De betrekkingen tusschen Zweden en de Nederlanden op het gebied van letteren en wetenschap, voornamelijk gedurende de zeventiende eeuw

[p. 46]

Tweede hoofdstuk.

Gothia me genuit, Batavi fecere magistrum.
Lars Fornelius.

Overzicht van de studiereizen van Zweden voor en na de Hervorming. - De toestrooming naar de Nederlandsche universiteiten. - Overzicht van de studiën van Zweden in de Nederlanden.
De stichting der universiteit te Leiden. - Haar snelle opkomst. - Haar voornaamste leeraren ten tijde van Gustaaf II Adolf. - Daniël Heinsius en zijne betrekkingen met Zweden. - De godsdienstige twisten en hun invloed op de Leidsche hoogeschool. - De Synode te Dordrecht. - H. Grotius en J. Narssius. - Het studentenleven te Leiden. - Zweedsche studenten aldaar onder de regeering van Gustaaf Adolf. - Carl Banér, Carl en Gustaf Horn en hun kring. - Sten Bielke, C.G. Wrangel, Joh. Oxenstierna en andere toekomstige krijgslieden en diplomaten; Joh. Matthiae, Lars Fornelius en andere toekomstige kerk- en universiteitsleeraren.

Reeds van de middeleeuwen tot in de 17^de eeuw gingen de Zweden voor de hoogere studiën gewoonlijk buitenlandsche inrichtingen bezoeken. Eerst was het de universiteit van Parijs die druk door hen bezocht werd. In het laatst der 14^de eeuw gingen velen naar de nieuwe universiteit te Praag. Naar Leipzig en Rostock kwam in de daarop volgende eeuwen het meerendeel van de in het buitenland studeerende Zweden; enkelen gingen ook naar Erfurt en Greifswald, evenals naar Keulen. De stichting van de hoogeschool van Upsala had maar weinig vermindering van de bezoeken aan buitenlandsche universiteiten ten gevolge; haar werkzaamheid werd dan ook spoedig afgebroken.

Na de Hervorming werd natuurlijk Wittenberg veel door

[p. 47]

Skandinaviërs bezocht. Evenwel schijnt een nog grooter deel naar het dichter bij gelegen Rostock te zijn gegaan, welks theologische faculteit zeer beroemd werd en eens de steun van de Zweedsche orthodoxie vormde. Gedurende de 16^de eeuw gingen er voortdurend velen naar Greifswald, minder naar Leipzig. - Men zou kunnen denken, dat, toen na de Synode van Upsala in 1593, en vooral door den krachtigen steun van Gustaaf Adolf, de universiteit van Upsala weer werd opgericht, de Zweden niet langer voor hunne hoogere studiën in den vreemde behoefden te reizen. 't Geval was echter, dat zelfs na de stichting der universiteiten te Dorpat, Åbo en eindelijk te Lund, het onderwijs aan de binnenlandsche academies niet voldoende was. De Zweden begonnen namelijk in steeds toenemende mate de behoefte aan hoogere ontwikkeling te gevoelen. Men zocht steeds meer en meer deel te nemen aan de algemeene beweging, nu het land, tevoren zoo verborgen en op zich zelf staande, begon mee te leven in de Europeesche staatkunde en daarin als een belangrijke factor werd beschouwd. Men deed dan ook alle moeite om Zweden tot dezelfde hoogte als de van ouds beschaafde landen op te heffen. Meer dan ooit werden toen de ‘educatie-reizen’ noodzakelijk. Dit is dan ook de reden waarom men in de 17^de eeuw een veel grooter aantal Zweedsche studenten in de buitenlandsche zetels der wetenschap aantreft dan in de vorige eeuwen.

Het was een regel om, voordat men eene buitenlandsche reis ondernam, eerst eenige jaren het onderricht aan eene binnenlandsche universiteit te volgen, in de meeste gevallen te Upsala, dikwijls ook te Dorpat of te Åbo. Buitenslands hield men zich dan gewoonlijk niet maar aan ééne hoogeschool; soms werden er verschillende en in onderscheidene landen bezocht. Het programma voor de ‘educatie-reizen’ van de rijke edellieden bevatte gewoonlijk eerst het bezoek

[p. 48]

aan eenige universiteiten van Duitschland of, zooals thans meer en meer gebruikelijk werd, van Nederland, soms van beide landen, daarna een verblijf van enkele maanden in Engeland en vervolgens van eenigen tijd in Frankrijk, om het laatste ‘vernis’ te ontvangen; niet zelden werd er een reisje naar Italië aan vastgeknoopt.

Hij, die geen middelen bezat om voor eigen rekening eene buitenlandsche studiereis te ondernemen, kon zich de gelegenheid daartoe verschaffen, hetzij door zich aan te bieden als begeleider - studieprefect, ephorus, informator - van rijkere jongelieden gedurende hunne reizen, of ook als ‘famulus’, hofmeester, of zelfs wel als ‘servus’; hetzij door het verkrijgen van een stipendium van de kroon of van een of ander groot heer. Zulke beurzen werden in de dagen van Gustaaf Adolf, Christina en Magnus Gabriël de la Gardie bijzonder rijkelijk toegekend; zelfs onbemiddelde edelen werden in het genot van dergelijke toelagen gesteld.

De universiteiten van Wittenberg, Rostock en Greifswald bleven nog gedurende de eerste helft der 17^de eeuw voortdurend aantrekkingskracht op de Zweedsche studenten uitoefenen. Evenzoo die van Helmstädt en Jena, die reeds in het einde der vorige eeuw door velen werden bezocht. Straatsburg werd nu een der voornaamste middelpunten van de beschaving; ondanks den verren afstand reisden vele Zweden daarheen, voornamelijk gedurende het laatste deel der 17^de eeuw; uit Straatsburg werden ook zoo uitstekende hoogleeraren als Boeclerus, Schefferus en Obrecht naar Zweden beroepen. Een vrij aanzienlijk aantal Zweedsche studenten bezocht Heidelberg, waar Puffendorf evenals Freinshemius een tijdlang hoogleeraar was. De Zweedsche autoriteiten zagen echter die gereformeerde universiteit, evenzeer als die in Bazel en in Genève, met minder vriendelijke oogen aan. Goed aangeschreven stond daarentegen de Luthersche

[p. 49]

te Tübingen; daarheen trokken verscheidene Zweden, zoo ook naar de van Marburg naar Giessen verplaatste hoogeschool en naar die te Leipzig, welke tegen het einde der 17^de eeuw weer eene domineerende plaats in ‘de republiek der geleerdheid’ begon in te nemen. Toen werd ook de betrekking met de hoogeschool te Kiel van zeer levendigen aard. Wat daarentegen de universiteit te Kopenhagen betreft, die gedurende de 17^de eeuw menig voortreffelijk leeraar telde, deze was voor de studiën der Zweden van weinig beteekenis ten gevolge van de vijandige stemming tusschen beide rijken; evenwel waren verscheidene geleerde mannen, vooral zij die na de verovering van Skåne invloed op de Zweedsche ontwikkeling gingen oefenen, leerlingen van de Kopenhaagsche universiteit.

Naar het vaderland van het humanisme, Italië, gingen de Zweden slechts zelden; toch vindt men er ook na de Hervorming verscheidene die in de rechten of in de natuurwetenschappen en de medicijnen te Bologna of te Padua studeerden. Gedurende de 17^de eeuw werden de bezoeken van Zweden in Italië steeds menigvuldiger, hoewel de ‘ketters’ daar niet altijd welwillend werden behandeld, maar integendeel groote voorzichtigheid moesten in acht nemen. Vooral gingen vele Zweden naar Italië gedurende koningin Christina's verblijf te Rome. Ondertusschen moet het meerendeel van dergelijke reizen meer als korte uitstapjes van Straatsburg of Frankrijk uit worden beschouwd. In Frankrijk waren, behalve die te Parijs, de universiteiten te Orléans en Montpellier reeds in de vorige eeuw nu en dan door Zweden bezocht. Nu gingen er ook verscheidene naar Reims, Caen, Angers en Saumur. De laatstgenoemde hoogeschool stond, als protestantsch en gesticht door den ook in Zweden hoog gewaardeerden Ph. Mornay de Plessis, een tijdlang in een grooten roep; van haar verdwenen bloeitijdperk getuigt nu nog eene beroemde

[p. 50]

rijschool, soms ook door Zweden bezocht. In het vervolg zullen we in de gelegenheid zijn te spreken over eene menigte Zweedsche studenten in Nederland, die zich ook een tijdlang in Parijs, voornamelijk toen Hugo Grotius aldaar Zweedsch minister was, te Saumur of aan eene der andere Fransche hoogescholen ophielden.

Naar Frankrijk, dat onder de groote kardinalen en onder Lodewijk XIV het land der verfijnde beschaving werd, stond vooral de lust der Zweedsche edellieden. Daarheen ging men minder voor de eigenlijke studie - behalve voor die der medicijnen, waarover in het achtste hoofdstuk zal worden gesproken - dan wel ter verkrijging van goede manieren, voor het aanleeren der taal of van allerlei ridderlijk bedrijf, alsmede om algemeene wereldkennis op te doen. Wereldkennis was trouwens het voornaamste doel der ‘educatie-reizen’. Kenschetsend is hetgeen Schering Rosenhane aan zijn zoon Johan schreef, toen deze eens in het begin zijner buitenlandsche reis (te Hamburg) zijn intrek genomen had bij een koopman in een afgelegen deel der stad en niet ‘in diversorio publico’: eene dergelijke bescheidenheid en linkschheid beviel den vader niet langer: ‘pedantismi Upsaliensis haec reliquiae sunt; iam in aprico es et alio statu, conversationem quorumcumque etiam militum non debes effugere, etiam vexationem tolerare, ac ideo diversoria publica quaerere...’ De jonge edelman of toekomstige ambtenaar moest vóór alles verschillende soorten van menschen en nationaliteiten leeren kennen en van de landen, die hij doorreisde, de natuurlijke gesteldheid, de staatsinrichting, de stoffelijke en geestelijke toestanden bestudeeren, om later die ondervindingen en inzichten ten voordeele van zijn vaderland te kunnen gebruiken. Dat wordt bevestigd door een schat van brieven, nog in de archieven bewaard, van Zweden op reis, en in 't bijzonder door een

[p. 51]

aantal reisjournalen, die naar het schijnt werden aangelegd om mettertijd als eene soort van verantwoording aan ouders, voogden of beschermers te worden overgelegd.

Een land waar men kennis van de wereld en kundigheden van den meest uiteenloopenden aard kon verwerven, vond men inmiddels gedurende de 17^de eeuw in de Nederlanden. Hiermede kwam Zweden, zooals in het vorige hoofdstuk is geschilderd, in levendige politieke en commercieele betrekkingen te staan. Ook de wetenschappelijke ontwikkeling aldaar begon reeds vroeg de opmerkzaamheid der Zweden te trekken. Ondanks den gereformeerden godsdienst, waarvoor men in Zweden geducht op zijne hoede was, stroomden de Zweedsche studenten nu in grooten getale naar de Nederlanden. Hunne bezoeken aan de pas opgerichte hoogescholen te Leiden, Franeker, Groningen, Utrecht en Harderwijk en aan de athenaeums te Amsterdam en Deventer waren bij tijden veelvuldiger dan die aan de Duitsche of de Fransche hoogescholen.

Het vermoeden is wel eens geopperd dat de Zweedsche studenten wier namen men in de registers der Nederlandsche universiteiten aantreft, daar slechts korten tijd vertoefden of zich daar hadden laten inschrijven op hunne doorreis naar Frankrijk of naar Engeland, waar vooral Oxford nu een letterkundig centrum begon te worden dat ook verscheidene Zweedsche kweekelingen kreeg. Zooals dit hoofdstuk en de volgende zullen bewijzen, genoot ondertusschen eene menigte Zweden gedurende een of twee jaar en dikwijls langer, het onderwijs aan de Nederlandsche hoogescholen, vooral aan de beroemde hoogeschool te Leiden. Niet weinigen werden in de Nederlanden magister of medicinae doctor.

Nauwelijks kan aan eene enkele buitenlandsche universiteit het bezoek der Zweden grooter zijn geweest dan aan de

[p. 52]

Leidsche, vooral gedurende het midden der 17^de eeuw of tusschen 1620 en 1670, toen zich gemiddeld per jaar ongeveer tien nieuwe Zweedsche studenten lieten inschrijven. Vele studenten vertoefden daar, zoowel als aan de andere Nederlandsche hoogescholen, zonder zich te laten inschrijven. Voor sommige jaren, bijv. voor 1648, waarin het getal nieuw-ingeschreven studenten 25 bedroeg, mag men het aantal Zweedsche studenten in Leiden veilig op een vijftigtal stellen¹⁾.

1) Op zijn minst 800 Zweden hebben in de 17^de eeuw aan de Nederlandsche universiteiten gestudeerd. De meesten, of iets over de 700, staan in de Alba studiosorum aldaar ingeschreven; enkelen hebben zich aan twee of meer Nederlandsche universiteiten, of meer dan eens aan dezelfde laten inschrijven. Bij bovenstaand cijfer worden behalve leden der families De Geer en Trotzig, die zich ‘Amstelodamenses’ noemden, ook gerekend de ‘Finlandi’ (of ‘Fennones’), verder zoodanige ‘Scani’ als in Zweedschen dienst kwamen, en eveneens de ‘Livoni’ of ‘Pomerani’ en andere vreemdelingen die Zweden werden, zooals Schefferus, Pufendorf e.a.
Verreweg het grootste gedeelte der Zweedsche studenten in Nederland liet zich inschrijven aan de universiteit te Leiden; ja zelfs het meerendeel van hen, die niet in het studenten-album van Leiden voorkomen, maar in dat van eene der andere Nederlandsche academies waren ingeschreven, hield zich waarschijnlijk een tijdlang in Leiden op. Na 1620, toen de toeloop daar merkbaar begon te worden, werd in de verschillende tientallen jaren ongeveer het volgende aantal Zweden ingeschreven: 70 van 1620-1630, 125 van 1630-1640, (25 in 1630 en 29 in 1637), 150 van 1640-1650, 60 van 1650-1660, 130 van 1660-1670 (22 in 1668), 45 in elk der twee volgende tientallen van jaren, en 20 van 1690-1700. (Gedurende de eerste tien jaren der 18^de eeuw kwamen er ongeveer 20 nieuwe bij, 15 van 1710-1720, in elk der twee volgende tientallen 13, en van 1740-1750 zoowel als van 1750-1760 telkens 8; na dien tijd treft men slechts nu en dan een enkelen Zweed in het Leidsche studentenalbum aan). Ter vergelijking kan worden medegedeeld, dat terwijl men in de jaren 1594 tot 1629 in Wittenberg telt 280 Zweedsche studenten, welk aantal als buitengewoon hoog wordt voorgesteld, het aantal Zweedsche studenten in een even langen tijd - b.v. 1620-1655 - te Leiden ongeveer honderd ingeschrevenen meer bedroeg (bijna 380 van 1630-1665, en bijna 400 van 1634-1669).
Aan de hoogeschool van Franeker werden in de 17^de eeuw ongeveer 100 Zweden ingeschreven; aan die van Groningen slechts omtrent 30; aan die van Utrecht nauwelijks evenveel (nochtans is het zeker, dat vele Zweden daar hebben gestudeerd, die niet in het register ingeschreven zijn), aan die van Harderwijk een tiental (meer in de volgende eeuw). Van Amsterdam zijn geen registers uit dien tijd bewaard gebleven, en in de alba van het athenaeum van Deventer schijnen - volgens opgaven van den archivaris dr. J. de Hullu - geen Zweedsche namen voor te komen.

[p. 53]

Onder deze Zweedsche studenten aan de Nederlandsche universiteìten waren alle standen en studievakken vertegenwoordigd. Het aantal edellieden is verwonderlijk groot, en maakt bijna een derde deel van het geheele getal der ingeschreven Zweedsche studenten uit. Terwijl bijv. van 1633 tot 1654 te Upsala 320 edelen waren ingeschreven, bedroeg hun aantal in dezelfde jaren te Leiden iets meer dan 100, dus ongeveer een derde van dat aan Zwedens voornaamste hoogeschool. Een betrekkelijk groot aantal, namelijk ongeveer een tiende deel van de in Leiden studeerende Zweden, werd later op grond van persoonlijke verdiensten in den adelstand verheven. Deze edellieden of toekomstige edellieden, waaronder wij het meerendeel der aanzienlijkste namen uit Zweden terugvinden¹⁾, studeerden gewoonlijk in de rechten en in de ‘politica’ d.w.z. staatswetenschappen en staathuishoudkunde. Velen lieten zich inschrijven als ‘eloquentiae studiosi’. Sommigen, meestal onadellijken, studeerden ernstiger hetzij in de letteren, de geschiedenis of de wijsbegeerte, sommigen zelfs, ondanks de gereformeerde omgeving, in de theologie. Een

1) Wij noemen Sparre (11 of 13 leden dier familie), Oxenstierna (8), Fleming (7), Gyllenstierna (7), Skytte (7), Horn (6), Bielke (6), Natt och Dag (6), Strömfelt en Igelström (6), Coijett (6), De Geer (5), Bureus en Bure (5), Soop (4), Stake (4), Cruus (4), Uggla (4), Stiernsköld (4), Trotzig (4), Creutz (4), vervolgens (met 2 of 3 leden) Bonde, Bååt, Rålamb, Lewenhaupt, Lilliehöök, Rosenhane, Mörner, Lillie, Sack, Wrede, Siöblad, Kagg, Wrangel, Ribbing, Königsmarck, Falkenberg, Posse, Stiernhöök, Rudbeck, en eindelijk (met één lid) Brahe, De la Gardie, Sperling, Gyldenstolpe, Leijonhufvud, Gripenhielm, Stiernhielm, Åkerhielm. - G.D.J. Schotel wijst in De Academie te Leiden (Haarlem 1875) blz. 264 en vlg. op het groote aantal Zweedsche edelen die Leiden bezochten. Daartoe rekent hij ook Brant, Rumpff, Walstein en Wildenstein, volgens hem leden van bekende Zweedsche families! Onder zijn ‘Erentson’ is waarschijnlijk vrijheer Ernst Ernstsson Creutz, en onder ‘Haga’ Gustaf Pehrsson [Natt och Dag] tot Haga verscholen.

[p. 54]

enkele gaf zich op om ‘artes’ of ‘optimas disciplinas’ te studeeren. Verscheidenen, vooral zij die de militaire loopbaan kozen, waren ‘matheseos studiosi’; zeer velen eindelijk, voornamelijk in het laatst der 17^de eeuw, studeerden in de medicijnen. Dit alles zal in het vervolg nader worden in het licht gesteld.

Dat Nederland na 1620 steeds meer door Zweedsche studenten begon te worden bezocht, vond gedeeltelijk zijne oorzaak in de alsdan ras vermeerderde staats- en handelsbetrekkingen tusschen de beide landen, ten deele in het voortreffelijk onderwijs aan de Nederlandsche hoogescholen, die weldra den naam kregen van tot de eerste der protestantsche wereld te behooren, en ten slotte ook door de gelegenheid tot het opdoen van veelzijdige wereld- en menschenkennis, die zich in Nederland, meer dan ergens anders in de 17^de eeuw, aanbood voor (en ook door) de van alle kanten toestroomende studenten. De staatkundige verwikkelingen, die telkens oprezen tusschen Zweden en de Nederlanden, schijnen maar een zeer geringen invloed op het bezoek der Zweden aldaar gehad te hebben. Van ernstiger beteekenis voor hunne reizen werden de slechte financiën van hun vaderland, die tot spaarzaamheid dwongen en tot het beperken van de milde toelagen. De zuinige Karel XI moedigde de buitenlandsche studiën niet aan zooals Gustaaf Adolf en Christina dat hadden gedaan. Maar ook de binnenlandsche hoogescholen begonnen tegen het einde der 17^de eeuw beter aan de eischen der ontwikkeling te gemoet te komen.

Het protestantsche Nederland biedt tegen het einde der 16^de eeuw een schouwspel aan, sedert den bloeitijd van Griekenland in de wereldgeschiedenis ongeëvenaard. Tegen

[p. 55]

eene vele malen grootere en sterkere macht verdedigt dit kleine volk met bewonderenswaardige dapperheid en volharding zijne dierbaarste rechten en zijne geloofsvrijheid; en terwijl de Spanjaarden - nog tot 1578 hun wettige overheid - duim voor duim worden verdreven uit de Noordelijke gewesten, stichten en regelen deze hun zelfbestuur, vermeerderen zij de bronnen van hunne welvaart en - wat nog het merkwaardigst van alles is - grondvesten zij, met levendige belangstelling ook voor de geestelijke ontwikkeling, de eene inrichting van onderwijs na de andere, ja zelfs, vóór nog de onafhankelijkheid was verzekerd, eene universiteit.

Kenmerkend voor het streven naar ontwikkeling in deze protestantsche Nederlanders is hetgeen aangaande den oorsprong van Leidens academie verhaald wordt, namelijk dat, toen men den inwoners, na de dappere verdediging der stad tegen de Spanjaarden (1573-1574) onder leiding o.a. van den geleerden Janus Douza (v.d. Does), als belooning daarvoor een jaar vrijstelling van belasting of eene hoogeschool aanbood, zij het laatste kozen. Door Willem van Oranje kwam die hoogeschool in het volgende jaar tot stand; Janus Douza nam hier een zeer werkzaam deel aan, en was gedurende vele jaren een harer curatoren. In het jaar 1582 kwam de jonge prins Maurits daar studeeren.

Wat vooral de stichting van eene protestantsche hoogeschool in de Nederlanden uitgelokt had, was de behoefte aan een tegenwicht tegen de machtige en beroemde katholieke hoogeschool te Leuven. Nu werd Leiden het middelpunt van de Nederlandsche gereformeerde geleerdheid. Niet alleen uit de Noordelijke gewesten, maar ook uit de Zuidelijke, ja zelfs uit Frankrijk, stroomden weldra geleerden en studenten naar Leiden, welks universiteit het binnen korten tijd mocht gelukken boven verwachting die van Leuven ter zijde te streven.

[p. 56]

Het is dan ook eene reeks van uitstekende geleerden, die de Leidsche hoogeschool van hare stichting af kan aanwijzen. De voornaamste uit de eerste tijden was Justus Lipsius, de vroegere secretaris van Granvelle, die in 1579 uit Jena daarheen werd geroepen; kort na 1590 trad hij echter af, ging weer tot het katholicisme over en werd hoogleeraar aan de universiteit van Leuven. Het meest heeft hij uitgemunt als Latijnsch philoloog en zijne verdiensten in dat opzicht zoowel als zijn invloed op de Zweedsche studiën zullen in het negende hoofdstuk worden aangetoond. Ook zijne in Leiden uitgegeven ‘Politica’, welke Gustaaf Adolf in zijn ‘Krigsfolks Ordning’ aanhaalt, werd in Zweden veel gelezen.

Naast Lipsius schitterde, in het Grieksch, Bonaventura Vulcanius uit Brugge. Naast deze Zuid-Nederlanders werden ook verscheidene Franschen in Leiden aangesteld, b.v. de theologen Lamb. Danaeus (Daneau) en Fr. Junius (Du Jon), wier werken wijd verspreid werden en lang in gebruik bleven; verder C. Clusius (l'Escluse), bestuurder van den in 1592 aangelegden Hortus botanicus¹⁾, benevens voor een korteren tijd P. Molinaus (Du Moulin) en eindelijk Jos. Just. Scaliger. De laatste, naar de Nederlanden ontboden door Willem van Oranje's edele en hoogbegaafde weduwe Louise de Coligny, werd de opvolger van Lipsius en wedijverde met dezen in geleerdheid en roem. Voor Leidens universiteit werd hij van ongehoorde beteekenis, en mannen als D. Heinsius, Grotius, Cunaeus en Rutgersius werden onder zijne leiding gevormd.

1) Clusius stond op intiemen voet met een zekeren Martinus Helsingus, vermoedelijk Mårten Helsing, die gestudeerd had onder Melanchton te Wittenberg, en later een post had bij de kanselarij van Gustaaf Wasa en Erik XIV (door den laatsten met een vuurpook gedood). In Coll. Vulcan. 101 t. 2 in de Leid. B. bevinden zich twee brieven van M.H. aan Clusius te Parijs, de eene uit Antwerpen, de andere uit Londen 1561 (van persoonlijk historisch belang).

[p. 57]

Na Scaliger werd Daniël Heinsius (Heins) het grootste sieraad van de Leidsche academie. In 1603, hetzelfde jaar waarin hij zijne ‘Elegiae et sylvae’ uitgaf, die hem naast zijne critische uitgaven van classieke schrijvers spoedig eene Europeesche vermaardheid bezorgden, werd hij buitengewoon hoogleeraar in de ‘poëtica’ en twee jaar later gewoon hoogleeraar in het Grieksch en in de ‘politica’, welke vakken hij in 1613 tegen de geschiedenis verwisselde, na den dood van den latinist Dom. Baudius. Ook was Heinsius tot aan zijn dood (1655) bibliothecaris van de - toen nog weinig aanzienlijke - boekerij.

Het was voor een groot deel Heinsius' naam, die ook Zweedsche studenten in grooten getale naar Leiden lokte. Vele werden, zooals we zullen zien, zijne persoonlijke leerlingen; enkele zullen ook wel bij hem ingewoond hebben. Op zijn bijzonder leven had men echter vrijwat aan te merken, en het gebeurde zelfs wel dat aan jonge lieden de omgang met hem werd afgeraden, zooals aan Johan Oxenstierna door zijn vader den rijkskanselier. Trotsch en onverdraagzaam gedroeg Heinsius zich zelfs ook jegens Grotius en Vossius.

Met Zweden en bepaaldelijk met den rijkskanselier was Heinsius reeds vroeg bekend geworden, en wel door Jacob van Dijck in het jaar 1614, sedert welken tijd Heinsius tot aan zijn dood toe met Axel Oxenstierna briefwisseling onderhield¹⁾. Door Janus Rutgersius (Rutgers) die op aanbeveling van v. Dijck en van Heinsius naar Zweden werd geroepen en in 1615 in Zweedschen staatsdienst overging,

1) De brieven van dezen aan Heinsius hebben gedeeltelijk het licht gezien in de op blz. 5 genoemde publicatie onder leiding van C.G. Styffe. 20 in het Zweedsche rijks-archief aanwezige brieven zijn uitgegeven door Alexander Reifferscheid in ‘Quellen zur Geschichte des geistigen Lebens in Deutschland während des siebzehnten Jahrhunderts’ I (Heilbronn 1889).

[p. 58]

werd de betrekking van Heinsius met dat land steeds levendiger; hij was namelijk gehuwd met de zuster van Rutgersius - Grotius had op hun bruiloft een Latijnsch gedicht gemaakt. Beide Grotius en Heinsius schreven ‘propemptica’ aan Rutgersius bij diens vertrek naar Zweden; aan Grotius had deze ook zijne ‘Variae lectiones’ opgedragen, die hem op zeer jeugdigen leeftijd reeds een goeden naam onder de philologen hadden verschaft.

Waarschijnlijk op voorstel van Rutgersius werd Heinsius in 1618 Zweedsch historiograaf met een jaarlijksch ‘stipendium’. In een brief aan Rutgersius schreef de rijkskanselier, die toen nog op den besten voet met Heinsius scheen te staan: ‘Heinsius noster (meum enim in posterum appellabo) adscribatur familiae nostrae, Sacraeque R. M: tis et regni Sueciae Historicus audiatur’. Daarna werd hij benoemd tot Zweedsch raadsheer en dacht er eenigen tijd later over om geheel in Zweedschen staatsdienst over te gaan. Rutgersius, die met verschillende gewichtige bezendingen werd belast, deels naar Boheme, deels naar Nederland, waar hij ten laatste in 1623 Zweedsch resident werd¹⁾, stierf daar namelijk twee

1) In October van hetzelfde jaar schreef de rijkskanselier aan R. in Holland, dat de koning hem geld en zilveren bekers zond om te verdeelen ‘inter fautores status nostri’ (in 1620 bracht de gevolmachtigde P. Falk geld mee daarheen om het te geven ‘librorum dedicatoribus omnibus pro modo cuiuscunque libri’). De brieven van en aan Rutgersius zijn uitgegeven door Styffe, Schybergsson, Reifferscheid e.a. In de briefwisseling van G.J. Vossius vindt men er ook verscheidene; in den laatsten brief van Vossius, van Maart 1625, bedankt deze Rutgersius voor de schoone en al te vleiende verzen. R.'s Poemata zijn, met zijne autobiographie, verscheidene malen tegelijk met die van zijn neef N. Heinsius gedrukt; één is gericht aan koningin Maria Eleonora (met een Indischen hond als geschenk). Tot zijne geleerde vrienden wordt ook Loccenius gerekend. Onder de Nederlandsche dichters werd R. bezongen door G.A. Brederode (een aardig vers bij R.'s vertrek naar Zweden) en door Jac van Zevecote. Over de nalatenschap van R. (zijne vorderingen op den Zweedschen staat) schreef Heinsius herhaalde malen aan den rijkskanselier; A. Cabeliau en zijn zoon zouden ook pogingen aanwenden om uitbetaling te verkrijgen. Heinsius' zoon Nicolaas schijnt nog verscheidene jaren na den dood zijns vaders die vorderingen niet geïnd te hebben.

[p. 59]

jaar later, en zijn zwager Heinsius schijnt toen zijn opvolger te hebben willen worden. Men benoemde echter in plaats van hem Ludv. Camerarius tot Zweedsch resident in de Nederlanden. Om Heinsius in Leiden te houden verhoogden de curatoren zijn salaris en tegelijkertijd (1627) werd hij tot ‘historicus’ der Staten-Generaal benoemd.

Men schijnt intusschen in Zweden steeds minder tevreden over Heinsius te zijn geweest. Tevergeefs bood hij aan na den dood van Gustaaf Adolf diens geschiedenis te schrijven; zijn jaargeld als Zweedsch rijks-historiograaf werd ingetrokken, en hoewel hij een deftigen ‘panegyricus’ op Gustaaf Adolf schreef, verloor hij zijne Zweedsche titels. Mogelijk heeft wel zijne verhouding tot Grotius, die nu vijandelijk werd, tot zijn nadeel bij de Zweedsche overheden gewerkt. Heinsius' betrekkingen met Zweden werden echter niet afgebroken; en eenige jaren voor zijn dood kreeg hij daar opnieuw groote belangen doordat zijn zoon Nicolaas Heinsius, zooals we zullen zien, eene aanstelling bij koningin Christina erlangde; de laatste brief, dien hij aan den Zweedschen rijkskanselier in 1651 schreef, was eene aanbeveling van zijn zoon¹⁾.

Naast Heinsius was als classiek philoloog Johannes Meursius

1) Heinsius schijnt gelden van den Zweedschen staat ontvangen te hebben (bijv. in 1621) voor ‘adviezen’ of correspondentiën. Over zijne plannen na den dood van Rutgersius spreekt H. in een brief aan Meursius in 1628 (Meursii Opera t. XI kol. 144 vlg.); om familieredenen, zegt hij daar, kon hij niet om de plaats van R. vragen: ‘De adeunda tamen Suecia et Rege vere magno nondum cogitare desino’. In een brief aan Axel Oxenstierna in 1635 verzoekt hij om gegevens omtrent de geschiedenis van Gustaaf Adolf, die hij moest schrijven volgens bijzondere opdracht van de koningin-weduwe. Zijn zoon N.H. doet in een brief uit 1655 (aan een zekeren Dn. K.R.; in afschrift in Coll. Palmsk. n. XVI t. III p. II in de U.B.) eene verklaring aangaande de behandeling zijns vaders in deze zaak; de voorwaarde voor de door hem te schrijven biographie van den koning was geweest dat ‘persolveretur ex Rutgersiano quod dedebatur stipendio’. Zie ook Aant. I achter dit hoofdstuk.

[p. 60]

werkzaam, die vóór Heinsius eveneens historicus der Vereenigde Nederlanden geweest was. Door de godsdienstvervolgingen, die later zullen worden geschilderd, vond hij kort na 1620 zijne betrekking minder aangenaam; hij correspondeerde met Rutgersius over de betrekking van bibliothecaris in Upsala (Meurs. Op. t. XI kol. 351 vlg.). Ten slotte ontving hij een beroep naar de universiteit van Sorö, waarbij hij ook Deensch historiograaf werd. Vooral in deze laatste hoedanigheid bleef hij zijn verdere leven werkzaam. De geleerde wereld stelt hem echter het hoogst als classiek taalgeleerde. Eigenaardig genoeg zouden verscheidene zijner uitstekende nagelaten werken over de Grieksche antiquiteiten door Zweden, of tenminste door toedoen van Zweden, worden uitgegeven; zij kwamen namelijk gedurende de oorlogen van Karel X in het bezit van Zweden¹⁾.

Als professor in het Grieksch werd Meursius opgevolgd door G.J. Vossius, te voren professor in de welsprekendheid en in de chronologie. Deze was oorspronkelijk de eerste bestuurder geweest van het voor de opleiding van predikanten gestichte ‘Staten-College’, maar moest die betrekking, evenals zijn medebestuurder C. Barlaeus, wegens godsdienstige verwikkelingen opgeven. Op deze beide uitstekende opvoeders van de jongelingschap en leeraren in de welsprekendheid komen we terug bij de schildering van de Amsterdamsche hoogeschool, waaraan zij omstreeks 1630 beide werden benoemd.

De Oostersche talen vonden eveneens bijzonder goede

1) Over deze Meursiana zie men E.M. Fant, Historiola litteraturae graecae in Suecia I blz. 97-102. Het meeste ervan kwam in de Kon. Bibliotheek te Stockholm en ging bij den brand van 1697 verloren. De aanteekeningen van Gripenhielm, Coijett, N. Heinsius, Pufendorf en Graevius op de uitgave van Meursius' werken uit de Kon. B. zullen later worden besproken. Voor de groote uitgave van Meursius' Opera in Florence (1741-1760), correspondeerde de uitgever J. Lami met den koninklijken bibliothecaris G. Benzelstierna.

[p. 61]

vertegenwoordigers in Leiden. Thomas Erpenius stichtte voor eigen rekening eene Arabische drukkerij en doceerde de laatste jaren ook het Hebreeuwsch. Na zijn dood in 1624 werd in het laatste vak ook onderwijs gegeven door Const. l'Empereur (uit Harderwijk beroepen) en in het Arabisch door zijn leerling, den zeer bereisden en nog heden ten dage hoog geschatten Jac. Golius.

Behalve de reeds genoemde leeraren in de oude letteren, die de geschiedenis en de staatswetenschappen met dat vak vereenigden, bezat Leiden ten tijde van Gustaaf Adolf eenige andere beoefenaars der historische en wijsgeerige vakken. Philip Cluverius, een der voornaamste historische geographen van die eeuw - tegen wien Stiernhielm later optrad - had zich ten slotte daar gevestigd, en was sedert 1616 in het genot van een pensioen en van den titel ‘geographus academiae’ (overl. 1623). Fr. P. Burgersdijk, die, na in Leiden zijne studiën te hebben voltooid, eerst te Saumur werd benoemd en daarna te Leiden, werd in 1620 buitengewoon hoogleeraar in de rhetorica, maar vereenigde daar later de ethiek en vervolgens de natuurwetenschap mede; zijne werken over moraal-philosophie en logica, die ook in Zweden werden gelezen, werden later door de curatoren van de academie officieel voorgeschreven om het opkomende cartesianisme tegen te gaan.

Een der voornaamste hoogleeraren in de ‘politica’ was Petrus Cunaeus (v.d. Cun), die oorspronkelijk in de classieke en Oostersche letteren had gestudeerd, daarna was overgegaan tot de geschiedenis, maar in 1615 professor was geworden in de rechten en de staatswetenschappen. Aan de juridische wetenschap wijdde hij zich meer en meer en hij werd een groote autoriteit in het Romeinsche recht. Ook leidde hij na 1620 de oefeningen in de welsprekendheid in het ‘Collegium oratorium’. Hij behoorde tot de meest geachte mannen aan de universiteit en werd, zooals we zullen zien,

[p. 62]

dikwijls door Zweden bezocht. Sedert het jaar 1631 voerde hij den eeretitel ‘Raad der universiteit’. Naar zijne briefwisseling, bijv. met Grotius, te oordeelen was hij een groot vriend van Zweden.

De juridische faculteit was vroeger gesierd door Corn. Grotius (de Groot), een oom van den staatsman, Ev. Bronckhorst, een ijverig en geacht schrijver, zij het dan ook niet zoo beroemd als zijn vader Joh. Noviomagus, en Corn. Pynacker, die echter al spoedig naar Franeker vertrok. In het jaar 1615 werd Wilh. Bontius juris professor, maar hij ging later als ‘schout’ over in den dienst der stad Leiden.

De medicijnen kregen nu een harer voornaamste kweekplaatsen in Leiden; vooral door O. Heurnius, die zich zeer verdienstelijk maakte als bestuurder van een ‘Collegium medicum practicum’. Naast hem stond A.E. Vorstius, die in 1624 door zijn zoon Ad. Vorstius werd opgevolgd. Laatstgenoemde wijdde vooral zijne krachten aan den botanischen tuin, van welken hij eene beschrijving in het licht zond.

De wiskundige wetenschappen hadden ook uitstekende voorgangers. Willebrord Snellius v. Roijen volgde in 1613 op 22-jarigen leeftijd zijn vader Rud. Snellius als hoogleeraar in die vakken op; hij stierf reeds in 1626. Ook voor de mathematische studiën in Zweden kreeg hij beteekenis, zooals bijv. Stiernhielms geschriften aantoonen. De practische wiskunde werd van 1615 af door Frans van Schooten onderwezen, die ook lands-ingenieur was en dikwijls militaire werken moest uitvoeren, om welke reden hij des zomers altijd van zijne academische taak was vrijgesteld. Menige Zweed heeft zich zeker bij hem in de ‘ars fortificatoria’ geoefend.

Wat eindelijk de theologie aangaat, heerschte er gedurende de eerste jaren der hoogeschool eene meer vrije richting te Leiden. De streng calvinistische Fr. Gomarus kon daar niet aarden, maar zocht een anderen werkkring en werd later

[p. 63]

professor te Groningen; hij was de heftigste tegenstander van de remonstranten, die zich aansloten bij den Leidschen professor Jacob Arminius. Deze, de opvolger van Fr. Junius, stierf echter reeds na eene zesjarige ambtsvervulling (1603) - bezongen door Grotius. Zijn opvolger Corn. Vorstius, die van arminianisme werd verdacht, werd in 1612 ontslagen en opgevolgd door een warm aanhanger van Arminius, Simon Episcopius, en Gomarus werd vervangen door den zachtmoedigen, hooggeachten Joh. Polyander v. Kerkhoven, die acht keer het rectorsambt heeft bekleed.

Om eenheid te verkrijgen in de gereformeerde leer werd in 1618 te Dordrecht eene synode bijeengeroepen, die voor Nederland en niet het minst voor de Leidsche hoogeschool van het grootste belang zou worden. Hier was reeds aanstonds de stemming beslist tegen de zoogenaamde remonstranten en de aanhangers van Arminius, waartoe ook verschillende staatkundige personen behoorden. Deze waren over het algemeen tegenstanders van de steeds sterker wordende Oranjepartij, vooral de raadpensionaris Oldenbarneveldt en Grotius, de pensionaris van Rotterdam. De synode werd geleid door mannen als Gomarus, Joh. Bogerman, met wien Barlaeus twistgeschriften wisselde, en Festus Hommius, predikant te Leiden en opvolger van Vossius als regent van het Staten-College, een ijverig tegenstander van Episcopius; de algemeene secretaris was Daniël Heinsius. Tevergeefs verdedigde Episcopius de zaak der remonstranten; hij werd, evenals C. Vorstius, uit het land verbannen. Barlaeus en Bertius werden uit hun ambt ontzet, de eerste was sedert kort professor in de welsprekendheid te Leiden, de laatste in de moraal. De jur. professor C. Sylvius (v.d. Bosch) nam uit eigen beweging zijn ontslag. Voor de synode werden ook Cunaeus, Vossius en Meursius gedaagd; zij verloren wel niet hun ambt, maar

[p. 64]

werden toch gewaarschuwd; de laatstgenoemde, Oldenbarneveldts vriend, ging dan ook spoedig daarop naar Denemarken.

De theologische faculteit te Leiden werd daarop met besliste calvinisten aangevuld, zooals met Anton Thysius, die uit Harderwijk werd beroepen, en Andr. Rivetus uit Frankrijk. Laatstgenoemde, de theologische tegenstander van Grotius, genoot groot aanzien en werd tot leermeester gekozen van den jongen prins Willem (II).

Voor Oldenbarneveldt en Grotius had deze overwinning der contra-remonstranten zeer noodlottige gevolgen. Zij werden in de gevangenis geworpen; zooals bekend is gelukte het echter Grotius te ontvluchten, maar Oldenbarneveldt werd terechtgesteld. Grotius, die zich in 1621 te Parijs vestigde, waar hij een tijdlang een pensioen van den Franschen staat ontving, trok toen de aandacht der geheele beschaafde wereld tot zich door zijne geschriften, deels van theologischen aard, zooals ‘De veritate religionis Christianae’, deels op volkenrechtelijk gebied, zooals ‘De jure belli et pacis’; reeds vroeger was hij bekend als een voortreffelijk Latijnsch dichter. Zijne geschriften werden weldra ook in Zweden bekend en bewonderd; hoe hoog Gustaaf Adolf ze stelde is bekend. Nog eene eeuw later vindt men de theologische werken van Grotius door Zweedsche schrijvers aangehaald; zijn volkenrechtelijk systeem werd in Zweden de grondslag voor het academisch onderwijs en werd juist in Zweden verder ontwikkeld, zooals we zien zullen.

Door de Zweedsche diplomaten in de Nederlanden, waarschijnlijk ook wel door andere Zweden, was Grotius, reeds vóór zijne ontvluchting, in Zweden bekend geworden. De gevangenneming van hem en van Oldenbarneveldt vond in Zweden veel beklag zooals b.v. blijkt uit brieven van Axel Oxenstierna. In Parijs kwam hij met verschillende Zweden in aanraking. Van de

[p. 65]

Zweedsche regeering ontving hij een aanbod om in den dienst van Zweden te treden, maar hij kon daar niet zoo dadelijk toe besluiten. Gedurende een verblijf te Hamburg in 1634, nadat hij een bezoek aan Nederland had gebracht, nam hij het aanbod eindelijk aan, ofschoon Christiaan IV pogingen deed hem voor Denemarken te winnen. De opdracht om eene levensgeschiedenis van Gustaaf Adolf te schrijven - hetgeen men liever aan hem wilde toevertrouwen dan aan Heinsius - meende hij niet te kunnen uitvoeren; daarentegen aanvaardde hij den post van Zweedsch minister te Parijs, eene stad waar hij reeds goed thuis was. Ongeveer tien jaren behartigde hij daar de belangen van Zweden; ofschoon geen persona grata bij De Richelieu, was hij toch door zijne nauwgezetheid en voorzichtigheid Zweden van groot nut. Zooals in het vervolg op verschillende plaatsen zal worden vermeld, raakte hij in Parijs bekend met eene menigte Zweden, en wel met de voornaamsten van den lande; verscheidene jonge studenten waren hem dank schuldig voor eene gastvrije ontvangst, goeden raad en welwillenden steun. Eenvoudig en treffend is het grafschrift, dat hij voor zichzelf gemaakt heeft:

Grotius hic Hugo est, Batavum captivus et exul,
Legatus regni, Suedia magna, tui¹⁾.

1) Nadat Grotius' ‘Epistolae ad Gallos’ in verscheidene oplagen waren verschenen, kwam er in 1687 te Amsterdam eene folio-editie uit van zijne brieven ook aan andere bekende personen (bijv. aan Camerarius in den Haag). In de uitgegeven brievencollecties van G.J. Vossius, Serravius e.a. bevinden zich vele brieven van en aan Grotius. Een deel zijner correspondentie ging naar Zweden, toen Christina zijne letterkundige nalatenschap liet opkoopen door Rosenhane en Appelboom. Zijne brieven aan Zweden werden onderzocht o.a. door N. Heinsius; L. Norrman bracht later eene verzameling bijeen voor de uitgave van een supplement op de ‘Epistolae’; evenzoo eenige tientallen jaren later Ol. Benzel (verg. een in 1715 gedrukte ‘Lettre’, waarvan zich een exemplaar bevindt in B. f. 3 in de Linkpg B.) en tegen het midden der 18^de eeuw Arckenholtz. In 1806 werd een bundel brieven uitgegeven van Grotius aan Ax. Oxenstierna, Joh. Oxenstierna e.a. naar afschriften uit de Linkpg B. (waar ook verscheidene brieven aan Grotius worden bewaard, enkele gedrukt in ‘Svenska Bibliotheket’). De brieven aan A.O. zijn uitgegeven in de groote Briefw. v. Oxenstierna; eveneens in ‘Histor. Handlingar’ 1892 eene verzameling brieven van G. aan Zweedsche vorstelijke personen, en enkele anderen. Nog kon er in Zweedsche en andere archieven eene nalezing gehouden worden van brieven aan en van hem; de brieven aan G. van Is. Forthelius (Lagerfelt), Jac. Skytte en Joh. Kruus zullen later worden aangehaald. Een brief van Gustaf Rosenhane aan G. uit Stockholm 1641 bevindt zich in de Leid. B. sign. XVIII n. 749. - Grotius' statig opschrift voor de zoogen. ‘Schwedensäule’, die Gustaaf Adolf aan den Rijn liet oprichten, is afgedrukt door V. Granlund in ‘Historiskt Bibliothek’ 1880.

[p. 66]

Verscheidene Nederlanders die door de geloofsvervolgingen uit hun land waren gevlucht keerden er later naar terug, zooals Barlaeus en Episcopius; vele bleven echter in den vreemde, waar de vreemde vorsten, vooral de hertog van Holstein-Gottorp, hen bijzonder welwillend ontvingen. In Zweedschen staatsdienst trad nog een Hollandsche vluchteling, die hier ter plaatse ook bespreking verdient. Het was Joannes Narssius (van Narssen) uit Dordrecht. Hij studeerde te Leiden terzelfder tijd als Grotius¹⁾; deze liet zich ook later in brieven aan Vossius gunstig over hem uit. Als predikant in Gelderland werd Narssius van Arminiaansche gezindheid verdacht en volgens besluit van de Synode afgezet. Hij begaf zich daarop evenals Barlaeus naar Frankrijk en studeerde daar in de medicijnen om later als geneesheer in zijn onderhoud te kunnen voorzien. Van daar begaf hij zich naar het Noorden. In Hamburg gaf hij in 1624 een bundel ‘Poemata septentrionalia’ uit, waarmee hij in het volgende jaar zijne opwachting aan Gustaaf Adolf in Lijfland maakte. Daar dichtte hij ook eene poëtische beschrijving van de verovering van Riga; en de koning schijnt daarmee zoozeer ingenomen te zijn geweest, dat hij in Nov. 1625 Narssius tot zijn geschiedschrijver benoemde met de opdracht om in Latijnsche verzen 's konings bedrijven naar waarheid te schilderen. Deze opdracht verzuimde Narssius geenszins; in zijne hoedanigeid

1) Hugo de Groot liet zich Aug. 1594 in het Leidsche studentenregister inschrijven, J. Narssius in Febr. 1597 (als leerling in het Staten-Collegie).

[p. 67]

van medecinae doctor schijnt hij daarentegen weinig te zijn opgetreden. Gustaaf Adolf's krijg in Pruisen bezong hij in een bundel ‘poemata sueco-borussica’, in 1627 te Stockholm verschenen. En toen de koning in 1630 voor het laatst naar Duitschland overstak, zette Narssius het verhaal van diens daden in eene lange reeks gedichten voort, die eene geheele Gustaviade hadden zullen vormen, en waarvan drie boeken in 1632 te Hamburg uitkwamen en een vierde te Frankfort a/M in het jaar 1634. Narssius was intusschen meer een vlijtig dan wel een gelukkig dichter, en de Zweedsche regeering scheen hem als rijks-historiograaf tamelijk overbodig te beschouwen. Hij ging weer naar Nederland terug en trad omstreeks 1635 in dienst der Nederlandsche Oost-Indische Compagnie als geneesheer en als rechtspreker, maar moet spoedig daarop zijn overleden¹⁾.

De Synode van Dordrecht had, zooals we hebben gezien, op verschillende punten veranderingen in de Leidsche hoogeschool ten gevolge gehad. Over het geheel echter ging het onderwijs daar zijn gewonen gang en haar aanzien bleef onverminderd. In het begin der 17^de eeuw lieten zich jaarlijks over de 200 nieuwe studenten inschrijven; tusschen 1620 en 1630 werd dat aantal meer dan verdubbeld²⁾. Behalve Nederlanders ook uit de zuidelijke, Spaansche provinciën, stroomden weldra vreemdelingen van alle kanten toe, en in

1) De opgaven over N. bij Schefferus, Mollerus en Sacklin behoeven zuivering en aanvulling. Hij werd ook door zijne tijdgenooten, bijv. door Barlaeus, voor een tamelijk slecht dichter gehouden (‘poeta scribax, sed incultior’ zegt Mollerus); onder zijne gedichten schijnt zijne tragedie ‘Gustavus Saucius’ (gedrukt eerst te Kopenhagen in 1628 en daarna te Frankfort in 1633) het gelukkigste te zijn. In het Zweedsche rijks-archief bevinden zich brieven aan N. van Camerarius in Nederland uit het jaar 1628. Een tijdlang schijnt N. in Denemarken en Sleeswijk te hebben gewoond.

2) In Upsala lieten er zich toen jaarlijks nauwelijks 100 inschrijven, in het midden der eeuw ongeveer 150; onder de regeering van Karel XI steeg hun aantal tot bijna 300.

[p. 68]

het begin der 17^de eeuw maakten zij ongeveer een derde deel uit van al de studenten. Ze kwamen uit Frankrijk - velen inzonderheid uit Normandië -, uit Duitschland, Zwitserland, Polen, Schotland, Engeland en eindelijk uit Skandinavië. Reeds tusschen 1590 en 1600 gingen verscheidene Denen - ook een enkele Noor - naar Leiden; hun aantal aldaar werd weldra zeer groot en zal altijd wel het getal der Zweden hebben overtroffen, die wat langer vertoefden te komen¹⁾.

Eene menigte jongelieden, uitmuntende door geboorte of talenten, of door beide, kwam nu in Leiden bijeen. Hun aantal was daar in den tijd van Gustaaf Adolf stellig grooter dan aan eenige andere universiteit. Menigeen hunner heeft zich later een beroemden naam in de geschiedenis of in de letterkunde verworven.

Verschillende vorstelijke personen hielden gedurende dien tijd te Leiden verblijf. De grootste opmerkzaamheid trok Frederik Hendrik V van de Palts, die zich als ‘designatus in regem Bohemiae’ enz. in 1623 in het studenten-album liet inschrijven tegelijk met een prins van Nassau en den vroegeren professor in Heidelberg Henr. Alting, later te Groningen benoemd. De ‘winterkoning’ had zich na zijne vlucht uit Boheme met zijne gemalin Elisabeth van Engeland naar zijne familie in Nederland begeven; hij poogde ook nu, evenals vroeger door middel van zijn bloedverwant Johan Casimir, Gustaaf Adolf voor zijne zaak te winnen. Zijn raadsheer Ludv. Camerarius ging zooals reeds is gezegd in Zweedschen dienst over; en de zoon van zijn opperkamerheer, graaf zu Dohna volgde later dit voorbeeld²⁾.

1) Het Leidsche Album studiosorum is uitgegeven bij gelegenheid van het 3^de eeuwfeest, in 1875. Voor de geschiedenis der universiteit is behalve het bovengenoemde werk van Schotel nog geraadpleegd: M. Siegenbeek, Geschiedenis der Leidsche Hoogeschool d. I-II, Leiden 1829-1832.

2) Camerarius, die uit eene in de geschiedenis der Hervorming en der letteren beroemde familie sproot, had reeds in 1620, ofschoon nog in Frederiks dienst, een Zweedsch jaargeld gekregen en werd twee jaren later Zweedsch agent in de Nederlanden, en na Rutgersius resident; in 1641 nam hij zijn ontslag, maar bleef Zweedsch geheimraad (hij teekende zich als Zweedsch edelman Heer van Lessebo). Hij woonde daarna een korten tijd in Leiden, vervolgens een jaar of tien te Groningen en ging eindelijk naar Heidelberg, waar hij echter spoedig overleed (1651). Enkele brieven van C. zijn uit Zweedsche verzamelingen gedrukt in Reifferscheids Quellen. Verg. ook Oxenstierna's Briefw.
Uit het huwelijk van graaf Dohna met eene gravin van Solms werd in 1628 te Delft geboren Christopher Delphicus zu Dohna, die in 1645 dienst nam in het regiment van den prins van Oranje - zijn vader was gouverneur van diens stamland Oranje. Over den jongeren Dohna en over Camerarius' zoon Joachim zal later worden gesproken.

[p. 69]

Het studentenleven te Leiden was, evenals aan andere universiteiten van dien tijd, niet zonder voorvallen van soms bloedigen aard of andere stormachtige storingen in de studiën. De studenten sloten zich volgens hunne verschillende nationaliteiten bij elkaar aan; maar deze ‘Collegiën der Natiën’ werkten dikwijls gevaarlijk zoowel op den rustigen voortgang van het onderwijs als op de veiligheid der stad. Tegen dergelijke ongeregeldheden vaardigden de curatoren der universiteit meermalen plakkaten uit, en de jongelieden werden vermaand tegen het dragen van wapenen na zonsondergang, het inslaan van vensterruiten, het beleedigen van de wacht enz. Dergelijke dwangmaatregelen wekten intusschen tegenkanting op van de zijde der jongelui; en éénmaal (in 1632) had, na zeker strafgeding, een Poolsche prins Radzivill de onbezonnenheid van dadelijk na de installatie van den nieuwen rector (Cunaeus) in de groote zaal van het academiegebouw eene oproerige toespraak te houden - in het Latijn, dat toen nog het meest gebruikelijk was, ook onder de jongelieden - tegen de curatoren en de academische rechtspraak; voor dit stoute stuk moest hij natuurlijk vergiffenis vragen, maar hij was er niet toe te bewegen het mondeling te doen, en leverde zijn verzoek schriftelijk in om het door den secretaris van den senaat te laten voorlezen.

[p. 70]

Over 't geheel echter schijnen de studenten, en de Zweedsche niet het minst, hun studietijd in Leiden goed te hebben besteed; uit velen van hen groeiden de degelijkste en kundigste mannen van het volgende tijdperk¹⁾.

Welke waren toen ter tijd de Zweedsche studenten of tenminste de bekendste onder hen, die zich gedurende de regeering van Gustaaf Adolf in Leiden ophielden?

De eerste Zweedsche naam, die met zekerheid in het album van die academie kan worden aangewezen²⁾ is Johan Leuhusen (Lehusius of Leeuwhuysen) uit Stockholm, die zich 8 October 1615 op ongeveer twintigjarigen leeftijd liet inschrijven. Hij woonde verscheidene jaren in Nederland - zijne familie kwam trouwens ook daar vandaan. In het laatst van het jaar 1616 verbleef hij in Groningen - en was ook daar de eerst ingeschrevene Zweedsche student. In het begin van 1620 en in het laatst van 1623 komt zijn naam weer voor in het Leidsche studenten-album. Hij studeerde in de ‘politica’ en de ‘humaniora’, maar hij zal in Nederland ook wel kennis aangaande de handelstoestanden hebben opgedaan. Hij kwam daar namelijk tusschen 1630 en 1640 terug als Zweedsch commissaris in en voor de aangelegenheden van 's lands kopermijnen³⁾.

1) Schotel acht Axel Oxenstierna's klachten niet gerechtvaardigd, dat de Zweedsche adellijke studenten meer neiging toonden voor dansen, rijden en andere lichaamsoefeningen en verstrooiingen dan voor de eigenlijke studiën. 't Is anders geen schitterend beeld, dat een geboren Zweed uit dien tijd, professor N. Granius te Helmstädt, van de buiten hun land studeerende Zweden geeft (zij heeten ‘opbruisend, lichtzinnig en lui’); dat oordeel kan niet van algemeene kracht worden beschouwd. Verg. C. Annerstedt, Upsala universitets historia I blz. 262.

2) Onder hen, die gedurende het jaar 1594 zonder opgave van nationaliteit zijn ingeschreven, kan zich mogelijk nog wel een enkele Zweed bevinden.

3) Hij wordt in Groningen genoemd ‘filius gubernatoris Stockholmiae’. Hij was blijkbaar een broer van den iets verder te noemen R. Leuhusen; hunne moeder hertrouwde met den bekenden Erik Göransson Tegel, die eenigen tijd intendant was op het Stockholmer slot. (R.L. wordt in J. Hunterus' Epistolae ‘Lehusius junior’ genoemd, waarschijnlijk ter onderscheiding van Johan L.; hunne grootmoeder van vaders kant was de dochter van den bekenden Nederlandschen geneesheer dr. Lemnius). Volgens Schefferus heeft J.L. eene Zweedsche vertaling van Curtius' Historiën van Alexander uitgegeven. Onder de correspondenten van J. Cabeliau in 1631 (zie hieronder) wordt een J.L. genoemd als secretaris van den rijkskanselier. Drie jaren later werd hij met eene zending naar Nederland belast (zie Odhner, Sveriges inre historia enz.).

[p. 71]

In het begin van 1616¹⁾ kwamen te Leiden Thure Axelsson (Natt och Dag) tot Traneberg, Peder (Svensson) Falck en iets later Laur. Carolstadius. De eerste werd later assessor in het Hof van Svea, de laatste burgemeester van Filipstad. Falck echter, die in 1614 in Tübingen optrad met eene ‘oratio pro Suecorum imperio’, werd diplomaat en kwam als zoodanig eenige jaren later in Nederland terug, waarover later zal worden gesproken.

Dezen, benevens Johan Fegraeus, de stamvader van het geslacht Strömfelt, ten laatste landdrost van Södermanland, en enkele minder bekende Zweden woonden waarschijnlijk - sommigen misschien wel als medespelers - de opvoering van Seneca's ‘Troades’ bij, die in het laatst van 1617 ter eere van de Engelsche en Zweedsche gezanten te Leiden plaats had, en voor welke opvoering de medewerkende studenten door de curatoren werden beloond. De Zweedsche gezant was Johan Skytte, die reeds vroeger met een gezantschap in de Nederlanden was geweest. Skytte's optreden in Nederland verwekte deze keer groot opzien ten gevolge van de redevoering, die hij voor de Staten-Generaal hield over vrede en eendracht in geloofszaken, eene rede op

1) In dat jaar werd het universiteitsgebouw, het oude klooster van de Witte Nonnen, door brand zwaar beschadigd, Zooals het toen is hersteld staat het er nu nog bijna geheel onveranderd, met zijne gewelfde zalen beneden, en boven zijn met tallooze opschriften voorzien ‘zweetkamertje’ en zijne senaatskamer, van welks wanden de portretten van Leidens groote mannen neerzien - misschien wel de grootste verzameling portretten van beroemdheden, die eenige kamer bevat.

[p. 72]

welke Oldenbarneveldt en Grotius zich beide in hun proces beriepen.

Weldra kwamen nu de Zweden in grootere scharen te Leiden. In het jaar 1618, nadat in het voorjaar Peter Kruse uit Stockholm zich in het studentenregister had laten inschrijven, gelijk eenige maanden later J. Fegraeus ten tweeden male deed, kwamen in October de omstreeks twintigjarige (vrijheeren) Carl Gustafsson Banér en Carl Christersson Horn, en in hun gevolg Joh. Stalenus, benevens de gebroeders Jacob en Johan Honterus (of Hunterus), de laatste als ‘servus’ ingeschreven. Ongeveer twee jaar brachten zij aan deze beroemde hoogeschool door; bij hun kring schijnt P. Kruse zich te hebben gevoegd, eveneens de in Juli 1620 ingeschreven Reinier Leuhusen, een broer van bovengenoemden Johan¹⁾. In hetzelfde jaar ontmoetten zij waarschijnlijk ook Johan Salvius - magister geworden te Helmstädt en juris doctor te Montpellier -, die eenige jaren tevoren Holland en Leiden had bezocht en nu in Amsterdam verblijf hield waarschijnlijk ter bevordering van de verhuizing van Nederlanders naar Göteborg.

Stalenus en Joh. Hunterus keerden het eerst weer huiswaarts. De laatste werd proost in het aartsbisdom; de eerste schijnt dezelfde Joh. Laurentius Stalenus te zijn die eerst

1) In 1619 lieten zich te Leiden inschrijven Peter en Johan Schenck, vrijheeren van Tantenburg enz., de eerste met een Duitschen famulus, de laatste met Petrus Enstadius tot ‘leidsman’ (deze werd in 1622 magister in Upsala, en deed later dienst deels als adjunct, deels als ‘notarius’ der universiteit, tot hij in 1627 predikant werd; hij stierf in 1664; hij was een zwager van Joh. Hunterus en evenals deze herhaaldelijk lid van den Rijksdag). Voor den vader der gebroeders Schenck, Christoph. S., schreef Johan III in 1577 een brief aan den aartsbisschop van Utrecht (eveneens een Schenck van Tautenburg) met het verzoek hem bij Don Jan van Oostenrijk aan te bevelen (de brief bevindt zich in Coll. Papenbr. 7 in de Leid. B.). Deze Schenck werd later staatsraad bij hertog Karel en trouwde met eene dochter van Pehr Brahe S^r.; de zoons schijnen jong overleden te zijn.

[p. 73]

te Upsala professor werd in het Grieksch en daarna in de theologie, en ten slotte bisschop van Wexiö is geweest¹⁾.

Jacob Hunterus keerde nooit weer naar zijn vaderland terug. Hij schijnt aangesteld te zijn geweest als ‘leidsman’ van Carl Horn, maar hij scheidde in 1620 van hem - in alle vriendschap, gelijk hij zelf verzekert - en ging met den Zweedschen commissaris P. Falck naar Engeland. Terwijl de laatste, die in Engeland geneesheeren schijnt te hebben geraadpleegd, weldra naar zijn post in Nederland, waar hij een jaar bleef, terugkeerde, bleef Hunterus in Engeland en woonde meest in Londen, maar ook nu en dan in Oxford en in Cambridge. Hij bedacht zijne vrienden in Nederland ijverig met brieven, vooral Banér, Horn en Leuhusen. De laatstgenoemde, dien Hunter een ‘festivus philosophus’ noemt, bracht ook een bezoek aan Engeland in 1621; hij wilde zeker eens zien of Hunterus' bewering juist was dat ‘Brittanicas delicias suavitate vincere Hollandicas’ en dat het Londensche bier veel beter was dan het bijv. door Banér vroeger zoo geroemde Rostocksche bier. Aan Banér zond Hunterus door toedoen van den terugkeerenden Leuhusen een brief, waarin hij hem voorstelde ook naar Engeland te komen, waar hij gemakkelijk magister zou kunnen worden; ‘Sed quid te tam diu detinet Lugduni Batavorum? Num illa academia sola meretur semina scientiarum menti tuae

1) In Jacobi Hunteri Epistolae miscellaneae, Weenen 1631, die bij het samenstellen van het nu volgende zijn gebruikt, bevindt zich een brief aan Joh. H. te Upsala van zijn broeder Jacob, gedateerd Londen Nov. 1620, waarin deze bericht, dat hij (waarschijnlijk eenige maanden tevoren) van baron Horn in Leiden is gescheiden. Over Stalenus wordt niet gesproken in Hunterus' talrijke brieven van 1620-1630; hij was misschien al spoedig weer naar Zweden teruggekeerd. De vader van Joh. Laurentius Stalenus was predikant te Ölmestad, maar was vroeger conrector in Jönköping geweest: ‘erecupianus’ in de Leidsche studentenrol moet waarschijnlijk wezen ‘june-copianus’; J.L.S. had in Jena en Helmstädt gestudeerd en had in 1617 te Upsala ‘pro gradu’ gedisputeerd; overl. in 1651.

[p. 74]

injicere?’ Evenwel vertrok Hunterus ondertusschen zelf naar Leiden, waar hij zich in Februari 1622 weer liet inschrijven, maar er toen slechts enkele maanden bleef - misschien was het wel alleen om van zijne Zweedsche vrienden geld los te krijgen, dat ze hem ook vroeger eens verstrekt hadden; in Juni vergezelde Carl Horn hem naar Vlissingen, vanwaar de overtocht naar Engeland geschiedde.

Carl Horn, die in 1621 te Leiden eene openbare redevoering over de daden van Gustaaf Adolf had gehouden, waarbij hij ook het verschil had aangetoond tusschen een ontwikkeld edelman en zulk een, die zich alleen op zijne geboorte verheft, kreeg in het voorjaar 1622 aldaar bezoek van zijn jongeren broeder Gustaf Horn en zijn bloedverwant Erik Gyllenstierna, die een paar niet-adellijke Zweden in zijn gevolg had. In Augustus voegde zich bij hen Melchior Warenstedt (Wernstedt) - ingeschreven op denzelfden dag (den 27^sten) als magister Johannes Matthiae en Jacob Grönberg¹⁾.

In het begin van 1623 begaven zich de gebroeders Horn, Gyllenstierna en Wernstedt naar Engeland. De zooeven genoemde Carl Banér ging weer naar Zweden terug, werd eerst (1624) bij het hof aangesteld als kamerheer, daarna tot diplomatieke doeleinden gebruikt; ten slotte werd hij onder-gouverneur van

1) Over Joh. Matthiae later meer. Jacob Grönberg (wiens vader Peter G. het laatst Zweedsch commissaris in Hamburg was en in den adelstand is verheven, en die tusschen 1620 en 1630 herhaaldelijk voor rekening van den Zweedschen staat naar Nederland werd gezonden) woonde in het laatst van 1623 in Londen (waar hij een brief van Hunterus kreeg met gelukwenschen, dat hij ‘ex Zelandia’ naar het schoone Engeland ‘venustissimis nymphis refertissima’ was gekomen). Zijn broeder Peter G. liet zich eenige weken na Jacob ook te Leiden inschrijven (Sept. 1622, benevens twee andere Zweden). Zij schijnen beide in 1625 in Zweden te zijn teruggekeerd, maar op jeugdigen leeftijd te zijn overleden (tusschen 1630 en 1640). Twee halfbroers, van wie de jongste Anders G. de laatste van zijn geslacht, als kamerheer stierf in 1704, kwamen in 1648 naar Leiden; hunne moeder heette Trotzig en met eene zuster van hen werd R. Leuhusen in derden echt vereenigd.

[p. 75]

Pommeren, waar hij reeds in 1632 overleed¹⁾. Reinier Leuhusen bleef iets langer in Nederland, waar hij een tijdlang de handelstoestanden bestudeerde - ‘mercatorum cliens’ zooals Hunterus hem in Juli 1622 noemt; hij liet zich het volgende jaar weer aan de Leidsche hoogeschool inschrijven, evenals Johan Leuhusen. Ook hij werd een degelijk ambtenaar, eerst bij de admiraliteit, daarna als onder-intendant van het slot te Stockholm; ook is hij de stamvader van de adellijke en de vrijheerlijke familiën Leuhusen.

Intusschen had er met Hunterus eene groote verandering plaats gegrepen: hij was tot het Roomsche geloof overgegaan. Het was de Zweedsche orthodoxie, zooals die door Laur. Paulinus werd verkondigd, welke hem het eerst een tegenzin voor het Luthersche geloof had doen opvatten; hij had juist de verhandeling verdedigd, met welke professor Jonas Magni in Upsala in 1615 zich en de (Aristotelische) wijsbegeerte tegen de aanvallen van Paulinus had verweerd, en hij had voor die verhandeling eene voorrede geschreven, die door Paulinus later heftig aangevallen werd²⁾. In Leiden had Hunterus het genoegen diens stellingen door prof. P. Bertius te hooren wederleggen, zooals hij in een brief aan Salvius verhaalt. Dat Bertius, gelijk zooeven vermeld is, na de Dordtsche Synode uit zijn ambt werd ontzet, zal Hunterus

1) Dat hij in Leiden kennis gemaakt had met Vossius en Meursius, bewijst een brief van den laatste aan den eerste, gedateerd Sorö Apr. 1628 (Meursii Opera t. XI kol. 477 vlg.), waarin C. Banér, toen Zweedsch gezant, genoemd wordt ‘quem Leidae novimus, studiorum illic causa commorantem; is me Sorö perbenigne est complexus’.

2) Verg. Herman Lundström's werk over Paulinus blz. 243 vlg. Lundström schijnt Hunterus' Epistolae niet te kennen; de in den tekst genoemde brief aan Salvius, in 1620 uit Leiden geschreven (Salvius was toen in Amsterdam) is van groot belang voor den ramistischen strijd in Zweden; bijzonder scherp laat H. zich over Paulinus uit, evenals over diens beschermer J. Skytte (‘Skithius’). - Reeds in genoemde verdediging noemt H. zich Hunterus zooals later (maar niet in de Leidsche studentenrol).

[p. 76]

wel smartelijk getroffen hebben; het waren stellig ook de twisten tusschen Arminianen en Gomaristen, die maakten, dat hij zich in Leiden niet meer op zijne plaats gevoelde. Bertius, die naar Parijs ging, werd merkwaardig genoeg ook katholiek. In Engeland maakte Hunterus o.a. kennis met een zoon van den beroemden Isaac Casaubonus, philoloog evenals zijn vader, en met Lucas Holstenius, den later zoo beroemden geleerde; hij was het in wiens handen koningin Christina het geloof harer vaderen afzwoer.

In brieven aan Banér uit het jaar 1622 en aan R. Leuhusen en Joh. Matthiae uit het volgende jaar bestreed Hunterus op heftige maar scherpzinnige wijze de Gereformeerden en de Lutherschen. Leuhusen, die calvinist was (of in Nederland was geworden?), had blijkbaar in een brief zijn haat jegens het katholicisme uitgesproken; hij kreeg een bijtend antwoord. Diepzinnig en geleerd zijn de brieven van Hunterus aan Joh. Matthiae, met wien hij nog eenige jaren briefwisseling onderhield. Zijn overgang tot het katholiek geloof was waarschijnlijk nog slechts bekend aan enkele vrienden, die echter met hem bleven omgaan. In den zomer van 1623 kreeg hij, naar het schijnt, eene opdracht om twee jonge heeren Kruse naar Parijs te begeleiden - waarschijnlijk den boven genoemden Peter Kruse en diens jongeren broeder Frans. Daar trof hij na eenige maanden de pas vermelde vier Zweden aan, de gebroeders Horn, Gyllenstierna en Wernstedt, die zich in Engeland deels te Londen, deels in andere plaatsen hadden opgehouden¹⁾. Hunterus had in verscheidene brieven aan Gyllenstierna en de gebroeders Horn berichten uit Frankrijk gezonden - eens beschreef hij op vermakelijke wijze eene groote kloppartij, waaraan de Kruse's hadden deelgenomen -

1) Zij waren in Febr. 1623 te Ilford, ‘ubi studiose rusticantur cum parvulo illo parasito Petrejo, qui familiam non ducit, sed sequitur’, schreef Hunterus aan Banér.

[p. 77]

en hen aanbevolen Holstenius te bezoeken, aangezien deze Parijs goed kende.

In Parijs trof Hunterus waarschijnlijk ook Bertius, zijn vroegeren leermeester uit Leiden, aan. Hij maakte daar, vermoedelijk door Holstenius, kennis met Grotius, die naar een lateren brief te oordeelen (van 1630), eene groote vriendschap voor hem opvatte. Eerst tegen het einde van het jaar 1627 verliet hij Parijs, en reisde toen met den terugkeerenden Oostenrijkschen gezant naar Weenen, waar hij nu eens werd aangesteld als secretaris, dan weer als gouverneur, bij vorstelijke families. Daar gaf hij ook in 1631 de boven geraadpleegde briefwisseling uit - de eerste verzameling door een Zweed uitgegeven, zooals hij in de voorrede verzekert. Daarna ontsnapt hij aan alle nasporing¹⁾.

1) Hunterus' ‘Epistolae’ is een zeer zeldzaam boek en zijn inhoud is weinig bekend, weshalve daaruit verder nog enkele mededeelingen mogen ontleend worden. In 1620 schrijft H. aan zijn broeder Johan, dat een zekere Sydermannus, vroeger gouverneur van B. Rålamb's kinderen, in Leiden is geweest en daarna in Oxford, maar van plan was weer naar Nederland terug te keeren. In een brief van 1623 aan Joh. Matthiae te Leiden wordt melding gemaakt van een ‘furicius ille vester, paracitaster venustulus’, die H. een dienaar van den antichrist had genoemd, en die nu magister in Oxford was geworden. Ook met verscheidene Denen had H. in Leiden kennis gemaakt. - H.'s brieven zijn geestig en onderhoudend; op het titelblad heet het dan ook dat daarin ‘res tragicae pene comice tractantur; lege, vide, ride’. Eén brief aan P. Kruse bijv. is vol woordspelingen op Petrus en ‘crux’ (een brief van 1622 is gericht aan een zekeren Laur. Cruus te Stockholm; over Frans K. wordt gesproken bij de beschrijving van de vechtpartij, zie den tekst). Dikwijls smaakt H.'s scherts naar ‘galgenhumor’, vooral in de latere brieven heeft bitterheid de overhand. Omstreeks 1626 werd zijn overgang tot het Katholicisme algemeen bekend in Zweden (nog in 1624 had hij aan bisschop Rudbeckius van Westerås een brief geschreven met eene aanbeveling voor een Grieksch geestelijke); Gustaaf Adolf wilde hem niet in rijksdienst hebben. Tegen Luther en de Lutheranen vaart H. heftig uit in brieven aan Er. Gyllenstierna in 1629, aan den bekenden G. Borastus in Warschau e.a. Voor de kennis van laatstgenoemde en van andere Zweedsche katholieken is de brievenverzameling van Hunterus van groot belang; verg. het artikel van Warmholtz in ‘Svenska Mercurius’ van Jan. 1758, en dat van H. Wieselgren in ‘Historisk Tidskrift’ 1882.

[p. 78]

De beide Kruse's, wier vader directeur was van de handelmaatschappij in Stockholm en later landdrost van Falun, werden degelijke ambtenaren, evenals de vier andere bovengenoemde Zweedsche edelen. Peter Kruse, die kort na 1630 hofjonker werd, terwijl Gyllenstierna en Gustaf Horn kamerheeren waren, werd later belast met gewichtige staatkundige opdrachten; zoo was hij bijv. in 1634 resident te Moskou. Zijne familie, ofschoon onder den naam Kruse geadeld, veranderde dien naam later in Krusbjörn. (Crusebjörn). Zijn jongere broeder Frans eindigde evenals zijn vader als landdrost. Carl Horn, die na zijn verblijf te Parijs nog eenigen tijd te Leiden studeerde¹⁾, werd vice-president van het Hof van Svea, maar stierf jong in 1639, hetzelfde jaar als zijn broeder Gustaf Horn. Deze was tot een nog schitterender rang opgeklommen, n.l. tot dien van rijksraad; hij stond bekend als een geleerd man en kreeg de opdracht de jonge koningin in de Fransche taal te onderrichten²⁾. Evenals Gustaf Horn werd diens bloedverwant Erik Gyllenstierna, later vrijheer van Ulaborg, tot diplomatieke doeleinden gebruikt, maar wijdde zich ten slotte meer uitsluitend aan de rechtswetenschap en werd president van het Hof te Åbo, terwijl Melchior Wernstedt landdrost in Österbotten werd.

Schitterend zijn de Zweedsche namen, die we omstreeks denzelfden tijd nog in het Leidsche studentenregister aan-

1) In Juli 1627 is hij ingeschreven als optim. disciplin. studiosus; zijn servus Petrus Johannis werd in Maart van het volgende jaar als student ingeschreven.

2) G. Horn had waarschijnlijk evenals Gyllenstierna eerst in Helmstädt gestudeerd. Ze waren verscheidene jaren in Parijs, waar de laatste in de lijfgarde van Lodewijk XIII diende. De naam van eerstgenoemde komt voor in een album amicorum, dat werd aangelegd door zekeren H.H. Oberhaupt en dat zich thans bevindt in de kon. B. te 's-Gravenhage (T. 387). 10 April 1630 schreef zich aan de universiteit van Parijs Gustavus Christierni Horn in, en voegde daar eene Latijnsche spreuk en de teekening van eene vesting bij. In dien tijd trof ook Schering Rosenhane G. Horn in Parijs aan.

[p. 79]

treffen. Johan en Sigismund Gyllenstierna, de zoons van een trouwen aanhanger van koning Sigismund, hadden gestudeerd in Rostock, waarschijnlijk ook in Straatsburg, vóór zij in 1623 naar Leiden gingen. De jongste bleef, hoewel hij Luthersch was, in Poolschen dienst, waar hij gewichtige ambten bekleedde¹⁾; de oudste werd kamerheer van de Zweedsche koningin. Beide stonden als zeer ontwikkelde mannen aangeschreven; gedurende hun studietijd maakten zij eene bewerking in aphorismen van de Politica van Lipsius. - Tegen het einde van 1623 gaven zich nog in Leiden aan de neven Carl en Gustaf Adolf von Mörner en, met een klein gevolg, Nils Brahe en Axel Lillie, beide later uitstekende veldheeren in den Dertigjarigen Oorlog; de eerste volgde zijn koning in den dood, de laatste overleefde als veldmaarschalk hem en Karel X. Carl Mörner, Lillie's toekomstige zwager, later rijksraad, liet zich in 1626 nogmaals te Leiden inschrijven.

Gedurende deze jaren studeerden ook in Leiden eenige jeugdige Skytte's, over welke meer in het vierde hoofdstuk, twee heeren Wildeman uit Finland, twee van den naam Sjöblad, twee zoons van Nils Stiernsköld, verder And. Ulfsparre, Jo. Nicodemi, And. Buraeus (Bure), Thure Bielke, Er. B. son Rålamb, Jonas Hambraeus e.a. Verscheidene dezer kozen, evenals de zooeven genoemden, de militaire loopbaan. Jo. Nicodemi, die eerst in Duitschland had gestudeerd en in Wittenberg eene vertaling van Euclides had geleverd, verkoos evenwel de pen boven het zwaard; een jaar nadat hij met een zekeren Jacob Bom naar Leiden was gegaan (1625), werd hij secretaris van den rijkskanselier, en bracht het eindelijk, nadat hij onder den naam Lillieström in den adelstand verheven was, tot president van het Pommersche Hof. Van Leiden

1) Zie over Sigismund Gyllenstierna mijn opstel ‘Arkivaliska anteckningar från Danzig och Thorn’, in het Historisk Tidskrift 1900.

[p. 80]

begaven zich naar Frankrijk And. Bure, die in Franschen dienst trad¹⁾, T. Bielke, die eenigen tijd in Angers woonde en daarna in Padua²⁾ alvorens hij zich ging wijden aan den dienst van zijn vaderland, waar hij ten slotte rijksraad werd, voorts nog Rålamb en Hambraeus. De laatstgenoemde, die reeds in 1615 te Greifswald magister was geworden, had daar in het volgende jaar eene Zweedsche vertaling uitgegeven van de ethiek van den Leidschen professor Danaeus, en in 1620 te Stockholm eene voortreffelijke overzetting van het boekje van Erasmus over de zeden der kinderen. In Parijs werd hij, zooals bekend is, predikant bij de Zweedsche legatie, daarna tevens buitengewoon professor in de Oostersche talen aan de universiteit. Met Grotius sloot hij vriendschap - hij moest ook het lot van Grotius deelen verdacht te worden van heimelijk papisme. Voor de jonge Zweden die tusschen 1630 en 1650 in Parijs kwamen, werd zijn huis een vereenigingspunt; zijne hulpvaardigheid had echter zijn eigen ondergang ten gevolge. Zijn leerling Rålamb bezocht hem nog eens in Parijs; als kamerheer van Gustaaf Adolf had deze in 1631 zich en ook zijn vader door eene kleine oorzaak 's konings onverzoenlijken toorn op den hals gehaald; door Axel Oxenstierna werd hij echter later voor diploma-

1) In Oct. 1625 werd hij aan de Leidsche hoogeschool ingeschreven; in April 1628 werd als zijn famulus Simon Haut de Guere ingeschreven. (Als ‘famulus Jacobi Bom nobilis sueci’ staat een ander Franschman P. Maillaeus in 1629 ingeschreven). Bure moet als majoor in Franschen dienst door zijn luitenant zijn doodgeschoten.

2) Hunterus schreef in 1627 brieven aan T. Bielke in Angers (evenals in hetzelfde jaar verscheidene interessante brieven aan een Zweed J. Halenius die B. vergezelde) en in 1629 aan B. in Padua (waar deze ‘consiliarius’ was). Het was waarschijnlijk op de terugreis uit Italië, dat B. en Halenius in Calais den uit Engeland komenden Schering Rosenhane ontmoetten, wien B. aanraadde eerst eenigen tijd in Angers door te brengen.
Zie over de studiën van Zweden in Frankrijk een opstel van schrijver dezes in het tijdschrift Samlaren, jaargang 1898.

[p. 81]

tieke doeleinden gebruikt en vergezelde dezen op zijne reis naar Frankrijk in 1635. In Parijs kreeg Rålamb wondkoorts ten gevolge van een slag van een paard, stierf ten huize van Grotius enkele weken later en werd door zijn vroegeren leermeester Hambraeus grafwaarts geleid.

Nog vele andere Zweden, toekomstige krijgslieden en staatslieden van rang en naam, studeerden ten tijde van Gustaaf Adolf te Leiden; zij behoorden tot geslachten als Bielke, Horn, Wrangel, Oxenstierna, Rosenhane e.a.

Sten Bielke, die verscheidene jaren vroeger in Duitschland had gestudeerd, waar hij ook als schrijver was opgetreden en groote reizen, zelfs naar het Oosten, had ondernomen, was kamerheer toen hij zich in 1627 in het Leidsche studenten-album inschreef. Hij kwam met een groot gevolg van o.a. buitenlandsche kamerdienaars; een vreemdeling in dienst te nemen als ‘famulus’ of ‘servus’ was immers een praktisch middel om talen te leeren en dit werd toen ter tijd dikwijls door Zweedsche edelen toegepast¹⁾. Bielke, die in 1633 gouverneur-generaal van Pommeren werd, werd voor een van Zwedens beste staatslieden gehouden, ja als de waardigste beschouwd om eens de plaats van Axel Oxenstierna in te nemen. Men betreurde dan ook diep zijn vroegen dood (1638).

Drie jaren na Bielke kwamen een paar andere van de gewichtigste persoonlijkheden uit den Dertigjarigen Oorlog naar Leiden: Carl Gustaf Wrangel en Gustaf Evertsson Horn. In 1630 was het aantal Zweden aan deze Hollandsche uni-

1) De op denzelfden dag als Bielke ingeschreven Olof Lilliehöök (waarschijnlijk een zoon van den naar Sigismund overgeganen Knut Nilsson, in welk geval O.L. ‘in 1632 te Neurenberg werd begraven’) had tot famulus een eerst in 1630 ingeschreven Franschman. Svante Horn tot Åminne (broeder van Carl en Gustaf H., ‘kamerjongen’ of page bij Gustaaf Adolf, later gerechts-assessor) had ook een Franschen famulus bij zich (1629); Lars Bom (later secretaris in het Hof van Göta) daarentegen een Engelschen (1630).

[p. 82]

versiteit grooter dan ooit te voren¹⁾; zeer vele onadellijken waren daar nu ook heen gegaan, over enkele dezer zal later worden gesproken.

Wrangel en Horn kwamen met een groot gevolg bestaande uit verscheidene ‘studieleiders’ en kamerdienaars voor 't meerendeel vreemdelingen; bovendien vergezelde hen Sten Jacobsson, iets ouder dan zij²⁾, een zoon van den admiraal Jacob Snakenborg (Bååt). De beide eersten gaven zich weliswaar aan voor de staatswetenschappen, de laatste voor de rechten, maar het zullen wel de mathematische wetenschappen zijn geweest, die vooral door hen werden beoefend; van Wrangel wordt ook gemeld dat hij in Nederland in één jaar den scheepsbouw en de zee-krijgskunde had geleerd - als admiraal zou hij zich later onderscheiden zoowel als bondgenoot van de Nederlanders, als tegen hen. In 1631 bevonden de jongelui zich in Parijs. Vandaar ging echter Wrangel - die nu zeker wel geleerd had om, volgens Joh. Banérs uitdrukking, op te treden ‘in kleeding en gewoonten als een geboren Franschman’ - spoedig naar huis in gezelschap van Schering Rosenhane, die eenige jaren vroeger met den gezant J. Spens naar Engeland was gegaan. Zij namen hun weg over Holland, bleven eenige dagen in Leiden en ook in Amsterdam, waar zij vele Zweden

1) In het volgende hoofdstuk zal worden gesproken over P. Vigius, P. Vigelius e.a., evenzoo over B. Skytte in hoofdstuk IV. De in 1630 ingeschreven Joh. N. Hulthenius werd assessor bij het Hof van Göta; en de in 1631 ingeschreven magister Laur. Petri werd secretaris van het Hof van Svea, nadat hij een tijdlang adjunct van de universiteit van Upsala was geweest. Minder belangrijke namen (G. Stierna, O. Oxehufvud enz.) moeten we buiten beschouwing laten om niet te uitvoerig te worden.

2) Zij gaven zich alle drie op als twintig jaar; Wrangel en Horn waren echter nog pas 17. Bij de opgaven der leeftijden in de registers sloeg men er maar een slag in, en schijnt men gewoonlijk weinig gevoel voor nauwkeurigheid te hebben gehad. Tusschenbeiden schijnen de jongelui zelf niet precies op de hoogte te zijn geweest van hun leeftijd.

[p. 83]

aantroffen en vanwaar zij naar Göteborg zeilden¹⁾. Wrangel werd als gouverneur-generaal van Pommeren in zeker opzicht een buurman van zijn vroegeren reismakker en studiegenoot Gustaf Horn, die - eveneens veldmaarschalk - gouverneur-generaal van Bremen werd. Sten Bååt ging eene minder schitterende loopbaan te gemoet; zijn huwelijk met een Fransch burgermeisje schijnt hem ongelukkig te hebben gemaakt.

Tegelijkertijd dat Wrangel en Schering Rosenhane naar Göteborg gingen, vertrok Johan Rosenhane, de broeder van laatstgenoemde, met Gabriël Gyllenanckar vandaar naar Nederland; zij schreven hun naam in October 1631 op de Leidsche studentenrol en in het laatst van het volgende jaar op die van Franeker. Daarna bezochten zij Frankrijk. Johan Rosenhane, die evenals zijn broeder ten slotte rijksraad werd, kwam eenige jaren later in Nederland terug met prins Karel Gustaaf. Gyllenanckar werd ook een zeer gezien ambtenaar en werd ten laatste landdrost; niet minder dan vier zonen van hem gingen naderhand naar Nederland, drie om te studeeren, en de vierde (Carl Maurits) om in Nederlandschen krijgsdienst te treden.

In Amsterdam hadden Wrangel en Rosenhane den zoon van den rijkskanselier, Johan Oxenstierna, ontmoet. Volgens de instructie door zijn vader opgesteld, mocht deze het niet vernederend achten ‘de grondbeginselen van koopmanschap, het boekhouden, rekenen en den wisselhandel’ te bestudeeren. Dat geschiedde waarschijnlijk wel het meest in Amsterdam. Intusschen hield hij zich ook in Leiden op, waar hij zich in September 1631 aangaf tegelijk met een gevolg van vier personen, waaronder twee oudere Duitschers, en waar hij woonde bij de weduwe van Scaliger voor negen

1) Verg. Schering Rosenhane's autobiographie, gedrukt in Nya Sv. Bibliotheket II. Deze, een van Zwedens uitnemendste diplomaten, zal in het vervolg nog dikwijls worden genoemd.

[p. 84]

rijksdaalders in de week. Onder de hoogleeraren zocht hij waarschijnlijk niet vaak den omgang van Heinsius, ofschoon deze hem aanbevelingen had verschaft in Frankrijk en Italië. Meer intieme betrekkingen knoopte hij aan met Cunaeus. Van de genegenheid, die hij voor dezen had opgevat, getuigt een brief, dien hij in Juli 1632 schreef aan zijn ‘amicus’ Cunaeus, toen ter tijd rector der universiteit¹⁾. Johan Oxenstierna was toen in het leger van den prins van Oranje voor Maastricht. Vóór hij de Nederlanden verliet om zich naar het tooneel van den Zweedsch-Duitschen strijd te begeven, schijnt hij zijn neef Gustaf Oxenstierna te hebben ontmoet, een zoon van den rijksraad Gabriël Gustafsson, welke laatste in 1625 als ambassadeur in Nederland was geweest ter gelegenheid van het overlijden van prins Maurits. Het schijnt bij het vertrek van Johan Oxenstierna te zijn geweest, dat de dichter C. Barlaeus, toen tot professor in Amsterdam benoemd, zijn ‘Ad barones Oxenstiernios patrueles propempticon’ schreef, waarin het heette:

Glorior heroum mensis accumbere et inter
Tot Batavos vestrum me tetigisse latus
Et tectis cyathisque humilem maduisse sub isdem
Et Rhenense pari lege bibisse merum.

Wij komen op de betrekkingen tusschen Barlaeus en de familie Oxenstierna in het vierde hoofdstuk terug. Hier zij alleen vermeld, dat B. een gedicht schreef ‘In libros Gustavidos’, vervaardigd door Johan Oxenstierna's ‘studieleider’ Wenc. Clemens; en dat, toen Oxenstierna in 1634 door Nederland reisde als gezant op weg naar Engeland²⁾, hij Barlaeus schijnt

1) Deze brief bevindt zich in Coll. Cun. 2 in de Leid. B. De brief bevat voornamelijk beschrijvingen van het beleg van Maastricht en is geschreven in het Latijn; maar de schrijver voegt er in gebroken Nederlandsch eene verontschuldiging bij over de mogelijk daarin voorkomende fouten: ‘ich bitte e. Magnificentie om dette te verbrennen’ - een verlangen, waaraan de magnificentie - zooals blijkt - niet heeft voldaan.

2) Was het toen misschien dat J.O. magister (honoris causa?) in Oxford werd? Gustaf (Evertsson?) Horn heet gelijktijdig denzelfden graad verkregen te hebben.

[p. 85]

te hebben verzocht hem eens te schrijven; waarop deze hem twee fraaie epistels zond, blijkbaar geschreven om den voornamen Zweed te verstrooien en genoegen te doen. Bij een daarvan voegde hij een gedicht, waarin hij zich gelukkig noemt, dat ‘Axelii suboles carmina nostra legit’, doch zich verontschuldigt over zijne ‘pauperculos, rancidos, macilentos versiculos’.

De schitterende loopbaan van Johan Oxenstierna is bekend. Ook Gustaf Oxenstierna besteedde zijn studietijd goed¹⁾; hij werd na eenige jaren landdrost, daarna gouverneur van Estland en ten slotte rijks- en kanselarijraad. Zijn begeleider Johan Westerman, de zoon van een rijken burger van Upsala, die zich met hem te Leiden liet inschrijven in September 1632, werd in gewichtige handelsaangelegenheden gebezigd; hij besloot zijne loopbaan als ‘justitie-burgemeester’ van Stockholm en werd in den adelstand verheven onder den naam Liljecrantz.

Een van Gustafs broeders, Johan, ging het volgende jaar naar Nederland om daar dienst te nemen in het leger; dat deed ook Johan Fleming, die in het begin van 1632 in het Leidsche studenten-album was ingeschreven. Beiden gingen weldra over tot het Zweedsche leger in Duitschland, evenals Knut Reuter, een zoon van den dapperen Johan Reuter tot Skälboö. K. Reuter komt zoowel in 1629 als in 1633 weer in het Leidsche studenten-register voor.

1) In de brieven van Gabriël Gustafsson aan zijn broeder Axel, den rijkskanselier, wordt over de studiën van beider zonen gesproken; Gustaf, welke bezat een ‘magis moderatum ingenium’, was in Aug. 1632 naar Leiden ‘gegezonden... geve God tot zijn geluk’. Bij dezen vaderlijken wensch wordt men herinnerd aan de eerste der humoristische teekeningen waarmede V. de Stuers de trap van het Leidsche universiteitsgebouw versierd heeft: over een naar de academie vertrekkenden jongeling spreken de bedroefde ouders hun zegen uit in de dubbelzinnige woorden: ‘Heere breng hem niet in Leijden!’

[p. 86]

Nu rest ons nog eenige Zweedsche geleerden te vermelden, die ten tijde van Gustaaf Adolf in Leiden studeerden. Johannes Matthiae (of Matthias) is reeds boven genoemd. Hij was in 1617 te Upsala magister geworden, en had, toen hij zich in Augustus 1622 te Leiden aangaf, reeds verscheidene jaren aan buitenlandsche, met name aan Duitsche universiteiten vertoefd. Zooals men uit brieven van Hunterus ziet, was hij nog in het midden van het volgende jaar te Leiden. Hij werd benoemd tot poeseos professor in Upsala, maar verwisselde die plaats al spoedig voor die van theologisch professor aan het Collegium Illustre in Stockholm. Als theoloog nam J. Matthiae, zelfs nadat hij bisschop van Strengnäs geworden was, eene bijzonder welwillende houding jegens de Gereformeerden aan en moest dan ook vervolging ondergaan voor zijn ‘synkretisme’. Het is niet onmogelijk dat zijn verblijf in Nederland, waar hij, te oordeelen naar de aanteekening in het Leidsche register, in de theologie studeerde, invloed heeft gehad op zijne synkretische opvattingen¹⁾.

Ook andere toekomstige geestelijken bij de Zweedsche Kerk bezochten Leiden onder de regeering van Gustaaf Adolf. Hier zullen slechts enkelen, de voornaamsten, besproken worden²⁾. Twee hunner klommen evenals Joh. Matthiae

1) De synkretist Duraeus, dien J.M. later in Würzburg ontmoette, had ook in Leiden gestudeerd. J.M.'s geschriften, vooral zijn ‘Rami olivae Septentrionalis’ en ook de latere, aan Christina gericht, werden in geheel Europa bekend. Zijn leerboek voor de koningin in haar jeugd vervaardigd, de ‘Grammatica regia’, liet een jonger philoloog in Leiden M.Z. Boxhornius in 1650 herdrukken. - J.M. zond ook drie zijner zonen voor hunne studiën naar Nederland.

2) In het volgende hoofdstuk komen N. Buddaeus en twee gebroeders Falck, die ook in Leiden vertoefden, ter sprake; over Soterus zal hier onder worden gesproken. Denzelfden dag als de gebroeders Falck (in Mei 1630) gaf zich aan Ol. Tilaceus, laatstelijk proost in Dalsland, de stamvader der familie Tilas. Johan Brotz, die zich in 1630 en 1633 in het studentenregister te Leiden liet inschrijven, werd predikant in Nyed.

[p. 87]

op tot de bisschoppelijke waardigheid. Het zijn Lars Billichius en Erik Brunnius. De eerste ging op ruim dertigjarigen leeftijd in 1630 naar Leiden, waar hij verscheidene jaren bleef, en in 1633 den graad van magister verwierf. Op zijn ouden dag werd hij bisschop van Göteborg, welke betrekking tevoren door zijn evenouder Brunnius was bekleed. Deze, die in September 1632 zijn naam in het Leidsche register zette, schijnt daar niet zoo lang te zijn gebleven; hij ging vandaar waarschijnlijk naar Parijs. In 1636 werd hij aan de hoogeschool te Upsala professor in de geschiedenis, daarna in de theologie. Als bisschop was hij een der uitnemendsten; aan de hoofdstad van zijn stift verschafte hij haar eerste drukkerij.

In Göteborg werd ook Henrik Soterus aangesteld. Hij was op eene vroegere langdurige studiereis te Wittenberg magister geworden en kwam nu met bovengenoemden Knut Reuter in het laatst van 1629 te Leiden. Hier kwam hij in de gelegenheid mee te werken aan eene groote uitgave van Elsevier ‘Respublicae variae’ waarin natuurlijk ook eene beschrijving van Zweden moest voorkomen. In dit ‘Suecia sive de Suecorum regis dominiis et opibus’ werd eerst opgenomen de in 1626 te Stockholm uitgegeven ‘Descriptio Sueciae’ van And. Bure; vervolgens, waarschijnlijk van de hand van Soterus, eene korte beschrijving van de zeden en den volksaard der Zweden; dan een langer stuk over Zwedens staatsinrichting volgens officieele gegevens, een overzicht van Zwedens inkomsten, zijne krijgsmacht en zijne geschiedenis (te beginnen bij Magog!) gedeeltelijk naar vreemde bronnen; voorts eene mededeeling omtrent de regeerende koninklijke familie en andere voorname Zweedsche geslachten volgens Messenius, en eindelijk eene beschouwing over de godsdienstige toestanden in het land. Het boek, dat in 1631 en in eene nieuwe oplaag in 1633 uitkwam, en ook daarna

[p. 88]

nog werd herdrukt, en voor de kennis van Zweden bij vreemdelingen van groot gewicht is geweest, werd door Soterus opgedragen aan Sten Bielke en Carl Horn van Åminne, beide voormalige Leidsche studenten. - Soterus, die reeds in 1630 tot ‘läsemästare’ in Göteborg benoemd was, werd aldaar later lector in de theologie, maar stierf reeds in 1645. Zijn tijdgenoot Olof Regelius keerde echter nooit meer naar zijn vaderland terug. Hij studeerde oorspronkelijk in de theologie evenals Soterus, maar ging later tot de medicijnen over - een der eerste Zweden, welke die wetenschap in Nederland beoefenden. Hoewel hij in 1640 werd benoemd tot hoogleeraar aan de nieuwopgerichte universiteit te Åbo, bleef hij toch in Nederland als praktizeerend geneesheer.

Behalve Joh. Matthiae en Brunnius werden nog drie anderen, toen ter tijd in Leiden studeerenden, tot hoogleeraar aan de eerste universiteit van Zweden benoemd. Het waren Israël Bringius, Joh. Loccenius en Lars Fornelius. De twee eersten bevonden zich gelijktijdig in 1624 te Leiden. Bringius - toen al een man van diep in de dertig - was reeds in 1615 magister te Tübingen geworden; na nog eene buitenlandsche reis te hebben gemaakt werd hij in 1629 ethices et politices professor in Upsala en ging later tot de juridische faculteit over (overl. 1662). Nagenoeg dezelfde vakken kreeg de jeugdige Holsteiner Johannes Loccenius aan de Zweedsche hoogeschool te onderwijzen. Toen de kanselier dier hoogeschool Johan Skytte hem hoop had gegeven op eene plaats aldaar, begaf hij zich naar Leiden ter verwerving van den doctorsgraad in de rechten, dien hij het volgende jaar wel zal hebben verkregen. In Nederland maakte hij kennis met den Zweedschen resident, den philoloog J. Rutgersius, met Meursius, die toen juist in Sorö werd beroepen, met Vossius e.a. Met de beide laatstgenoemden bleef hij sedert in briefwisseling. In letterkundig verkeer kwam hij vooral met Boxhornius,

[p. 89]

N. Heinsius en J. Fr. Gronovius¹⁾. In Upsala - waar hij in 1625 buitengewoon hoogleeraar in de geschiedenis werd, daarna verscheidene jaren het Skytteaansche professoraat bekleedde, verder tot professor bij de juridische faculteit werd aangesteld, daarop tevens tot bibliothecaris, dan tot rijks-historieschrijver, en eindelijk tot voorzitter van het Oudheidkundig Genootschap - ontwikkelde hij eene werkzaamheid als schrijver, die de opmerkzaamheid van de geheele beschaafde wereld trok. Van zijne inaugureele rede - over de vier wereldmonarchiën - verscheen later eene vermeerderde uitgave te Leiden in 1633 en te Amsterdam in 1644; zoo werd ook de reeks van disputaties ‘De ordinanda republica’, waarin hij commentaren op Sallustius en Cicero gegeven heeft, tweemaal in Nederland uitgegeven. Ook andere van zijne werken, zooals de uitgaven van Curtius en C. Nepos met ‘politieke’ aanteekeningen, werden verscheidene keeren buiten Zweden herdrukt. Groot is de invloed, dien hij gedurende zijn meer dan vijftigjarig verblijf in Zweden op de ontwikkeling aldaar heeft geoefend (overl. 1677).

Tot de beste krachten der universiteit van Upsala behoorde ook Lars Fornelius. In het laatst van 1628 liet deze zich aan de Leidsche hoogeschool inschrijven en was reeds in het volgende jaar in staat eene verhandeling (‘De ortu et

1) Een brief van L. aan Skytte uit Leiden (van 1624) wordt aangehaald door Annerstedt, Upsala universitets historia I blz. 209. In de levensbeschrijvingen van Rutgersius en Boxhornius wordt hij genoemd. Onder de brieven aan Meursius (Opera t. XI) vindt men er een van L. uit het jaar 1630 (hij zegt daarin, hoewel niet geheel vrij van benijders, zich in Upsala in eene ‘honesta conditione’ te verheugen). Over zijne briefwisseling met Vossius zal in het volgende hoofdstuk worden gesproken. Met N. Heinsius en Gronovius schijnt hij door middel van zijn schoonzoon Schefferus in kennis te zijn gekomen; in brieven aan dezen lieten de Nederlandsche geleerden Loccenius altijd eerbiedig groeten. In Coll. Burm. F. 5 in de Leid. B. bevindt zich een brief van Loccenius aan Heinsius uit het jaar 1661 (betreffende H.'s Ovidius en L.'s Zweedsche geschiedenis). L. wordt dikwijls vermeld in de briefwisseling tusschen Heinsius, Gronovius en Carpzov (Sylloge epistolar., ed. Burman t. III en V).

[p. 90]

interitu’) te verdedigen ter verkrijging van den graad van magister. Men vermeldt van hem, dat hij eigenlijk de colleges gevolgd heeft van Heinsius en Vossius - hij stond echter ingeschreven als theologiae studiosus - en dat is zeer waarschijnlijk: den eene volgde hij na in de dichtkunst, den andere in de dichtkunde. In zijne in 1643 uitgegeven ‘Poetica tripartita’, de eerste in hare soort in Zweden en zelfs door Nederlanders een ‘egregium opus’ genoemd, maakt Fornelius (blz. 170) in het bijzonder melding van Daniël Heinsius, ‘cujus me etiam inter haec studia digne meminisse decuit’.

Van Nederland begaf Fornelius zich naar Duitschland om, zooals zoo menig ander, den grooten koning van Zweden te begroeten. Hij was ook tegenwoordig bij diens uitvaart. Vervolgens klom hij spoedig op in Zweden, eerst tot koninklijk bibliothecaris en kort daarna tot poeseos professor in Upsala, waar hij, later overgaande tot de theologische faculteit, tot aan zijn dood (1673) - bijna veertig jaren lang - werkzaam bleef. Aan het grafschrift, dat hij voor zichzelf vervaardigd had, is het motto voor dit hoofdstuk ontleend; eene menigte andere Zweden uit de 17^de eeuw kon eveneens van zichzelf getuigen:

Gothia me genuit, Batavi fecere magistrum.

Aanteekening.

I (zie blz. 59, noot 1). Omtrent de verhouding van Heinsius ten opzichte van de Zweedsche overheden kan hier nog worden toegevoegd, dat hij in 1614 aan J. van Dijck zijne tweede oplage opdroeg van ‘Maximi Tyrii dissertationes philosophicae’; de opdracht is gedrukt in Reifferscheids Quellen enz. blz. 720 (zie over eene latere opdracht boven blz. 23 vlg.). Bij Reifferscheid blz. 726 vlg. staat afgedrukt H.'s opdracht aan Gustaaf Adolf van ‘Clemens Alexandrinus’ (1616). Als historiograaf zou hij jaarlijks 300 gl. krijgen. Hij moest in 1620 op verlangen van den koning eene beschrijving geven van den Russischen oorlog. In het begin van 1632 zond hij dezen zijn te Leiden gedrukten ‘Panegyricus’. Tot het schrijven van eene eigenlijke geschiedenis van Gustaaf Adolf of diens oorlogen is Heinsius nooit gekomen. In Reifferscheids Quellen zijn vijf brieven afgedrukt van H. aan den koning uit de jaren 1617-1632, eveneens een brief aan J. Cabeliau uit 1626. Zie over de brieven van Heinsius aan Oxenstierna boven. Ook met Joh. Skytte schijnt hij in betrekking te hebben gestaan.