De betrekkingen tusschen Zweden en de Nederlanden op het gebied van letteren en wetenschap, voornamelijk gedurende de zeventiende eeuw

verantwoording

gebruikt exemplaar

exemplaar universiteitsbibliotheek Leiden, signatuur: 1124 E 19

 

algemene opmerkingen

Dit bestand biedt, behoudens een aantal hierna te noemen ingrepen, een diplomatische weergave van De betrekkingen tusschen Zweden en de Nederlanden op het gebied van letteren en wetenschap, voornamelijk gedurende de zeventiende eeuw van E.H.G. Wrangel uit 1901.

 

redactionele ingrepen

p. III: kop ‘[Voorbericht van de Commissie voor Taal - en Letterkunde]’ toegevoegd.

p. VI: kop ‘[Voorbericht van den Schrijver]’ toegevoegd.

 

Bij de omzetting van de gebruikte bron naar deze publicatie in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn weggelaten. Ook de blanco pagina (p. 404) is niet opgenomen in de lopende tekst.

 

[pagina I]

DE BETREKKINGEN

tusschen

ZWEDEN EN DE NEDERLANDEN

OP HET GEBIED VAN LETTEREN EN WETENSCHAP

VOORNAMELIJK GEDURENDE DE ZEVENTIENDE EEUW

door

E. WRANGEL

Hoogleeraar aan de Universiteit te Lund

UIT HET ZWEEDSCH VERTAALD

door

Mevrouw BEETS - DAMSTÉ

 

uitgegeven vanwege de maatschappij der nederlandsche letterkunde te leiden

 

BOEKHANDEL en DRUKKERIJ

voorheen

E.J. BRILL

LEIDEN - 1901

 

[pagina II]

boekdrukkerij voorheen e.j. brill. - leiden.

 

[pagina IX]

Inhoud.

	Bldz.
Voorbericht van de Commissie voor Taal- en Letterkunde	iii
Voorbericht van den Schrijver	vi
Lijst van eenige afkortingen	viii
EERSTE HOOFDSTUK. Overzicht van Zwedens politieke betrekkingen met de Nederlanden gedurende de 17de eeuw. - Zwedens aanwervingen in de Nederlanden; Zweedsche hulptroepen in Nederland. - De Nederlandsche invloed op Zwedens handel en zeevaart. - Vestiging van Nederlanders in Zweden. - Nederlanders als ingenieurs en bouwmeesters bij de grondlegging van industrieele werken in Zweden. - De invloed van de Nederlandsche op de Zweedsche kunst	i
Aanteekeningen	44
TWEEDE HOOFDSTUK. Overzicht van de studiereizen van Zweden voor en na de Hervorming. - De toestrooming naar de Nederlandsche universiteiten. - Overzicht van de studiën van Zweden in de Nederlanden. - De stichting der universiteit te Leiden. - Haar snelle opkomst. - Haar voornaamste leeraren ten tijde van Gustaaf II Adolf. - Daniël Heinsius en zijne betrekkingen met Zweden. - De godsdienstige twisten en hun invloed op de Leidsche hoogeschool. - De Synode te Dordrecht. - H. Grotius en J. Narssius. - Het studentenleven te Leiden. - Zweedsche studenten aldaar onder de regeering van Gustaaf Adolf. - Carl Banér, Carl en Gustaf Horn en hun kring. - Sten Bielke, C.G. Wrangel, Joh. Oxenstierna en andere toekomstige krijgslieden en diplomaten; Joh. Matthiae, Lars Fornelius en andere toekomstige kerk- en universiteitsleeraren	46
Aanteekening	90
DERDE HOOFDSTUK. De universiteit te Groningen en de Zweedsche studenten aldaar. - De Friesche hoogeschool te Franeker, hare voornaamste leeraren. - Zweden bezoeken reeds vroeg Frieslands hoogeschool. - Een betrekkelijk groot aantal theologen (N. Buddaeus, C. Lithman, J. Lothigius e.a.) studeeren in Franeker; nog meer juristen, o.a. T. Vigelius (Ekenberg), J. Olai (Stiernhöök), H. Andreae (Appel-

 

 

[pagina X]

boom), Er. Soop, Cl. Cloodt, P.J. Coijett. Jonas Sundel. Lars Banck, professor in Franeker, zijne studiën en geschriften. De laatste Zweedsche studenten in Franeker	91
Aanteekeningen	112
VIERDE HOOFDSTUK. Amsterdams beteekenis. - Betrekkingen der stad met Zweden. - De Amsterdamsche hoogeschool. - Vossius en Barlaeus. - Betrekkingen tusschen de familiën Skytte en Vossius; Johan Skytte's drie zonen en zijn neef Lars studeeren in Amsterdam. - Axel Oxenstierna's bezoek in Amsterdam. - Karel Gustaafs verblijf aldaar. - Betrekkingen tusschen Barlaeus en de familie Oxenstierna. - Erik Oxenstierna's opvoedingsreis. - Handelsstudiën in Amsterdam. - J. Cabeliau en Chr. Ravius hoogleeraren aan de hoogeschool, later in Zweden. - De Zweden in Amsterdam vertoevend gedurende het laatste deel der 17de eeuw; geneesheeren; godsdienstige dwepers	113
Aanteekeningen	156
VIJFDE HOOFDSTUK. Zweden en hunne studiën in Leiden ten tijde van koningin Christina. - Professoren aan de hoogeschool; Salmasius, Boxhornius. - Het Cartesianisme. - Het studentenleven. - De Luthersche kerk te Leiden. - Johan Jespersson Kruus en zijne fijdgenooten daar ter stede. - De drie gebroeders Creutz. - Gabr. Oxenstierna en I. Forthelius (Lagerfelt). - Sam. P. Brasck en de educatie-reis der heeren v. Scheiding. - E. Figrelius (Gripenhielm). - Toekomstige diplomaten, krijgslieden, juristen en hoogleeraren in Leiden studeerende. - Ol. Verelius; G. Stiernhielms bezoek aan Nederland. - Leiden begint beteekenis te krijgen voor de vorming van Zweedsche geneeskundigen	157
Aanteekeningen	189
ZESDE HOOFDSTUK. Blik op Koningin Christina's vreedzame regeering. - Zij wordt ook door Nederlandsche dichters bezongen. - Haar geleerd hof en fijn beschaafde hofstaat. - De naar Upsala beroepen professoren. - Des Cartes komt uit Nederland naar Stockholm en sterft daar. - Salmasius wordt uit Leiden beroepen. - Isaäc Vossius wordt door toedoen van Joach. Camerarius aan Christina's hof geplaatst. Zijn strijd met Salmasius; hij valt in ongenade; Salmasius keert naar Nederland terug. - Nicolaas Heinsius wordt Latijnsch secretaris van Christina; zijne gedichten op het hof; zijne wetenschappelijke reis met Lucas Langermann. - Joh. Wullenius, H. Conring, Christina's geneesheeren. - De gebroeders Ludolphus in Nederland en Zweden. - De Fransche geleerden te Stockholm; S. Bochart. - Bourdelot en de ommekeer aan het hof. - Marcus Meibom en zijn tegenspoed. - Vossius, Heinsius en Langermann gaan weer naar Zweden terug. - Feestelijkheden bij den troonsafstand. - Christina's reis door Nederland. - Vossius ordent haar bibliotheek. - Heinsius richt heftige brieven tot

 

 

[pagina XI]

haar. - Anslo en Vondel bezingen haar intocht in Rome. - Christina's latere betrekkingen met de Nederlandsche geleerden	190
Aanteekeningen	231
ZEVENDE HOOFDSTUK. Blik op de studiën der Zweden in Nederland ten tijde van de Karels (X, XI en XII). - Leiden wordt bij voortduring door vele Zweden bezocht, vooral tusschen 1660 en 1670. - De voornaamste professoren aldaar; J. Fr. Gronovius; de cartesiaansche twisten. - Zweedsche herinneringsfeesten te Leiden. - P. Hoffwenius, J. Fornelius, J. Gartman bekwamen zich in Nederland. - S. Pufendorf behaalt daar zijn eersten roem als schrijver; zijne Zweedsche leerlingen te Leiden. - Johan Rosenhane en Folcher Uhr en hunne tijdgenooten te Leiden en te Amsterdam. - Toekomstige diplomaten (N. Eosander, S. Agriconius, Gabr. Oxenstierna e.a.) studeeren te Leiden. - Sven Ribbing's indruk van Holland. - De Zweedsche heeren in Breda 1667-1668. - De Zweedsche studenten in Nederland tusschen 1670 en 1680; hunne betrekkingen met de diplomaten bij de groote vredesonderhandeling. - De Zweden beginnen de Utrechtsche universiteit te bezoeken. - Urban Hiärne's reizen in Holland. - Uit Sam. Pontin's dagboek. - Mårten Törnhielm en zijne makkers te Leiden en te Utrecht. - Het oordeel over de toestanden aan de Nederlandsche universiteiten van Er. Odhelius Jr, J.A. Bellman en J. Moraeus. - De bezoeken der Zweden verminderen. - De laatste Zweedsche studenten in Leiden	233
Aanteekeningen	275
ACHTSTE HOOFDSTUK. Overzicht van den Nederlandschen invloed op de Zweedsche ontwikkeling en in 't bijzonder op de studiën aan de universiteiten. - Indrukken uit Nederland worden bij de Zweden waargenomen in de theologische en philosophische letterkunde, evenzoo in die van het staatsrecht en der rechten. - Zweden's historiographische en kartographische betrekkingen met Nederland. - De Nederlandsche wiskundigen worden in Zweden bestudeerd; Zweden leveren materiaal voor in Nederland uitgegeven astronomische en andere werken. - Plantentuinen worden volgens Nederlandsch model aangelegd. - De bloei der Zweedsche geneeskunde ten gevolge van den invloed van Nederland. - Nederlandsche doktoren in Zweden. - Rudbeck en Hoffwenius richten, naar Leidsch model, het medisch onderricht in Zweden in. Zij zenden hunne leerlingen naar Nederland. - De medische studiën te Upsala, Åbo en Lund worden geleid door leerlingen van de Leidsche faculteit. - De oprichting van het Collegium medicum in Stockholm; de voornaamste leden daarvan waren in Nederland gepromoveerd. - De latere studiën te Leiden en het doctoraat in Harderwijk	277
Aanteekeningen	316

 

 

[pagina XII]

NEGENDE HOOFDSTUK. Blik op de ontwikkeling der classieke philologie in Nederland. - De oudere Zweedsche philologen, leerlingen van de Nederlandsche universiteiten. - J. Schefferus' groote beteekenis voor de taalwetenschap in Zweden. - Zijne betrekkingen met de Nederlandsche geleerden; zijne philologische werken komen met hunne ondersteuning tot stand: zijne Phaedrus-uitgave, de eerste in Zweden uitgekomen critische tekstuitgave; zijne ‘editiones principes’ van Arrianus en Mauritius; zijne bewerking van het fragment van Petronius; zijne tweede uitgave van Pacatus; zijn boek over ‘militia navalis veterum’ en het onwaardig gedrag der Elseviers; strijd met Meibom; zijne uitgaven van Hyginus, Justinus en Julius Obsequens. - J. Columbus, Schefferus' geestelijke erfgenaam; zijne betrekking met G. Cuperus, de uitgave van Lactantius' ‘de mortibus persecutorum’. - M. Brunnerus en zijne uitgave van Palaephatus. - L. Norrman; zijne uitgave van de werken van Aristides enz.; zijn plan om in Nederland eene verzameling Grieksche grammatici uit te geven lijdt schipbreuk. - Rubenius, Obrecht en andere Zweedsche philologen. - Er. Benzelius Jr's betrekkingen met Nederlandsche geleerden. - De invloed van Nederland op de Oostersche studiën der Zweden.	317
Aanteekeningen	364
TIENDE HOOFDSTUK. Blik op de ontwikkeling der Nederlandsche letterkunde; hare hooge vlucht bij den aanvang der 17de eeuw; hare voornaamste beoefenaars in die eeuw; haar invloed op de letterkunde van Duitschland en van Denemarken. - De invloed van de Latijnsche poëzie in Nederland op die in Zweden; de inwerking van Nederland op het drama in Zweden; Brasck, Hiärne. - De Nederlandsche fraaie letteren beginnen in Zweden beoefend te worden; de liedjesliteratuur; de didactische richting. - Indrukken van Nederland bij Langman, Stiernhielm, Columbus en bij epigrammendichters. - De vertalingen van Cats door Lucidor en door Keder. - Het moraliseerend gedicht in Nederland en de invloed daarvan op de Zweedsche letterkunde; Spegel, Granatenflycht enz. - Latere bewerkingen van Cats en anderen. - Afnemende bekendheid met de Nederlandsche fraaie letteren; de letterkundige wisselwerking tusschen Zweden en Nederland in onze dagen	365
Aanteekeningen	402
REGISTER op de voornaamste in dit werk voorkomende persoonsnamen	405