Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 7

[p. 254]

Generale chartre ende ordonnancie van den Kersauwieren van Pamele [binnen Audenaerde], 1556. Vernieuwd anno 1609.

Het es gheordonneert van audts tijden, binnen der prochie ende heerlichede van Pamele, een schole van rhetorijcken ghenaemt de Kersauwe, by den consente vanden hooghen edelen ende moghenden heere mijnen heere van Pamele, ter eeren Gods ende der goddelicken gaeven zijns Gheests, ende der edelder consten der alderconstichsten Rhetorijcx, enz.

Eerst, zoo wie up dit broederschip vander Kersauwen begheert te zijne moeten ons bidden ende doen bidden. - Ende men mach niemande ontfanghen dan by consente, rade ende advise vander meester menichte vanden gheselschepe, ende specialick van dekin ende officiers. - Ende ten incommene moet elck gheven xiij sc. parisise, te wetene vi sc. p. ghereet, dewelcke ter taefel commen, ende dander vi sc. p. binnen eenen halfven jaere, ende zullen die commen ende ghedistribueert wesen ter reparatie vander camere; ende den cnaepe xij deniers p. - Ende die nieuwe upcommere wert gehauden te beloven Dekin ende officiers te onderhaudene alle de artijclen hier naef volghende:

Item, ter eeren Gods almachtich, zoo sal elck scholiste ghehauden wesen te segghene dese naervolghende salu-

[p. 255]

tatie, met onghedecten hoofde, telckint als hy up de camere comt, deeste reyse vanden daeghe, up peyne te verbueren ij deniers p.:

God zy alleene lof, eere ende prijs, groot,
Ende verleene vrede in dit logijs, snoot [des nood?].

antwoorde vanden broeders:

Dit moet gheschien naer hu advijs, bloot.

Item, waert dat gheviele dat eenich vanden broeders afgaen wilde ende renuncieren tvoorseyde broederschip, ofte oock storver, zoo es hy ghehauden te ghevene vij sc. p. dewelcke toebehooren zullen der camere.

Item, zoo wie dicht ofte doet dichten eenighe refereynen, die es ghehauden dezelve te stellene, ofte doen stellene boucx ghewijse, up verbeurte van prijse. Voort zal elck diligentieren in dortographie wel te achtervolghene, ende alle rediten te schuwene int stellen, spellen ende anderssins, oock up verbeurte van prijse.

Item elck broeder zal ghehauden wesen te compareerene ende by te commene in persoone, alle prinsdaeghen, up peyne van te verbeuren telcker reyse als hy faelen zal, i sc. par. commende ter taefelen; ghereserveert ende uutghesteken dat de comparanten zieck ofte uuter stede waeren. - Zal nochtans den comparant binnen der stede zijnde, fray ende ghesondt, ghehauden wesen met alle die dichten, den prince ter eeren, een refereyn te zenden up den reghele, ende doen lesen; up peyne, indien yemant hieraf in faulte waere, te verbeuren, telcken reyse, commende ter taefele, ij sc. par.

Item esser eenich prince die doet dichten eenighe refereynen, tzy int vroede ofte int zotte, dezelve die dichten ofte doen dichten en vermeughen gheensins niemande dezelve refereynen te laeten ofte gheven, tzy

[p. 256]

gheestelick oft weerlick, ten waere by consente vanden prince voornoempt; up peyne, indien tzelve bevonden wert, dezelve zullen verbeurd worden van dekin ende officiers; ende zullen ook verbeuren, telcker reyse, xx sc. par.

Item zoo wie zonder oorzaecke, uut hem zelven, van de camere gaet, ende trect ofte gaet up een ander camere vande rhethorijcke, den zelven sal van den gheheelen gheselschipe versteken zijn, niet weerdich meer wesende ontfanghen te zijne; ofte ten waere by faulte dat hy niet ghestaet en waere den oncost te dooghene, ende zoo afghinghe; ofte oock by cause van eenich gheschil ofte questie weerdich om de camer te verlaetene, om te belettene eenich grief, dwelck daer uut commen mochte.

Item als eenighe vanden broeders een spel begheeren ter eeren te spelen, zullen elck haer huuterste beste doen om leeren. Dies zoo sullen ghehauden zijn die niet en spelen den speelder te secourerene, als van stellijnghe te maecken, abilementen te beseurghen; zoo dat de personnaigen ofte speelders van zulcx ontsleghen zijn, up datse te bet haer spel becommen meughen.

Item elck scholiste wort gehauden zijn zelfs oncosten te betaelen, zonder den cnaepe ofte yemandt te belastene met eenighe bewijsijnghen an eenen anderen. - Ende voort, wert elck ghehauden den eenen oncost vanden prinsdach te betaelen, eer den anderen prinsdach commen ofte vallen zal.

Item niemant en zal hem vervoorderen te zweeren by God ofte dat God aengaet, tsy wetende ofte onwetende, hy zal verbeuren, telcker reyse, ij den. par.; maer toocht hy subiet leetschap, ontstaet met de helft. - Oock zoo en vermach niemandt gheenssins den duvel te noemen by sduvele name, ofte ten waere speelwijs, ofte

[p. 257]

in een refereyn, ofte eenighe rhetorijcke daert van noode waere; up peyne telcker reyse te verbeuren i den. par.

Item omme dat die speelders ghetravilliert zijn met leeren, zoo es gheordonneert, omme heure recreatie, dat zy moghen distribueren, het zy in biere ofte anders, alle daege als zy prouven, twee stoopen biers, ten coste vanden ghemeenen gheselschepe, ende alst caudt es eenen budget (mutsaerd).

Item zoo wie eenen anderen leughenstreept in ghenouchten verbeurt vi den. par.; ende zoo wiet doet uut quaetheden, verbeurt telcker reyse xij den. par.

Item niemandt en zal hem vervoorderen teerlijnghen te berde te legghene, oft eenich spel voort te brijnghene, dwelc men speelt om ghelt. Oock en zal hem niemandt pijnen uuten gheselschepe te gaene, zonder te betaelen zijn ghelach, ofte yemandt in zijne stede te stellene. - Voort zoo wie yet vander cameren draecht, het zy van habyllementen, van spelen ofte van anderen zaecken, zonder consent vanden dekin ofte officiers; zoo wie oock roert ofte doet eenighe vylonie met ghewercken, ofte met woorden, ofte anderssins, up de camere; oock zoo wie eenen anderen beclapt heymelick ofte met woorden qualick toespreect, verbeurt telcker reysen xij den. par. Ende waeren die woorden zoo groot datter blaempte oft schande af quaeme, zoo verbeurt hy telcker reysen ij sc. par., ende sal voorts staen ter correctie van dekin ende officiers. Ende zoo wiel costumelick doet, dien sal men royeren.

Item omme bevrijt te zijne van spiërs, ende bet te wesene in broederminnen, zoo es gheordonneert dat hem niemandt vanden gheselschepe vervoorderen en zal yemandt vremders up te brijnghen, zonder consent van dekin ende officiers; ten waere dat eenighe goede mannen begheerden de camere te zien, zoo salmen consent

[p. 258]

vraghen teerst an de jeghenwoordighe. Ende men zal hieraf gheen costume maecken, de vremde en waeren constenaren, by den welcken de camere verchiert mochte zijn. Zoo wie hier af de contrarie doet sal telcker reysen verbeuren ij sc. par.

Item zoo es gheordineert dat men in den midden van der camere hanghen zal eene belle, de welcke niemandt trecken en sal dan dekin ende officiers, ofte yemandt van heurlieden weghen, ofte de cnaepe, in ghebreke van hemlieden, up de boete van iij den. par. Ende die salmen trecken alsser gheschil es, ofte onbehoorlicke maniere van ruute. Ende zoo wie daernaer eenighe woorden heeft, ten waere ghebreet van dekin ende officiers, ofte zoo wie naer tclijncken gheen auduut en gheeft, verbeurt vi den. par.

Item zoo es gheordineert dat niemandt tsecreet vander camere, ofte dinnehauden van eenighe spelen breeden¹ noch te kennen gheven en zal, ende zoo wie hier in bevonden wert verbeurt ij sc. par.

Item niemandt en zal up de camere brijnghen eenighe kinderen, ten waere dat dat kind noch zoochde, ofte portable waere up den schoot, up de boete van xij den. par. Anders begheerde men een kint zonder meer met hem te brijnghene, die moet altijt dat kint by hem doen zitten; waert vonden achter de camer loopende ofte up de trappen staende, daer groot perijckel af commen mochte, zoo sal men dat kint in de boete slaen ende het zal verbeuren ij den. par. - Voort zal dat kint naer advenante ghelaeghe gheven.

Item en zal niemandt presumeren eenich spel te spelen, buuten wetene van dekin ende officiers ende tgemeene gheselschip, up de verbeurte van elcke personnaige iij sc. par.

1 Breeden, verbreiden.

[p. 259]

Item zoo wie collaeyt ofte drijnct up de camere, die en zal noch wupelen, crijsschen, noch roupen, ghelijck men up de banck doet; die wilt mach sijnghen ghemanierlick, tzy int wilde, ofte in ghesetten sanghe contrepoyntsche wijse; zoo wie contrarieert verbeurt telcken xij den. par. - Hilde oock yemandt de voornoemde onghereghelthede naer de clocke, zal verbeuren dobbel boete.

Item zoo wie schrijft met colen ofte anderssins binnen der camere, tsy an de mueren, ofte an de cave, die zal verbeuren telcker reyse vi den. par., ende weder uute doen doen, tzijnen coste.

Item zoo wie eene rolle anveert om te spelene, ende tspel ghespeelt zijnde, moet zijn rolle leveren dekin ende officiers, up peyne van xij den. par.; ende es de rolle onghereet, moetse doen scrijven tzijnen coste.

Item zoo zullen dekin ende officiers alleene de sleutels vander camere hebben, mits den cnaepe thaerer assistentie, zonder yemandt meer. Ende wort yemande bevonden, hebbende eenen sleutele, meer dan de voornoemde, die zalmen royeren.

Item waert dat yemandt by costumen qualick betaelde ofte gheschil, twist, oft beroerte maecte, zalmenne royeren, behauden dat hy moet betalen zijn viij sc. par., ende alle achterstellen.

Item es gheordonneert datmen hauden zal alle maenden, up den derden sondach vander maent, eenen prinsdach. Den prince daer zijnde es ghehauden te gheven xij. sc. par.; de viij sc. ter taefele, ende de iiij sc. in drie prijsen, te wetene upperprijs, naerprijs ende onderprijs. Altijt diet belieft macht verbeteren, maer niet verminkderen.

Item zoo es den prince ghehauden te gheven een regle alzoot hem belieft, 't zy int vroede, int amoureuse, ofte

[p. 260]

int zotte, met eender balade ofte caerte, de welcke hy stellen moet voor de cave, den eersten zondach vander maent, up peyne van xij den. par.; waerup de beste dichtende zal winnen den upperprijs, ende dander naer advenant; behaudens datter moeten zijn vier clausulen int refereyn. In gheheele reghels meughen commen tot x, xi, xij (syllaben), ende in half reghels tot v, vi, vij; ende refereynen uut ghenouchten meughen loopen tot xv ende niet hoogher.

Item es gheordonneert te wetene wat oncost datter binnen den gheheelen jaere vallen zal, ter eeren vander camere, ende der Rethorijcken anclevende, tzy in wat manieren dattet zy, met accorde vanden meesten deel, zoo dat den zelven oncost commen zal ten laste vanden ghemeenen gheselschepe; ofte tzy by wille vanden minsten deel ofte niet, waeraf men innijnghe doen zal terstont. Ende zoo wie weyghert te betaelen zal verbeuren, telcker reyse, xij den. par., tot dies hy betaelen zal.

Item zoo es gheordonneert dat men, alle jaere up den feestelicken dach vander Visitatie, maken zal eenen nieuwen dekin ende drie officieren, die tgheheel regiment vander camere hebben zullen, een jaer lanck, van als tals. Ende de zelve zullen ghehauden wesen rekenijnghe ende bewijs te doene, present den gheheelen gheselschepe, van tvoorseyde regiment vanden gheheelen jaere; dwelcke gheschien zal den eersten prinsdach naer onsen feestelicken dach. - Voort zullen dekin ende officiers alle de cattheylen, toebehoorende der camere, overleveren by ghetalle ende ghescrifte den nieuwen ancommenden dekin ende officiers.

Item, om 't verlies vanden spelen hier voortijts gheweest, zoo es gheordonneert dat elck broedere ghehauden wert te scrijvene ofte doen scrijvene in eenen protho-

[p. 261]

col, daertoe gheordonneert, vijf hondert reghels dichts, als zijn ghebeurte compt, vanden spelen die men voortan spelen zal. Ende waere hieraf yemandt in ghebreke, zoo zullent dekin ende officiers doen schrijven tzijnen coste.

Item men zal eenen kiesen, alsmen dekin ende officiers maect, die tsecreet ende alle spelen, voort meer alle rollen, die voortan uute ghegheven worden, oock den voorseyden prothocol bewaeren zal in een coffre daertoe gheordonneert, waeraf hy ende den dekin elck eenen sleutel hebben zullen diversch; dies moet hy rekeninghe doen thenden vanden jaere den voornoemden dekin ende al den gheselschepe. Ende indien dat eenich spel verloren ofte verdonckert wort, zoo zal hy daeraf staen ter correctien van den gheheelen gheselschepe, dekin ende officiers.

Item zoo wanneer eenich vanden gheselschepe zal commen tot priesterlicken, ofte huuwelicken staete, zoo zal hy ghehauden zijn zijn handeel te gheven te tween potten wijns, weert wesende xviij sc. par.¹. Dies wort de brudegom ghehauden in een schotel spijzen, zoo als hy zijn eere cavelen wilt, den ghemeenen gheselschepe.

Item zoo es gheuseert, ter eeren ende ter weerdicheyt der Maecht Marien, patronersse vander Kersauwen voorseyt, tsondaechs naer den feestelicken dach vander Visitatien, te sijnghene eene messe, daernaer vesperen ende vigilien, ende tsanderdaechs messe ende Commendat, voor alle overledene guldebroeders; tot welcken allen voornoemden diensten elck guldebroedere ghehau-

1 Dit is de prys van twee potten of een' stoop wyns, in 1609. Ten jare 1556 kostte de wyn 12 schellingen par. of 6 stuivers vl. den stoop.

[p. 262]

den es te commene, up de verbeurte van xij den. par., telcken specialen dienste. Ende zoo wie faelt van te offeren, te beede messen, verbeurt ij sc. par., men hadde consent van dekin ende officiers. Tot welcken voorn. goddelicken diensten elck gheven moet xviij den. par.

Item nyemandt en zal hem moeyen van ghelaeghen te stellene, van rekenen, van teeckenen uut te ghevene, van ordonnerene, ende voort van meer andere zaecken der eeren vander camere anclevende, dan dekin ende officiers, up verbeurte van xij den. par.

Item waert by aldien dat eenighen wancost, twist ofte gheschil ghebeurde tusschen den broeders, up de voorn. camere, hoe groot dat waere, het zal ghepaeyst worden by dekin ende officiers. Het en waere datter mijns heeren paeysbrake ghebeurde. Ende wien van den paeysbrekers hem daer jeghen opposeerde, zal verbeuren broeder te zijne vanden voors. gheselschepe, ende zal staen ter correctien van den heere vander plecken.

Item zoo wanneer dekin ende officiers communiquieren moeten metten gheheelen gheselschepe, zoo zullen zy doen dachvaerden elcken bijzondere, metten cnaepe; dies men hem gheven zal xij den. par. Waere hy bevonden van yemandt achter te laetene ofte in ghebreke, zoo verliest hy de xij den. par., ende voort staende ter correctie van dekin ende officiers. - Ende zoo wie vanden gheselschepe niet en compareert, ghedachvaert wesende, zal telcken verbeuren ij sc. par., ofte hy en conste betooghen speciale nootzaecke.

Item zoo zalmen naer daude usanche tsondaechs naer Dertiendach maecken eenen conijnck, die ghehouden wert te gheven een schotel spijsen, zoo hy wilt cavelen zijne eere, ende ix grootswaert prijsen. Dies mach hy doen dichten, tzy int vroede, int amoureuse, ofte int

[p. 263]

zotte. Voort wert hy ghehauden te doen maeckene een blasoen, metter divisie vander scholen. - Dus gheloot zijnde rechtveerdelick de conijnck, zoo salmen loten dese officien, te wetene: twee deurwaerders; ende die tzelve niet doen en wilt mach eenen anderen hueren tzijnen coste, weêr vander camere ofte vremde. - Oock zalmen mede loten eenen tritsoorwaerdere die gheenen vremden hueren en mach. Up dwelcke tritsoor den conijnck moet doen zijn eenen pot wijns, om dabattementers ende presentspeelders te feestieren, up renonciatie des voornomde gheselschips.

Item dekin ende officiers zullen doen dachvaerden, up de boete voornoempt, alle de broeders voornoempt, sdijsendaechs in de tSijnxendaghen; ende daer zullen de voorseyde dekin ende officiers ordonneren tgheheele last vanden Sacramentsdach; ende elcken, naer dat hy dijne (idoine) es, gheven zijn stick in zijn handt. Ende zoo wie daer jeghen opposeert, die zullen dekin ende officiers afdoen vanden gheselschepe; nochtan zal hy moeten betaelen zijn viij sc. par. ende alle achterstellen.

Item men zal ordonneren ende maecken eenen cnaepe, ende niet meer, die ghehauden zal zijn dekin ende officiers ende tghemeene gheselschap te dienen, alzoo wel den minsten als den meesten. Waere hy hieraf in ghebreke, ofte dat hem yemandt van hem beclaechde, zoo zullen dekin ende officiers, metgaders den voys vanden gheheelen gheselschepe hem meughen verlaeten. - Ende voor zijnen dienst zoo zal hy hebben van elcken guldebroedere, nieuwe upcommende, xij den. par. Oock telckent dat hy tgheheele gheselschip dachvaert xij den. par. Voort meer tSacramentsdach ende ter conijnckfeesten telckent xij den. par. Hierup moet hy tallen prinsdaghen, oock tallen tijden, alsment an hem begheert, zondach ofte mestdach, dienen om de costen.

[p. 264]

Item waert by aldien dat eenighe litigieuse questien ghebeurden onder tgheselschap, die zullen by den meesten voysen altijts ghesleten worden, ende zoo blijven stede hauden.

Item het es gheordonneert dat alle de voorseyde boeten zullen commen ter reparatien vander camere, ende lichte voor het crucifix up de voorseyde camere; zonder alleene die boeten van metten prince te gaene, ofte te offerene ter messen, de welcke commen zullen ter taefelen.

Item alle de voornoemde pointen ende artijclen meughen dekin ende officiers, metgaders den voysen vanden ghemeener gheselschepe, vermeersen ofte verminderen, af ofte toe doen, in verbeterijnghe ofte versterckijnghe der voorschrevener ordonnancien.

Item, om dat elck vanden guldebroeders te bet zaude gheneghen zijn hem zelven te voughene tot dichtene, zoo wert elk prince te zijnen daeghe ghehauden, boven de drie principaele prijsen voorseyt, elcken die dichten zal te beghiftene van prijse, naer zijnen staet, naer zijne conste oft naer de bediente van elcken, die ghedicht zal hebben, onbegrepen.

Ende om dat elck van nu voort die dichten zal hem te bet zaude wachten van faulten te stellene in zijn refereyn, zoo es gheordonneert dat elck, voor elcke faulte, die in zijn refereyn bevonden wert, zal verbeuren i den. par.

Ghescreven in Syon¹, anno 1556.

Onder stondt: Aldus ghepasseert wel ende wettelick voor ghezwoornen wethauders van Pamele, partyen

1 Syon, een vrouwenklooster, binnen de stad, alwaer een Augustynermonik, als kloosterpater verbleef, die gewonelyk de fraeije schryfkunst en de boekbindery uitoefende.

[p. 265]

ghecondempneert int onderhaut van desen, volghende tghescrifte.

In kennessen der waerheyt, zoo es dit ghehanteeckent by my: David Van Pamele.

Ghecollationneert jeghens zijn originel, staende gheschreven up parchemine gheplact up een bert, ghepasseert, metgaders gheteeckent als boven, ende daer mede bevonden te accorderen van woorde te woorde. My toorconden als greffier der stede van Audenaerde, den xxviij martii 1609.

(Ondert.) J. COYE.