De betrekkingen tusschen Zweden en de Nederlanden op het gebied van letteren en wetenschap, voornamelijk gedurende de zeventiende eeuw

[p. 91]

Derde hoofdstuk.

Het plaatsje is lief en rustig; om te studeeren van de geschiktsten in heel Nederland.
E. Figrelius, over Franeker (in 1646).

De universiteit te Groningen en de Zweedsche studenten aldaar. - De Friesche hoogeschool te Franeker, hare voornaamste leeraren. - Zweden bezoeken reeds vroeg Frieslands hoogeschool. - Een betrekkelijk groot aantal theologen (N. Buddaeus, C. Lithman, J. Lothigius e.a.) studeeren in Franeker; nog meer juristen, o.a. T. Vigelius (Ekenberg), J. Olai (Stiernhöök), H. Andreae (Appelboom), Er. Soop, Cl. Cloodt, P.J. Coijett. Jonas Sundel. Lars Banck, professor in Franeker, zijne studiën en geschriften. De laatste Zweedsche studenten in Franeker.

Een tiental jaren nadat de provincie Holland hare universiteit te Leiden had gesticht, richtte Friesland er eene te Franeker op. Dertig jaren later volgde Groningen. Beide universiteiten, in de twee noordelijke gewesten van Nederland op slechts weinig mijlen van elkaar gelegen, werden reeds spoedig door Zweden bezocht. Na een vluchtigen blik te hebben geslagen op Groningens academie, die voor Zweden het minst van belang is geweest, zullen we in dit hoofdstuk de universiteit van Franeker en het verblijf van de Zweedsche studenten aldaar schetsen.

De in 1614 te Groningen opgerichte hoogeschool telde in den beginne niet zoo vele beroemde leeraren als Leiden, nauwelijks zelfs zooveel als Franeker. De eerste naam is die van den bekenden historicus Ubbo Emmius. Twee andere professoren zijn reeds vroeger genoemd: Fr. Gomarus, de

[p. 92]

banierdrager der contra-remonstranten, en Henr. Alting, vroeger professor in Heidelberg, wiens nog meer bekende zoon Jacob Alting, een theoloog en orientalist evenals zijn vader, eveneens professor te Groningen werd. Eene menigte Zweden, die zich over Bremen naar de Nederlanden begaven, kwamen dus eerst in Groningen. Er schijnen er maar betrekkelijk weinige te zijn gebleven om te studeeren. Slechts een dertigtal Zweedsche namen kan uit de studentenregisters opgediept worden¹⁾. De meeste van deze studenten lieten zich ook aan andere Nederlandsche universiteiten inschrijven, zooals naar wij gezien hebben het geval was met J. Leuhusen, den eersten Zweedschen student in Groningen. Van de overigen noemen we slechts de voornaamsten: Israël Noraeus, die in 1632 magister in Upsala was geworden en in het volgende jaar naar Groningen ging; ten slotte handels-president in Göteborg en in den adelstand verheven onder den naam Norfelt; Petrus Canutius, in 1634 ingeschreven tegelijk met twee heeren Bååt die op weg waren naar Leiden; hij werd later Norfelts collega in Göteborg als justitie-president, en is in den adelstand verheven als Bäfverfelt; Claes Fleming, die, vóór hij zich in Groningen liet inschrijven (1671), aangesteld was bij de kanselarij der Zweedsche ambassade te Keulen; later kanselier der universiteit van Upsala en de groote vertrouweling van Karel XI²⁾.

1) Deze zijn onder den titel ‘Naamlijst van de Studenten sedert de oprichting der Hoogeschool te Groningen ingeschreven’ in de Groningsche Studenten-almanakken van 1813 en volgende jaren openbaar gemaakt. Voor de geschiedenis der universiteit zie men W.J.A. Jonckbloet, Gedenkboek der Hoogeschool te Groningen (ald. 1864). Jaarlijks studeerden ongeveer 400 studenten in Groningen; dikwijls waren er evenveel vreemdelingen als Nederlanders; het bezoek der eersten begon echter na 1680 ongeveer af te nemen; daarna begon trouwens een tijdperk van verval voor die hoogeschool. De meeste Zweden lieten zich inschrijven tusschen 1630 en 1640.

2) Andere Zweedsche studenten in Groningen zullen nog in de volgende hoofdstukken worden besproken. De reeds vroeger genoemde Lars Bohm, liet zich daar in 1631 inschrijven en ging, waarschijnlijk daarna, naar Parijs (daar bevindt zich zijn naam in het register der Luthersche kerk, waaruit de Zweedsche namen van 1626-1726 door M.G. Wallenstråle meegedeeld zijn in ‘Nya svenska Bibliotheket’ I:2). In 1633 schreef zich te Groningen in Jacobus Homodaeus uit Elbing (misschien wel een zoon van dr. Th. Homodaeus, die in 1592 naar de Nederlanden werd gezonden om voor Zweden troepen aan te werven) als med. en jur. stud. met de bijvoeging, dat hij vroeger al in Upsala en in Oxford had gestudeerd; vier jaar later gaf hij zich in Leiden op als med. stud. In 1676 liet zich in de registers van Groningen Joseph Trip als ‘suecus’ inschrijven; hij was waarschijnlijk geboren in Norrköping, waar Adr. Trip in het midden dier eeuw woonde (verg. De Familie Trip door H.J. Trip, Groningen 1883). De laatste in Groningen ingeschreven Zweed was Christian Nettelbladt in 1723, die, reeds tot hoogleeraar te Greifswald benoemd, in 1724 te Groningen jur. dr. werd.

[p. 93]

De kleine stad Franeker, gelegen aan eene vaart tusschen Frieslands hoofdstad Leeuwarden en de havenstad Harlingen, bezit eigenlijk geen andere merkwaardigheden dan haar universiteit of beter gezegd de herinnering daaraan: de hoogeschool werd namelijk in 1811 opgeheven, terwijl die van Groningen, van veel minder beteekenis maar in eene groote stad gevestigd, nog altijd in stand wordt gehouden. Franeker was een stil en kalm stadje, ‘om in te studeeren een van de geschiktsten uit gansch Nederland’, zooals E. Figrelius (Gripenhielm), met wien wij in het volgende hoofdstuk zullen kennis maken, op zijne doorreis in 1646 opmerkte en in zijn dagboek aanteekende. In Franeker was het leven veel goedkooper dan bijv. in Leiden; men kan dan ook opmerken, dat minder bemiddelden - niet vele rijken en adellijken - zich bij voorkeur daarheen begaven.

In Franeker evenals in Groningen was de theologie in het begin overheerschend; Sibbr. Lubertus, Mart. Lydius en iets later Joh. Borgerman waren op dat gebied de voornaamsten der universiteit, gelijk zij de voorvechters waren van het strenge calvinisme¹⁾. Als orientalisten muntten uit de theologen

1) Zie W.B.S. Boeles, Frieslands Hoogeschool, I-II, Leeuwarden 1878-1879. In dit werk, dl. I blz. 70, wordt een vergelijkend overzicht gegeven van het aantal studenten aan de universiteiten te Leiden, Franeker, Groningen en Utrecht. De namen der Zweedsche studenten heeft schrijver dezes overgenomen uit Franekers alba studiosorum, die zich nu in het Provinciaal Archief te Leeuwarden bevinden.

[p. 94]

Sixtus Amama en de later uit Bremen beroepen Joh. Coccejus, die naderhand, als professor in Leiden, eene nieuwe godsdienstige school zou stichten. De bijbelsche philologie stond in Franeker langen tijd op een hoogen trap, beoefend door mannen als Vitringa en anderen.

In de philosophische faculteit verzamelden Daniël Dammius (van Dam), hoogleeraar in de logica, later naar Leiden beroepen, en Arnold Verhel, een ijverig aanhanger van Aristoteles, tusschen 1625 en 1650 eene menigte leerlingen, waaronder ook Zweden, om zich heen. In groot aanzien stond ook Frieslands historiograaf Pier Winshemius, een beroemd redenaar, die een Latijnsch heldendicht ter eere van Gustaaf Adolf heeft geschreven (Amsterdam 1632) en later eene redevoering hield ter eere van diens nagedachtenis. In 1636 werd Winshemius hoogleeraar in de welsprekendheid en in de geschiedenis. In de rede, die bij zijn dood in 1644 werd gehouden, werden onder zijne leerlingen ook ‘sueci’ toegesproken.

De wiskunde bezat gedurende vijfendertig jaren een uitstekend vertegenwoordiger in Adr. Metius, een leerling van Tycho Brahe, wiens werken - ook die over astronomie en geodesie - algemeen bekend en ook voor Zweden van gewicht werden. Na den dood van Metius (1635) werd Bernh. Fullenius, vroeger hoogleeraar in de Oostersche talen, tot zijn opvolger benoemd; door hem werden bijzondere examens afgenomen voor landmeter en ingenieur.

In de juridische faculteit eindelijk blonken vooral uit Justus Reifenberg (overl. 1631), Bernh. Schotanus, die later in Leiden beroepen werd tot opvolger van Cunaeus, Marten Wijbinga

[p. 95]

en Corn. Pijnacker, die tusschen 1640 en 1650 overleden; verder de nog twintig jaren later werkzame Joh. Jac. Wissenbach, die beroemde commentaren op het Romeinsche recht uitgaf, ook Wilh. Cup en de Zweed Lars Banck.

Het aantal studenten in Franeker nam in het begin der 17^de eeuw snel toe, ofschoon niet in zulk eene mate als in Leiden. Jaarlijks lieten zich er toen omstreeks honderd inschrijven, welk getal tegen het midden dier eeuw nog zeer toenam.

Reeds vroeg werd de universiteit van Franeker door vreemdelingen bezocht, vooral door Duitschers uit de aangrenzende streken en uit Silezië, door een groot aantal Hongaren, zeer veel Polen, verder nog door Franschen en Engelschen. Ook hier treft men eerder Denen en Noren aan dan Zweden; over het geheel zullen tweemaal zooveel Denen als Zweden in Franeker ingeschreven zijn geweest.

De eerste Zweden, die men in het studenten-album van Franeker aantreft, zijn Magnus Sthenonis ‘prope Carlopolim’, die in de theologie ging studeeren in 1598, en Herman Fleming ‘finno ab Åbo’ ingeschreven in 1599. Laatstgenoemde had twee jaar vroeger in Rostock gestudeerd; hij werd ten slotte landdrost. Daarna schijnt het verscheidene jaren te hebben geduurd voordat de Friesche hoogeschool weer door Zweden werd bezocht; de meesten kwamen - evenals in Groningen - tusschen de jaren 1625 en 1650.

Bij deze Zweden onderscheidt men twee aanzienlijke groepen: theologen en juristen. Opmerkelijk groot is het aantal Zweedsche studenten in Franeker die later geestelijken zijn geworden. We zullen de voornaamsten onder hen behandelen.

In 1627 gaven zich als student in de philosophie en de letteren aan de beide broeders Hendrik en Frans Ernst uit de mijnstreek van Westmanland. Den eerste treffen we eerst weer aan als schoolmeester in Westerås (1631), daarna als predikant in Söderberke. Men vermeldt van hem, dat hij lang in Neder-

[p. 96]

land vertoefde en ‘briefwisseling onderhield met Grotius’; bevat de laatste opgave waarheid, dan moeten zij kennis gemaakt hebben in Parijs, want Grotius had, zooals bekend is, de Nederlanden reeds geruimen tijd vroeger verlaten.

Gunnar Bryngelsson Blutherus - een broeder van den pruldichter Sveno Dalius - en Lars Nilsson Philipstadius, die in 1627 te Groningen is ingeschreven, kwamen het volgende jaar in Franeker. De laatstgenoemde werd daar door professor Verhel tot magister artium bevorderd. Blutherus verwierf daarentegen den magistersgraad in Rostock. Zij werden beide predikant in het bisdom van Karlstad en zijn in 1657 gestorven.

Nils Buddaeus gaf zich in 1629 in Franeker op als theologisch student; evenzoo in Leiden en in Groningen, aan welke beide universiteiten hij de volgende jaren ‘gratis inscriptus’ werd, zeker wegens onbemiddeldheid. Hij genoot hoogstwaarschijnlijk ook onderwijs in de wiskunde van Metius, zooals uit zijne later uitgegeven geschriften kan blijken. Gedurende zijne vijfjarige buitenlandsche reis bezocht hij ook de hoogeschool van Bazel. Reeds vóór het aanvaarden van zijne reis in 1627 buitengewoon lector in Strengnäs, werd hij bij zijne terugkomst rector van de school van Örebro, daarna lector in de eerstgenoemde plaats, ten slotte tevens predikant in Öfver Selaö.

Tusschen 1630 en 1640 kwamen 10 a 15 Zweedsche studenten in de theologie te Franeker. Van hen hadden Torsten en Sven Falck, beide later predikant in het bisdom van Karlstad, in 1630 de Leidsche hoogeschool bezocht; de oudste broeder werd door professor Dammius in 1633 tot magister gepromoveerd, de jongste is pas twee jaar later te Franeker ingeschreven en toen tezamen met Johannes Terserus ‘artium et juris studiosus’. Laatstgenoemde - over wien hieronder meer - was een jongere broeder van den in de Zweedsche

[p. 97]

kerkgeschiedenis bekenden theoloog van dien zelfden naam. Deze, die zich Joannes of Jöns Terserus schreef, schijnt Nederland ook te hebben bezocht in het jaar 1635; hij was toen reeds lector in Westerås.

Evenals de oudste Terserus bracht Carl Lithman het tot de waardigheid van bisschop. Tezamen met zijn ouderen broeder Jacob Lithman, later burgemeester van Örebro, kwam hij in 1634 te Franeker, werd vier jaar later magister in Rostock, daarna professor in Upsala en eindelijk bisschop van Strengnäs. In dat bisdom werd Ol. Folchonius predikant. Lars Rolander, hetzelfde jaar als deze en de gebroeders Lithman ingeschreven, werd proost van Dal, welk ambt de bovengenoemde Tilaceus en Blutherus vóór hem hadden vervuld¹⁾. Eindelijk moet uit deze jaren nog melding worden gemaakt van Joh. Lothigius, die in 1635 in Upsala magister was geworden en daarna gedurende twee jaar Franeker en Leiden bezocht; bij zijne terugkomst werd hij hofpredikant bij de koningin-weduwe en was het laatst werkzaam als predikant in Norrköping, zonder eene benoeming tot superintendant van het bisdom van Karlstad aan te nemen.

Ook gedurende de volgende tientallen van jaren kreeg de hoogeschool van Franeker bezoek van menig Zweedsch student in de theologie: Lars Lindelius, Lars Laurinus Jr, Jonas Callogaeus, Joh. Jonae Gothenius, Ol. Ursinus, Bengt Aurenius e.a. en tusschen 1680 en 1690 Peter Lampa en Wilhelm Kammecker²⁾.

1) Van Rolander, die zich in Franeker als magister aangaf, wordt gemeld, dat hij ook in Leiden heeft gestudeerd; misschien heeft hij daar dien graad gehaald.

2) Lindelius (1640 in Franeker) werd predikant in Jönköping; twee zijner zonen studeerden te Leiden in de medicijnen. Laurinus was in 1639 magister in Wittenberg geworden en schijnt - door zijne aangeboren dichtergave - den titel van keizerlijk poeta laureatus verworven te hebben; in 1640 was hij te Leiden en in 1641 te Franeker, het volgende jaar lector in Linköping en eindelijk predikant in Söderköping; zijn zoon Joh. Laurin was verscheidene jaren in Nederlandschen krijgsdienst. Ursinus, een zusterszoon van den straks te noemen Stiernhöök, is de eerste Zweedsche student, die te Harderwijk is ingeschreven (28 Oct. 1648); in het laatst van 1649 kwam hij in Franeker, waar hij vooral de Oostersche talen beoefende; hij werd in 1652 hofpredikant der koningin-weduwe, maar stierf reeds in 1656. Aurenius, in 1660 ingeschreven, werd in 1662 magister te Franeker, daarna proost van Elfdalen. Van de in 1687 ingeschreven Lampa en Kammecker, die het volgende jaar als theologische studenten werden ‘geëxamineerd’ (evenals een theol. student Thom. Andersson Holmstock, die een jaar later te Leiden is ingeschreven), werd Lampa in 1691 magister in Upsala, later predikant in Arboga, en Kammecker in 1692 magister te Giessen, later proost van Simtuna. - Over Callogaeus en Gothenius aanstonds hieronder.

[p. 98]

Voor de vorming van Zweedsche geestelijken kreeg dus de Friesche hoogeschool eene zekere beteekenis, eene beteekenis die naar verhouding grooter was dan die van de Leidsche. Vele van deze toekomstige geestelijken beoefenden meer de humaniora, de philosophie, de classieke en de Oostersche talen dan eigenlijk wel de theologie. Intusschen begon men in Zweden reeds spoedig bedenkingen te koesteren tegen de studiën van Zweedsche jongelieden aan de gereformeerde hoogescholen. In een schrijven aan den Rijksdag in het jaar 1634 klaagde Axel Oxenstierna er over, dat de Zweedsche jeugd toen bij voorkeur naar de Nederlandsche gereformeerde hoogescholen ging, naar Leiden, Amsterdam en Franeker, alsmede naar die in Engeland, Frankrijk en Zwitserland. De geestelijkheid vond het gevaar dan ook zeer groot; tot krachtige maatregelen of een verbod er tegen kwam het echter niet. Zooals in het vorige hoofdstuk bij de bespreking van Joh. Matthiae werd aangeduid, is het niet onwaarschijnlijk, dat zekere godsdienstige beroeringen in Zweden in de 17^de eeuw in verband stonden met de bezoeken der Zweden aan de Nederlandsche hoogescholen¹⁾.

1) Is het toeval of misschien eene nawerking van de dagen van den calvinistischen hertog Carl (Karel IX), dat zoovele der Zweedsche theologische studenten in Nederland uit het bisdom van Karlstad kwamen, hetwelk een deel van diens hertogdom uitmaakte?

[p. 99]

In de philosophische faculteit te Franeker verwierven, zooals we gezien hebben, enkele Zweedsche theologen den graad van magister. Het waren vooral de professoren Verhel en Dammius, die de Zweden tot zich trokken. Onder den eerste promoveerden verder nog Petrus Magni Vigius en Andreas Backius; onder den laatste Erasmus Johannes Huss en Daniël Petreus¹⁾. Van meer beteekenis dan deze was de hierboven genoemde Johannes Terserus Jr. Hij had zich als ‘Johannes Elai’ laten inschrijven op de Leidsche studentenrol in Juni 1635. Enkele weken later treffen we hem te Franeker aan. Daar studeerde hij gedurende vele jaren vooral in de classieke talen. In 1640 werd hij benoemd tot eloquentiae professor aan de pas opgerichte hoogeschool te Åbo. Het volgende jaar kreeg hij ondertusschen verlof weer naar Nederland te reizen ‘om zijne boeken en andere behoeften’ en keerde niet vóór 1643 terug. Op Terserus' studiën in Franeker maakt zijn promotor M. Wexionius-Gyldenstolpe eene toespeling in het geschrift ‘Rota fortunae’ 1647, in hetwelk hij Terserus aldus toespreekt: ‘Quid stylo celebris valeas Upsala novit... Novit Dorpatum Franekeraque novit idipsum’²⁾.

1) Geen hunner is van groote beteekenis. Vigius, zoon van den predikant van Norra Vi, gaf zich in Nov. 1629 te Leiden aan en te Franeker in Mei 1631 en Mei 1632, den laatsten keer reeds gepromoveerd tot phil. magister; hij schijnt in Parijs te zijn overleden. E.J. Huss, die in 1630 te Leiden werd ingeschreven en een jaar later te Franeker, werd in Juli 1632 magister; hij gaf in 1650 te Göteborg eene Zweedsche vertaling uit van een der stichtelijke werken van Jos. Stegmann. Petreus promoveerde in Nov. 1632. Backius (of Bakius) uit Wermland werd in 1635 student in Upsala, in Sept. 1641 te Franeker en in Juli 1643 magister. In 1643 promoveerde nog in Franeker Joh. Bornaeus (predikantszoon uit Grebo?). Enkele der hieronder besproken juristen studeerden te Franeker ook in de philosophie.

2) Door zijne ongeregelde leefwijze werd T. voor de Finsche hoogeschool niet van zooveel nut als zijn aanleg beloofd had; hij overleed ook reeds in 1649. In hetzelfde jaar was er in Leiden verschenen een ‘Epistola consolatoria ad Henr. Titium de obitu filii’ door J. Elai Terserus; waarschijnlijk van dezen Terserus Jr.

[p. 100]

Voor de studiën der Zweden werd ondertusschen de juridische faculteit in Franeker van oneindig meer belang dan de philosophische; in het overzicht dat wij nu hiervan zullen geven, treffen we enkele bijzonder uitstekende namen aan.

In 1628 werden met eenige maanden tusschenruimte ingeschreven Petrus Vigelius en Johannes Olai Dalek[arlus], de eerste als jur. candidaat, de laatste als phil. magister. Het jaar daarvoor was Vigelius in Leiden geweest en keerde in 1630 daarheen terug; in Februari van het volgende jaar gaf hij zich te Franeker aan, thans als jur. utr. doctorandus, en den laatsten Mei promoveerde hij openlijk onder prof. Reifenberg tot jur. doctor. Dadelijk na zijne terugkomst in Zweden maakte de regeering zich zijne kundigheden ten nutte: hij werd griffier bij het Hof van Åbo, waar hij tot assessor opklom, en werd onder den naam Ekenberg in den adelstand verheven. Hij werd daar een collega van Johannes Olai, meer bekend en beroemd onder den naam Stiernhöök. Deze was reeds lector in Westerås - evenals de bovengenoemde oudste Terserus - toen hij zijne studiereis naar Nederland, welke niet zijne eerste was, ondernam. Hij was toen eigenlijk aanvankelijk van plan geweest naar Engeland te gaan; maar het Hollandsche schip waarop hij de reis maakte, werd door een Spaanschen kruiser opgebracht en Johannes Olai en zijne reisgenooten werden gevangen genomen en naar Spanje gebracht. Hij werd spoedig uit de gevangenschap verlost en begaf zich daarna over Frankrijk naar Nederland en Engeland. Hij schijnt niet alleen Franeker te hebben bezocht, maar ook de Leidsche universiteit, doch moet daar slechts een korten tijd hebben vertoefd. Tehuis wachtte hem de benoeming tot assessor bij het Hof te Åbo (1630). Bij de oprichting van de Finsche universiteit tien jaren later werd hij de eerste juris professor aldaar. Nadat hij eenige jaren later was benoemd tot lid eener rechtskundige com-

[p. 101]

missie, waarin ook zijne theoretische rechtskennis tot haar volle recht kwam, nam zijne academische werkzaamheid spoedig een einde; hij kreeg een drostambt en daarna de betrekking van Revisie-secretaris. Dat hij een der voornaamste kenners van de geschiedenis van het recht dier eeuw was - zij het dan ook niet haar ‘eenige groote geleerde’ - is algemeen bekend. Zijn werk ‘de jure Sueonum vetusto’ werd ook door de Nederlandsche geleerden bewonderd, zooals de van hun bewaarde brieven getuigen. Zijne voorliefde voor Nederland schijnt hij altijd te hebben behouden. Twee zonen zond hij er heen om te studeeren, zooals in het zevende hoofdstuk zal worden verhaald. Een derde, Olof Stiernhöök, die de rechtspraak voor hem waarnam, vergezelde hem in 1660, toen hij bij beroemde Nederlandsche geneesheeren hulp ging zoeken voor zijne toenemende zwakheid van gezicht. Deze zoon bleef een jaar in den Haag om zijn oom H. Appelboom bij diens correspondentie behulpzaam te zijn; hij stierf in hetzelfde jaar als zijn vader (1675).

Harald Appelboom, met wiens zuster Stiernhöök huwde, vertoefde ook een tijdlang in Franeker, ingeschreven als Haraldus Andreae in het midden van 1631. Hij bestudeerde echter waarschijnlijk meest nog de handelstoestanden in Zweedsche of Nederlandsche handelshuizen te Amsterdam. Hij deed ook een uitstapje naar Frankrijk; onder den laatstgenoemden naam¹⁾ komt hij namelijk voor in het register van de Luthersche kerk te Parijs. Na een bezoek in Zweden in 1641 vestigde hij zich als Zweedsch agent te Amsterdam, waar wij hem in het volgende hoofdstuk zullen terugvinden. Met de sieraden der Amsterdamsche hoogeschool, Vossius en Barlaeus, had hij waarschijnlijk reeds in zijn studententijd

1) In de eerste jaren na 1640, zoo niet eerder, noemde hij zich Appelboom; onder dezen naam verkreeg zijn vader in 1645 eene hernieuwing van den ouden adeldom van zijn geslacht.

[p. 102]

kennis gemaakt; met den eerste en diens zoons correspondeerde hij; de laatste begroette hem met een vers, toen hij zich in 1645 met Susanna Rogeau in den echt vereenigde: ‘Si nimium gelida et rigida est tua Suecia, caute In Batavis astro fervidiore cales (enz.)’. Ook met Grotius had hij, waarschijnlijk reeds in Parijs, kennis gemaakt. In 1647 werd hij commissaris van den Zweedschen staat. Vier jaar later ging hij als resident naar den Haag als opvolger van Spieringk-Silfuercroen; daar bleef hij verder - met uitzondering van eene gezantschapsreis naar Engeland en nu en dan een kort verblijf in Zweden - tot aan zijn dood, laatstelijk in de hoedanigheid van envoyé (overl. 1674). Zachtmoedig en voorzichtig, beminnelijk en fijn beschaafd als hij was, verwierf hij zich zelf en Zweden vele vrienden¹⁾; tot hen behoorde in de eerste plaats N. Heinsius, die, zooals bekend is, te gelijker tijd Nederlandsch resident te Stockholm was. Het was intusschen een moeielijke tijd voor een Zweedsch resident in Nederland, en Appelboom ondervond dikwijls tegenwerkingen ja zelfs beleedigingen; ook gaf de Zweedsche regeering hem niet altijd de noodige middelen om, zooals hij dat wenschte, de belangen van Zweden te bevorderen. Voor Zwedens betrekkingen met Nederland gedurende de 17^de eeuw zijn weinigen van zooveel beteekenis geweest als Appelboom; ook voor de studiën van de Zweden aldaar was hij van veel steun en nut. Zijn naam zal derhalve in dit werk nog dikwijls voorkomen²⁾.

1) In het later nader te bespreken reisalbum van P. Gangius schreef A. in 1662 het volgend motto: ‘Sit vulnus utcumque, dummodo non conscientiae’. In het album van den Nederlandschen officier Ph. Mulheussen (A.A. 347 in de Kon. Bibliotheek te 's-Gravenhage) schreef A. in 1653 zijn naam met een Latijnsch vers en het motto: ‘Innocens calliditas’.

2) In verschillende gedrukte werken vindt men verspreide aanteekeningen over A.; bijv. bij Ellen Fries, Erik Oxenstierna (1889), waar o.a. over zijn mogelijk huwelijk met eene dochter van L. de Geer wordt gesproken. Volgens het op blz. 20 genoemde werk van W. Berg was A. van 1653 tot 1657 burggraaf van Göteborg; het grootste deel van dien tijd bracht hij waarschijnlijk in Nederland door (verg. hoofdstuk VI). Behalve aan zijne officieele brieven, welke berusten in de Zweedsche en Nederlandsche rijks-archieven, kan hier worden herinnerd aan zijne brieven aan de Vossiussen, die men aantreft deels in de in 1691 gedrukte ‘Epistolae’ van G.J. Vossius (één brief van A. aan G.J.V., gedat. Upsala Apr. 1641, met dankzegging voor genoten welwillendheid, is eene getuigenis van het groote aanzien dat V. in Zweden genoot, en hetwelk A. blijkbaar nog meer zocht te bevestigen, en een relaas van A.'s indrukken van Upsala, waarover later); deels in de door de Remonstrantsche kerk in de Amst. B. gedeponeerde brievenverzameling van Is. Vossius (3 brieven van A. aan Is. Vossius gedat. Hamburg Febr. 1641 en Stockholm, April en Mei van hetzelfde jaar), en in de eigen brievenverzameling der Amst. B. (brief van A. aan Matthias V., gedateerd Upsala Sept. 1641, o.a. met groeten aan den boekdrukker Elsevier; benevens het concept van een brief van Is. V. aan A., ongedateerd, en het concept voor een brief van Matth. V., die in Juli 1641 voor zijn broeder politieke nieuwtjes enz. mededeelt). In Dederichs autographenverzameling in de Amst. B. bevindt zich een brief van A. aan Grotius gedat. Amsterdam, Mei 1643 (A. zendt eenige merkwaardige brieven van een onbekende hand, die hij in Dantzig uit Chemnitz had ontvangen, aan Grotius ‘qui non ita pridem summo cum applausu belli pacisque normam universo praescripsit’). Zie Aant. I. In de Linkpg B. bevinden zich van A. drie brieven aan Er. Emporagrius in Parijs uit 1643 en een uit 1644 aan H. Fleming, kapitein op de Zweedsche vloot (verslag doende van brieven van Grotius en graaf Hendr. van Nassau aan A.). Ten slotte treft men in de Leid. B. coll. Burm. fol. 6 a een twaalftal brieven aan van A. aan N. Heinsius, twee uit Amsterdam 1649, twee uit Göteborg 1664, de overige uit den Haag 1664-1665; de inhoud is deels van huiselijken, deels van politieken aard. Heinsius wordt in meer dan één brief bedankt voor zijne welwillendheid jegens A.'s zoon, waarschijnlijk Carl A., die Zweedsch hofjonker werd maar zich later in Nederland metterwoon vestigde evenals zijn broeder Otto Johan, die in Nederlandschen krijgsdienst trad. A. verdedigde warm de maatregelen zijner regeering, en wenschte dat de Nederlanders meer geneigd mochten zijn tot een verbond met Zweden, maar verzekerde, dat zoowel A. als Heinsius voortdurend ernstige ‘studia amicitiae inter principales nostros firmandae’ betoonden. Verg. ook boven blz. 8 en 12. Genoemde brieven zullen later meer dan eens in dit werk worden aangehaald.

[p. 103]

In de geschiedenis van de Zweedsche rechtsgeleerdheid verdient ook Claudius Cloodt (Kloot) eene plaats, zij het ook niet eene zoo voorname als Stiernhöök. Hij werd in 1633 te Franeker ingeschreven en zal ook wel in Leiden hebben gestudeerd. Eenige jaren later vinden wij hem terug als stedelijk secretaris van Göteborg en ten slotte als burgemeester van Wenersborg. Op aansporing van Loccenius gaf hij in 1651

[p. 104]

eene Latijnsche beschrijving van het Zweedsche strafrecht uit, en ook eene van het strafgeding; van beide werken zagen nieuwe oplagen het licht; zij waren, evenals het door Kloot in 1676 uitgegeven werk ‘Lagfarenheetz Spegel’, in hun tijd van veel belang voor het toenmalige recht¹⁾. - Een ander toekomstig burgemeester, t.w. J. Lithman in Örebro, is boven reeds genoemd onder de studenten in Franeker. Een tijdgenoot van hem was Erik Soop, later landdrost. Petrus Julius Coijett, zoon van den op blz. 32 genoemden Gillis Coijett Jr, gaf zich tegen het einde van 1635 te Franeker aan en ongeveer twee jaar later te Leiden, waar hij in 1639 eene juridische verhandeling moet hebben uitgegeven. Hij koos dezelfde loopbaan als Appelboom, de diplomatieke; later werkten zij dan ook veel samen. Coijetts latere vermeldenswaardige bezoeken aan Nederland zullen in het zevende hoofdstuk worden besproken. - Verscheidene andere juristen studeerden aan beide genoemde universiteiten, zooals bijv. Anders Anthelius, te Leiden in 1637, te Franeker in 1639 (daarna eenige jaren professor te Upsala, ten laatste raadsheer en in den adelstand verheven onder den naam Solenblomma); verder Erland Kafle, te Leiden in 1638, te Franeker in 1640 (later vice-president van het Hof van Göta); en nog anderen, wier namen reeds zijn genoemd of nog genoemd zullen worden. Tot de reeds besprokenen behoort Johan Rosenhane Sr, een van de weinige oud-adellijke Zweden, die in Franeker studeerden.

In Februari 1641 kwam Lars Banck naar Franeker; op hem komen we weldra terug. Terwijl hij eene lange reis naar het Zuiden ondernam vóór hij zich voor goed in deze Friesche academiestad vestigde, werd Franeker door enkele andere Zweedsche juristen bezocht, zooals door Gudmund Krok en Jonas Sundel, beide ingeschreven in het najaar van 1643.

1) Zie Aant. II achter dit hoofdstuk.

[p. 105]

De eerste, die zich in 1633 onder de eerste studenten aan de universiteit te Dorpat had aangegeven, vertoefde vele jaren buitenslands; toen zijn vader Nils Krokius, bisschop van Wexiö, in Juli 1646 begraven werd, was Gudmund nog in Nederland ter voortzetting zijner studiën. Het jaar daarop kwam zijn broeder Anders Krok naar Nederland en liet zich te Utrecht inschrijven. Zij werden beide later drost; de jongste is de stamvader van het geslacht Gyllenkrok.

Sundel kwam naar Franeker tegelijk met vijf andere Zweden, waarvan drie als magister staan ingeschreven¹⁾. Eerst was het geschiedenis en welsprekendheid waarin Sundel evenals andere Zweden bij professor Winshemius studeerde. Diens dood in het laatst van 1644 werd ook door de genoemde Zweden diep betreurd. Om daar uiting aan te geven en tevens getuigenis af te leggen van zijne onder Winshemius verworven kundigheden als ‘eloquens’ gaf Sundel toen in Franeker een ‘Epistola in excessum Petri Winshemii’ uit²⁾. Daarna schijnt Sundel tot de studie van de rechten te zijn overgegaan, en het volgende jaar voerde hij een dispuut ‘de contractibus qui re perficiuntur’. Vervolgens ging Sundel naar Leiden en strekte misschien zijne reis nog wel verder uit. Na zijne

1) Dit waren Magnus Jonae Salemannus, Andreas Hofmannus en Jonas Callogaeus; de beide anderen waren Johannes J. Salemannus en Joh. Jonae Gothoburgensis. De gebroeders Saleman (of Salanus) waren de zonen van den vroegeren professor in Upsala Jonas Magni, toen bisschop van Skara; de oudste was reeds benoemd tot lector in het Grieksch aan het gymnasium in Skara, de jongste werd burgemeester van Upsala. Callogaeus werd lector aan het gymnasium van Göteborg en daarna predikant in Svenljunga. Hij ging als informator van zijn bloedverwant Joh. Jonae Gothob. naar Nederland in Oct. 1643 en schijnt tot Aug. 1645 in Franeker te zijn gebleven. Zijn discipel, die zich later Gothenius noemde, werd mettertijd predikant te Forshälla.

2) Evenals bovengenoemde Epistola van Terserus en een nog te noemen van Durell, beide in Leiden gedrukt, is deze Epistola van Sundel niet te vinden geweest, noch in de drie groote Zweedsche bibliotheken, noch in de bibliotheken van Kopenhagen, Leiden of den Haag. Zij zijn thans blijkbaar zeer zeldzaam.

[p. 106]

terugkomst in Zweden kreeg hij in 1651 het professoraat in de welsprekendheid te Upsala, een ambt vóór hem door Freinshemius bekleed. Meer dan tien jaren was hij daar werkzaam¹⁾ en werd toen gekozen tot secretaris van het Ridderhuis, welke betrekking hij tot aan zijn dood in 1675 vervulde.

Weldra kregen de Zweedsche juristen te Franeker een landgenoot tot leeraar; misschien hebben ook Sundel en zijne tijdgenooten onderricht van hem genoten.

Lars Gunnarsson Banck, een koopmanszoon uit Norrköping, behoorde tot eene familie, die zich zoowel in Zweden als in Nederland, maar nog meer in Engeland een goeden naam verwierf²⁾. Over zijn geboortejaar is men het niet eens³⁾; in 1629 kwam hij in Upsala en trad daar drie jaren later als redenaar op. Hij disputeerde in het openbaar onder Stalenus in 1633 en in 1635 onder L. Wallius ‘de honesta delatione’. Met de tweede vrouw van den laatstgenoemde, Christina Luth, geraakte Banck op een al te intiemen voet⁴⁾, weshalve hij, om een schandaal te vermijden, het geraden achtte in 1640 Upsala te verlaten en eene buitenlandsche reis te ondernemen. Zijne leerlingen Gustaf en Pehr Sparre namen afscheid van hem met een ‘Propempticon’. In October van genoemd jaar schreef hij zijn naam in het Leidsche

1) In de letterkunde heeft hij geringe sporen nagelaten. Als proeve van welsprekendheid gaf hij eene oratie uit over Jacob de la Gardie, van wien hij waarschijnlijk bescherming had genoten; zijne levensbeschrijving van Pontus de la Gardie en zijne rede bij de kroning van Karel Gustaaf bleven ongedrukt.

2) Een neef van hem werd in Zweden geadeld onder den naam Adlerstedt. Een of twee takken der familie staken naar Engeland over, waar verscheidene leden zich in het begin der 18^de eeuw in den handel en de staatkunde onderscheidden; een verkreeg den titel van ‘knight’. De beroemde natuurvorscher en maecenas Sir Jos. Bancks schijnt tot hetzelfde geslacht te hebben behoord.

3) Daarvoor wordt zoowel 1611 als 1619 genoemd; in het Leidsche register staat hij in 1640 ingeschreven als 23 jaar oud.

4) Wallius stierf in 1638, tot bisschop van Strängnäs benoemd; misschien kwam Christina Luth eerst als weduwe in zulk eene nauwe betrekking tot B. te staan; zij werd door het consistorie tot eene geldboete veroordeeld.

[p. 107]

studentenregister¹⁾, maar was reeds in het begin van het volgende jaar in Franeker. Slechts enkele maanden daarna, in het laatst van 1641, kreeg Banck van den academischen senaat verlof tot het geven van private colleges in de philosophie en inzonderheid in de logica. Reeds een jaar later ondernam Banck eene groote reis naar Frankrijk, waar hij waarschijnlijk juris doctor werd²⁾, en naar Spanje en Italië. In Rome bleef hij geruimen tijd en maakte zich daar zeer vertrouwd met de Italiaansche taal en toestanden. Hij woonde o.a. in September 1644 de kroning van paus Innocentius X bij. Na zijn terugkeer in Franeker gaf hij daarover in 1645 een boek uit, getiteld ‘Roma triumphans’, waarin hij ook den gang van zaken bij de verkiezing en de kroning der pausen in het algemeen beschrijft en den oorsprong van zekere ceremoniën van het pauselijk hof nagaat. Het boek werd opgedragen aan bisschop Joh. Matthiae: Banck zeide daarin de schandelijke overdaad en de verwijfde weelderigheid der pausen te willen aantoonen. De professoren Verhel en Fullenius, die Banck ‘j.u.d. et orator eximius’ noemen, voegden er gedichten bij om hem geluk te wenschen. In 1656 gaf Banck een nieuwen, vermeerderden en met belangwekkende kopergravures voorzienen druk van ‘Roma triumphans’ uit met eene opdracht aan den Frieschen stadhouder Willem Frederik van Nassau en aan de gedeputeerden van Friesland.

1) Anders Lindormsson Stråle (van Ekna), die tegelijk met B. te Leiden is ingeschreven, ging ook in hetzelfde jaar als hij naar Franeker. Stråle werd militair en stierf als overste bij de bestorming van Praag.

2) B. wordt in een, in drie talen uitgegeven afscheidsgeschrift van 1642 lib. art. magister en jur. utr. candidatus genoemd. Wanneer hij magister werd is niet met zekerheid bekend; in het afscheidsgeschrift uit Upsala wordt hij phil. cand. genoemd (zie Biogr. Lex., waar wordt opgegeven, dat hij in Franeker promoveerde). In het reeds genoemde werk van Boeles, dl. II blz. 195, wordt gezegd, dat hij als art. lib. mag. te Franeker kwam; misschien was hij dat in Leiden geworden, waar hij echter, evenals in Franeker, ingeschreven is als jur. stud.

[p. 108]

Banck schijnt zich bij Franekers professorenkring zeer bemind te hebben gemaakt. Hierin werd hij dan ook gaarne als collega opgenomen, en toen hij in Februari 1647 tot buitengewoon hoogleeraar in de rechten, ter assistentie van Wissenbach, werd benoemd, ontving hij ‘a sinceribus amicis’ een klein geschrift ‘Applausus academici honori et famae D. Laurentii Banck’, verzen bevattende in het Spaansch, Italiaansch, Poolsch, Boheemsch, Hongaarsch, Latijn, Duitsch, Deensch, Zweedsch¹⁾, Engelsch en Fransch - talen, die de bezongene alle schijnt te zijn machtig geweest; men bezit nog verscheidene Spaansche verzen van hem en hij gaf - waarschijnlijk om zijn inkomen te vermeerderen²⁾ - afzonderlijke ‘collegia italica’. In 1658 gaf hij ook een werk in het Italiaansch uit ‘Bizarrie politiche overo racolta delle piu notabili pratiche di stato nella christianità’, inhoudende politieke bescheiden, de meeste meegedeeld door twee Italiaansche vrienden en door een Duitscher, betreffende geheime besluiten der Jezuïeten, berichten van ambassadeurs enz., waarin allerlei voorkwam, dat voor Nederland en Zweden van belang was, inzonderheid eene schildering ‘Manifesto della Regina di Suecia’³⁾.

Banck's werkzaamheden als jur. professor omvatten eigenlijk staatsrecht en canoniek recht. Hij gaf eene menigte tractaten en disputaties uit over de privilegiën van krijgslieden, juristen enz., over het duel, over de Gouden Bul van Karel IV enz.⁴⁾.

1) Misschien van Gerhard Beurman (?), jur. stud., die zich in April van hetzelfde jaar liet inschrijven?

2) Zijn inkomen als professor bedroeg slechts 400 florijnen; het werd pas even voor zijn dood verhoogd tot 600. Het traktement van een gewoon hoogleeraar schijnt 800 à 1000 fl. te zijn geweest, maar steeg wel eens tot het dubbele dier som.

3) Het behandelt Christina's verhouding tot de Spaansche partij in Rome. De bewering als zou ‘Bizarrie politiche’ een satiriek geschrift zijn, schijnt een door den titel ontstaan, los vermoeden te wezen.

4) Kenschetsend voor den smaak van dien tijd - en ook voor Banck's luimigheid - is de titel van twee disputaties over een staathuishoudkundig onderwerp, die onder hem door een Duitsch edelman Dan. von Wegnern werden verdedigd, ‘De Bancciruptoribus’; zij werden in 1650 te Franeker opnieuw (als verhandelingen) uitgegeven met eene voorrede van Banck.

[p. 109]

De aanspraken der pausen op wereldlijke macht waren vooral het voorwerp van Banck's onderzoekingen; nog met den indruk van Rome versch in het geheugen bereidde hij zich voor tot een uitvoeriger wetenschappelijk werk daarover; het kwam in 1649 uit¹⁾ onder den titel ‘De tyrannide Papae in reges et principes Christianos diascepsis’, met bijschriften van twee zijner ambtgenooten in Grieksche en Latijnsche verzen. De schrijver, die van groote geleerdheid en belezenheid blijk geeft, volgt van den beginne de pogingen van den pauselijken stoel om zich wereldlijke macht te verschaffen en van lieverlede de wereld ook in het staatkundige te kunnen beheerschen: dit wordt voor elk land afzonderlijk nagegaan, telkenmale met ontzegging dier aanspraken op alle punten. Banck's stijl is rijk aan krachtige uitdrukkingen, frisch en boeiend. Wanneer hij bijv. spreekt over het katholicisme in Zweden en over de schatting die uit dat land aan den pauselijken stoel werd opgebracht, roept hij (blz. 420), zich tot den toenmaligen Stedehouder van Christus richtende, uit:

1) Op het gegraveerde titelblad (dat den Paus voorstelt, door kardinalen omgeven, terwijl een knielende vorst zijne voeten kust, alles vergezeld van karakteristieke bijschriften) staat het jaartal 1647. In een brief van B. aan Salmasius 6/16 Juli 1648, nu in de Leid. B., coll. Pap. 7, spreekt de eerste na eenige fraaie zinnen aldus over zijn werk: ‘Et ni amicitia ac favore tuo indignum me judicares, ea qua par esset observantia, te tuamque erga litteratos humanitatem sollicitarem, ut carmen aliquod tractatui meo de Tyrannide Papae in Reges et Principes Christianos brevi lucem visuro subnectere placeret, quo nominis tui radijs lucem et vitam, quam sibi vix alias pollicetur, consequatur...’ Salmasius' naam zou zijn boek echter niet versieren. De voorrede er van is gedateerd Februari 1649. Het bevat ongeveer 700 blz. 12^o, waarvan 100 worden ingenomen door eene bijlage van Laur. Valla, ‘Declamatio de falso credita et ementita Constantini donatione’. - Een exemplaar in de L.B. draagt G. Stiernhielms handteekening; deze vertoefde in Nederland in hetzelfde jaar waarin het boek uitkwam, zie hoofdstuk V.

[p. 110]

‘Vellem, Innocenti Pontifex, qui hodie Sedi Romanae praees, ut vel per te, vel per nuncium tuum, Ecclesiae vectigal in Suecia tibi solvi exposceres, juro tibi, pejerares de tributo vel Petri denario tibi solvendo.’

Dat zijn trotsche woorden en in letterlijken zin heeft Banck, ten minste tot dusver, gelijk gekregen. Maar hoezeer dan geene schatting, een ‘schat’ zou het pausdom evenwel spoedig - tot Bancks groote ergernis - van Zweden machtig worden: en wel zijne koningin, Gustaaf Adolfs dochter. Juist aan haar had Banck zijn werk De tyrannide Papae opgedragen, waarin hij, zooals hij tot de koningin zegt, aangetoond had: ‘breviter fulgentissimum illud decus quo Majestas Politica splendet et quam enormiter tanto nitori insidiati sint Pontifices Romani’!

Bij wijze van bijlage tot dit groote werk gaf Banck in 1651 een lijst uit van de inkomsten en schattingen der Curie, ‘Taxa S. Cancellariae Romanae’, samengesteld uit vroeger uitgegeven lijsten en uit een handschrift, dat Banck in Rome had ontdekt. Deze uitgave, die ook voorzien is van commentaren van Banck, wordt als zeer belangrijk beschouwd en nog heden ten dage aangehaald. - Deze tegen den Paus gerichte werken van Banck kwamen natuurlijk op den katholieken ‘Index librorum prohibitorum’.

Banck, die altijd zeer aan zijn vaderland bleef gehecht, kreeg niet alleen Nederlandsche en Duitsche leerlingen, maar ook Zweedsche. Tot hen behoorde waarschijnlijk wel Daniël Planander (Plan), ten slotte assessor bij het Hof van Svea, en de op denzelfden dag als deze (11 October 1657) te Franeker ingeschreven Nils Natt och Dag, later assessor in het College voor het mijnwezen, Johan Funck, het laatst mijningenieur en directeur in Avesta¹⁾ en Nils Joensson (Rosenqvist), later

1) Deze, de zoon van een rijk koopman in Stockholm, kwam in 1653 naar Leiden, waar hij zich eerst in 1655 liet inschrijven; in het begin van 1658 was hij weer te Leiden. Waarschijnlijk bracht hij, later een der beste mijnkundigen van Zweden, gedurende zijn lang verblijf in Nederland ook een bezoek aan de Zuidelijke Nederlanden om den mijnbouw te bestudeeren.

[p. 111]

luitenant; verder Lars Skytte (van Sätra), Jacob Norfelt en vele andere minder bekende Zweedsche juris studiosi¹⁾, zooals Israël Joachimsson Schult en Petrus Schult uit Stockholm, en ook Johan Schult. Deze laatste drie waren waarschijnlijk broeders; zij zijn ingeschreven aan de uiversiteit van Franeker tusschen 1650 en 1660, de eerstgenoemde ook in Groningen. Johan gaf zich op als ‘famulus dn. Banckii’.

Bancks betrekkingen met zijn vaderland werden dus niet afgebroken. Ook daar werden zijne werken gelezen. Zijn aanzien nam steeds toe, de verhouding tot zijne collega's was uitstekend. Den 13^den October 1662 maakte de dood een eind aan zijne aardsche loopbaan; zijn ambtgenoot in de faculteit W. Cup hield de lijkrede²⁾.

Banck was, zooals zijn leven en zijne werken bewijzen, een eigenaardige, maar sprekende persoonlijkheid. Reeds in Upsala moet hij wegens zijne zonderlingheden bekend geweest zijn, en origineel bleef hij zijn geheele leven. Dat verhinderde hem evenwel niet om met helderen blik de ontwikkeling te volgen. Onvervaard was hij ook: ‘invidiam ubique spero, misericordiam vero semper metuo’, zei hij in de voorrede van zijn groot werk over de macht van den paus. In zijne

1) Lars Skytte, een broerszoon van den later te noemen geloofsverzaker Lars S., schijnt meest in Leiden te hebben vertoefd (1660-1662); hij schijnt op reis te zijn overleden. Jac. Norfelt, een zoon van bovengenoemden Lars Bohm en een stiefzoon van Is. Noraeus Norfelt, moet in 1662 in Helmstädt zijn gepromoveerd; hij schreef zich in September van hetzelfde jaar te Franeker in tegelijk met And. Fick als famulus; Norfelt stierf jong, evenals verscheidene van deze Zweden. Verschillende andere Zweedsche juris of politices studiosi van minder belang zijn in Banck's tijd te Franeker ingeschreven; sommige bleven ettelijke jaren in Nederland en bezochten ook Leiden of Groningen. Andere, zooals bijv. And. Wallwijk, komen later ter sprake.

2) Cup en twee andere hoogleeraren beredderden zijn boedel - B. was namelijk ongehuwd - en de magistraat van Norrköping werd van zijn dood verwittigd wegens de nalatenschap. Hij schijnt dus een tamelijk vermogen te hebben bezeten, hoewel zijne inkomsten gering waren.

[p. 112]

eigenaardigheden lag echter niets afstootends; integendeel, beminnelijk en geestig als hij was verwierf hij zich vele vrienden. Zijn schertsende aard openbaart zich ook in zijne geschriften. Voegt men bij deze eigenschappen zijne tevredenheid, vlijt en geleerdheid, dan heeft men in het geheel een zeer aantrekkelijk beeld van dezen Zweedschen hoogleeraar aan de Friesche hoogeschool. In de geschiedenis van de wetenschap leeft zijn naam voort door Bayle, Niceron, Jöcher in de herinnering bewaard; in zijn vaderland is hij evenmin vergeten.

Na den dood van Banck werden de bezoeken van Zweden aan Franeker steeds zeldzamer; tien jaren en meer konden er verloopen zonder dat er daar één in de studentenregisters werd ingeschreven. Zeer weinige schijnen daar een eenigszins langeren tijd te hebben gestudeerd¹⁾.

Het was dus eigenlijk maar gedurende een tijdperk van dertig of veertig jaren, dat het Friesche athenaeum eenige beteekenis had voor de Zweedsche ontwikkeling. Maar die beteekenis is toch groot genoeg geweest om Franekers naam niet, zooals tot nu toe, zoogoed als onbekend te laten blijven in de geschiedenis der Zweedsche beschaving.

1) Over Lampa en Kammecker zie boven blz. 97 vlg. Jonas Fornelius, die van 1659 tot 1661 in Franeker was, wordt in het 7^de hoofdstuk vermeld; Sam. Skragge, die daar in 1684 med. doctor werd, in het 8^ste, evenals J. Wallrave (1725 vlg.), Er. Schepperus en P. Lundman (1726), welke de laatste in Franeker ingeschreven Zweden waren.

Aanteekeningen.

I (zie blz. 103). In de U.B. berusten enkele brieven van A. aan Joh. Matthiae, J. Leijonberg, J. Rosenhane, N. Gyldenstolpe en verscheidene aan E. Ehrensteen.

II (zie blz. 104). Zooals E. Wolff in net op blz. 44 genoemde werk aanwijst, verklaart Kloot zelf, dat hij zijn ‘Lagfarenheetz Spegel’ verbeterd heeft volgens Grotius' tractaat ‘Inleiding tot de Hollandsche Rechts-geleertheyd’.