in den adelstand verheven. Dezelfde loopbaan volgde een zoon van bisschop Wallius, Olof, die van 1645 tot 1646 te Leiden was; zijn adellijke naam Wallenstedt werd eigenlijk eerst bekend door zijn broeder Lars, die ook buitenslands heeft gestudeerd.

Johan Oxenstierna ontmoette in Osnabrück vele Zweedsche studenten, die op weg waren naar of van Nederland. Over zijn broeder Erik is reeds gesproken. Korten tijd later kwam een andere bloedverwant, Bengt Oxenstierna, zoon van den rijksschatmeester, de later zoo voortreffelijke staatsman. Na verscheidene jaren te Upsala te hebben gestudeerd reisde hij in 1644 om de Bothnische Golf door Finland, de Oostzee-provincies en Pommeren naar Nederland. Het volgende jaar staat hij te Leiden opgeteekend in het giftenboek der Luthersche kerk. Na het gebruikelijke bezoek aan Frankrijk en Italië keerde hij in 1647 naar Zweden terug, maar werd op zijn eigen verzoek aangesteld bij de kanselarij van het gezantschap te Osnabrück. Zes jaar later werd hij onder den Paltsgraaf Karel Gustaaf geplaatst bij het op het sluiten van den vrede volgende executie-congres in Neurenberg. Hoe hij als staatsman er naar streefde Zweden nader tot de Nederlanden te brengen, is reeds geschetst; zijn verblijf in Nederland als Zweedsch gezant en zijne verstandhouding met den Hollandschen staatsman en geleerde Gisb. Cuperus zal hieronder worden besproken.

Onder Bengt Oxenstierna werkte in Neurenberg Matthias Palbitzky uit Pommeren, die ook gelijktijdig met hem in Leiden was geweest. Zijn oudere broeder Friedrich had daar langen tijd doorgebracht onder leiding van Cunaeus. Na studiën in Danzig en in Sorö werd Matthias in 1642 in Zweedschen dienst aangesteld en werd terstond hofjonker bij de jonge

[p. 181]

koningin. Een of twee jaar later kreeg hij verlof om eene langdurige buitenlandsche reis te maken. In Holland sloot hij o.a. vriendschap met Isaäc Vossius, met wien hij sedert briefwisseling onderhield. Van Leiden begaf hij zich naar Frankrijk en bracht vervolgens een paar jaren in het Oosten en in Rome door. In 1648 keerde hij over Frankrijk en de Nederlanden terug naar Zweden, vanwaar hij spoedig naar Neurenberg werd gezonden. Hij werd later voor vele gewichtige diplomatieke opdrachten gebruikt¹⁾.

Heel vele andere toekomstige Zweedsche diplomaten studeerden onder Christina's regeering in Nederland en in het bijzonder in Leiden. Zulke waren Jonas Kling (Klingstedt), Henrik Hoghusen, Carl Nilsson Tungel, Pehr Larsson Sparre, Curt Christopher von Königsmarck en Edvard Philipsson (Ehrensteen). Kling, Hoghusen en Tungel studeerden ongeveer twee jaar te Leiden. P. Sparre kwam eenige tientallen jaren later naar Nederland als Zweedsch afgezant; evenzoo Königsmarck, die ten slotte in Nederlandschen krijgsdienst trad en sneuvelde bij de belegering van Bonn (1673). Edv. Philipsson, die te Leiden was als leidsman van Paul en Augustin Khevenhüller, trad in den herfst van 1650 in Utrecht op met eene rede naar aanleiding van de kroning van koningin Christina. Tijdens zijne latere reizen in het Zuiden correspondeerde hij met N. Heinsius, dien hij misschien wel in Leiden ontmoet had. Evenals Königsmarck en Sparre werd Ehrensteen als gezant naar de Nederlanden gestuurd in de moeilijke tijden na 1670²⁾.

1) Zie Aant. III achter dit hoofdstuk.

2) Kling, die te Leiden werd ingeschreven in 1646 en 1648, werd ten slotte landdrost. Een van zijn zoons, Gustaf Klingstedt, trad in Nederlandschen krijgsdienst. Hoghusen, wiens vader verscheidene malen ‘commissaris’ in Nederland was geweest, werd later drost, evenals de op denzelfden dag (12 Matt 1648) te Leiden ingeschreven Olof Gammal (Ehrencrona). Königsmarck kwam er in Maart 1650 gelijk met zijn jongeren broeder Joh. Fr. v. Königsmarck (die reeds in 1653 stierf); zij bleven te Leiden tot in het volgende jaar C.C.v.K. hield het volgende jaar te Straatsburg ‘solennia vota’ ter eere van de Zweedsche koningin. Hij staat in 1665 wederom opgeteekend in het giftenboek der Luth. kerk; hij was toen gouverneur in Bremen. De jonge heeren Khevenhüller, zoons van den rijksraad Paul K., den hofmaarschalk der koningin-weduwe, gingen op reis met Ed. Philipsson in 1648; zij hielden eenigen tijd verblijf te Brussel (waar E.P. van Verelius brieven ontving, verg. heironder), voordat zij, onmiddellijk na de gebroeders Königsmarck, in Leiden kwamen. Vandaar schijnen zij naar Straatsburg te zijn gegaan (onder de ‘Bref till L. Norrman’ in de Koninkl. B. is er een van Boeclerus te Straatsburg aan E.P. te Stockholm uit het jaar 1655). In 1652 waren zij in Italië (verg. twee brieven van E.P. in de Leid. B. coll. Burm. F. 6 a, en een in Burm. F. 8 aan Heinsius, die toen ook in Italië was). Augustin Kh. werd in 1653 bij Brussel doodgestoken; Paul Kh. sneuvelde in 1658 bij de belegering van Kopenhagen. Over F. Philipsson (Ehrensteen) meer in hoofdstuk VII. - Göran Gyllenstierna, later graaf van Björkssund, kwam iets later in Leiden; in Nov. 1651 schreef hij uit Utrecht aan Schefferus, dat hij van plan was den winter in Leiden door te brengen.

[p. 182]

Ook te Leiden werd in 1650 eene openbare redevoering gehouden ter eere van de Zweedsche koningin. De schrijver van dezen ‘Panegyricus ad populos, qui ex Germania pacis legibus in Reginae Christinae ditionem venere’ was Erik Vitinghoff, die twee jaren vroeger aan de Hollandsche universiteit was gekomen. Later trad hij in den krijgsdienst, werd bij zijne tehuiskomst vaandrig en daarna hofjonker, maar stierf reeds in 1655. Het was een zeer aanzienlijk getal Zweedsche studenten, dat zich aan het oorlogsbedrijf wijdde; over het algemeen kregen de adellijke jongelieden in dien tijd eene dubbele opvoeding, civiel en militair. Naast C.C.v. Königsmarck moeten hier vermeld worden - met voorbijgaan van minder belangrijke - Nils Kagge, A.H. Wrangel en Lars Olofsson Laurelius (Lagersköld), naderhand kolonels, en Göran Sperling, veldmaarschalk. Sommige van deze toekomstige militairen beoefenden de mathematische wetenschappen, den vestingbouw enz. te Leiden; andere gaven zich op als juris studiosi¹⁾.

1) Naast de juistgenoemde diplomaten moeten onder de studenten te Leiden de volgende aanstaande juristen in herinnering worden gebracht: Johan Lenaeus (Clo), in 1647 te Leiden, ten slotte onderstadhouder in Stockholm; Axel Tott van Skedebo, in 1647 te Leiden, later landdrost; Elof J.son Terserus (Terser), te Leiden in 1648, te Harderwijk in 1649, commissaris van de Bank; Carl Isaksson Rothovius, van 1648 tot 1649 te Leiden, burgemeester van Falun; Johan J.son Sparre en zijn leidsman Jonas Böös (Gyllencrantz), 1649-1650 te Leiden, de eerste assessor van het handelscollege, de laatste landdrost.

[p. 183]

De geleerde stand is ook aanzienlijk vertegenwoordigd geweest onder de Zweedsche studenten te Leiden gedurende Christina's regeering. Behalve de reeds besproken Joh. Elai Terserus, Chr. Ravius, A. Anthelius en E. Figrelius, moeten worden vermeld: Simon Svensson Kexlerus en Michael Wexionius (Gyldenstolpe), de eerste professor in de mathesis, de laatste in de staatkunde aan de hoogeschool te Åbo, vervolgens de orientalist Joh. Laurbergius, de graecus Henr. Ausius en de latinist Joh. Schefferus, alle drie te Upsala geplaatst; deze studeerden allen te Leiden tusschen 1630 en 1640; tusschen 1640 en 1650 de mechanicus Bengt Hedraeus, de historicus Z. Humerus, de medicus Sven Bröms, de mathematicus Joh. Jacobsson Bureus, de archaeoloog Olof Verelius, later professoren te Upsala; de philosoof Joh. Pratanus, professor te Åbo; en eindelijk van 1650 tot 1655 Lars Jacobsson Bureus historicus, Erik Odhelius Sr theoloog en Olof Rudbeck Sr doktor, eveneens professoren te Upsala.

Verscheidene van hen hadden hunne buitenlandsche reis als gouverneur gedaan. Zoo vergezelde Laurbergius b.v. graaf G.A. Lewenhaupt, Ausius de gebroeders Bonde; op gelijke wijze werd Göran Ulfsparre begeleid door Samuel Enander (1637) toen reeds lector in Linköping, later bisschop aldaar. Sommigen, zooals Odhelius en de reeds vroeger besproken Emporagrius, schijnen slechts een korter bezoek aan Leiden te hebben gebracht. Anderen bleven er langer. Hedraeus b.v. was te Leiden van 1641 tot 1644, en gaf gedurende dien tijd eene beschrijving uit van een nieuw

[p. 184]

‘Astrolabium geometricum’¹⁾. Ook Verelius bleef eenigen tijd in Holland, ofschoon niet zoo lang als Hedraeus, namelijk omstreeks anderhalf jaar. Zijn verblijf aldaar is bijzonder belangrijk, daar het samenviel met dat van een anderen beroemden Zweed, een geestverwant van Verelius en later zijn collega in het Oudheidkundig Genootschap.

Georg Stiernhielm was toen een man van omtrent vijftig jaar. Een twintig jaar vroeger was hij ook in Holland geweest, maar toen vertoefde hij er slechts op eene doorreis. Nu reisde hij er in het najaar 1648 rechtstreeks heen - hij was toen benoemd tot vice-president in het hooggerechtshof van Dorpat - met zijn oudsten zoon Johan Marqvard Stiernhielm. Deze had, evenals Verelius, vroeger te Dorpat gestudeerd, maar zou nu zijne studiën te Leiden voortzetten. Verelius had inmiddels de laatste jaren te Upsala doorgebracht en werd daar, door Axel Oxenstierna's aanbeveling, in het jaar 1648, toen hij ongeveer dertig jaar was, in de gelegenheid gesteld om eene reis te maken als leidsman van de jongelieden Jacob Spens en Axel Posse. Deze begaven zich eerst naar Utrecht, waar het hen echter niet aanstond, weshalve zij spoedig naar Leiden verhuisden. Daar zijn zij op de studentenrol opgeteekend in December; Johan Stiernhielm pas in Januari 1649.

Stiernhielm's naam was waarschijnlijk reeds toen bekend bij sommige Nederlandsche geleerden, die gezien of gehoord hadden van zijn in wording zijnd Gothisch woordenboek of zijn ‘Magog Aramaeo Gothus’. Hij was ook van plan in Nederland ‘te onderzoeken wat hem van antiquiteiten in re literaria van dienst kon zijn’, zooals Erik Oxenstierna aan zijn vader schreef²⁾. In Leiden bezocht hij de beroemdheden

1) Zijn leermeester was waarschijnlijk Fr. v. Schooten. Behalve aan andere Zweedsche leerlingen gaf deze tusschen 1640 en 1650 onderricht aan Hector Loffman, die ingenieur bij den vestingbouw werd. H.L. zond ook zelf twee zoons voor hunne studiën naar Leiden (1669).

2) Zie Ellen Fries' monographie blz. 337. Stiernhielm had het vorige jaar bij E. Oxenstierna te Reval gelogeerd en kreeg voor diens rekening boeken van de Elzeviers.

[p. 185]

van de hoogeschool, Heinsius en Salmasius, Maestertius en Boxhornius, met wie hij aangename gesprekken voerde, en sedert de betrekkingen bleef onderhouden.

Nadat Stiernhielm goed en wel zijn zoon in Leiden bezorgd had, ging hij naar Amsterdam. Daar ontving hij een brief van Heinsius met een boek, dat Stiernhielm aan de koningin moest ter hand stellen; in zijn antwoord verzocht de Zweedsche geleerde zijne groeten aan Boxhornius en aan Heinsius' zoon Nicolaas. Dezen en ook Salmasius zou hij spoedig in Zweden ontmoeten. Maestertius zond aan Stiernhielm, waarschijnlijk op diens verzoek, eene opgave van de Leidsche professoren en hunne traktementen - misschien ter vergelijking met de Zweedsche. Koningin Christina dacht er toen al over om te trachten voor haar land den een of anderen Nederlandschen geleerde te verwerven; misschien had juist Stiernhielm in Holland wel eene opdracht van dien aard. Toen hij weer terug was, schreef hij (in Maart 1649) aan Salmasius, dat het de koningin behaagd had zijn groet te ontvangen, en dat zij gezegd had dat het haar genoegen zou doen, wanneer Salmasius zijn zoon naar Zweden zond - aangezien hij zelf nu eenmaal niet komen kon, hetgeen hij wel scheen te hebben gewild indien hij geweest ware ‘ea aetate’. Zijn zoon ging dan ook naar Zweden, en Cl. Salmasius verschafte zich zelf korten tijd later de gelegenheid daarheen te gaan, zooals wij zien zullen in het volgende hoofdstuk¹⁾.

1) In de U.B. coll. Palmsk. n^o. XVI t. III p. II vindt men afschriften van brieven van Stiernhielm aan Heinsius uit Amsterdam Jan. 1649 (de opdracht van H., die hierin behandeld wordt, betrof misschien diens zoon, die spoedig naar Zweden ging) en ook van brieven aan Maestertius en Salmasius uit Stockholm Maart 1649. Ten behoeve van den eerstgenoemde moest S. door bemiddeling van N. Tungel (wiens boven besproken zoon Carl waarschijnlijk bij M. heeft college gegaan) bij de koningin pleiten ‘de novae dignitatis titulo’; de koningin placht altijd op eene werkelijk vorstelijke wijze aan de geleerden de hun toekomende eer te bewijzen. - Josias de Saumaise, de bedoelde zoon van Salmasius, trad in Zweedschen krijgsdienst en sneuvelde in den Poolschen oorlog onder Karel Gustaaf. - In het giftenboek der Luth. kerk te Leiden staat G. Stiernhielm ingeschreven 6/16 Jan. 1649 voor 4 rijksd.

[p. 186]

In Holland had Stiernhielm verschillende oudheidkundige werken goed leeren kennen, welke den voorrang zochten te bewijzen van Nederland ten opzichte van den oorsprong der beschaving en in het bijzonder de prioriteit der Nederlandsche taal. De als geograaf aan de Leidsche universiteit boven besproken Cluverius had in diezelfde richting zoeken te bewijzen, dat zijn vaderland Pruisen recht had op den voorrang. Vooral tegen dezen richtte Stiernhielm zijne vaderlandslievende onderzoekingen. - Met Verelius had hij te Leiden ook zijne plannen besproken voor de Zweedsche taalzuivering en het tot stand brengen van eene Zweedsche leer der poëzie. Ook Verelius raakte hier zeer mee ingenomen en voelde zich gedrongen om, nog voordat Stiernhielm Holland verlaten had, hem hierover een uitvoerig, geestdriftig schrijven te sturen, waaruit dikwerf is aangehaald¹⁾.

Stiernhielm was niet in de gelegenheid om de plechtigheid bij te wonen - in Maart 1649 - waarmee de Westfaalsche vrede te Leiden gevierd werd; Verelius was de feestredenaar. Zijne rede werd daar ook gedrukt, versierd met een vers van Boxhornius. Dat was een tijd ‘insignis Suedorum imperii pace’, zooals deze laatste aan Munthelius schreef. De jonge

1) Gedrukt in Vereliana, ed. P. Schenberg, Linköping 1730. Onder de in deze verzameling afgedrukte brieven zijn er verscheidene aan Ax. Oxenstierna, den beschermheer van Verelius; vele aan Ed. Philipsson; een uit Parijs Febr. 1650 is aan Appelboom, wien V. bedankt voor al zijne welwillendheid. Reisindrukken, vooral uit Rome, geeft de in de Vereliana ook voorkomende ‘Peregrinatio Cosmopolitana’, eene boeiende, allegorisch-sociale vertelling. - De reisgezellen van Verelius, Spens en Posse, werden beide militair (kolonels); evenzoo Joh. Stiernhielm (een van zijn zoons werd kapitein in Nederlandschen dienst en zelfs een kleinzoon was eenigen tijd officier bij het Nederlandsche leger).

[p. 187]

Zweedsche koningin werd in de gansche protestantsche wereld gevierd als eene vredesvorstin. De redevoeringen, die in Leiden en Utrecht ter harer eere werden gehouden bij de kroning in den herfst van 1650, zijn boven vermeld. Verelius, die toen te Parijs was, trad ook bij die gelegenheid met eene feestrede op.

Stiernhielm en Verelius kwamen later weinig in aanraking met de geleerden van Nederland. Hunne beste kennissen onder hen, Heinsius, Boxhornius e.a. stierven spoedig. Maar beiden hielden eene blijvende herinnering aan hun bezoek in Holland. Hunne werken werden ook in Nederland bekend; de richting, die zij voorstonden, werd daar echter niet altijd goedgekeurd, vooral niet door de philologen; en toen Stiernhielm zijn Ulfilas in de wereld zond, die door Fr. Junius Jr het eerst in Dordrecht was uitgegeven, wekte zijne arbeid bij velen misnoegen op. De Nederlandsche geleerden hebben evenwel, zooals ook zijne mathematische werken bewijzen, een merkbaren invloed op hem geoefend; ook in zijne verzen bespeurt men sporen van den invloed der Nederlandsche letterkunde. -

Ten slotte moet worden in herinnering gebracht, dat Leiden nu begon te worden gezocht door de Zweedsche medici. De eerste schijnt wel Anders Sparman (Palmcron) te zijn geweest, die daar in den nazomer 1633 aankwam en er ongeveer vijf jaar bleef. Toen hij in 1637 doctor werd, werd hij door Boxhornius in een gedicht bezongen. De reeds genoemde Sven Bröms, die Sparman's collega werd als lijfarts van de koningin, was voor zijne eigenlijke studiën in Italië geweest. Italië's roep als eerste land voor de medische studie begon nu echter door Nederland te worden verduisterd. Johan Munthelius (Lagercrona) volgde Sparman's voorbeeld; hij had zich in 1647 zoowel aan de hoogeschool van Leiden als aan die van Franeker laten inschrijven; twee jaren later

[p. 188]

disputeerde hij aan de eerste ‘de scorbuto’; ook zijn doctorsgraad werd door Boxhornius bezongen. Munthelius werd weliswaar lijfarts van de koningin en van Karel Gustaaf, maar ging later over tot de studie van de rechten en werd assessor in het College van Reductie. De laatste jaren voor 1650 studeerden te Leiden ook Zach. Wattrang en P.L. Scallerus (Gripenflycht), die twee van de voornaamste leden werden van het in Stockholm opgerichte Collegium Medicum.

In den zomer van 1653 kwam Olof Rudbeck te Leiden; hij was met koninklijk stipendium op reis gegaan om aldaar zijne verklaring te demonstreeren van de lymphevaten, waarop wij in het achtste hoofdstuk terugkomen. Het verblijf in Leiden gaf hem nieuwe prikkels op allerlei wetenschappelijk gebied. Ook zijn mathematische en mechanische aanleg wekte daar de opmerkzaamheid; evenzoo zijne muzikale begaafdheid waarover de anecdote bestaat, dat hij eens in eene kerk te Leiden algemeen opzien veroorzaakte door zijne krachtige stem. Ongeveer een jaar bleef hij in Holland¹⁾. Een van zijne tijdgenooten aldaar, de Duitscher Andr. Amsel, later secretaris van de academie te Rostock, schreef hem vele jaren later (1662) een brief, waarin hij hun aangenaam samenzijn in Leiden herdacht - waar zij beiden bij een mr. De la Rue hadden gewoond - en de onverbreekbare vriendschapsbanden die zij daar gesloten hadden. De groote Hollandsche universiteit, die nu tot de voornaamste van Europa behoorde, werd door hare vroegere kweekelingen steeds in dankbare herinnering gedacht:

O longum formosa vale, vale incluta Leida,
Urbs numquam nostris emoritura fibris.

1) 1654, waarschijnlijk in het laatst van Mei, deed ‘Olaus Rudbeck’ eene inschrijving in het giftenboek der Luth. kerk; hij gaf 2 rijksd. samen met zekeren Joh. Palm (wellicht dezelfde, die later justitiepresident in Malmö werd, geadeld Gyllenpalm); geen hunner is in het Leidsche studentenalbum ingeschreven.

[p. 189]

Aanteekeningen.

I (zie blz. 168). Kruus schijnt echter gedurende de jaren 1633-1637 niet onafgebroken in Leiden te hebben verblijf gehouden. In Mei 1636 moest hij (wellicht in verband met zijne verloving) naar Zweden en kreeg toen brieven mede aan den rijkskanselier van D. Heinsius, aan wien Kruus geweest was ‘summopere a magnifico parente commendatus’.

II (zie blz. 178, noot). Een brief van Figrelius aan Salmasius gedat. Den Haag Maart (1650?) treft men onder andere brieven aan S. in de Bibliothèque Nationale te Parijs aan (sign. Nouv. Acq. Fr. 3930) en is aangehaald door schrijver dezes in een opstel ‘Om de främmande lärde vid drottning Christinas hof’ in Histor. Tidskrift 1897 blz. 333.

III (zie blz. 181). Men zie over M. Palbitzky als lid van Ph. v. Zesen's ‘Teutschgesinnte Genossenschaft’ 1645 de verhandeling van schrijver dezes ‘Till belysning af de litterära förbindelserna mellan Sverige och Tyskland under 1600 talet’, Lund 1899 blz. 22. - Een brief aan M.P. van I. Vossius uit het jaar 1660 aangaande Flavius Josephus, is gedrukt in J. Serenius, Om Christendomens styrka, 2^de opl. 158 vlg.