Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 7

[p. 386]

Kronyk der rederykkamers van Audenaerde.

XVIII^e eeuw.

Het ligt in den aerd der zaken dat de meer of minder gelukkige toestand der kunsten en letteren ten nauwste verknocht is met de lotgevallen van het land, of althans van het gewest, waer dezelve worden beoefend en aenmoediging moesten vinden. Wanneer het gedruisch der wapenen alle schaduw van rust verdryft; wanneer staetkundige onlusten het land tot een schouwtooneel van vorstelyke bloedtwisten doen verstrekken, spreekt het van zelven dat de gemoederen, in neêrslagtigheid verzonken, en tot bitter nadenken weg gesleept, eene kwyning in de oefeningen van geest en vernuft brengen. Het was immers by ons niet te doen om de verdediging van vryheid en onafhankelykheid, zoo als éénmael het geval was in Noord-Nederland, waer de edele zucht tot dit duerbaer genot het dichtvuer voor voortreffelyke mannen heviglyk deed blaken, en anderen tot navolging aenspoorde; neen, zoo was het niet. Belgie bleef langer nog dan eene eeuw aen vele wisselvalligheden blootgesteld, en meermaels zelf als een wingewest behandeld aleer het eene meer heldere zon voor de ontwikkeling der geestvermogens zag opryzen. Van daer dat de vorderingen, vooral in tael- en letterkunde, by onze vrye naburen meer

[p. 387]

vooruit gingen, en dat de dichtlier slechts door weinige vernuften, hier te lande, met zeker geluk werd bespeeld. Van ongemeene verschynselen in het lettervak kan onze kronyk geen plaetselyk voorbeeld aenbrengen; doch dit is geene reden om eenige genootschappelyke poogingen, hoe gering ook, geheel aen de vergetelheid over te laten. Wy vermeenen die in deze bydrage niet te mogen voorby gaen.

1701. - Ten gevolge eener staetkundige overeenkomst tusschen Frankryk en Spanje, betrekkelyk tot de troonsopvolging van dit laetste ryk, wiens koning zonder erfgenaem was overleden, werden de steden van Vlaenderen met fransche troepen voorzien. Audenaerde kreeg vyftien honderd man in bezetting. Engeland en de vereenigde provincien, in bondgenootschap, poogden allezins de inzichten van Frankryk te verydelen, en hieruit rees nu wederom in deze landen een bloedigen oorlog op. - In 1706 werd Audenaerde door de bond-genooten met eene bombardering bedreigd, doch de fransche bezetting, ontbloot van onderstand, gaf in tyds de stad over.

Op den 11^den july 1708 gebeurde de gedenkwaerdige veldslag van Eyne, by Audenaerde, alwaer de Franschen eene volkomene nederlaeg vonden. Des niettegenstaende kwamen zy, korten tyd nadien, met een geducht leger op den Kerzelaerberg, om de stad andermael in puin te schieten. Ontwyfelbaer zou dit vreeslyk onheil hebben plaets gehad, zoo niet de spoedige aenkomst van Marlborough hun den aftogt had doen verkiezen. De rust in Vlaenderen werd hersteld naer mate de fransche bezettingenen onze steden ontruimden.

1710. - De moedeloosheid onzer burgery verdwynt langzaem; de stedelyke koophandel en nyverheid, zoo

[p. 388]

lang gestremd, beginnen zich op te beuren, schoon het geschut nog dondert in de verte. Onze rederykers hernemen hunne oefeningen; de kamer schynt als herboren: andere grondslagen van inrigting, naer de tydsbehoeften gepast, zyn voorbereid om dezelve een meer dichtlievend bestaen te geven. Vyftien guldebroeders schryven dit jaer hunne namen te boek, met de jonst eener doodschuld.

In 1713 vertoonen de nieuwe Kersouwieren, gedurende de dagen der kermis, ‘de actie ofte het spel van Pater Archangelus Forbus.’

Daer men toen de theaterspelen altoos by dage vertoonde, en men zich dikmaels veroorloofde met dezelve te beginnen eer de kerkdiensten waren geeindigd, tegenstrydig aen de bestaende plakkaten, zoo werd deze overtreding beteugeld, ten gevolge eener supplicatie der geestelyke overheid aen de Majesteit. - Zie hier het stuk:

aen den keyser ende conijnck.
Verthoont in alle ootmoedigheyt den heere Daniel vander Trappen, persoon ende pastoor van de groote kercke van S^te-Walburgis, binnen Audenaerde, datter int reguard van de gepermitteerde camerspelen ofte commedien, by de placcaeten van Vlaenderen, naementlijck van der daete 15^en may 1601, onder andere wel expresselijck gheordonneert wort datter gheene spelen, oock die gherepresenteert worden ter eeren Gods ofte van zyne Heylighen, en sullen ghespeelt ofte verthoont worden, ten tijde van de goddelijcke diensten, op dat het volck daer door van de selve diensten niet en saude ghetrocken worden. Welcken niet teghenstaende de schole van de Rhetorijcke, bestaende in achtthien ghemeyne borghers der selver stede, ondersteunt, soo sy voorgheven, van de wethaudere aldaer, van intentie sijn, den 24^en deser loopende maent september, wesende sondagh ende feestdagh van 's verthoonders kerckwijdinghe, ten tijde van het sermoen ende andere solemnele goddelijcke diensten, oock met expositie van het hooghw.

[p. 389]

Alderh. Sacrament, op de saele van het stadthuys te verthoonen seker caemerspel ofte commedie: Soo ist dat hy verthoonder, met voorgaende advis van Zijne Hooghw. den Bisschop van Gendt, hem ghenootsaeckt vindt te keeren tot Uwe Majesteyt:
Ootmoedelijck biddende de voorseyde wethauderen van Audenaerde tot hun officie te adigeren, ende t'ordonneren dat zy, inghevolghe de ghemelde placcaeten, sullen hebben te verbieden het voorseyde spelen, ten sy den ordinairen dienst Godts volbracht ende ghedaen sal wesen, ofte wel de selve commedie te differeren tot den volghende dagh. Dwelck doende, enz.
Apostille: Sa Majesté impériale et royale ordonne à ceux du magistrat d'Audenarde de faire publier incessamment le placcart du 15 may 1601, cy repris et le faire observer sans dissimulation; et ensuite de ne point permettre que les commedies cy-mentionnées se représentent pendant la prédication ou autre service divin.
Fait à Bruxelles le 20 septembre 1713. Paraphé Clais, V^t, et signé J.J. Le Roy. Plus bas les armes de Sa Majesté en hostie rouge. (Archief van Audenaerden.)

1714. - Ofschoon de rederykgulde ia de bovenstaende supplicatie aengeduid stae als maer zamengesteld zynde uit achttien gemeene burgers, dat wil zeggen van de klas der neeringen, is het toch zeker dat het getal der leden dagelyks aengroeide, en dat ook deftige persoonen, ja zelfs licenciaten zich als guldebroeders in het register lieten opteekenen. Dit jaer werd een ontwerp ten uitvoer gebragt om de vergaderzael, welke sints meer dan twee eeuwen ruim genoeg had geweest, merkelyk te verbreeden. Wy achten het niet ongepast het stedelyk octroi van toestemming en geldelyken onderstand hier mede te deelen:

Ghesien, by Burghemeestere ende Schepenen der stadt Audenaerde, de requeste an hemlieden ghepresenteert by ende van weghen hooftman, deken, directeurs ende frocquenaeren, onder den frocq ende gulde der schole van Rhetorica binnen dese stede (woordelijk inhoudende): dat sy, soo tot cieraet van dese stadt ende het ghemeente, als tot exercitie van de jonckheyt, geerne

[p. 390]

sauden verbreeden heurlieder vergadercamer de stadt competerende, staende boven de steenpoorte, op Pamele, ende dat aen den cant recht over het huys van Egmont¹, om te beter bun exercitie te connen doen in het dirrigeren van de spelen die sy jaerlijcx ten dienste van Ons ende voor de gheheele stadt sijn doende; alles volghens het model alhier byghevought. Welck te maecken werck becosten sal vijftich ponden grooten, sterck ghelt; waertoe de supplianten, uyt puren iver, als daer toe gheneghen sijnde, sauden contribueren tot vijf en twintich ponden grooten sterck ghelt, mits hebbende van Onslieden octroy om de selven ten ghemeenen laste van de voornomde schole, als van de supplianten ende heurlieder naercommers te moghen oplichten rentewijs, ende daer vooren te verkennen obligatie; ende mits by de supplianten ende heurlieder successeurs, t'elcken jaere, betaelende den interest ende een sesde in 't capitael; sulcx dat sy hun souden verobligieren, metten laps van ses jaeren, de voorn. rente te sullen lossen; ende dat de resterende vijf ende twintich ponden groote sterck ghelt by Onse ordonnancie sauden moghen betaelt worden uytte penninghen van stadts casse, 't ghone seer weynigh voor de stadt in sulck gheval is, om te moghen beletten een cieraet voor de selve. Omme waertoe te gheraecken, sy hunnen toevlucht nemen tot Ons, oodtmoedelijck biddende dat Wy believen ghedient te wesen aen de verthoonders, volgens het voors. model, te consenteren in het verbreeden van de voorn. heurlieder vergadercamer; ordonnerende aen onsen tresorier uyt stadts casse, ter hulpe van de becostijnghe van diere, te betaelen de gheroerde somme van vijf ende twintich ponden grooten sterck ghelt, ende aen de supplianten tot betaelijnghe van het restat t'accorderen octroy totte lichtijnghe van de andere somme van 25 pond. gr. sterck ghelt, op den voet als hier vooren is ghepresenteert, 't ghone sal wesen tot een cieraet van de stadt.
Diesvolghens Wy Burghemeester ende Schepenen voornoemt, op den inhauden deser gheledt, declareren, soo Wy doen by desen, te sullen contribueren tot het werck in questie, met de somme van vijf ende twintich ponden gr. sterck ghelt, midts by

1 Dit huis of hôtel was oulings genaemd de lombaerde steen, later het huis van Schoorisse, van Egmond, om dat het het eigendom en dikwyls de woon was der vermaegschapte familien Schoorisse, Delalaing, Gavere, en Egmond.

[p. 391]

de supplianten dooghende het surplus, op voet ende maniere ghelijck het selve vertoocht ende versocht wordt, waertoe, aen hemlieden ghegheven wort het noodigh octroy.
Actum den 16 february 1714.
(Minute in Stadsarchief.)

In de maend september van dit jaer vertoonden de Kersouwieren het spel van David en Absalon, gevolgd door een klugt en een ballet. De generael De Chanclos. gouverneur der stad, de brigadier D'Avila, commandant der bezetting, de heeren van de Wet, de Hoogpointers der casteleny, en meer andere voorname persoonen vereerden deze vertooning met hunne tegenwoordigheid, en deden eene milde gift tot bestryding der onkosten. Dergelyke aenmoediging prikkelde meer en meer den yver der guldebroeders.

1722. - Wy hebben sints een geruimen tyd geene melding kunnen maken van eenig Audenaersch rederyker, die zich met onderscheiding in het vak der dichtkunde by zyne stadgenooten hebbe bekend gemaekt. Thans mogen wy dit gemis eenigzins vergoeden in den persoon van een' jongen guldebroeder, die, onbeschroomd zyn' yver raedplegende, het waegde om een tooneelstuk te vervaerdigen, waervan het onderwerp was genomen uit de plaetselyke geschiedenis.

Men herinnert zich nog hetgeen wy op het jaer 1572 hebben gemeld, wegens de verraderlyke inneming der stad, en de tyrannische behandelingen alsdan voorgevallen, en die door de vlaemsche en latynsche dichtwerken van Waelkens en Yetzweirt zyn vereeuwigd. Nu was dezelfde gebeurtenis door Pieter Vincent tot onderwerp gekozen, om op het tooneel, onder het oog zyner medeburgers, te worden gebragt, en aldus een' schitterend blykteeken op te leveren van de werk-

[p. 392]

zaemheden der kamer, waer zoolang een' factor was gemist.

Dit tooneelstuk, dat ten tytel voert: Het overrompeld Audenaerde, en meer dan 1200 verzen bevat, is in vier bedryven, met verscheidene stomme vertoogen, die het behandelde onderwerp aeneen schakelen. Het eerste bedryf, als een inleiding, behoort tot 1566, wanneer de Calvinisten eenen tempel bouwden, en zich poogden boven de Roomschen te verheffen. De andere bedryven hebben plaets in de maend september 1572, toen de stad in de magt was van kapitein Blommaert, die onder andere geweldplegingen de geestelyke en wereldlyke overheden had doen gevangen zetten, en ze wreedelyk dwong tot het afzweeren van koning Philips, ten voordeele van den prins van Oranje¹.

Zie hier een staeltje van de wyze hoe de dichter zyn stuk heeft behandeld.

1 Een oud handschrift van dit tooneelspel is in ons bezit.

Derde bedrijf.
3^e Uytganck.

de capityn.(Tot den gevangen burgemeester.)

Alle de steden die den prince sijn gehoorsaem,
Hun is vrijheit belooft, en waerelijck gegeven,
Soo lanck als wy met hun en sy in vrede leven.
Maer de stadt Audenaerd', ah! die is met gewelt,
En niet vrywilliglijck, aen ons ter hant gestelt.

burghmeester.

Oversulckx (soo ghy seght) g'hebt ons in uwe machten.
Neemt dan geen lanck beraet, noch wilt niet langer wachten,

[p. 393]

 

Doet met ons' nae belieft' soo gy 't geraedigh vint.

 

capityn.

 

Ick vraeg u eens voor al oft gy den eedt begint?

 

Soo niet, soo sal ick my wel anders moeten vreken;

 

Ick sal, dat sweir ick u, de stadt in brande steken.

 

Noch eens, by al dat leeft, hier schuylt een eedgespan,

 

Dat op mijn leven loert, van ruym vier hondert man,

 

En soo lanck als de weth naer my haer niet wilt voegen,

 

Leef ik hier in gevaer, in duysent ongenoegen.

 

burghmeester.

 

Voor my, 'k en kenne geen, dats by u een versiering.

 

capityn.

 

Swijgt, want geheel de stadt staet onder u bestiering,

 

Soo gy maer toe en knickt, en doet naer mijn bevelen,

 

Soo ben ick vergenoeght en gy verlost van quelen¹.

 

Daerom vulcomt, segh ick, aen 't geen er wort gevraeght.

 

burghmeester.

 

Het geen dat gy begeirt en sal niet sijn vulbraght:

 

't Is onraetsaemelijck alsulcken eedt te sweiren;

 

'k Weet seker dat den prins het niet en sou begeiren,

 

Nocht hy begeirt oock niet, ghelijck hy heeft verclaert,

 

Dat gy in dese stadt soo veel ellenden baert;

 

Dat gy de kostbaerheên der kercken wegh doet rooven;

 

('t En sy het is gesien, wie sou het oyt gelooven?)

 

Dat gy in eene stadt, daer gy geboren sijt,

 

Soo dieftelijck ontneemt wat Godt is toegewijt!

 

En men hout bovendien de pastors streng gevangen;

 

Men dreyght hun schandelijck als dieven op te hangen.

 

De heeren van de stadt, wiens plaetse wy becleen,

 

Staen oock gebonden hier. Wel hoe! en esser geen

1 [Zie daer zes slepende rymen achter elkander, die juist tot geen bewys van 's dichters talent kunnen verstrekken. Aenmerking van J.F.W.]

[p. 394]

 

Medoogentheyt by u, van reden heel ontwassen?

 

Ick bid u, denckt de doot u schielijck can verrassen

 

En slepen in het graf. Vreest gy geen weirelts recht?

 

Een onderaertsche straf blijft staeg aen u gehecht.

 

Laet de gevangen los. Waerop sijt gy verbolgen?

 

Wy sijn altijt bereyt een goeden raet te volgen.

 

capityn.

 

Wat raet begeirt gy dogh? 't is u hartneckigheyt

 

Die 't aerme borgerschap baert soo veel bitterheyt;

 

En wat hun is geschiet dat en is niet te wijten

 

Aen my; maer gy, gy had u beter moeten quijten

 

In 't doen van uwen eedt, toen ick hier binnen quam.

 

2^e schepene.

 

Is 't daerom dan dat men de kerck haer schat ontnam?

 

De prins gebiet u niet de kercken te bestelen,

 

Noch hy gebiet oock niet dat wy hier moeten quelen;

 

Maer door u oogluyking soo is het al geschiet:

 

Want een verraeder vreest noch Godt noch prince niet.

 

capityn.

 

Ach, duyvels! wat een spijt! men schelt my als verrader!

 

Comt donders uyt de lucht, daelt af, zegh ick, com naeder; -

 

Dat u den blixem slae, versinge u vaddig hert;

 

Dat dit vermeten woort voor my gevrokeh wert.

 

Ick vraegh hier andermael of het u sal believen

 

Te sweiren uwen eedt? soo niet, ick sal doorgrieven,

 

Met dit mijn gladde stael, u morsig ingewant;

 

Mijn vraeklust is te groot.

 

een hallebardier (sijn sweirt tegen houdende).

 

Ey! stellet wat van kant!

 

capityn.

 

Neen, neen, maer gaet en wilt de stadt geheel uytplondren,

 

Ick geef u vollen last, spaert niemant, geen besondren;

[p. 395]

 

En soo daer iemant vraeght waerom dit wort gedaen,

 

Seght, 't is den heer captyn, die het heeft toegestaen,

 

Om dat het magistraet den prins geen eedt wilt sweiren.

 

Laet u geen vrougeschrey noch g'huyl der kinders deiren. -

 

Niet een van die hier leeft versette eenen voet,

 

Ten sy men sweirt den eedt, en aen mijn wensch voldoet.

 

 

 

(Dit bedryf eindigt met de aenkomst van eenen bode, die den kapitein heimelyk te kennen geeft dat 6000 Spanjaerden van Gent zijn vertrokken, om hem uit Audenaerde te verdryven.)

De eerste vertooning van dit tooneelstuk had plaets in de kermisdagen van 1722; zy werd tot vier malen herhaeld, en vond, by de geestelyke even als by de wereldlyke overheden, zoo veel byval, dat de rederykkamer, van stads wege, begiftigd werd met eene som van honderd ponden parisise.

Pieter Vincent voelde zich geroepen om, op het voetspoor zyner aloude voorgangers, als factor der Kersouwe, te wandelen, en aen zyne kunstbroeders het yvervuer, waermede hy bezield was, in eene ruime mate te doen gevoelen. Zyn tooneelstuk werd, gedurende een' zekeren tyd, alle twee jaren ten schouwburge vertoond, onder den toevloed van eene menigte stadgenooten, die gaerne dit tydpunt hunner geschiedenis zich herinnerden, aen 't welk ook de dichter, zonder inmengen van romantische tafereelen, getrouw was gebleven. Onze factor bepaelde zich niet by het ernstige: hy vervaerdigde, in het vervolg, onderscheidene blyspelen, waervan echter geene ter onzer kennis zyn gekomen.

Het was vooral door zyne medewerking en belangelooze zorg dat de maetschappelyke kas in bloeijenden staet kwam, hetgeen maekte dat er welhaest in de vergaderzael een nieuw en wel gestoffeerd theater ontstond, waervan de inhuldiging, ten bywezen van Burge-

[p. 396]

meester en Schepenen, plegtiglyk werd gevierd, in den zomer van 1733.

Te dier gelegenheid sprak Pieter Vincent eene lange en berymde redevoering uit, die men met genoegen aenhoorde. Na aen de overheid en aen de bewind-hebbers der kamer een' dichterlyken wierook te hebben toegezwaeid, na met eene diepe overtuiging het nut der schouwburgen te hebben opgehelderd, verhief hy de Rederykkunst en deszelfs voordeelen met deze regelen:

Maer dit is noch een cleyn, soo men wilt op gaen wegen
De wercken die wy doen, vervolgens onsen staet,
In Rederijkeconst tot in een hoogen graet,
Met t'oef' nen onse tongh in moederlijcke taele.
Wy speelden menigh spel dat wy niet wilden haelen
By d'een of d'anderen uytlantschen puykpoëet:
Op 't hantbijl¹ ons verstants soo wiert het al gesmeet,
En met den Kastelijn, niet driftig als den wolve,
Maer als Hercules doet, dat is met eygen colve.
't Is meest ons eygen werck dat van ons wort gespeelt,
En onberispelijck dat daer wort afgebeelt.
Soo dat ick seggen magh dat al die hier verkeeren,
Is 't niet volmaecktelijck, ten minste soo veel leeren,
Dat hy, die, onbequaem te spreken imant an,
Sich selven als vercloeckt om by een deftig man,
In redenrijcke tael, sijn woorden soo te voegen
Dat al wie hem aenhoort sal smaecken veel genoegen,
Verwondren sijn vernuft, en sien dat leeke lien
In de welsprekentheyt hun tael oock wel bedien.
................
........ geen plaets en is bequaemer
Tot oef'ning van de const als dees lofrijcke caemer,
Waer dat Rhetorica hout stadigh haere woonst,
Waer dat men leeren can de redenrijcke const;
Waer dat gy, tot u heyl, het crachtigh cruyt mogt plucken,
Waer mê dat Jason gonck de stieren onderdrucken,

1 't Aembeeld.

[p. 397]

 

En sonder vaer of vrees het gulde vlies verwan.

 

................

 

't Is hier, comt joncheyt al! sa ras, en wilt u spoeden,

 

Waer dat Pegasus stort de heliconsche vloeden;

 

Hier is het, waer dat rijst dien grooten dageraet,

 

Die de poëten leert al wat hun const aengaet, enz., enz.

Deze redenryke lofspraek is, als eene proef van 's mans vernuft, in het kamerregister opgeschreven, en eigenhandig onderteekend door hoofdman, deken, koning, bailliu en zeventien frokkenaren der gulde. Pieter Vincent, als een Rhetoryker van de oude rots, schreef, in plaets van zynen naem, het volgende sluitrym:

Die dit heeft opgestelt en met sijn hant geschreven,
Wenscht dat hy onbekent in u gedacht moght leven.
Ick hebbe menigh spel gemaeckt en uytgevrocht,
't Geen dat van duysende, ten tijde, wiert besoght:
Maer noyt en hadt mijn pen noch tongh soo groot vermogen,
Dat ick de spitsche nijdt van Momus ben ontvlogen.

Ofschoon nu de rederykkamer wederom meer bloeijend, en derzelver regeltucht meer orderlyk gehandhaefd werd, vinden wy eene nalatigheid van aenteekeningen op het register tot aen 1750. Tydens deze tusschenruimte. en wel in 1745, was Vlaenderen op nieuw het tooneel des oorlogs met de Franschen geworden, die, weinig wederstand ontmoetende, een groot deel der beslotene steden overmeesterden en bezet hielden, tot na het sluiten van den vrede van Aken, in october 1748. Geen wonder derhalve dat de vlaemsche dicht- en tooneelliefhebbery, te Audenaerde, in de onvermydelyke tegenwoordigheid van een franschsprekend en trotsch garnizoen, zeer slaperig was geworden, hoewel de kamerbroeders vereenigd bleven, in hope op betere tyden.

[p. 398]

1750. - Het was van den beginne af aen by onze rederykers eene gewoonte, of liever eene maetschappelyke pligt geweest, van jaerlyks op een' daertoe bepaelden dag, in algemeene vergadering, de ambtenaren of frockenaren der gulde te vernieuwen, wanneer men ook een feestmael hield, ter eere der nieuw gekozenen. Thans werd van wege, Burgemeester en Schepenen, als superintendenten der gulden en neeringen, eeneihbreuk gemaekt op deze van ouds gewettigde verordening, door de voorzaten bestendig als een' gewigtigen vrydom beschouwd. Dit gebeurde echter niet zonder goede redenen, waervan de voornaemste was het vermyden der kabalen; mogelyk ook de weinige zucht der voorname leden tot het bekleeden dier ambten. Wat er van zy, zeker is het dat sommige guldebroeders er niet veel lust toe hadden, vermits men op het register ondercheidene handteekeningen van inkomelingen aentreft, nevens welken het besprek staet van niet te moeten dienen als frockenaers; nevens anderen dat zy aenveerd zyn mits conditie van dezen post aen te te nemen, zoo zy daertoe van het Magistraet benoemd worden. Hoe verschillig by sommige hedendaegsche kunstgenootschappen, waerin de heerschzucht van een te groot getal leden de ontbinding derzelve na zich sleept!

Zie hier de gewone formule van den act der aenstelling, door stadsgreffier onderteekend, en op zegel afgeleverd, tegen betaling van een regt van een pond, xviij scellingen parisyse.

Burghemeester ende Schepenen der stadt Audenaerde hebben vernieuwt, soo sy doen by desen, den frock van de gildebroeders der wytvermaerde ende ghepriviligeerde caemer van Rhetorica gheseyt de Kerssauwieren, schuylende onder den eertitel der Visitatie van de H. Maeghet ende moeder Godts Maria.
(Volgen de namen van hoofdman, deken, bailliu, drie direc-

[p. 399]

teurs, en een getal frokkenaren, waeronder de koning, beloopende doorgaens van 12 tot 15 persoonen.)
Aldus vernieuwt in 't Collegie van Burghemeester ende Schepenen der stadt Audenaerde, dezen, enz.

1751. - De guldebroeders vertoonen dit jaer, in de kermisdagen, tot vyf malen toe, den Onderganck van Aristodemus, treurspel, gevolgd door een ballet, en een kluchtspel: De Meyt joffrauw.

1753. - Het schynt dat onze Kersouwieren aen hunne vermakelykheden wel eens wat al te veel den teugel vierden, en dat zy in hunne spelen niet altoos aen de betamelykheid en de goede zeden getrouw bleven; schoon de factor Pieter Vincent, in zeker inwydingsdicht had gezegd:

't Is meest ons eygen werck, dat van ons wort gespeelt,
En onberispelijck dat daer wort afgebeelt;

want, in de Vastenavonddagen van dit jaer vertoonden die vrolyke knapen een berispenswaerdig blyspel dat, na drie malen gespeeld te zyn geweest, ter kennis van den hoogbailliu kwam; waerom deze koninglyke ambtenaer, willende Zyner Majesteits plakkaerten op het stuk doen onderhouden, eene klagt aen de Edele Heeren der Wet indiende. Wy zyn met den inhoud van deze schandaleuze comedie, zoo als de heer bailliu deze noemde, niet bekend, doch beter zyn wy het met den inhoud der klagte, die wy hier in haer geheel mededeelen.

aen mijn edel heeren burghmeester ende schepenen der stadt audenaerde.
Verthoont dheer Joannes Josephus Segers, L^t hooghbailliu der stadt ende casselreye van Audenaerde, hoe dat, by Sijne Maj^ts placcaeten, aen een ieder wie daer aen suject ofte diet angaen

[p. 400]

mag, wel ende expresselijck is verboden ende geinterdiceert eenighe commedien ofte spelen op het tooneel te bringen, ofte speelwijs te verthoogen, ten sy prealabel daer toe becommen hebbende consent tot het spelen der selve actie, ende dat den bisscop, ofte de gone by hem daer toe gecommitteert, de selve commedie oversien ende gevisiteert, midtsgaders geapprobeert heeft.
'T is nochtans soo gebeurt dat de gonne van Rhetorica, geseyt de Kersauwieren, binnen dezer stede, hun soo verre hebben vervoordert ende vermeten van op den 4^en, 5^en ende 6^en deser loopende maent maerte, tot groot schandael van het gemeynte, publiekelijck te hebben vertoond eene schandeleuse commedie; alle hetwelcke zy hebben bestaen te doen in vilipendentie ende misachtinge van de voors. Maj^ts placcaeten, niet lijdelijck in een lant van rechte, sonder condigne punitie, anderen tot exempel.
Over al welcke den verthoonder heeft gedaen doen callengieren, over geheel het corps, Pieter Vincent, als directeur van de selve vergaederijnghe; ende desirerende de selve calloinde in te voorderen, als wel ende te rechte gedaen, is oorsaecke hy hem addresseert aen UEd.
Op dat sy souden gedient wesen, geconsidereert het gonne voorschreven, den voornoemden Pieter Vincent, ende elck in sijn particulier, te condemneren in alsulcke boeten, peynen ende amenden, ingevolghe sijne Maj^ts placcaeten, ende UEd. in justicie sullen vinden te behooren; hun condemnerende in Ulieden Collegie te exhiberen de voorseyde commedie by hun verthooght, omme, naer bestant van saecke, de selve boete ende peyne by UEd. te werden gereguleert, ende in de costen van den vervolghe, ter tauxatie. Midts welcken, enz. Ondert. J. Joseph Segers.

Apostille van Burgm^r en Schep^en: Sy gethoont partye omme te compareren op vrijdagh eerstcommende, de verweerders voorsien met de commedie in desen vermelt. Actum in 't Collegie, den 13 maerte 1753. Ondert. J. Van Themsche (copie).

Welke condemnatie op deze klagte van den bailliu gevolgd zy, hebben wy niet ontdekt, doch het is vermoedelyk dat de tooneelgezellen het zullen ontstaen hebben met eene schepenlyke berisping.

In de maend september vertoonden zy op nieuw ver-

[p. 401]

scheidene malen het Overrompeld Audenaerde, gevolgd door het klugtspel de Onbedachte Weduwe, welk laetste men met deze rymen op het Argument aenkondigde:

De snel gevlerckte min quelt oud' en jonge lieden:
Moeder en dochter wilt ('t geen niet en can geschieden),
Met een den selven heer gaen trouwen onbedacht:
Maer door den list des knechts wort twist in peys gebracht.

Nu hadden onze rederykers de hulp eener vreemde pers niet meer noodig tot het drukken hunner Argumenten, die zy doorgaens in groot 4^o van vier bladzyden lieten verschynen, en ten getalle van 5 à 600 afdruksels uitdeelden. Een gentsch boekdrukker, met naem Petrus Joannes Vereecken, had zich ter stede komen nederzetten, en, met den aenvang des jaers 1752, zyne drukpers in werkzaemheid gesteld. Vertoeven wy hier eene wyl by deze omstandigheid.

Sedert het driejarig verblyf van Apend De Keysere, te Audenaerde (1479-1482), was deze stad altoos beroofd gebleven van een' lettersteker of boekprinter; welk gemis wy, ten groote deele, toeschryven aen de nabuerschap der hoofdstad, waer er geen gebrek aen dergelyke kunstoefenaren bestond. Daerentegen had de schoone schryfkunst by onze voorouders nog langen tyd in bloei gestaen, benevens de boekbindery, welkers beide voortbrengselen in onderscheidene ryke abtdyen en kloosters zeer gezocht werden.

De eerste mael, zoo wy het wel hebben, dat Burgemeester en Schepenen de hulp van eenen boekdrukker inriepen, is geweest ten jare 1615, wanneer zy met Jan Vanden Steene, te Gent, eene overeenkomst sloten tot het drukken van de Costumen der stadt ende cassel-

[p. 402]

rye van Audenaerde ‘upt formaet ende preuve van de costume van Cassele¹’ (in-4^o).

In 1616 drukte Vanden Steene voor dezelfde overheden: Interpretatie op de costume van Audenaerde, ten getale van 150 exempl. van 3 quaternien (dit stuk is ons onbekend); en in 1619, den Stijl ende maniere van procederen ter camere, enz.; ook in-4^o.

Het was aen het einde des jaers 1751, dat bovengenoemde Vereecken, een jong en vlytig man, het voornemen opvatte zyne drukpers en boekbindery naer Audenaerde over te brengen, om door dit middel de groote concurrentie, die voor hem te Gent bestond, te ontvlugten. Hy kwam ten dien einde in het Collegie van Burgemeester en Schepenen, met een verzoekschrift in

1 Wel es te wetene dat joncheer Melchior Le Poyvre, heere van Bochaute, burchmeestere der stede van Audenaerde, over de voorn. stede ende haere casselrie, an Jan Vanden Steene, boucprinter, wonende up de Verleplaetse tot Ghendt, besteet heeft te printene de Costume der voorn. stede ende casselrie van Audenaerde, up tformaet ende preuve van de costume van Cassel. In der manieren dat hy leveren zal an de voorn. stede ende casselrie hondert vijftich exemplairen van de voorn. costume; ende dat de voorn. stede ende casselrie an den voorn. Jan Vanden Steene betaelen zal voor elcke quaternie van de voorn. hondert vijftich exemplairen vijfthien deniers parisise. t'Oorconden heeft Jan Vanden Steene over hem selven dese gheteeckent, zoo van ghelijcken ghedaen heeft den pensionaris der voorn. stede de ghone onder den voorn. Vanden Steene rustende. Desen xix february 1615.
(Ondert.) JAN VAN STEENE.
(Origineel ter Arch. van Auden.)
Het boek bevat 57 quaternien of cohieren van vier bladen, is gedrukt met romeinsche letteren, en heeft eene houtsnede op het tytelblad.

[p. 403]

de hand, wenschende eenige gunst te bekomen, die hem dan ook niet werd geweigerd¹.

1 Zie hier de requeste:
aen mijne edele heeren burghm^re ende schepenen der stadt audenaerde.
Supplierende verthoont reverentelijck Petrus Joannes Vereecken (zoon van Lodewijck), ghesworen drukker, woonachtich binnen der stadt Ghendt, dat hy, in de voorseyde qualiteyt, zich binnen dese stede saude etablisseren, dan de becostijnghe van den transport sijnder drukkerye, winckel ende meubelaire effecten, in sijn ghesagh considerable sijnde, saude hy suppliant danof gheirne ghedesinteresseert sijn, uytterlijck tot concurrentie van eene somme van vijf ponden groote courant, boven d'indemniteyt van alle stadtslasten, daeranne de voorseyde drukkerye, winckel ende meubelaire effecten mochten schuldich sijn; alsmede gegratifieert met sekere somme jaerlicx, voor den tijdt by UEd. te termineren. Twelcke hy suppliant verhoopt UEd. hem sullen believen t'accorderen, uyt consideratie dat de selve suppliants fonctie niet dan proffijtigh voor de stadt en can wesen. Omme waertoe te gheraecken hy sich is adresserende tot UEd., biddende oodtmoedelijck dat UEd. believen ghedient te wesen an den suppliant, tot den transport voorschreven, t'accorderen eene somme van vijf ponden groote; hem indemniserende van alle lasten ende rechten, daeran de voorghemelde druckerye, halm, winckel, als meubelaire effecten subject sauden connen wesen ten incommen; ende bovendien tot vier ponden groote tsiaers, gheduerende den tijt van ses eerstcommende jaeren. Twelcke doende, enz.
Den suppliant in personne.
Appointement. Burghemeester ende Schepenen, up den inhauden deser gheleth, accorderen an den suppliant eene gratificatie van vijf ponden grooten courant ghelt, te betaelen by den tresorier deser stadt, tot het becostighen den transport van sijne druckerye, winckel ende meubelaire effecten; mitsgaders eene somme van twee ponden grooten tsiaers, gheduerende den tijt van vier jaeren, te beghinnen met den dagh van sijn establissement binnen dese stadt. Alles met expresse conditie dat de gonne die jeghenwoordigh binnen dese stadt sijn doende de fonctie van bouckbinden ende het vercoopen van diere, daerinne sullen blijven continueren, sonder eenigh obstacle ofte difficulteyt, alwaer het selfs soo dat den suppliant, uyt crachte van sijn octroy, het selve saude connen beletten. Actum in 't Collegie den 13 novembris 1751.
(Stads Arch.)

[p. 404]

Aldus werd voor de eerste mael, te Audenaerde, met eene bestendige duerzaemheid, de edele drukkunst uitgeoefend, wel is waer een weinig laet; doch de zucht tot de wetenschappelyke kennissen was daervoor by de stedelingen niet minder geweest dan elders, waer die kunst vroeger was ingevoerd.

Vereecken gaf vele werkjes uit van dagelyks vertier, voornamelyk van godsdienstigen inhoud, en voor het onderwys. Zonder zich ryk te maken vond hy in zyn vak een goed middel van bestaen, en verkreeg de achting zyner stadgenooten. Vooral had hy eene zekere vermaerdheid bekomen in het drukken zyner Almanakken, met goede prognosticatien; want de man had zich in betrekking gesteld met de befaemste sterrekykers des lands, die, zoo men weet, de kunst der weêrsvoorzegging bezaten, eene kunst die, sedert het overlyden van meester Jan Van Raedersterre zeer verwaerloosd is. Dit was een slach van boeken dat toen by de ambtenaren en de hooge burgerklas een voorwerp van pracht en zindelykheid was geworden, en waervoor men, tot alsdan toe, aen de Gentsche boekdrukkers schatpligtig was gebleven. Jaerlyks figureerde in stadsrekening een artikel van uitgave voor Almanakken, ten geschenke aen de heeren Schepenen, Oppervoogden en verdere beambten gegeven. Een gedeelte derzelve, formaet in-quarto, was zeer moei in kalfsleder ge-

[p. 405]

bonden, met goud op rugge, op sneê, en stadsblazoen in goud op het plat; anderen, van minder pracht, waren in-8^o; want het spreekt van zelfs dat de gift moest geschikt zyn naer den rang der begiftigden, en het getal dezer laetsten was niet gering. Nu, alle deze zindelyke dag- en weêrwyzers kwamen veelal uit de werkzael van onzen drukker, en de man vond er goede winst by.

Petrus Joannes Vereecken bleef werkzaem, zonder mededinger, tot in 1784, wanneer Dominicus Bevernaege, een bruggeling, eene tweede drukkery kwam oprichten¹. Hy overleed in 1787, in den ouderdom van 72 jaren, latende voor opvolger zynen zoon, ook genaemd Petrus Joannes, welke laetste, schoon met de geleerde talen bekend, echter door de fortuin niet begunstigd is.

De lezer gelieve deze uitweiding ten goede te nemen. Keeren wy nu tot onze kronyk terug.

Onze rederykers, altoos met yver bezield, gaven by voortduring hunne jaerlyksche vertooningen. In 1754

1 Het eerste voortbrengsel der Audenaerdsche drukpers van Vereecken, dat eenige opmerkzaemheid verdient, als wezende een tamelyk dik boekdeel, is: De vijf waerheden voorgestelt om alle menschen kragtelijk op te wecken tot een levende en alleen saligmakende geloove, enz.; door Fr. Edmundus Helias, religieus der abdye van Baudeloo, binnen Ghendt. Tot Audenaerde by Petrus Joannes Vereecken, in den Bourg by het Beggynhof, 1754, in-8^o van 16 en 512 bladzyden. Het werk is opgedragen aen den abt Antonius Pattheet, en is voorzien van drie goedkeuringen, namelyk eene van twee PP. Recollecten van Audenaerde (sept. 1752), eene andere van den pastor van Pamele (apr. 1753), en eene derde van den bookkeurder Bruynsteen (dec. 1753). Broeder Helias schynt verwant van het Gentsche geslacht Helias Van Huddeghem, dat oorspronklyk van Audenaerde afkomstig is.

[p. 406]

voerde men ten tooneele het treurspel van Eustachius, en de comedie van den Legataris. In 1755 Bellerophon, en het klugtspel van CrIspYn aLs MeDeCYn.

Het treurspel Bellerophon was uit het fransch in vlaemsche rymen overgesteld door een' rederyker, met naem Constantinus Vander Eecke, bailliu der gulde, en een voornaem aenmoediger der tooneeloefening. Naderhand kwam dit stuk door den druk in het licht.

1756. - Vertooning van het tooneelspel Mauritius, en de klugt van Cato, een' Duytschen quaksalver. 1759 - De Schole der Mans, naer Molière, en De victorie van het huys van Oostenrijck, een gebaerdenspel of pantomine.

In den zomer van 1759 kwam voor de eerste mael te Audenaerde eene troep vlaemsche tooneelisten, die met veel byval verscheidene zangspelen uitvoerden. De Kersouwieren verhuerden hunnen theater aen dien troep, voor vyftig stuivers elke vertooning. Men vond zoo groot genoegen in deze vlaemsche opera's dat er opvolgelyk tot zeven representatien toe werden gegeven.

1761. - Vertooning van De Vrouw rechter en partye, blyspel naer het fransch van Montfleury, gevolgd door een ballet. - 1762. De bekeerde Dronckaert, blyspel met zang. - 1763. Jacobus Lacopius met eenige sijner medegesellen, maertelaers van Gorcum, treurspel, gevolgd door Rapiere of den Slimmen Soldaet.

Het stuk van Jakob Locopius, van Audenaerde, één der geestelyken te Gorcum om het geloof in 1572 ter dood gebragt, was een voortbrengsel der rederykers Vincent en Vander Eecken, die hetzelve met veel toestel ten tooneele voerden. Het was opgedragen ‘aen Jo^r Charles Vander Meere, heere van Wyngaerde, Lambres, Plachy, Bruwaen, Ten Bossche, enz., gede-

[p. 407]

puteerden der staten van Vlaenderen, en Burgemeester der stadt; alsmede aen vrouw Louise Josephe Joanne Van Slype, sijne geselnede¹.’ De Kersouwieren, willende allezins dit adelyk paer behagelyk wezen, hadden de argumenten der vertooning versierd met eene kopersnede, groot in-4^o (door Wauters, van Gent), waerop derzelver vereenigd wapenblazoen verbeeld stond. Dit was den hoog edelen Burgemeester zoo aengenaem, dat hy de kunstbroeders begiftigde met eene som van 52 guldens, en ettelyke stoopen wyns. De goede dagen der XVI^e eeuw waren voor een wyl terug gekeerd. Tot heden is ons geene kopye van dit treurspel ter hand gekomen.

1764. - Vertooning van Santillaen of de list van den coffer, blyspel. - 1768. Sandryn, en Jan Goetbloet, beide kluchtspelen. - 1769. Het overrompeld Audenaerde, gevolgd door De listen van Scapin, naer Molière. - 1772. Herhaling van het laetste treurspel, gevolgd door Den verschillende aerd van twee Broeders, blyspel.

1777. - Dit jaer mag als zeer noodlottig beschouwd worden voor onze rederykkamer. Behalve dat men het overlyden van Pieter Vincent had te betreuren, van een' man die tot zyn' hoogen ouderdom de steunpilaer der gulde was geweest, moest de kamer hare aloude vergaderzael ontruimen, en dit voorspelde haren ondergang. Het middeleeuwsche gebouw der Steenpoort, een dier trotsche monumenten, welke getuigenis geven van de fierheid en vryheidsgeest der voorvaderen, en die, als

1 Het waren de grootvader en grootmoeder van den nu levenden generael graef August Vander Meere, die thans eene reis doet in America. Deze heer is de laetste mannelyke telg eener adelyke familie, wier leden van in de XIII^e eeuw te Audenaerde dikmaels de voornaemste eereambten hebben bekleed.

[p. 408]

eene rots, het geweld der tyden had verduerd, was nu tot afbraek veroordeeld. De stedelyke overheid besloot daertoe om aen den toegang tot de groote brug, leidende over de Schelde, eene meerdere ruimte te geven. Dit noodzaekte den guldenbroeders in eene gehuerde kamer te gaen verschuilen, alwaer de verpestende tweedragt zich indrong, vergezeld van financielen kommer, waerdoor welhaest eene volslagene moedeloosheid voor den dag kwam, die, natuerlykerwyze, de noodlottigste gevolgen moest hebben.

In 1782 ging eindelyk de rederykkamer, volgens het verhael van eenen tydgenoot, gansch uiteen, hetwelk ten gevolge had dat de maetschappelyke meubelen openbaerlyk by den stok werden verkocht, tot betaling der schulden. Elk guldebroeder kon echter ligt zich over dit onheil troosten, daer hy wist dat de vloed en ebbe der menschelyke zaken zoo menige genootschappen van dien aerd had doen te niet gaen.

1783-1784. - Schoon nu ons rederyk- of liever tooneelgenootschap niet meer bestond, waegde het echter een oud Kersouwier, aenkooper der decoratien en kleederen, en speculerende op gewin, eene uitnoodiging te doen aen de vlaemsche rederykers, tot eenen pryskamp van tooneelkunde. Hy had, ter uitvoering van zyn ontwerp, een drietal makkers by zich genomen, die als kunstkenners en regters zouden optreden. Het stuk, bestemd voor den prys, was het treurspel Bellerophon, een gewrocht der voormalige Kersouwieren, hetwelk de uitnoodiger, met naem Jan De Man, op eigen kost had laten drukken, en voor eigen rekening

[p. t.o. 408]

Bl. 408
Gezigt der oude Steenpoort en Steenbrug te Audenaerde beide afgebroken 1777-1820.

[p. 409]

verkocht¹. Het theater werd opgericht in de groote Lakenhal, en de slimme De Man verhuerde, des noods, aen de mededingende gezelschappen de kleedingen voor de spelen.

Het was in de maenden april en mei 1784 dat de tooneelstukken werden uitgevoerd, in bywezen van eene menigte aenschouwers, die alle inkomgeld betaelden. Veertien rederykkamers, meestal in de goede meening dat zy door de van ouds bekende Kersouwe waren uitgenoodigd, hadden zich ten pryskamp aengeboden. Het waren de volgende:

Geeraerdsberge, met de kenspreuk: Spiritus ubi vult spirat. - Idem, De Barakspelers. - Deynze, Rhetorica. - Rousselaere, Konstliefde vreest geen nyd. - Wacken, Ziet het groeyt onbesproeyd. - Sotteghem, Daer liefde bloeyt, eendragt groeyt. - Belle, De Spaderyken. - Zomerghem, D'oeffeninge leert. - Bassevelde, Versaemt door liefde. - Nederbracle, Rhetorica. - Cruyshautem, Houdt hem in liefde. Loo, Rhetorica. - Moorseele, Door Christus vyf roode wonden leeft men licht gelaen van zonden. - Cluysen, De Kluysenaers zonder kappen.

Een gouden eermetael was door stads overheid geschonken om uitgereikt te worden aen het rederykgezelschap, dat met de schoonste praelteekenen zyne intrede zoude doen.

1 Bellerophon, treurspel in vyf bedryven, door Constantinus Vander Eecken, in zyn leven deken van het gilde van Rhetorica, binnen de stad Audenaerde, 1784, in-8^o; zonder naem van drukker (J.F. Vander Schueren, te Gent). Het werkje is opgedragen aen de edele heeren van het Magistraet, door Joannes De Man. - De boekdrukker Kimpe, te Gent, gaf er vervolgens eene tweede uitgave van, in-12^mo, zonder jaertal.

[p. 410]

De Rhetorica van het kunstlievend Wacken was alsdan in jeugdigen bloei, en wandelde op het voetspoor der ouden. Zie hier woordelyk den inhoud van eenen brief door haren hoofdman aen het magistraet geschreven, belangende den uitgeloofden prys der schoonste intrede:

aen de zeer edele wyze en voorzienige heeren, mynheeren borgemeester ende schepenen der stad audenaerde.
Mynheeren!
Wanneer wy eerbiedig overwegen de liefde en grootachting, die uw Ed'le voor de tooneelkunst schynt te laeten blyken, zoo in het toestemmen van haere nutte en vermaekelyke oeffening, als in het uytreyken van eene gouden eer-medaille aen haere minnaers, zoo worden wy bewogen en aengemoedigt om uwe onvolroemde konstliefde met een blyk van weêrliefde te vergelden. Ten dien eynde hebben wy vastgesteld van op den 24^en dezer maend meye, volgens gevallen lot, ons te begeven in uwe stad, met alle eer-teekenen, die eygen zyn en deel maeken van deze konst, te weten: de afbeelding van den versierden Helicon of berg Parnass, met alle zyne noodwendigheden, vergezelschapt zoo van onze vrye redenryke gilde, als van de vrye ridderlyke gilde van den heyligen Sebastiaen onzer dorpe ende graefschap van Wacken. Verhopende dat deze onze konstverbeeldende eer-teekenen uw Edele aengenaem zullen onder de oog komen, nemen wy de vryheid uw Edele by dezen eerbiedig te verzoeken dat UL. ons zoud gelieven aen te wyzen, door uwen onderdaen Joannes De Man, eene plaetze waer gy Ulieden zult gelieven te gewaerdigen van af te hooren de lof-regelen van onzen God Apollo, het eergejuyg van onzen gevleugelden Mercurius, en het gezang der negen Musen; terwyl de fontein Pegassus (sic) haer vogt zal doen spruyten ses voeten hooge boven den genoemden berg. Emmers zullen wy alle konst te werk stellen om deze konst-eygene eer-teekenen, na het volmaekste, aftebeelden, tot vreugd van uw Edele en onderdaenen, ende tot teeken hoe wy uwe konst-liefde met weêrliefde poogen optevolgen.

[p. 411]

In hope ende betrouwen van d'eere uwer aengenaeme bywezentheyd nemen wy de vryheyd ons te noemen,

Mynheeren!
Uwe oodmoedige, kunstminnende en verpligte dienaeren, hoofdman, prins, deken ende medebroederen der vrye gilde van Rhetorica, schuylende onder den standaerd van de heylige Maegd en bloedgetuyge Catharina, onder de kenspreuk: Ziet het groeyt onbesproeyd.
(Handteekening des Hoofdmans).
Wacken, uyt onze buytengewoone vergaderinge van 14 meye 1784.

Er zyn ons geene schriftelyke bewysstukken aen de hand gekomen wegens den uitslag van dezen tooneelkundigen wedstryd. Doch volgens opgave van een' grysaerd, die deze vertooningen heeft bygewoond, was het de Rhetorica van Wacken, die den eersten prys van het treurspel en het eermetael van 't schoonste inkomen behaelde. De rol van Bellerophon, nog versch in 't geheugen van dezen grysaerd, werd meesterlyk gespeeld door den vermaerden wackenschen kunstminnaer P.J. De Borchgrave.

1787. - Joannes De Man had zich, by den afloop zyner tooneelkundige onderneming, zoo wel bevonden dat hy in den zomer van dit jaer andermael eenen tooneelkamp opstelde, en geene uitnoodigingen noch beloften spaerde om vele mededingers te doen aensnellen. Het te vertoonen stuk was De dood van Cesar, treurspel naer Voltaire. Er werd op nieuw van het stedelyk magistraet eene gouden medaille toegestaen voor de luisterrykste intrede.

Even min als van den voorgaenden wedstryd bezitten wy hiervan schriftelyke bewyzen. Zelfs onze gryze oude, een versleten tooneelminnaer, kan weinig inlichtingen

[p. 412]

omtrent het getal der mededingende genootschappen geven. Voornamelyk muntte uit de rederykkamer van Bergen S^t-Winox, die vry talryk was, en door de burgery zeer feestelyk werd onthaeld. Voorafgaendelyk had de hoofdman dezer gulde, ten aenzien van den eereprys, den volgenden brief aen Burgemeester en Schepenen gezonden.

edele waarde en voorzienige heeren!
Verstaan hebbende by briev van de heeren litmaaten der gulde van Rhètorica, sig oeffenende binnen uwe stad, dat uwe edelhéden aan sig behouden hebben het recht van naar haare keur den pryz voor de beste eerteekens toe te wyzen, geofferd by den 8^en artykel van de voorwaarden der pryskamp, afgestuurd door de gezeide gulde van Rhètorica, gedóg dat ik eerbiediglyk voorhoude dat by ons, dus als by alle onze nabuurige gulden, geen andere eerteekens gebézigd zyn dan trommels, vaandels, gelykvormige kleederen, zommige dezer leste vercierd met de medaillien of pronkpenningen, die de gonne die se draagen, in pryzkampen behaald hebben. Ingevolg dat ik uwe edelhéden bidde dat sy gelieven my zoo haast mógelyk te verwittigen of onze eerteekens den aangestelden pryz konnen betwisten; want indien sy niet en mógen beklyven, het werd vrugtelooz dat ik myne gulde laate bevregten met getuigen, die haar nog tot eer nog tot dienst en konnen verstrekken.
Ik verhópe dat uwe édelhéden in myn verzoek niets kwalyks en zullen némen, te meer indien zy de langde onzer reyze wel willen beógen¹.
Ik hebbe de eer te wézen met de volkómenste eerbiedighéd en hógagting.
edele waarde en voorzienige heeren!
UL. zeer ootmoedigen en onderdanigen dienaar,
S.....s
Av^t, Schépen, Hófdman der gulde van Rhetorica.
Berghen S^t W^x, dézen 16 sept. 1787.
P.S. Mógelyks en zullen wy met onze eerteekens niet mógen

1 De afstand tusschen S^t-Winox-Bergen en Audenaerde is ongeveer van 17 vlaemsche mylen.

[p. 413]

uit stad gaan, want het is reeds door den heer commandant onser stéde aan onze gulde van de busse verboden gewézt van met haare wapens en guldekleederen, in de égenwoordige gélégenthéden, naar het keyzers Vlaanderen te trekken.
(Origineel ter stads Arch.)

De heeren van het magistraet lieten door den pensionnaris antwoorden dat zy zich niet bemoeiden met de toewyzing van den eereprys; doch dat de aengekondigde praelteekenen der gulde zekerlyk dien prys mogten betwisten.

De rederykkamer van Bergen Sint-Winox, uit vele fatsoenlyke burgers zamengesteld, deed zich boven de andere, zoo door haer spel, als door hare schoone houding, by de intrede, ten gunstigste onderscheiden. Ook werd haer voor de vertooning van Cesar, alsmede voor die van het nastuk Den Barbier van Sevilien, den palm der overwinning eenstemmig toegewezen. Dit wil echter niet zeggen dat de prys hun toegereikt is geweest, want de uitnoodiger bleef hierover in gebreke; waerom de Bergenaren, voor dit en ook voor andere redenen, zich te leur gesteld ziende, den man hunne meening hebben doen gevoelen met een regtsgeding, dat niet voordeelig voor hem is afgeloopen.

Korten tyd nadien begon te Audenaerde, even als in andere vlaemsche steden, een staetkundig drama, dat allen lust tot stille geestoefeningen en aengename vermaken deed verdwynen, daer het er op aen kwam spoedig aen de redding van het vaderland de hand te slaen. Elkeen weet aen welk zonderling slach van gevaer de Oostenryksche Nederlanden alsdan waren blootgesteld. - Daerna volgden de hevige schokken der fransche omwenteling, waerdoor eindelyk een geheel nieuw tydperk voor Belgie zich opdeed.

[p. 414]

XIX^e eeuw.

De provincien van Zuid-Nederland waren nu, sints eenige jaren, aen het fransche grondgebied vereenigd; menige inwoners, vooral in de steden, maekten zich eenigermate de zeden der overheerschende natie eigen; alles moest in de fransche tael worden behandeld; veel op franschen leest zyn geschoeid, en echter bleef het onmogelyk de liefde voor de moedertael, gezamenlyk met het feodale stelsel uit Vlaenderen's bodem te verbannen. Nauwelyks waren de staetszaken op vastere gronden gevestigd; het landbestuer meer regelmatig gehandhaefd en nauwelyk had de eerste consul der Republiek zich met het keizerlyk purper laten omhangen, of men zag by de Vlamingen op nieuw de dicht- en tooneelgezelschappen herboren worden.

Onder de aengename kunsten te Audenaerde destyds met goeden uitval beoefend, mag de toonkunst in de eerste plaets worden genoemd. Zy gaf aen eenige jonge lieden aenleiding, er de tooneel- en zangkunde by te voegen, en men slaegde hierin buiten verwachting. Een fraei theater werd opgericht, in de Sodaliteitzael van het gewezen Jesuitenklooster, eigendom van de stad. Men beproefde vertooningen te geven van vaudevilles en opera's, die by een welwillend publiek veel byval en toejuiching vonden, waerdoor de yver der jonge liefhebbers ten sterkste werd aengeprikkeld. De stukken waren uit het fransch vertaeld; onderscheidenen van dezelve zyn ons bekend, doch niet één is er waerin de zuivere zeden aen het vermaek zy geslagtofferd.

Het duerde niet lang of men zag ook een ander kunstlievend genootschap opryzen, dat meer den voorvaderlyken weg wilde betreden, en den naem en de ken-

[p. 415]

spreuk der oude rederykkamer hervoor bragt. Aen het einde des jaers 1806 werd, door een klein getal yveraers, het eerste feest der Kersouwe gehouden, en het oude wapenblazoen, met de spreuk: Jonst souct const, heerlyk ingehuldigd. Zulk een begin deed zien dat men den te lang gedoofden lust voor de beoefening der moedertael weêr krachtdadig poogde op te beuren, schoon het evenwel bleek dat de krachten den yver niet evenaerden; want by de eenen ontbrak het aen doelmatige belezenheid, by de anderen aen het vereischte kunstvuer, zoo dat men er in de eerste jaren weinig voortgang bespeurde.

Eer de nieuwe Kersouwieren zich kunstmatig op het tooneel durfden wagen, gaven zy, by plegtige gelegenheden en gewone volksvermaken, stomme, zinnebeeldige vertooningen op versierde wagens, naer de wyze der ouden. Gedrukte uitleggingen op rym, met jaerschriften opgeluisterd, werden onder de aenschouwers gestroeid, ten einde de beteekenis dier wagenspelen niet verkeerd mogt worden uitgelegd, gelyk arglistiglyk kon gebeuren.

Zie hier en stroeibriefje op de figuren Reynheyd en Dertelheyd:

Indien, nieuwsgierigen! gy vraegt wat men vertoont,
Wat beeltenisse hier op dezen wagen troont,
Weet dat de zuyverheyd, Diana, schoon en reyn,
In Audenaerde praelt met haeren nymphentreyn.

Bespeurd: van agter komt de dertele godinne
Venus, die vruchteloos Diana's eer bestryd.
Ook van Cupido's schicht, van snoode en geyle minne
Blyft dezen godendrom ong'hinderd en bevryd.

Diana, die 't fenyn van Venus wel kan merken,
Verfoeyt haer loos bedryf en haer vermomde werken:
Vol schaemte voelt den zoon van Venus zich vermoeyd;
Hy ziet dat d'eerbaerheid in dees heldin nog groeyt.

[p. 416]

 

Dien geylen gast

 

Heeft zorg en last

 

De zinnen te bekoren

 

Van menig meyd,

 

Hier in de stad,

 

Die op een tyd

 

Word aengevat,

 

En vaste loopt verloren.

Eerst in 1812, toen het gezelschap der zangspelers uiteen was gescheiden, beklommen onze Kersouwieren weder voor de eerste mael den schouwburg, met de uitvoering van een paer blyspelen van Kotzebue. Van dan af bleven zy zich vlytig op de tooneeloefening toeleggen; zy werden aengemoedigd door hunne medeburgers, en zagen dagelyks met voldoening het getal hunner werkende leden aengroeijen.

In hetzelfde jaer beriep de Gentsche maetschappy, de Fonteine, eenen wedstryd, waervan het dichterlyk voorwerp was: een Lofdicht op den zegeprael van Napoleon in den veldslag van Friedland; gevolgd door den vrede van Tilsit. De Kersouwe bleef niet werkeloos: één der guldebroeders, de bailliu Jan De Bakker, antwoordde op het gevraegde voorwerp, meer uit welvoegelykheid, ten aenzien der uitnoodigende kamer, dan om naer den prys te dingen, welken door meer geoefende vernuften betwist werd¹.

1814. - Elkeen weet wat gewigtige gebeurtenissen

1 Zyn stuk, dragende de kenspreuk der kamer, komt voor op blad. 92 van de Verzameling der Nederduitsche dichtstukken, enz.; uitgegeven door het rederykgenootschap, de Fonteine. Gent, J. Begyn, 1812, in-8^o.
De heer Dhuygelaere, die alsdan lid der Rhetorica van Deynze was, en naderhand één onzer meest verdienstelyke Kersouwieren is geworden, had ook zyn genootschap vertegenwoordigd met een gedicht dat te vinden is bl. 52 van gemelden bundel.

[p. 417]

gedurende dit jaer in de staetkundige wereld zyn voorgevallen; gebeurtenissen die den val van keizer Napoleon te weeg bragten, en aen den staet der zaken in ons land eene geheel andere wending gaven. De vlaemsche dichtlier bleef hierby niet ongesnaerd. Zoo groot een geschiedpunt moest immers op den Helikon worden vereeuwigd, en onze rederykkamer, rustig de toekomst inziende, ging hare medezusters vooruit om de welluidende klanken van haren citer te doen hooren. Een rhetoricale pryskamp werd in het begin van augusty vastgesteld, en spoedig werden alom uitnoodigingskaerten verzonden.

Toen leefde zeker priester Henckel, leeraer aen ons stadscollegie, een man, die wonderlyk verzot was op dichtlauweren en op het taelkundig gezag van Halma's Woordenboek. Welhaest had hy zich by onze kunstbroeders zoo gezagvoerend weten te maken als een dichtmeester uit de zestiende eeuw. Het was dan ook op zyne voordragt dat de kamer de volgende vragen met een klinkdicht uitschreef, om in puyk-rymende heldenverzen te worden beantwoord:

O gy! die ons verrukt door uwe citerslagen!
Gy, die uw moedertael zoo zuyver schryft en spelt,
Dat gy verdient den naem van konst- en letterheld,
Koom eenen letter-stryd in onze dicht-zael waegen!

Reeds is een glori-zon vol luyster aen het daegen,
Reeds is het borstçieraed voor elk ten toon gesteld,
Reeds pronkt de lauwerkroon in 't roemryk letter-veld,
Om door uw' schrand'ren geest te worden weg-gedraegen.

‘Schets dan met uw penseel ons af Napoleon,
‘Die door zyn grouweldaen, geput in d'helsche bron,
‘Bezoedeld heeft den roem van zyne zegepraelen.

‘Hersnaer naer dien uw' luyt, en zing op blyd'ren toon,
‘Hoe God dat schrik-dier heeft ontrukt de Fransche kroon,
‘Om met een' vrede-zon Europa te bestraelen.

[p. 418]

 

Ander voorwerp.

 

 

 

Wy wenschen ook te zien paus Pius afgemaeld,

 

Door de onweerstaenb're magt des dwingelands gevangen;

 

Hoe hy, naer druk en smaed, ten lesten zegepraelt,

 

En op het prael-rykst word in 's werelds stad ontfangen!

Een twintigtal dicht- en rymstukken, op beide of op een van beide voorwerpen, werden ten wedstryde ingezonden. De plegtige uitreiking der pryzen, bestaende in gouden en zilveren pronkpenningen, en lauwerkranssen, had plaets op den tweeden october, in bywezen van geestelyke en wereldlyke overheden.

Wy laten hier de namen der overwinnaers volgen, zoo als die schriftelyk zyn opgegeven, aen het einde des bundels van de ingezondene werken, ten dage der prysdeeling in druk verkrygbaer gesteld¹.

Dichtkunde. - Eerste voorwerp, in 120 verzen:

Eerste prys (gouden medaille): Brugge, de heer Th. Van Loo (met het stuk n^o 2, bladz. 10 der verzameling)²,

Tweede (zilveren medaille): Gent, de heer A. De Schryvere (n^o 7, bladz. 20, ibid.).

Derde (een lauwerkrans): Deynse, de heer A. Dhuygelaere (n^o 9, bl. 36).

Vereerende melding: Deerlyck, de heer P. Rohaert (n^o 19, bl. 72).

1 Verzaemeling der nae-prysdingende dicht-werken op het voorwerp, enz.; voorgesteld door de Maetschappy van Welspreekkunde, gezeyd Kersouwieren, binnen de stad Oudenaerde. - Gent, wed. A.B. Steven.

2 De heer Van Loo afwezig zynde, werd de gouden medaille toegereikt aen den heer De Schryvere, en de zilveren aen den heer Dhuygelaere.

[p. 419]

Tweede voorwerp, in 24 verzen:

Zilveren eereprys: Wacken, de heer Vande Poel (n^o 10, bl. 43).

Eerste vereerende melding: de heer Th. Van Loo (n^o 2, bl. 13).

Tweede: de heer A. De Schryvere. - Derde: de heer A. Dhuygelaere.

Eereprys voor de schoone schryfkunst: de heer A. De Schryvere.

In de verzameling der naer prys dingende stukken ontmoet men er onderscheidene door leden der uitnoodigende maetschappy vervaerdigd, schoon zy niet naer den prys mogten mededingen. Deze zyn: n^os 13, 13, door priester Henckel; n^os 14, 16, door den bailliu Jan De Backer; n^os 15, 17, door den directeur Barth. De Rantere. Een leerzuchtig jongeling van Audenaerde, Fr. Van G..., beproefde zyne kragten met een eersteling (n^o 10, bl. 40), en Jaske Cloppenbourch, een rymziek snydertje, deed zich opmerken door een stuk (n^o 6, bl. 25), in 't welk keizer Napoleon allerdeerlykst is mishandeld. Zie hier een staeltje van Jaske's aenspraek tot den overwonnen held:

Hé wel Napoleon, waer zyn uw' vroome daeden?
Aenschouwt het slagveld nu met dooden overlaeden.

Vreed schrik-dier der natuer, berst, berst van rouw en spyt!

Waer vaert gy nu na toe vol van hoeveerdigheyd?

Onsterflyk is uw naem: maer van uw zegepraelen
De luysters zyn vergaen en in het graf gaen daelen.
.................

Wat borst gaf u het zog? wat dier heeft u gebaerd?

Is het van een leeuwin? of van een tigers aert?

[p. 420]

 

O gy barbaers gebroed, waer gaet gy u verbergen?

 

Gaet gy op 't eyland d'Elb' nog ander menschen tergen?

 

Hoe is het mogelyk dat de vereende magt

 

U 't leven heeft gespaerd, en niet om hals gebragt!

Doch Jaske, als een regt vroom man, was toch zoo onmeêdoogend niet als hy voorgaf. De harde klanken van zyn' Gouden citer, op het einde wat verzagtende, wilt hy niet van den keizer scheiden zonder hem toch een' christelyken raed te hebben gegeven:

..... Napoleon, wy zyn van u ontslagen,
Door Gods almogendheyd; wilt hem genade vraegen;

Gae met een rouwig hert, en doe boetveerdigheyd

Voor al uw grouwel-daen; misschien is het nog tyd.

En deze armzalige rymelary, benevens andere stukken van soortgelyken deesem, die hier en daer in den bundel voorkomen, werd door een' dichter overzien, verbeterd, en van taelfeilen gezuiverd!

Deze eerste pryskamp was met gulhertige vriendschap en broederlykheid afgeloopen; de Kersouwe bleef ten uiterste voldaen over hare welgeslaegde poogingen; zy had ook het ontwerp van een nieuwen dichtstryd kenbaer gemaekt, toen een neuswyze vitter, Jan Nybor (Robyn), hare zoete voldoening kwam stooren met een' Letterkundigen brief, aen het adres der Audenaerdsche rederykkamer, behelzende een aental harde beknibbelingen op de prysdeeling en de beoordeeling. Vooral betwistte hy de waerde van het bekroonde stuk n^o 7¹, en vond hy het buiten alle gezonde reden dat ‘niemand prys kon behalen, hoe hoogdravend zyn werk ware, met één onduytsch woord, indien het voor dus-

1 Sommigen hebben beweerd dat priester Henckel zelf de maker was van dit stuk.

[p. 421]

danig in Halma aengeteekend word.’ (Art. 5 der voorwaerden.)

Deze vittery deed aen sommigen onzer rederykers byster het voorhoofd rimpelen; de eenen vonden ze, doch te laet, niet ongegrond; de anderen, priester Henckel aen het hoofd, aenzagen ze voor ‘eene berisping zonder oordeelkunde,’ die men openbaerlyk wederleggen moest; en zoo werd het ook gedaen. De letterkundige brief, gevolgd door eene half schertsende wederlegging, en eene raedselagtige prysvraeg op 's mans waren naem, werd in druk uitgegeven¹. Het publiek was regter van het gekyf, en Nybor lachtte de laetste.

Had de onbeleefde hekelaer het streelend genoegen onzer rederykers zoo wat verbitterd, dit feit kon echter niet vergeleken worden met een andere angstvalligheid, die weinige maenden later den Audenaerdschen Helicon kwam bedrygen. Napoleon was in Frankryk terug gekeerd; zyn aentogt op de hoofdstad was zegevierend, en ontzaglyk was zyne intrede (20 maerte 1815). Tot overmaet eindelyk van wee, werd alom het gerucht verspreid dat hy met magt van wapenen stond in Vlaenderen te vallen. Ligt zal men beseffen hoe het er uitzag by onze goede lieden van den pryskampe, zy die nog onlangs goud, zilver en lettergroen hadden uitgeloofd om de grouweldaên van het schrikdier te bezingen, dat nu wederom den keizerlyken schepter in de hand had. Zyn er ooit kragtige gebeden te Audenaerde gestort om den zegen over de wapenen der bondgenooten af te roepen, het waren die van onze beschroomde Kersouwieren. Trou-

1 Letterkundigen brief geschreven aen de Kersouwieren van Oudenaerden; door Jan Nybor, enz. Gent, wed. A.B. Steven, in-8^o, van 8 bladzyden.

[p. 422]

wens eenige van dezen, en wel de minst schuldigen, hadden reeds een veiligen schuilhoek op het oog, terwyl een drietal anderen, te onbedachtelyk bedreigd, in ernst pak en zak hadden veerdig gemaekt om het land te verlaten, ware Napoleon zegepralend geweest. Doch dit onheil was hun niet beschoren. Welhaest mogt men met vreugde de dichtlier van den wand rukken, Gods voorzienigheid bezingen, en, vol innig genoegen, eene bedevaerd naer Waterloo doen; hetgeen ook wezenlyk gebeurde.

In 1816, toen de staetkundige gang der zaken de rust in de gemoederen had gebragt, herinnerden zich de Kersouwieren hunnen pligt ten aenzien der vlaemsche dichtkunst. Zy hadden immers, in het feest van 1814, aen de toegesnelde liefhebberen andermael een' pryskamp voor het aenstaende jaer uitgeloofd welke, om de akelige tydgesteltenis, niet had kunnen tot stand komen. Nu keerde men welgemoed hier op terug, met de reeds gekende vraeg van een dichtstuk, in 112 heldenverzen, op de Vastneming, het verblyf te Fontainebleau, de Slaking, en de Intrede van Z.H. Pius VII binnen Rome. Er waren tevens schoone pryzen uitgeloofd voor de deftige uitgalming en het schoon geschrift.

Vier-en-twintig mededingers namen deel aen dien dichtstryd: hunne werken, even als voorgaendelyk, werden gedrukt en verkrygbaer gesteld, ten dage der prysuitdeeling¹. Onder dit getal mogten er wederom een

1 Nae-prysdingende Dichtwerken, behelzende de vastneming, enz. van Z.H. Pius VII; voorgesteld door de maetschappy van Rhetorica, gezeyd Kersouwieren, enz. Audenaerde, wed. D.J. Bevernaege.

[p. 423]

paer worden uitgezonderd, die in de beoordeeling niet medetelden, als behoorende tot de uitnoodigers. De heer Henckel, die nu de stad had verlaten, maer toch altoos lauwerziek bleef, had ook één of twee puikverzen ingezonden. En Jaske de parmentyf schoot niet te kort met een beuzelrym van geheel eigen maeksel (n^o 21 van de verzameling).

Ditmael echter waren onze Kersouwieren wat meer in ondervinding vooruit: zy hadden den Bestuerders van den dichtstryd (die geene leden waren) het regt laten voorbehouden om ‘in geval van twyfel aen de echtheid der persoonen, die zich als eigenaers van [bekroonde?] dichtwerken zouden aenbieden, en niet bekend zouden zyn, een kunstmatig onderzoek te doen ondergaen met den eisch van eenige rymregelen voor de vuist.’ Dit was in waerheid zeer voorzichtig; trouwens, hoe leerzaem is niet de ondervinding! Wyders moesten de beoordeelaers zoo slaefsch aen Halma's Woordenboek niet meer geketend zyn als te voren; want men had inderdaed met Nybor bevonden dat zulks een agteruitgang was. Het was dan niet zonder reden, dat deze wyziging kenbaer werd gemaekt, en wel met de volgende schoone verzen van Faitama:

Een vitter stell' zyn' roem in ydel woordenziften,
En letterknibblary; wy haten zulk een' stof:

De ware dichtkunst vindt in 't roeren van de driften,

In vloeyendheid en kracht haar wezenlyken lof.

Met dit alles was Jan Nybor den mond gestopt; en onze dichtlievende Kersouwieren werden niet meer gestoord met een hekelschrift. En al ware het zoo geweest, zy zouden zich nu wel gewacht hebben het door den druk wereldkundig te maken.

[p. 424]

Zie hier den uitslag der prysuitdeeling, die met veel toestel plaets had, op S^t-Pietersdag in july:

Eerste prys (gouden medaille): de heer Th. Van Loo, van Brugge, met het dichtstuk onder n^o 2 der verzameling.

Tweede (zilveren med.): de heer J.J. Lambin, van Ypere, met n^o 7.

Derde (zilveren med.): de eerw. heer Luyckx, pastor te Ninove, met n^o 1.

Vereerende melding aen den heer Dhuygelaere, te Deynze, met n^o 12.

Het gouden borstsieraed voor de deftige uitgalming werd behaeld door den heer Beernaert; het zilveren door den heer Leblon, beide van Kortryk. Den heer Vande Wiele, van dezelfde stad, werd de gouden eerepenning voor het schoon geschrift toegereikt.

Een danklied met koor en muzyk sloot het feest, dat met grooten toeloop van volk, en ter voldoening van allen afliep.

In dit zelfde jaer 1816¹, had zich een nieuw tooneelgezelschap gevormd, onder de kenspreuk: Yver en Eendragt, hetwelk zich voornamelyk toelegde op het uitvoeren van zangspelen, geholpen door een muzykgenootschap. De poogingen der jonge tooneelminnaren vonden aenmoediging, en zy waegden het, in het volgende jaer, op den schouwburg der Fonteinisten, te Gent, eene vertooning te geven.

1 Met een paer woorden stippen wy hier ook aen dat, op den 6^en october 1816, het éérste plaetselyk nieuws- of weekblad in onze stad verscheen, onder den tytel van Feuille d'Annonce, enz., de l'arrondissement d'Audenarde. Ter drukkery van de wed. D.J. Bevernaege en zonen.

[p. 425]

Men weet dat die Gentsche maetschappy, in 1817, een tooneelkundigen wedstryd uitschreef, op welken een twaelftal kunstgenootschappen te voorschyn kwamen. Onze Kersouwieren vertoonden aldaer, op 8 juny, Sigfried van Hohenwart, en de belachelyke Zelfmoord. Op den 26^sten derzelfde maend voerden de evengenoemde jonge Yveraers ten tooneele Montano en Stephania, met kooren, enz., en Den Man van Omstandigheid, zangspel, naer het fransch.

Geen van beide gezelschappen won prys. Doch de jeugdige tooneelspeelster van Yver en Eendragt, werd met een eermetael omhangen, als de beste zangster van alle de mededingende genootschappen.

Er bestonden nu te Audenaerde drie maetschappyen, die, even als het dikmaels gaet, elkander niet altyd best konden verstaen, schoon zy kunstvakken bevlytigden, welke veeltyds onderlinge hulp behoeven. Om dan de hieruit voortvloeijende onaengenaemheden te doen ophouden, waren verscheidene deftige persoonen op de gedachte gekomen eene pooging te doen om dezelve te vereenigen, en derwyze eene maetschappy te vormen, die voor eene kleine stad niets te wenschen zou overlaten. Men slaegde hierin volkomen. Onder het voorzitterschap van den eersten schepen der stad werd een grondreglement ontworpen, algemeen goedgekeurd, en met de bekragtiging der overheid voorzien. Aldus kwam de Maetschappy van schoone Kunsten tot stand. Zy bestond uit dichtkundige, tooneelkundige en toonkundige afdeelingen, elke hebbende een bestuerder, twee byzitters en een secretaris, welke zamen, onder de presidentie van den Burgemeester, den maetschappelyken raed uitmaekten. Een ondervoorzitter bekleedde gewonelyk de plaets van dien ambtenaer.

[p. 426]

Het feest der vereeniging werd gehouden op 3^den mei 1818. Het spreekt van zelf dat er niets aen ontbrak; de geheele stad scheen er aen deel te nemen. Uitvoering van muzyk- en zangstukken, aflezing van gelegenheidsdichten, deftige en boertige uitgalmingen, gemeen gelag, en eindelyk het onontbeerlyk danspartytje; dit alles liep zamen om den band eener bestendige verbroedering nauw toe te sluiten.

De gewone schouwburg werd niet ruim, niet voldoende geoordeeld, om de toekomende tooneel- en zangspelen, met eene doelmatige geschiktheid, uit te voeren. Men ontwierp een plan voor een nieuw theater, dat zou gesteld worden in de ruime Lynwaedhal der stad; de overheid hing haren zegel aen dit plan, en, ter bestryding der eerste onkosten, werden talryke actien uitgegeven van 100 francs. Wat byna ongeloofbaer voorkomt, is, dat het aen geene nemers van actien ontbrak, schoon het theater alleen tot hypotheek stond. Zoodanig was de geestdrift by het publiek ter aenmoediging der nieuwe maetschappy, die, helaes! op een' te lossen grond was gesticht, hoewel door vele eereleden ondersteund.

De heer Berlant van Brugge, alsdan een beroemd theaterschilder, werd belast met de vervaerdiging van acht of negen decoratien, en al het verder benoodigde. De versieringen der zael waren toevertrouwd aen het penseel van den gentschen ornamentschilder Bogaert. Beide kweten zich meesterlyk van hunne aengenomen taek, en verdienden de lofspraek der deskundigen¹.

1 Men heeft gerekend dat de bekostiging van den schouwburg, na de geheele voltoeijing, beloopen heeft tot omtrent 18,000 francs, waervan meer dan een derde met actien was opgeligt; het overige moest betaeld worden met de jaerlyksche boni's der maetschappy.

[p. 427]

Aen het einde van september was de schouwburg reeds in staet bevonden om met de kermisdagen te worden geopend, hetgeen plegtiglyk gedaen werd met de vertooning van Den nieuwen Landheer, en De twee Minnenydigen, beide zangspelen naer het fransch Le nouveau Seigneur, en Les deux Jaloux; waerop volgde een bal paré, voor welke vermakelykheid de zael ook kon geschikt worden.

Van dan af werd de tooneeloefening zeer beyverd, inzonderheid ten aenzien van zang-en blyspelen, waervoor het tooneellievend Audenaersch publiek, dat gaerne de lachspieren in beweging stelde, eene byzondere liefhebbery had.

1819. - De maetschappy doet eene uitnoodiging tot een' tooneelkundigen pryskamp, om aenvang te nemen op den derden zondag van mei. Acht genootschappen kwamen den schouwburg beklimmen. Het waren de volgende, die wy volgens orde van loting opnoemen:

De Rederykkamer van Deynse, met het tooneelstuk Hariadan Barbarossa, en het blyspel Jocrisse weggezonden.

De Balsamieren van Gent, die vertoonden: De onechte Zoon, en De Landsoldaet, zangspel. Men had aengekondigd dat in het eerste stuk het tooneel negen malen zou veranderd worden.

Het Rederykgenootschap van Dendermonde, met de kenspreuk: Kunstliefde. - De dood van Cesar; De Verstroeiden.

De Sint-Annisten van Ninove, Al vloeyende groeyende Waterbloem. - De onechte Zoon; Wie weet waer voor het goed is.

De Rhetorica van Zotteghem. - De dood van Cesar; De Deserteur (van Kotzebue).

[p. 428]

De Kruisbroeders van Kortryk, met kenzin: Minnelyk van herten. - Mahomet; De zangzieke Kleermaker.

De koninglyke maetschappy van Rhetorica, gezeid De Fonteinisten, van Gent. - Mahomet; De jeugd van Hendrik V.

De Motionnisten van Geeraerdsberghe, onder de kenspreuk: Voor Eer en kunst. - Zarucma; De gemaekte Rouw.

De prysuitdeeling had plaets op 12 september. Zy werd geopend met de vertooning van Montano en Stephania, door de leden der uitnoodigende maetschappy, en met eene gepaste redevoering uitgesproken door den heer ondervoorzitter Liefmans-Bonné.

De pryzen werden behaeld door de volgende genootschappen:

Treur- of tooneelspel. Eerste prys, 250 francs, en eene eermedaille¹: De Fonteinisten van Gent.

Tweede, 140 francs: De Kruisbroeders van Kortryk.

Derde, 70 francs: De Rederykers van Zotteghem.

Zang- of blyspel. Eerste prys, 100 francs: De Fonteinisten boven genoemd.

Tweede prys, 50 francs: Het genootschap van Dendermonde.

In dit zelfde jaer, op 24 juny, kwam de erfprins der Nederlanden met zyne gemalin de stad bezoeken. De doorluchtige reizigers werden aldaer op het heerlykste ontvangen, en met eene vlaemsche processie (by ons onvermydelyk) ingehaeld. De maetschappy van Schoone Kunsten

1 Elk overig pryswinnend genootschap werd iusgelyks met een zilveren gedenkpenning begiftigd.

[p. 429]

was vooral werkzaem geweest om aen deze intrede luister by te zetten. Ook gewaerdigden zich die hooge persoonen, in teeken van heusche voldoening, hunne namen, als vorstelyke beschermers, aen den voet van het op perkament geschreven grondreglement te stellen, hetgeen met niet minder voldoening werd toegejuicht.

Er moest, volgens art. 52 van ditzelfde reglement, alle twee jaren een pryskamp ter zale plaets hebben, tusschen de leden der verschillende afdeelingen, elk in zyn vak. Het voorwerp voor de dichtkunst was dan een vereeuwigingsdichtje op de intrede van dit vorstelyk paer. De heeren Dhuygelaere en J. De Bakker waren de meestverdienstelyke mededingers, en werden in de algemeene kiesvergadering van mei 1820, met een fraei zilveren borstsieraed behangen¹.

1820. - Dit jaer schreef de rederykkamer van Deynze eene dichtkundige prysvraeg uit over het afsterven van den bekenden en veelmaels belauwerden kunstminnaer De Borchgraeve, van Wacken. Drie leden der maetschappy van Audenaerde verschenen aldaer ten wedstryde, en het gelukte aen een' derzelve, een' aenkomeling, het eerste eermetael weg te dragen². Deze onverwagte overwinning ontstak buitengewoon den nayver der kunstbroeders, en dit was den bekroonden meer voldoende dan de eer waermede hy ter stede werd onthaeld; want de natuer maekte hem tot geen poëet.

1821. - Tooneelkundige pryskamp, voorgesteld door de rederykkamer van Dendermonde. Tien genootschappen

1 Beide de dichtstukjes, elk van omtrent 60 regels, zyn te vinden in de Feuille d'Annonce d'Audenarde, van 14 mei 1820.

2 De schryver dezer kronyk, alsdan nieuw gekozen bestuerder der letter- en dichtkundige afdeeling.

[p. 430]

kwamen op den schouwburg van die stad wedyveren, namelyk: Brussel, de Wyngaerd; Gent, de Fonteine; Ninove, Al groeyende bloeyende; Aelst, S^te Anne; Brussel, de Ware yver; Zotteghem, Lokeren, Moorseele en de tooneelkundige afdeeling der maetschappy van Audenaerde.

De eerste prys voor het treur- of tooneelspel werd behaeld door de Rederykers van Zottegem; de tweede door de Fonteinisten van Gent, en de derde door het gezelschap van Audenaerde, met de drame Celestine en Faldoni, nieuw uit het fransch vertaeld door een medelid.

Voor het bly- of zangspel werd de eerste prys toegewezen aen de evengenoemde Fonteinisten, en de tweede aen die van Audenaerde, met het zangspel: De twee kleine Savoyards, waervan de muzyk werd uitgevoerd door de medeleden der maetschappy. Behalve deze pryzen, werd één der kleine savoyards met een eermetael begiftigd, als beste za{?}ger.

In ditzelfde jaer, op 20 augusty, werd te Kortryk een rederykfeest gehouden, op uitnoodiging der koninglyke maetschappy gezegd de Kruisbroeders. Het dichterlyke voorwerp was: Het Vermogen des yvers. De heer Abr. Boxman, van Gorinchem, werd met den eersten lauwer bekroond; de heer Fr. De Vos, ontvanger te Ninove, met den tweeden, en Augustin Biebuyck, van Gothem, behaelde den derden¹. Onder de mededingende leden der Audenaerdsche maetschappy waren er twee, die eene vereerende melding verdienden².

1 De bekroonde en voornaemste dichtstukken op het Vermogen des yvers, zyn in druk verschenen, te Kortryk, by Beyaert-Feys, 1822.

2 Namelyk de heer Van Reysinghen, leeraer aen het stadscollegie, medelid der maetschappy, en de schryver dezer kronyk.

[p. 431]

Ten dien tyde woonde te Audenaerde een jong franschman, die aen het stadscollegie een leeraersambt bekleedde, en lid der maetschappy was geworden (even als de andere ambtgenooten van dit gestigt), want het beoefenen der fransche letterkunde was aldaer niet uitgesloten. Het was Charles Froment, die weldra zyne begaefdheid als dichter liet doorschynen. Men had alsdan ter zale het programma van het koninglyk genootschap van tael- en dichtkunde te Antwerpen, ontvangen, dat, onder anderen, eenen eerepenning uitloofde voor een gedicht in het fransch: Sur la réunion de la Belgique et de la Hollande sous le roi Guillaume I^er. Juist een paer dagen vóór het uiterlyk tydstip ter inzending der stukken (1 july 1821), werd toevallig door den bestuerder der letter- en dichtkundige afdeeling den heer Froment het programma getoond; en men beklaegde het van niet vroeger hem er van kennis te hebben gegeven. ‘Dat men my slechts zes uren in myne kamer met rust opgesloten late, en ik beloof het stuk vaerdig te hebben,’ was zyn antwoord. Dit werd hem van zyn' principael toegestaen; en in den avond zelf kwam hy het voltooide dichtstuk, dat meer dan 200 verzen bevatte, ter zale voorlezen. Men verbeelde zich wat verwondering zoodanig eene dichterlyke vaerdigheid, met zoo vele verdiensten gepaerd, by de aenhoorders deed ontstaen; men begroette reeds den jongen dichter als overwinnaer, en meer dan eene flesch werd daerop geledigd. De uitslag was zoo als men had voorzien: by de uitdeeling der pryzen, op 16 september, werd het dichtstuk van Charles Froment, als allerverdienstelykst, met den lauwer bekroond. Elk beminnaer der fransche letteren kent dit stuk, dat toen

[p. 432]

door den druk gemeen is gemaekt, zamen met de andere bekroonde dichtwerken¹.

1822. - Dit jaer werd door de Audenaerdsche maetschappy een' rhetoricalen pryskamp uitgeschreven om plaets te hebben op 25 augusty. De letterkundige voorwerpen waren: 1^o een dichtstuk op de voordeelen der koninglyke aenmoediging tot het bevoorderen der Kunsten en Wetenschappen in de Nederlanden, in 100 à 200 verzen; 2^o Een stuk in dichterlyk proza, beschryvende den heldenmoed van Simon De Lalaing, de stad Audenaerde verdedigende tegen de Gentenaren, in 1452 (volgens een opgegeven argument). Er waren tevens pryzen uitgeloofd voor de deftige uitgalming en de schoone schryfkunst.

Het feest der prysuitdeeling was zeer levendig, en zoo heerlyk als immer een rederykfeest te Audenaerde gevierd is; want niemand kan het onbekend zyn wat eene kleine doch bloeijende stad vermag wanneer de geheele burgery zich als eene enkele familie zamen schaer, om eene plegtigheid luister by te zetten. Sierlyke praelwagens, zinryke verbeeldingen, ontrolde bannieren en standaerds, voorafgegaen door de maetschappelyke harmonie, verfraeiden den talryken stoet, die de yverige mededingers en vreemde kunstminnaren van uit de vergaderzael begeleidden naer den schouwburg, welke ten zindelykste was verlicht en schitterde van luister. Na de uitvoering van eene ouverture à grand orchestre, waerop volgde eene doelmatige aenspraek van den heer ondervoorzitter, werd, in bywezen der stedelyke overheid, de uitdeeling der lauwerkroonen, zamen met de gouden en

1 Dichtstukken bekroond door het koninglyke genoótschap van tael- en dichtkunde te Antwerpen. Antw., Ancelle, in-8^o.

[p. 433]

zilveren medaillen, aengevangen. De uitslag der beoordeeling was als volgt¹:

Eerste voorwerp. Dichtstuk. Eerste prys (goud): de heer P.J. Renier, kostschoolhouder, te Deerlycke. - Tweede prys (goud): de heer David De Simpele, taelleeraer, te Meulebeke. - Derde prys (zilver): de heer Hofman van Kortryk. - Vereerende melding aen de heer Burvenich van Deynze.

Tweede voorwerp. Prozastuk. Eerste prys (goud): de heer J. Dedeyn van Ninove. - De tweede werd niet toegewezen².

Deftige uitgalming. Eerste prys (goud): de heer Leo Beernaert, van Kortryk. - Tweede (zilver): de heer Rogiers, van Gent. - Derde (zilver): de heer De Vreese, van Kortryk. - Vereerende melding de heeren De Nobele, van Gent, en Lammens, van Deynze.

Schryfkunst. Eerste prys (goud): de heer De Paepe, van Gent. - Tweede (zilver): de heer Vanden Bossche, van Aelst.

Versierselen met de pen. Eerste prys (goud): de heer Quanonne, van Gent. - Tweede (zilver): de heer De Paepe voornoemd, en, na weigering, de heer Saurel, schilder te Gent, wien eerst een accessit was toegewezen.

Het feest werd gesloten met een fraei doelmatig koorgezang, dat gevolgd werd door het geliefkoosde vermaek der jonge lieden, namelyk door een glansryk opgetooid bal.

1 De uitnoodigende maetschappy liet aen de bekroonde dichters het regt om zelve, naer beliefte, hunne werken in het licht te geven.

2 Misschien was dit de eerste mael dat een prys werd uitgeloofd voor een dichterlyk prozastuk, en de proef was nog te voorbarig. Hoe zou het hiermede gaen ten huidigen dage?

[p. 434]

Binnen dit zelfde jaer, in de maend juny, werd te Meulebeke een rederykfeest gehouden. Het voorwerp van dichtkunde was eene schets op de Afgunst, in 80 heldenverzen. De maetschappy van Audenaerde was aldaer vertegenwoordigd door den bestuerder der tooneelkundige afdeeling, Jan De Bakker, die op 17 mededingers den tweeden prys behaelde, zynde de eerste toegewezen aen een lid van het rederykgenootschap van Brugge.

1823. - 27 juny. Blyde intrede, te Audenaerde, van Z.M. den Koning der Nederlanden. Onnoodig is het te zeggen wat luisterryke onthaling Hoogstdenzelven was voorbereid. ‘Aan de stadspoort, meldt een toenmalig verslag van het feest¹, werden eensklaps de paarden van Zyne Majesteits rytuig uitgespannen, hetwelk onvertoefd op eene aardige doch gemakkelyke wijze door 360 schiptrekkers werd voortgetrokken (met eene lyn langs beide zyden van den stoet).’ Dit was inderdaed eene aerdigheid, en wy herinneren ons dat dezelve door eenige nauwgezette constitutiegezinden is beknibbeld geworden, als zynde meer feodael dan constitutionneel.

Na de gebruikelyke gehoorgevingen, pligtplegingen en wat dies meer is, gewaerdigde Z.M., die ten huize van den heer Liefmans, aîné lid der tweede kamer, was afgestapt, eene tooneelvertooning in den schouwburg by te woonen, hetgeen nu ook door de constitutiegezinden werd toegejuicht.

De maetschappy van Schoone Kunsten had zich, op verzoek der overheid, met het feest ten schouwburge belast, en hiervan kweet zy zich voortreffelyk. De beroemde Amsterdamsche tooneelspeler Majofski, die onlangs met zyn gezelschap het Audenaersch publiek op

1 Annoncenblad van Audenaerde, van 6^en july 1823.

[p. 435]

fraeije vertooningen had vergast, en zich toen te Gent bevond, was aengevraegd om een spectacle-gala te helpen uitvoeren, en dit werd meesterlyk gedaen. Ouverturen, solo's, zangstukken, en vooral de gelegenheidscoupletten, vervaerdigd en opgezongen door een' acteur, die die zich Ximenes noemde, hadden dit tooneelfeest zoo verlevendigd, dat Z.M., ten hoogste voldaen, de aenschouwers vereerde met zyne tegenwoordigheid tot aen het einde, hetgeen overigens een raer koninglyk gebruik is.

In de maend september van dit jaer beschreef het rederykgenootschap van Deerlycke een' dichtstryd op het voorwerp: De verderfelyke gevolgen van den hoogmoed. De Audenaerdsche maetschappy verscheen aldaer met drie mededingers, namelyk den heer A. Dhuygelaere, die met den eersten lauwer werd bekroond, den heer Jan De Backer, wien de eerste vereerende melding te beurt viel, en den heer P. De Smet, die den prys behaelde voor de berymde oplossing der bybelvraeg¹.

1824. - Augusty. Groot rederykfeest, te Ypere, opgesteld door de aloude kamer Alpha et Omega. Men had voor de dichtkunde gevraegd eene Lofrede op Karel den Goeden, graef van Vlaenderen, en een Lierzang op het noodlot. Indien ooit de maetschappy van Audenaerde zich in eene zegenryke gelegenheid heeft bevonden, dan was het wel in dezen dichtstryd, waer het overigens aen geene mededingers mangelde. De reeds meermaels bekroonde Dhuygelaere had het genoegen zich met den eersten prys vereerd te zien, voor de Lof-

1 De stukken van Dhuygelaere en De Backer zyn te vinden in de gedrukte Verzameling der voornaemste dichtwerken van dien pryskamp. Kortryk, by Beyaert-Feys, bladz. 11 en 20.

[p. 436]

rede, en Jan De Bakker behaelde den tweeden. Voor den Lierzang werd de eerste eermedaille aen den yvervollen P.J. De Smet toegereikt, en de tweede werd gewonnen door evengenoemden Jan De Bakker¹; was dit niet eene voortreffelyke zegeprael? Voeg hierby dat in de deftige uitgalming, om welkers eerepryzen te betwisten de uitmuntendste declamateurs waren toegesneld, de jonge en veelbelovende Hendrik De Backer, broeder des voormelden, de derde plaets bekwam, of de eerste vereerende melding; zynde de eerste prys toegewezen aen den heer De Nobele, van Gent, en de tweede aen den heer Bernaert, van Kortryk,

De plegtige inhaling ter stede van deze belauwerde kunstbroeders is uit het geheugen van velen nog niet gewischt. Het was immers een aendoenlyk volksfeest, waer zekere fierheid zich by eene uitboezeming van genoegen paerde, om der verdiensten hulde te bewyzen.

Vergeten wy niet te zeggen dat kort nadien de heer Dhuygelaere nogmaels een lauwertakje aen zyn kroon hechtte, door een' tweeden eereprys voor zyn lierzang op het herbloeyen der Rederykkamer van Thourout, een voorwerp dat door deze kamer in een rhetoricalen wedstryd was voorgesteld.

1826. - In dit jaer begon er by de tooneelkundige afdeeling der maetschappy eene zekere moedeloosheid te ontstaen, welke deels haren oorsprong nam in de zydelingsche tegenkantingen, opzichtelyk de openbare tooneelvertooningen, deels in het aftreden van sommige voorname beyveraers derzelve. Dit bragt te weeg dat ook

1 Het is ons onbekend of de bekroonde dichstukkeu van den Yperschen wedstryd in druk zyn verschenen. De heer Dhuygelaere plaetste zyn' Lierzang in het Audenaersch Annoncenblad van 15 augusty 1824.

[p. 437]

de dicht- en letterkundige afdeeling, die met de eerstgenoemde naeuw in verband stond, de vlyt harer leden, hoe langer hoe meer, verflauwen zag. Reeds waren de zoo nuttige maendelyksche voorlezingen weinig of niet meer gevolgd; nieuwe aenkomelingen ontbraken, en dit alles voorspelde geen goed. Intusschen bekreunde zich nu de toonkundige afdeeling niet veel met het lot harer medezusters, als wezende eenigermate verschillend van belang, zoo als elkeen gevoelen kan, en wat ook, op den duer, iets had toegebragt tot onaengename verwyderingen.

Echter bleven de heeren Dhuygelaere en De Backer, als werkende leden, niet achterlyk om elk een paer dichtstukjes ten wedstryde van het Oostendensche rederykgenootschap in te zenden tegen den 8 july, ter beantwoording der uitgeschreven vragen: De yslykheden des Burgerkrygs, en eene schets op De gekheden der Menschen. Geen van beiden werden ditmael met lauweren bekroond, hoezeer hunne werken niet van verdiensten ontbloot waren.

De twee stukjes van Jan De Backer waren de laetste, die uit de gemakkelyke pen van dien yverigen dichter en tooneelminnaer zyn gevloeid; want eer de maend july was afgeloopen, werd hy aen gade en kroost en aen de vriendschap zyner kunstgezellen door een' te vroegtydigen dood weggerukt.

Van dan af mag men rekenen, doch niet enkel om dit verlies, dat de Audenaerdsche rederykkamer, of de dicht- en tooneelkundige afdeelingen der maetschappy van Schoone Kunsten, met rassche schreden naer een' gewissen val nederdaelden, niettegenstaende men wel eens naderhand gepoogd hebbe de tooneelliefhebbery te doen herleven.

Intusschen werd, door onze zorg, aen het gedenk-

[p. 438]

waerdig blazoen van 1564, en de fraeije kamerbaniere van 1814, eene veilige schuilplaets in de zael der stedelyke handvesten gegeven, alwaer zy tot heden nog bewaerd blyven. In het vervolg werd ook de fraeije schouwburg, voor wiens onderhoud sints lang weinige zorg was gedragen, het eigendom der stad.

Audenaerde, october 1843.

D.J. VANDER MEERSCH.