Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 7

[p. 115]

Oproer te Gent, in het jaer 1467.

I. De processie en bedevaert.

Het was in den vroegen morgenstond van den zondag 28 juny des jaers 1467, den dag vóór Sint-Pieters-feest, dat duizende Gentenaren van onderscheiden rang, stand en ouderdom, reeds om vier uren de ruime plaets by den Ham, tusschen den Rooden Toren en de Sint-Baefsstede, besloegen. Zy wendden meest allen de oogen naer den uitgang der abdy van Sint-Bavo, en zagen, de eenen zeer eerbiedig, de anderen vol nieuws-gierigheid, van die zyde iets merkwaerdigs te gemoet. Eene ongemeene stilte heerschte onder zoo groote menigte; allen luisterden aendachtig. En weldra hoorde men, in de verte, een godsdienstig gezang, met het zoete geluid van verschillende muziekinstrumenten aengenaem gepaerd: ‘trompetters, claroenen en schalmeijers bliezen en speelden overhand, zeer melodieuselyk,’ en talryke geestelyken zongen eene litanie, waervan men, by 't aennaderen van den stoet, de woorden: ‘Sancte Livine, ora pro nobis!’ door vele stemmen in koor herhaeld, allengskens kon onderscheiden, omdat die met meerder vurigheid uitgegalmd, luider dan de andere in de ooren klonken. - Intusschen naderde de stoet: men ontwaerde het beeld des Kruis, vele standaerden en vanen, met de afbeeldsels der heiligen Bavo, Landoaldus, Vinciana, enz., versierd. Daer

[p. 116]

achter volgden de Baljuw, de Proost en de Heeren van het klooster van S^t-Bavo, en de Dekens der gilden, allen te paerd gezeten. Toen kwamen te voet twee lange ryen van burgers met brandende toortsen of flambeeuwen in de hand; en tusschen deze gingen, op kleine afstanden van elkander, paters of kloosterlingen van onderscheidene ordens, beelden dragende van eenige sancten, zoo als van den H. bisschop Amandus, welke zoo niet als de eerste, toch als de voornaemste geloofsprediker dezer gewesten mag beschouwd worden, omdat hy er met goed gevolg 't H. Evangelie verkondigde, en ter stede van Gent de heidensche tempels en de afgodsbeelden van Mars en Mercurius deed neêrwerpen, in deszelfs plaets twee christene kerken, midsgaders de kloosters van S^t-Baefs en S^t-Pieters stichtte, kloosters die de voorname oorzaek van den spoedigen aenwas, van den toenemenden bloei, de welvaert en grootheid der stad Gent zyn geweest; - ook het beeld van den H. Bavo, een vorst uit Hesbaie of Haspengauw, die S^tAmand te Gent gevolgd zynde, het noodige geld bezorgde om het klooster Ganda, vervolgens naer hem S^t-Baefs-abdy genoemd, tot stand te brengen, er heilig in leefde, en met het overige zyner rykdommen vele behoeftigen ondersteunde. Daer zag men almede het beeld van den heiligen Macharius, bisschop van Antiochie, die, te Gent gekomen, op eenen tyd dat eene boosaerdige pest duizende Gentenaers ten grave sleepte, door zyne voorbidding van God bekwam dat die vernielende ziekte in de stad ophield, mits hy zelf het laetste slagtoffer daervan zoude wezen. Hem geschiedde naer zyn verzoek, en de dankbare Gentenaers hebben sints den H. Macharius als hunnen uitverkoren pest-patroon geëerd. - Andere geestelyken met zang- en gebedenboeken in de hand volgden, en tusschen deze

[p. 117]

bemerkten men acht persoonen, de zotten van't Sint-Lievens-gilde, dragende op hunne schouderen de fierter, eene schoone en groote zilveren vergulden kasse, waer 't afbeeldsel van den heiligen Livinus op stond, en welke kasse de stoffelyke overblyfselen of reliquiën van dien grooten geloofsverkondiger, van dien byzonderen beschermer der stad Gent, bevatte. - Daer achter ging de Prelaet der S^t-Baefs-abdy met vele zyner monniken, en vergezeld door twee schepenen der stad.

De processie werd voorgegaen, omgeven en gevolgd door duizende menschen, die uit godsvrucht of nieuwsgierigheid, of uit andere reden, zich daerby hadden gevoegd, om dezelve door de stad te begeleiden of om (en dit deden meest de jonge lieden) de bedevaert naer S^t-Lievens-Hauthem te volgen.

In eene eerbiedige houding nam de geheele stoet, met langzamen tred, den weg langs de voornaemste straten der stad, namelyk door de S^t- Jorispoort¹, over den Steendam, door de Keernmelk- of S^t-Jakobs-poort naer de Vrydagmarkt. Op deze schoone plaets zag men eene prachtige estrade en vele triomfbogen opgerigt; de vlaggen wapperden daer van alle zyden; de huizen waren er met groene kransen en tapyten behangen, met zinnebeelden, wapenschilden en schilderyen versierd, toebereidselen van het feest, de inhulding van den graef van Vlaenderen, 't welk dien dag er moest plaets hebben. - De processie trok statig over de markt, en begaf zich door de Langemunt, voorby de Visch-(nu Groensel-) markt, over de Koorn-markt en langs de Veldstraet naer den Kouter; van daer ging men verder door de Brabandpoort, langs den

1 Zie, over de namen der straten, plaetsen en poorten, onze Beschryving der stad Gent.

[p. 118]

Brabanddam voorby de Hooije, verder over de Vyf Windgatenbrug, langs de S^t-Lievensstraet, en door de S^t-Lievenspoort naer buiten de stad. En zoo begaf men zich verder in bedevaert naer S^t-Lievens-Hautem, een dorp in 't land van Aelst, op dry uren afsland van Gent gelegen. - Vele lieden vergezelden den stoet derwaerts, doch de meeste keerden terug in stad, 't zy om naer huis te gaen of om 't gemelde feest by te woonen. Wy zullen de bedevaert niet volgen; maer den weetgierigen lezer mededeelen wat er, op dien dag, in de stad merkwaerdigst voorviel. Voor hen die minder bekend zyn met de omstandigheid hoe, waerom en door wie die processie en bedevaert was ingesteld, geven wy vooraf eene

Korte levensschets van Sint-Lieven.

De heilige Livinus, by ons kortaf Sint-Lieven genoemd, werd, ten jare 598, in Schotland van deugdzame ouders geboren. Zyn vader was Theagnius, een geachte hertog aen het hof des konings Colomagnus, zyne moeder Agalmia, de dochter van Iphigenius, koning vaa Ierland. Deze gaven den jongen Livinus eene godsdienstige en verstandige opvoeding, en vertrouwden hem gedurende ruim vyf jaren aen de zorg van den heiligen Augustinus, eersten bisschop van Engeland, die hem in de letteren en de godsdienstleer onderwees. Vervolgens tot priester gewyd, keerde hy naer zyn vaderland terug, onderscheidde zich door zyne deugd en geleerdheid, en werd daerom na 't overlyden van zynen vaderlyken oom Menalchius, in diens plaets, tot aerts-bisschop van Schotland verheven. - Met den vurigsten yver tot het heil zyner natuergenooten bezield, beval Livinus het bestuer zyner diocese aen den aertsdiaken

[p. 119]

Silvanus, en kwam, met eenige van zyne leerlingen, naer het vaste land om er den nog heidenschen volken het christengeloof te verkondigen. Te Boulogne ontscheept, predikte Livinus eerst te Terwaen, en na een gedeelte van Zeeland en Vlaenderen te hebben doorgereist, kwam hy in het jaer 657 (den 16 july) te Gent. Daer werd hy door S^t-Florbert, abt van S^t-Pieters en S^t-Baefs, zeer minzaem onthaeld, en verbleef er eene geheele maend, dagelyks aen het graf van den onlangs aldaer overleden heiligen Bavo gebeden stortende, en het sacrificie der misse offerende om zyne zending waerdiglyk, en tot zaligheid der menschen, te mogen uitoefenen.

De H. Amandus had hier en in de omstreken het licht des waren geloofs verspreid; maer het was aen den godsvriend Livinus voorbehouden dit groot en moeijelyk liefdewerk voort te zetten. Ten dien einde begaf hy zich, met den jongen monnik Folliaen, naer dat gedeelte van Vlaenderen nu 't Land van Aelst genoemd, tusschen de Schelde, Haine en Dender gelegen, dat toen Brachbantia heette, waervan Braband den naem, doch niet de grenzen, heeft overgenomen. In dit zeer aengenaem oord, dat van melk en honing overvloeidde, hield hy stil in het dorp Holthem, 't welk vervolgens den naem van S^t-Lievens-Hauthem bekwam. De bewooners waren er arbeidzaem en beleefd, doch nog heidendsch en aen den Wodansdienst verslaefd. Livinus besloot hen tot betere kennissen te brengen, en nam er zynen intrek by de edele gezusters Berna en Craphahilde, beide onlangs door S^t-Amand tot het christengeloof gebragt, en te Gent gedoopt. Met het beste gevolg verkondigde Livinus dagelyks de Evangelieleer in dit oord: zyne eenvoudige en hardroerende predikingen hadden groot vermogen op het hart dier lieden, ongewoon zulke welsprekendheid, vol waerheid en

[p. 120]

overtuiging, te hooren; velen verlieten hunne doling en woeste zeden om de menschlievende en zaligmakende leer van Christus te omhelzen en te volgen. Doch eenige der bewooners, die misschien belang hadden het oude geloof aen te kleven, zagen met nydige oogen en een wraekzuchtig hart den heiligen geloofsverkondiger en zyne talryke bekeerlingen: onder dezen noemt men byzonderlyk de gebroeders Waelbert en Meysone. Zy dierven echter hun boos voornemen niet opentlyk doen kennen, noch iets kwaeds tegen Livinus ondernemen, zoo lang hy te Holthem verbleef; maer toen hy, te vrede over 't gelukken zyner poogingen, op den 12 november des jaers 657, zich met Folliaen naer het dorp Essche begaf, besloten de twee gebroeders hem te vervolgen. Zy riepen spoedig eenige van hunne booze gezellen tot zich, trokken gezamentlyk langs eenen anderen weg naer 't zelfde dorp, zeggende: ‘Deze lasteraer heeft onze wetten geschonden, de altaren van Wodan omgeworpen, het ligtgeloovig volk verleid en bedrogen! en nu, ziende dat hy zyne toovery by ons niet meer kan voortzetten, meent hy heimelyk te ontvlugten! Dit zal niet! Laten wy hem vervolgen en den geleden smaed wreken!’ Zoo sprekende kwamen zy als dollen, als verwoeden, in het dorp Essche aen, en vonden er den Godsvriend, door het gaen vermoeid, een weinig rustende, en zyn gebed ten hemel sturende. Deze razende lieden vliegen naer Livinus. Folliaen ziet het, en wil hem beschermen; maer een der heidenen slaet met eenen knods den trouwen leerling op het hoofd, zoo dat hy stervend ter aerde nederzonk! - Livinus sprak zyne vyanden nog eens vriendelyk aen; eenige derzelven schenen te luisteren; doch Waelbert en Meysone niet: deze bragten den heiligen man verscheidene wonden toe, en, terwyl hy zich knielend in de hand des Aller-

[p. 121]

hoogsten beval, zwaeide Meysone zyne byl, sloeg, en het hoofd van den eerwaerden grysaerd viel biddend in het zand!

Christianus Massaeus verhaelt in zyne Chronyke, dat het ligchaem van den H. Livinus, na dat hy was onthoofd te Essche, door een groot mirakel opgestaen is, zyn hoofd in zyne handen heeft genomen en zoo is gegaen tot Holthem, welke plaets omtrent een myl en half van de andere ligt, alwaer de Engelen hem een graf hadden bereid. Zyn ligchaem aldaer, in de kerk door hem gesticht ter aerde besteld, werd in het jaer 842, den 28 juny, uit het graf gehaeld en in eenen fierter of kasse gesteld op eene hooge plaetse in de kerk te Holthem, door Theodorus, bisschop van Kameryk, en door Eynhard, abt van S^t-Baefs te Gent.

Ten jare 1007 heeft Eremboldus, 25^e abt van S^t-Baefs, die den H. Macharius te Gent had ontvangen, het ligchaem van S^t-Lieven uit de kerk van Holthem, nu S^t-Lievens-Hautem, met groote triomphe omgedragen, en met lofzangen, die door de koor der priesters gezongen werden, naer Gent overgebragt¹, en het in zyne abdykerk geplaetst in het sanctuarie, nevens de overblyfsels van S^t-Bavo en andere Heiligen. - Deze abt had aen die van Hauthem beloofd jaerlyks het heilig ligchaem met processie aldaer weder te brengen, en heeft dit ook getrouw volbragt. Na zynen dood werd dit Wel twintig jaer verzuimd; maer in 1039 heeft zekere Folbertus, abt geworden zynde, de processie vernieuwd, en van dien tyd af is jaerlyks 't ligchaem van den H. Livinus met groote devotie van 't volk gedragen geworden tot de

1 Het schynt dat men toen om van Hauthem naer Gent te komen te Destelbergen over de Schelde trok.

[p. 122]

plaetse zyner begrafenis, waer de geloovigen zonderlinge weldaden door zyne voorsprake by God verkregen.

De Vlamingen, doch byzonder de Gentenaers, die S^t-Lieven tot den voornaemsten patroon of beschermheiligen hunner stad verkoren, hadden zoo grooten eerbied voor de nagedachtenis van dien yverigen geloofsverkondiger, wegens de weldaden die velen in zyne levensdagen van hem genoten hadden, dat zy hem vuriglyk om zyne voorspraek en bescherming baden, sints hy tot het hemelsch vaderland was overgegaen. Om dit gepaster en met meer orde te verrigten, waren ter eere van dien sanct verscheidene Confrerien of Broederschappen ingesteld; de voornaemste, die ons zyn bekend gebleven, waren: het gilde van S^t-Lieven van Binnen, zoo genoemd omdat het binnen Gent was opgerigt, en zyne vergaderingen en godsdienstoefeningen hield in de abdykerk van S^t-Baefs; en het gilde van S^t-Lieven van Buiten, dat buiten onze stad, te S^t-Lievens-Hauthem bestond. Daerby heeft zich later, te Gent, nog een ander Broederschap gevoegd, het Gilde der Aelmoesen genoemd, omdat het zich byzonderlyk belastte met den onderstand der armen.

Deze gildebroeders vergaderden jaerlyks, op den dag vóór 't feest van S^t-Pieter, in de S^t-Baefsstede, in de kerk der abdy, en begaven zich van daer, zoo als boven is beschreven, processiegewys in bedevaert naer S^t-Lievens-Hauthem, en kwamen van daer, op gelyke wyze des anderen dags naer Gent weder. Eene groote menigte lieden, ja by duizenden, namen deel aen deze godsdienstige oefening, vooral sedert de Paus en eenige Bisschoppen, in de jaren 1330, 1346, enz., aflaten hadden verleend aen de broeders van S^t-Lievensgilde, en aen alle die tegenwoordig zouden wezen in de jaerlyksche processie naer Hauthem.

[p. 123]

De reliquiën van S^t-Lieven waren onder de byzondere bescherming van eenen advoué of vidame gesteld; maer de ridder van Berleghem, wien deze advouerie in 1202 gehoorde, verkocht dezelve toen aen het klooster van S^t-Baefs, hetwelk, sinds het jaer 976 in bezit was van de heerlykheid van Hauthem, met den tol aen de kerk dier parochie behoorende. - Womarus, de twee-en-twintigste abt van S^t-Baefs, had Holthem en Felthem van den ridder Folgbert en zyne vrouw Reginsuint bekomen, in verwisseling voor Nortzewic en Ydenghem; de tol van Hauthem bestond in het heffen van zekere penningen op de voorwerpen welke, op S^t-Pietersfeestdag, daer te koop waren, ten behoeve der bedevaerders. Het S^t-Baefsklooster genoot ook het geld, gezeid doodschuld, dat voor elken medebroeder van S^t-Lievensgild by zyn overlyden moest betaeld worden, en gaf zelfs den ontvang daervan aen anderen in pachte. Doch de voordeelen van dit gild behoorden aen hetzelve niet geheel; want door de schepenen der stad was, ten jare 1454, gewezen dat het gild van S^t-Livinus van Binnen met dat der Aelmoesen van denzelven sanct, van toen af zou wezen en blyven een gemeen gezelschap, en ook gelykelyk deelen in al de baten en profyten jaerlyks aenkomende, en dat zy zouden gehouden zyn de aelmoesen, die zy van oude tyden gewoon waren te doen, te blyven uitreiken aen den armen, en samen dragen in de andere kosten, als van maeltyden, en van kleederen, gelyk mede de kosten die zy moesten doen te Hauthem en onder wege.

Maer gelyk de beste instelling, voornamelyk daer zoo talryke lieden in betrokken zyn, wel tot kwaed kunnen ontaerden en tot misbruik aenleiding geven, zoo ook gaf de bedevaert naer Hauthem veelal aenleiding tot dronkenschap, twist en buitensporigheid. Om die tegente-

[p. 124]

gaen en te beletten werden verscheidene maetregelen beraemd. Onder andere werd bevolen dat de Baljuw van Aelst met zyne mannen, telker kerkemesse, te Hauthem en te Vliederzele de wacht zouden houden, waervoor de abt van S^t-Baefs, by vonnis van graef Robert van Bethune, in 1316, verpligt was hem te betalen. En tot meerder ontzag en statigheid werd de fierter van S^t-Lieven, ieder jaer, door twee schepenen der stad Gent naer Hauthem begeleid, die daervoor, by reglement van 8 july 1468, telke reis, voor loon en uitgave, elk twee ponden groote ontvingen.

Intusschen, alzoo de buitensporigheden, die men gedurende de bedevaert bedreef, niet ophielden, dacht men daerin beter middel te verschaffen door het gerucht te verspreiden dat elk die, de processie bywoonende, dezelve in eeniger maniere zou stooren, in den kerkelyken ban verviel: maer in 1442 verklaerde Nikolaes, bisschop van Doornik, op raed der religieuzen van S^t-Pieters, hoe dit moest verstaen worden, te weten, dat elk, die zich onzedig en onbetamelyk zoude gedragen of zondigen, by het doen der bedevaert, in den ban kon gedaen worden door de wettige overheid.

Dan, zoo deze middelen al eenige goede uitwerkselen hadden, zy waren echter maer van korten duer; want zy, die in 1467 de boven beschrevene bedevaert naer S^t-Lievens-Hauthem deden, waren oorzaek dat, by hunne terugkomst te Gent, een geweldig oproer uitborst, van 't welk wy straks gaen spreken.

[p. 125]

II. De instelling der cueillote.

Hertog Philips-de-Goede, graef van Vlaenderen, was met de Engelschen in oorlog en belegerde hen, in 1436, voor Calais; doch ten zynen nadeele, voornamelyk uit oorzaek der slappe hulp zyner onderdanen en het verlaten der Vlamingen die, ten getale van 30,000, waervan 1600 uit Gent alleen, aldaer onder de wapenen stonden. Dit noodzaekte den hertog het beleg op te breken, doch met wrok in het hart tegen hen die hem zulke schande berokkenden; te meer omdat zy, vooral de Bruggenaers, zich in 't naer huis gaen zeer oproerig gedroegen. Deze wrok werd wel eenigzins bekoeld door de groote boeten die zy hem betaelden, maer geenszins uitgedoofd: want, als een gevolg daervan, leidde Philips, op het aenraden zyner heeren, in geheel Vlaenderen, eene cueillote of belasting op het zout, en kort daerna eene andere op de granen. De eerste wet, in de maend maert 1448 door Philips gegeven, bepaelde dat iedere zak zout, in Vlaenderen gesleten, moest betalen 18 stuivers parisis, onder bedreiging van met den dood te straffen wie dezen last zou weigeren te betalen.

De vier leden des lands vergaderden te Gent: zy oordeelden dat zulke belasting onredelyk was onder vrye volken. Nogtans hebben die van Brugge en Ypere hun gevoelen niet opentlyk durven te kennen geven. Alleen die van Gent zeiden dat zy noch om leven noch om sterven daerin wilden toestemmen. Zy waren gewoon zich te verzetten tegen de hebzucht der Fransche hovelingen, en wilden dus dezen last niet aenvaerden, die alleen was uitgedacht om de beurs dier hovelingen

[p. 126]

te vullen. Hun gezag was te kort gedaen in 't maken van eene zoo zware wet zonder hunne voorkennis en toestemming: zy weigerden dus kortaf, en niet zonder reden. Hoe zeer Philips verstoord was om 't verwerpen zyner bevelen, dierf hy geene wrake nemen, om dat hy voorzag dat de Gentenaers voor hun regt zouden stryden, en geweld tegen geweld stellen.

Twee jaren verliepen in onderhandelen, verzoeken, bidden en smeeken van de Gentenaers; in bevelen, gebieden en bedreigen van den Vorst. De eersten vertoonden, doch te vergeefs, dat zy de verschuldigde belastingen hadden betaeld en by voortduring, op tyd, wilden opbrengen; maer dat de nieuwe cueillote, waer mede hy het zout en de granen belastte, veel te zwaer op de volksklasse zou drukken, en daerenboven tegen hunne privilegien streed. Philips, zonder aen deze billyke vertoogen regt te doen, eischte dat die imposten betaeld wierden, achtte zich verder niet verpligt rekening van zyne handelwys te geven, en dreigde ten strengste te straffen al wie nog langer zynen wil en wet dierf tegenstreven. - De Gentenaers bekreunden zich daer weinig aen: zy waren toen reeds, zoo als men de Vlamingen in 't algemeen heeft afgeschilderd, getrouwe onderdanen, zachtmoedig en handelbaer wanneer men-ze als een vry volk volgens regt en wetten bestuert, maer wanneer men hen willekeurig behandeld, hen als slaven wil doen gehoorzamen, vliegen zy op en zyn niet ligt ten onder te brengen. Dit ondervond Philips. Hy, ziende dat zynen wil niet werd nageleefd en zyne wet onuitgevoerd bleef, veinsde zyne verbolgendheid en hield de Gentsche gezanten, die hem om een verdrag, verzochten, in het onzekere, tot dat zyne kibbelingen met den Franchen koning waren afgedaen; en toen voegde hy eene nieuwe willekeurigheid by de voorgaende, door

[p. 127]

de geheele regering van Gent, welke zeer gemoedelyk de beschermers hunner stadsgenooten waren geweest, van hunne bediening af te zetten, en andere wethouders, naer zynen zin, in derzelver plaets aen te stellen. De Gentenaers wilden aen deze nieuwe bestuerders, als onwettig ingevoerd, niet gehoorzamen, zetten eenige aenhangers van den graef gevangen, verdreven de inzamelaers der cueillote, en deden zelfs, onder anderen, Ingelram Hauweel en Steven Formelis onthalzen, onder beschuldiging dat zy de uitvinders en instellers dier belasting waren.

Nu, dacht Philips, is het oogenblik daer om die wederspannige stad eens vooral te bedwingen: hy ligt troepen in Henegouwen, Holland en Zeeland, in Braband en Namen, zelfs in Frankryk, vooral in Bourgondie en Picardie, en maekt die ten stryde bereid. De Gentenaers, wel ziende dat de vorst hen over den hals wilde, en dit by kwaden raed, ja dat hy hen door de kracht der wapenen meende te onderdrukken, en hunne regten en privilegien verkorten of vernietigen, besloten tegenweer te bieden, en riepen daertoe ook hunne onderhoorige casselryen onder de wapenen; deze stroomden allen gewillig toe: zelfs de bewooners van het platte land van Vlaenderen kwamen, uit liefde voor de Gentenaers, om 't regt en de goede zaek te verdedigen, zich onder hunne vaendels rangschikken. Zoodat hier nu een opentlyke opstand, eene zigtbare oorlogsverklaring plaets had tusschen den vorst en zyne onderzaten, alleen veroorzaekt door de instelling der cueillote en de hardnekkigheid van den goeden Philips om die belasting, tegen alle regt en vertoog, te doen in stand blyven. - Dit gebeurde ten jare 1452, omtrent den hoogtyd van Sinxen: de gevolgen waren verschrikkelyk en betreurenswaerdig!

[p. 128]

Ten einde door 's hertogen volk niet verrast te worden, deden de Gentenaers hnnne stad van binnen en buiten op de zwakste plaetsen versterken: op een half uer van Gent, te Mariakerke, werd een diepe gracht gedolven; overal op de groote wegen zag men bolwerken en draeiboomen maken, om de passagien af te sluiten en de onvoorziene aenvallen op de stad te beletten. En, om dit nog beter te bewerken, maekten zy zich al spoedig meester van de kasteelen van Poucke, Schendelbeke, Gaveren, enz.; in elk eene waekzame bezetting latende. De hertog zond talryke krygsbenden tegen Gent, die alom vele boosheden bedreven. - Om die te beteugelen bragten de Gentenaers hunne Witte-Capproenen en Groententers op de been: stellende de laetste onder aenvoering van den bastaerd van Blanstrin, de andere onder die van Jan Heverslaghem. Deze benden doorkruisen het platte land van Vlaenderen, leven er op koste van den landman, en berooven, verwoesten, verbranden er menig dorp met huizen, pachthoeven en kasteelen, voornamelyk van hen die Philips waren toegedaen, terwyl de troepen van den hertog het nog veel erger maekten, vooral daer waer men het met de Gentenaers hield. Zelfs gebood de bevelhebber van Philips, de Beaumont, een Franschman, in october 1452, alles te verwoesten en te vernielen wat men op vyf mylen in den omtrek van Gent vond. In zeven dagen tyds werden toen meer dan 8000 huizen en hoeven verbrand: zoo dat er, behalven eenige kerken en kasteelkens niets meer werd gezien dan puinhoopen, asschen, en een treurig veld; zelfs de eigendommen der vlaemsche edelen, die hunnen vorst getrouw waren gebleven, had die Franschman niet gespaerd!

Het lust ons niet hier al de strooptogten en wederkeerige wraeknemingen, welke nog volgden, omstandig-

[p. 129]

lyk te beschryven: genoeg zy het hier 't hoofdzakelykste te melden. De slag by Lokeren (18 mei 1452), en die tusschen Basele en Rupelmonde (16 juny 1452), waer Cornelis van Bourgondie sneuvelde, kostten veel bloeds, en het wedernemen van 't kasteel van Poucke (2 july 1453) werd duer betaeld door den dood van den beroemden held Jakob van Lalaing, die, met zynen broeder Simon, zoo veel had toegebragt om den Gentenaers (den 23 april 1452) het beleg van Audenaerde te doen opbreken, en ze aldaer eene geduchte nederlaeg toebragt. Hierdoor echter zag Philips den moed der stedelingen niet verzwakt, noch hen onder zynen yzeren scepter gebukt. Om dit te bewerken verzamelt hy eene ontzaggelyker krygsmagt in het heimelyke op een punt, en weet de Gentenaers tot een' algemeenen veldslag te lokken. In de velden van Gaveren streden deze (den 23 july 1453) als leeuwen, maer, slecht geleid en verraden, werden zy door 's hertogen volk overmand, en leden eene volkomene nederlaeg: waerby wel 16,000 man op het slagveld en in den vloed der Schelde het leven verloren. De hertog, op het aenschouwen van zoo vele lyken, grootelyks bewogen, deed den Gentenaers een vredeverdrag aenbieden, 't welk zy, in hunne verslagenheid, in hunne vrees, in hunnen bitteren rouw, aenvaerdden. Volgens dit verdrag, de vrede van Gaveren genoemd, verschenen de Gentenaers ten getalle van 2,000, met 25 hunner overgeblevene wethouders, kapiteins en dekens der ambachten aen het hoofd, en alle teekens van wanhoop en verootmoediging, op eene halve myle van Gent, te Ledeberg, buiten de S^t-Lievenspoort, voor den vorst en zynen zoon, graef Karel van Charolois, en hun gansch leger, aldaer in volle slagorde gesteld. De 25 overheidspersoonen waren in hun lynwaed (hemd), blootshoofds en baervoets, al de anderen met zwarte

[p. 130]

ongegorde kerels, met bloote voeten en ongedekten hoofde. Daer wierpen zy zich allen op de knieën voor Philips, die op zyn paerd, in den stryd gekwetst, was gezeten. De abt van S^t-Baefs bad, in 't fransch, met luider stemme, uit naem der gemeente van Gent, om genade en vergiffenis, en het volk, al krysschende, stemde toe in het woord dat de abt al weenende sprak. Na de derde onderwerping en ootmoedige bede, schonk de goede hertog aen allen vergiffenis en genade; maer - de Gentenaers moesten tot boete 300,000 gouden ridders (of ryders) betalen, en daerenboven nog 50,000 gouden leeuwen tot het herstellen der kerk van Rupelmonde en andere, die in de voorgaende togten verbrand of gehinderd waren; zy moesten al de standaerds, bannieren en vaendels der ambachten den hertog overleveren; zy mogten geene Witte-Capproenen of Groententers meer aennemen, en geen gezag meer hebben over de steden en casselryen van Audenaerde, Kortryk, Aelst, het land van Waes, de Vier Ambachten, Biervliet en Dendermonde; hunne wethouders zouden jaerlyks vernieuwd worden volgens het bevel van koning Philips-den-Schoonen, van het jaer 1301, zonder acht te geven op de dry leden der stad, en zonder dat de overdeken met de dekens der wevery en neeringen zich daermede te bemoeijen hadden, of eenig bestuer over de stad mogten uitoefenen; de wethouders van Gent zouden niemand meer mogen bannen, of wetten maken zonder toestemming van den vorst; de poorters van Gent, eenig misdaed buiten 't vrye hunner stad bedreven hebbende, zouden naer hunne verkiezing geoordeeld worden ter plaets waer 't feit geschied ware of door de wet van hunne stad; de kennis en 't veroordeelen van alle zoo criminele als civile misdaden der beambten van den Grave bleven hem alleen; en, eindelyk, werd bevolen dat de Heuvel-

[p. 131]

poort en de Petercellepoort, te Gent, voor altyd, elken donderdag zouden gesloten blyven, ter eeuwige gedachtenis dat het Gentsche krygsvolk den donderdag na Paschen van 't voorgaende jaer langs dezelve gewapend waren uitgetrokken om Audenaerde te belegeren; en de Hospitaelpoort, door welke zy in de maend mei van 't zelfde jaer waren uitgegaen, naer 't Land van Waes, om by Basele, omtrent Rupelmonde, hunnen Prins aen te randen, moest voor eeuwig gesloten en met eenen muer toegemetseld worden. - Maer de cueillote? zal men vragen, die hatelyke belasting, welke reeds zoo veel onheil had veroorzaekt, zoo veel bloeds had gekost, werd die nu afgeschaft? - Wel neen, volstrekt niet. 'T is waer de vrede van Gaveren spreekt daer niet van, maer men weet dat de Hertog aen de Gentsche gezanten, die hem te Ryssel om vrede verzochten, uitdrukkelyk had gezeid: ‘Dat de cueillote op het zout en graen vooraf moest betaeld worden aleer zy op een verdrag denken mogten.’ En men zal verder zien hoe ootmoedig de Gentenaers Karel-den-Stouten, by zyne inhulding als Graef van Vlaenderen, baden en smeekten om daervan verlost te worden, en daerover geen voldoening verkrygende, hem met geweld daertoe wilden brengen, doch niets dan schande en schade inoogstten.

Gemelde voetval geschiedde den maendag 30 july 1453, op den middag. De hertog gewaerdigde zich echter nog niet binnen Gent te komen, maer vertrok, met de Gentsche standaerden vooruit, als in triomf, naer Audenaerde en voorts naer Ryssel, alwaer hy en zyne edelen groote vreugden over den bekomen vrede betoonden. - Geen wonder: zy hadden een' grooten zegeprael behaeld, eene magtige stad, een vryheidminnend volk vernederd. - De Gentenaers stelden zich ook tot eenige vreugdebedryven, maer het ging hun niet van 't harte: hunne vrienden,

[p. 132]

hunne verdedigers waren op het slagveld gesneuveld of in de Schelde omgekomen, en die vloed gaf hun slechts lyken terug! De vrede van Gaveren was voor hen, gelyk zy het noemden, het verderf, de vernietiging van het Gentsche volk, 't welk, tot alsdan nog onoverwonnen, het hoofd grootsch en heerlyk had verheven, koningen en andere vorsten voor zich had zien bukken; maer nu, als eene slavin, aen boeijen geklonken, voor de overmagt moest onderdoen en stil gehoorzamen! - Welke verootmoediging, welke vernedering voor eene nyverige, magtige en vryheidslievende stad! Slechts één troost verzachtte het leed der Gentenaers, namelyk, dat zy lang, moedig en dapper gestreden hadden voor 't behoud hunner duer gekochte regten en ter afweering van allen overlast! Voor 't geweld moetende zwichten, waren zy nu lydelyk in hun lot, doch niet zonder hoop op betere tyden.

Al wie de Gentenaers, van die dagen, meer dan by name kent, zal reeds gevoeld hebben hoe ongaern zy het hun opgedrongen en zwaer drukkende juk torschtten, en hoe zeer zy verlangden naer het oogenblik, naer de gelegenheid om het van hunnen hals af te schudden. Zoo lang de goede Philips, die hun dit juk had opgelegd, in leven was, hadden zy geen uitzigt op beterschap; maer zoodra deze vorst op den 15 juny 1467, te Brugge, was overleden, dierven zy eens vry adem halen: zy vertrouwden dat zy van zynen zoon en opvolger, Karel-den-Stouten, eenige verligting van de lasten, benevens eenige hunner ontnomene vryheden, regten en privilegien zouden weder verkrygen. Zy hadden nogtans misgerekend: vol hoop op zyne geregtigheid bevroedden zy zyne staetkunde niet. Philips had de magt en grootheid der gemeenten allengskens trachten te besnoeijen; Karel had min geduld, wilde-ze in eens vernietigen, en alleen zyn wil tot wet maken. Al wisten dit

[p. 133]

de Gentenaers, zy eerbiedigden Karel als hun vorst, zy wilden door bidden, smeeken en verzoeken hunne regten erlangen. Jammer dat deze zachte en betamelyke middelen niet gelukten. Eenigen der moedigsten en stoutsten verloren het geduld, en besloten te beproeven of geweld en dwang zouden vermogen wat de langmoedigheid en de goede reden niet hadden te wege gebragt. Het eene baette zoo weinig als het andere; in tegendeel: de opstand en de gewelddadigheden die zy bedreven, haelden de stad nieuwe onheilen, boeten en straffen op den hals, gelyk hierna zal worden aengetoond.

III. De hulding of hertog Karel-de-Stoute doet zyn blyde inkomst te Gent, en wordt er als grave van Vlaenderen gehuldigd.

‘Dye hertoghe Kaerle track binnen sijnder stede van Ghendt, omme al daer sinen Eedt te doene, als Grave van Vlaendren, het welcke hi vulquam up den xxviij dach in wedemaent anno lxvij’ (28 juny 1467.)
Dits die excellente Cronyke, C.L. fol. 131.

Het was van ouds de gewoonte dat een nieuwe graef van Vlaenderen, aleer in 't bezit van zyn graefschap te treden, aleer het bestuer daervan te aenvaerden, te Gent, de hoofdstad van dit gewest, plegtig den eed deed dat hy al de voorregten, vryheden en gebruiken der Gentenaren en van al de Vlamingen zou eerbidigen, beschermen en verdedigen; waertegen dan ook zyne onderzaten hunnen eed van getrouwheid, onderwerping en gehoorzaemheid in zyne handen afleidden. - Hertog Karel,

[p. 134]

het lyk zyns goeden vaders met alle eer en pracht in de S^t-Donaeskerk, te Brugge, ter aerde besteld hebbende, bleef nog eenige dagen in die stad, en nam er de noodige schikkingen om zich als graef van Vlaenderen te laten huldigen.

Vrydag den 26 juny 1467 verliet Karel met geheel zyn edel Hof de stad Brugge en begaf zich op weg naer Gent. Op dry uren van deze stad, in het steedje Deinze gekomen, besloot hy aldaer de nachtrust te nemen; want de Gentenaers, nog niet gansch bereid om den jongen graef met alle pracht en eer te ontvangen, hadden hem verzocht zyne aenkomst te Gent een of twee nachten uit te stellen. En inderdaed, het algemeene voornemen van de Gentenaren was hem met alle eer en liefde, met opregte toegenegenheid te ontvangen: hoewel het anders uitviel, helaes! tot groot spyt en bedroefde verlegendheid der stad en van alle brave en voorname lieden, die van schaemte, en van verdriet werden overstelpt, en niets vooraf geweten hadden van 't voorval.

Zaterdags morgens vertrok de Hertog van Deinze naer het dorp Zwynaerde, en kwam op het kasteel of lusthuis van den prelaet van S^t-Pieters, dat op omtrent eene uer gaens van Gent gelegen is, en alwaer, volgens de privilegien, de graven van Vlaenderen den nacht voor hunne blyde inkomst verpligt zyn te gaen slapen.

Op weg derwaerts werd de hertog ontmoet van verscheidene Gentenaers en anderen, die hem voor zyne eerste genade, als vorst van deze gewesten, vergiffenis en slaking vroegen voor 365 persoonen, gebannen door den vrede van Gaveren, en voor sommige anderen, in 't geheel 784 persoonen. Die allen hadden zich buiten de voorgeburgten verscholen gehouden en den vorst afgewacht om met hem in Gent te komen, gelyk het de ge-

[p. 135]

woonte was van eenen nieuwen vorst, by zyne blyde inkomst, bannelingen in zyn gevolg te nemen, binnen de stad te leiden, en alzoo dezelven in hunne verloren regten van vryheid en burgerschap te herstellen.

Karel, in 't kasteel van Zwynaerde gekomen, aenhoorde deze lieden over de oorzake van hunne banning en de regten die zy op zyne genade meenden te hebben; hy onderzocht wie zy waren, hoe zy misdaen hadden, en wie waerdig was gratie te verkrygen. De graef deed hen vernachten in eenen meersch digt daerby, en allen gelyk wachtten tot des anderdags of zyne genade of weigering. Intusschen deed Karel zynen raed vergaderen ten einde sommige zaken te regelen en om tot het vryspreken der bannelingen de toestemming van de schepenen der stad Gent te winnen. Door voorspraek van velen, die den graef vergezelden, kon hy deze eerste genade niet weigeren; en den zondag morgend om acht uren, toen hy zich naer Gent begaf, voegden al deze bannelingen zich met blydschap in zyn gevolg, en kwamen, in eene touw besloten, met den vorst in de stad, wordende daer binnen geleid door zynen Hoogbaliu van Gent.

De vorst, tot op eene myle de stad Gent genaderd zynde, werd daer begroet door de heeren Wethouders met hun gezelschap, en aen S^t-Jacobs Kruis, weinig voorby het Seclin of huis der Zieke-Liên, werd hy ontmoet van al de processien van Gent. Karel met zyne edelen, en de heeren der wet waren te paerd gezeten; maer al de geestelyke persoonen en vele wereldlyke waren te voet: onder deze bemerkte men den bisschop van Doornyk, den abt van S^t-Baefs, velerlei religieusen, de gezworenen der ambachten met hunne gezellen, elk in 't zyne.

Hier werd den vorst door meester Matthys De Groot-

[p. 136]

heere, uit name der stad Gent verwellekomt, met schoone woorden hem herinnerende de deugden van zynen goeden vader Philips, en dankende den Hemel die zoo uitmuntenden vorst in diens plaets stelde. Hy eindigde met den wensch dat de nieuwe graef, deze wereld verlatende, aen God zoo welkom mogt wezen als hy het nu was aen de goede lieden van Gent.

Daerna begaf de geheele stoet zich in aentogt naer de stad: de knapen, en al die te voet waren, trokken vooruit; daer achter kwamen de meesters, de graef met zyne edelen en de heeren der wet, en eindelyk volgden de 784 ballingen, die nu in genade waren ontvangen. Langs den geheelen weg was alles op 't fraeiste versierd, en hoorde men 't blyde geschal der trompetten van Gent.

De vorst aldus de stad genaderd zynde tot aen de Petercellepoort, welke hy verpligt was in te komen, werd ontmoet door zekeren Nikolaes Bruggeman, predikheer, die, zich voor 's vorsten paerd werpende, in naem der gemeente van Gent, ootmoedig om genade bad. - ‘Welke genade verzoekt gy?’ vroeg de graef. - ‘Dat deze poort,’ was het antwoord, ‘welke heden de eer geniet den ingang te geven aen zoo doorluchten vorst, onzen nieuwen graef, voortaen elken donderdag mag geopend worden, hoewel zy volgens den vrede van Gaveren, op dien dag moet gesloten blyven, tot groot nadeel onzer stad.’

Dit zoo billyk verzoek, denkt men, zal Karel niet weigeren. Na den ballingen vollen vrydom te hebben verleend, mits zy door niemand anders beschuldigd werden, zal hy ook wel deze kleine gunst toestaen, die hem geen nadeel, maer de stad groot voordeel kan toebrengen: daer door zou hy te meer 's volks liefde en genegendheid winnen, welke hem als vorst

[p. 137]

onontbeerlyk waren. Zoo denkende vergist men zich. Karel wilde het volk niet door liefde aen zich verbinden, maer uit vrees gehoorzaemd worden, en Gent geheel onder zyn bedwang brengen; daerom antwoordde hy kortaf: ‘Dat de burgers hun verzoek in schrift overgaven, om volgens liefde en reden zich daerop te beraden.’ Men voelde reeds dat de graef hen meende om den tuin te leiden; iets wat hun in 't geheel niet behaegde.

De Petercellepoort was versierd met twee leeuwen: de een had in zynen klauw een' standaerd met het wapen van Vlaenderen en de andere met het wapen van Gent. Van daer tot aen het hof waren al de huizen netjes behangen zoo met tapytserie als anderszins. Op den toren der poort waren vele zilveren trompetten en claroenen, die zich aengenaem deden hooren toen de vorst de poort doortrok. Binnen de stad, over beide zyden van de straet, stonden de dekens en gezworenen der Neeringen en die der weverye. Meester Pieter Bierman verwelkomde daer van hunnentwege den nieuwen graef. Grootelyks vereerd van zyn volk, voorgegaen door een zoetluidend muziek, het schoonste dat men hooren kon, en begeleid met zoo plegtige processie en zoo grooten eerbied, dat men met moeite meer voor God zou hebben kunnen doen, kwam de graef met den ganschen stoet den Schreiberg af tot de plaets ten Spriete; daer regts inkeerende gingen zy de O.L. Vrouwestraet op, voorby de S^t-Quintenkapel en langs den Kanonikswyk tot aen de groote poort der S^t-Pietersabdy. Hier kwamen de abt en het couvent, met hunne beste kappen bekleed, den nieuwen graef te gemoet; en deze van zyn paerd gestegen zynde, werd begroet door den abt, die den vorst gewyd water aenbood, hem bewierookte, en het H. Kruis en Evangelie liet kussen. Dit gedaen zynde ging de processie voort, en de abt en prioor

[p. 138]

geleidden den graef, langs den westelyken ingang binnen hun klooster.

Dit alles geschiedde onder het gespeel van den beijaerd en het luiden der klokken in alle parochiekerken van Gent. Toen de graef te S^t-Pieters was begaven de trompetters en andere muziekanten zich op S^t-Nikolaestoren en op het Belfoort, en lieten zich daer gedurig hooren, terwyl men ook bleef luiden en beijaerden tot dat de vorst in zyn hof ten Walle ('t Prinsenhof) was aengekomen.

De graef in de abdykerk getreden, begaf zich in het koor voor den hoogen altaer, en vond er eene prachtige zitplaets voor hem bereid. Aenstonds begon de abt eene solemnele misse van den H. Geest, met de grootste plegtigheid. By de offerande offerde de graef een gouden laken. Toen de mis geëindigd was kwam de vorst voor het altaer, boog de knieën, en de prelaet bad voor hem:

‘O myn God! maek uwen dienaer zalig, die in u is hopende. Heer! zend hem hulp uit het heilige. - En dat Sion hem bescherme. Heer! wees gy hem eenen toren van sterkte, - in het aenschyn des vyands. - De Heer zy met u en met uwen geest. - Laet ons bidden.’

‘De opperheer, vader der eeuwige glorie, zy uw helper en beschermer, en de Almagtige gebenedyde u. Hy verhoore uwe gebeden in alles, en verleene u een lang en gelukkig leven; hy houde uw bestuer getrouw staende, en beware uw volk in der eeuwigheid. Over u bloeije de heiligmaking van Christus, en hy geve u den prys der eeuwige zaligheid, die leeft en regeert in de eeuwen der eeuwen. Amen.’

Na dit gebed hing de abt een zwaerd aen 's Graven zyde, en sprak:

‘Zeer vermogend Heer! omgordt u met dit zwaerd; en wees steeds indachtig dat de heiligen niet door den

[p. 139]

zwaerde, maer door de kracht des geloofs ryken overwonnen hebben. Heersch gy in vrede!’

Terwyl sproeide de prelaet gewyd water over den vorst en over het zwaerd, en dan kwam de graef tot het altaer, leidde zyne regter hand op 't evangelie, en deed den het klooster en de kerk van S^t-Pieters den eed, in dezer voegen:

‘Nous jurons à garder comme bon et loyal gardien, sans moyen, bien et loyaulement contre tous et vers tous, tous les priviléges, libertez, franchises, usages, costumes, biens, possessions, personnes, subjets et familliers de ceste esglise de Saint Pierre au mont Blandin, fondée de nous prédécesseurs... Ainsi nous veuille Dieu ayder et les saints dont les corps sont icyens, et tous les saints de Paradys¹.’

Deze plegtigheid volbragt zynde, gaf de abt wederom de reliquien te kussen aen den graef, en geleidde hem in processie tot buiten de kerk.

Intusschen was het negen uren van den morgen geworden: een zeer gepast uer voor het ontbyt, 't welk zeer prachtig en kostbaer stond opgediend in het klooster, zoo dat, aenstonds na den eed en de eerbewyzen aen God in de kerk, de graef ging eten met eene menigte heeren, edellieden en anderen: want allen werden er ontvangen en hielden er goeden sier.

Daerna bragt de processie van het klooster den vorst weder tot de plaets waer de abt en 't couvent hem ont-

1 ‘Wy zweeren als goede en getrouwe bewaerder tegen en by allen wel en getrouw te bewaren al de voorregten, vryheden, vrydommen, gebruiken, gewoonten, goederen, bezittingen, persoonen, onderdanen en toegenegenen dezer kerk van S^t-Pieters op den Blandinusberg, gesticht door onze voorzaten... Daertoe helpen ons God en al de Heiligen, wier ligchamen hier zyn, en al de heiligen des hemels.’

[p. 140]

vangen hadden, tot aen den uitgang der abdy; en van daer ging de processie der stad Gent voor en geleidde den graef, met alle pracht en eer en vreugd, de Nieuwstraet af, tot aen de grensscheiding der heerlykheid van Sint-Pieters en van de stad. Hier werd hy ontvangen door de schepenen en andere Heeren van Gent, in dezelfde kleeding als zy aen hadden by zyne te gemoetkoming buiten de Petercellepoort; en de geheele stoet begaf zich verder naer de S^t-Janskerk (nu S^t-Baefs).

In deze kerk bevonden zich de leden of staten van Vlaenderen, met de gezanten der steden en kastelenyen van dit graefschap. De graef nam zyne plaets voor het hooge altaer, toen aen S^t-Jan toegewyd, en zeer fraei opgesierd. Op hetzelve lag een Evangelie- of misboek, waerop de vorst, nedergeknield, zynen eed deed in 't vlaemsch, naer de woorden die Joos de Triest, als klerk van den bloede, voorlas:

‘Dit zweerdi gherecht heere ende grave van Vlaenderen te sine, ende dat daer toe behoort; de heleghe kerke in rechte te houdene ende te doene houdene; dlant van Vlaendren in vryheden, in rechte ende wette te houdene, en te doen houdene. De privilegien, vryheden, costumen, usagen en rechten van der stede van Gend te houdene ende te doene houdene; aerme ende rike in rechte te houdene ende te doen houdene, ende al te doene dat een gerecht heere ende grave van Vlaendren sculdich es te doene, al den tijt dat ghijt wesen sult. Also moet hu God helpen, ende alle Gods heleghen.’

Zoodra de graef dezen eed aen de stad Gent en het land van Vlaenderen had afgelegd, gaf men hem den klokreep in de hand en men klepte vier of vyf mael met de klok, ten teeken dat hy bezit van zyn graefschap had

[p. 141]

genomen en gedaen had wat een geregte grave van Vlaenderen verpligt is te doen by zyne blyde inkomst.

Vervolgens werd den eed voorgelezen, die de geestelyken, edelen en leden van Vlaenderen, alsmede de afgezanten der steden en landen van Aelst en Dendermonde deden aen den nieuwen graef, in deze woorden:

‘Wy bisschoppen, abten, prosten, dekens, edelen, benoemd door de geestelyken, leden en afgezanten der steden Aelst en Dendermonde, van de provintie en het graefschap Vlaenderen, hier tegenwoordig verbeeldende de staten dier provintie, en genoegzaem gevolmagtigd zynde om te doen hetgene hier volgt, ontvangen hebbende den eed van UE., den welken een graef van Vlaenderen gewoon is te doen, beloven en zweeren aen UE. mids bemagtiging als hier voren, dat wy zullen zyn goede en gehoorzame onderdanen, en zullen houden en doen houden onschendelyk, al wat van wege de gezeide staten van de provintie en 't graefschap Vlaenderen beloofd en gezworen is geweest aen Philips, den vorigen graef van Vlaenderen. Zoo helpe ons God en al zyne heiligen.’

Deze eed door ieder volgens zynen rang gedaen zynde, verliet de geheele stoet de kerk¹, en begaf zich voorby 't stadhuis en langs de Langemunt, naer de groote plaets, de Vrydagmarkt genoemd.

Daer vierde men de luisterlyke inhuldiging des graven van Vlaenderen, met eene pracht en rykdom,

1 ‘Saten weder up hare perden (zegt de kronyk), de nieuwe grave van Vlaenderen ende sijn eedele ende reden ter Vrindachmarct; daer stont af mijn vorseide gheducht heere van sinen perde en ghinc ligghen up 't Toghuys ['t Hooghuis] ter vensteren ende daer voren stont 't comuyn ende 't folc van Gendt,’ enz.

[p. 142]

waervan men zich met moeite een denkbeeld kan vormen. - Op deze ruime, schoone en met fraeije huizen bezoomde markt, zag men aen de zyde van den collatie-zolder, gezeid het Toreken, een prachtig theater of estrade opgerigt, dat zeer net en kostbaer was behangen met rood fluweel, door gouden franjen omzet; van voren was 't middeldeel des theaters versierd met het wapen des graven tusschen dat van Vlaenderen en van Gent; ter regter zyde waren de wapenschilden van de voornaemste steden dier provintie, en aen den linker kant die van de landschappen onder hertog Karels heerschappy; zeer kunstig gewerkte Vlaemsche tapyten, onderwerpen uit 's lands geschiedenis voorstellende, bekleedden den achterbinnenwand van het theater; en men klom tot hetzelven langs een' fraeijen trap, waerop vier voorname heeren, de Beers van Vlaenderen genoemd, hunne plaets hadden, en aen welks voet, op piedestalen, twee levensgroote vergulden leeuwen zaten, die elk een' standaerd hielden met de wapenen van Gent en van Vlaenderen beschilderd.

Duizende menschen waren den stoet vooruit gekomen en hadden zich voor en ter zyden van de estrade geschaerd, nieuwsgierig om den nieuwen graef te zien, te begroeten, en, al ware het slechts met het hart, den eed van trouwe te bevestigen, die hunne Vertegenwoordigers aen den vorst gingen doen, terwyl hy zelf zou beloven en zweeren hunne voorregten te eerbiedigen en te handhaven, hunne persoonen en goederen te beschermen en te verdedigen, en, volgens die voorwaerde, mogt de graef dan ook op hunne liefde en gehoorzaemheid, op hunnen dienst en getrouwen onderstand, rekenen.

Zoodra de vorst zich op de markt vertoonde, hoorde men het volk door 't herhaeld geroep: Leve de Graef!

[p. 143]

Vive Bourgogne! Vlaenderen den Leeuw! zyn gevoel van blydschap en toegenegendheid luidruchtig uitboezemen. De graef beantwoordde dit met vele buigingen, en beklom het gemelde theater, met zyne Edelen, de Staten en Leden van Vlaenderen, de Gentsche Wethouders, enz., waer elk zich nederzette volgens zynen rang en waerdigheid. De graef zat op eene verhevene plaets in eenen kostelyken zetel. Hy was gekleed met een paerschfluweelen keerel, en een' dergelyken kostelyken mantel, die sleepte als hy voortging, aen elke zyde met dry gouden en zilveren strepen van eene elle lang; aen zynen hals hing een soort van kapken, aen beide zyden open op zyne schouderen, en met hermine gevoederd; zyn hoofd was bedekt met eenen hoed van gouden stoffe, een' coronael genoemd, en zeer kostelyk met paerlen en gesteenten bezet. Zyn kanselier stond nevens hem in kleeding van 't zelfde kleur, maer van wollen laken, en met ontdekten hoofde. Vele anderen der edellieden hadden gelyke mantels en een coronael op het hoofd, doch min kostelyk dan die van den prins. De schepenen der stad Gent droegen prachtige keerels, met goudverwige strepen, omtrent dry vingeren breed, die nedergingen over den geheelen keerel. Voorts stonden aen elke zyde van den vorst acht heraulten, wel kostelyk gekleed, en andere van zyne officieren: 't welk zeer heerlyk was om zien.

Toen elk zyne plaets genomen had, kwam de klerk van den bloede, en las luid op den eed, dien de graef deed aen de afgevaerdigden der steden en kastelenyen, het land en graefschap Vlaenderen onderworpen; zynde van dezen inhoud:

‘Ik, graef van Vlaenderen, beloof en zweer aen UE. steden en kasselryen die onderworpen zyt aen het land en graefschap Vlaenderen, hier tegenwoordig, verbeeldende

[p. 144]

den staet van 't gezeide land, en daertoe wel en behoorlyk gemagtigd, dat ik zal onderhouden en doen onderhouden, al wat myn voorzaet heeft gezworen en beloofd aen 't gemelde land en graefschap Vlaenderen, en gezamentlyk zal doen al wat een goed Heer en Souverein gehouden en verbonden is te doen. Zoo helpe my God en al zyne heiligen!’

Daerna ontving de graef insgelyks den eed van trouwe en gehoorzaamheid van de afgezanten der steden en kasselryen, aen hem als grave van Vlaenderen onderworpen, die voorgelezen werd door den secretaris van den vorst, en luidde aldus:

‘Dat zweerdi uwen gherechten Heere, den grave van Vlaendren, die hier present ende voor ooghen es, goed ende ghetrouwe te sine, zine ervachtechede, ende seingneurie van den palen van den lande van Vlaendren te houdene oude te helpen houdene, ende al te doene dat goede subgicte haren gherechten Heere sculdich sijn te doene. Alzo moet hu Godt helpen ende alle Gods heleghen.’

Elk der afgevaerdigde of gevolmagtigde Heeren herhaelde en zwoer dien eed; en al het volk stond beneden achter de wet blootshoofds, en zwoer hetzelfde aen zyn natuerlyken prins, en de heeren baden hem dat hy zou gelieven de stad Gent genegen te zyn; waerop hy zeer troostelyk antwoordde.

Vervolgens werden, om deze plegtigheid te vereeuwigen, uit een huis dat onlangs by het gebouw N^o 31, op de Vrydagmarkt, is ingelyfd, door een der heraulten, gouden, zilveren en koperen penningen onder het volk geworpen.

Toen offerden de hoog- en onderbaljuw der stad Gent aen den graef elk zyne roede van justitie, die de vorst hun zeer gunstelyk weder ter hand stelde, ten blyke

[p. 145]

dat hy hen in die waerdigheid behield, gelyk hy ook de schepenen, na gedanen eed, in hunne bediening bevestigde¹.

Daermede was die geheele plegtigheid voltrokken en in de beste orde afgeloopen. De gansche stoet begaf zich weder op weg, en geleidde den nieuwen graef door de Langemunt, over de S^t-Pharaïlde-Plaets en langs het Gewad naer zyn Hof ten Walle, dat sedert het Prinsenhof is genoemd. Al wie deze plegtige hulding hadden bygewoond en de heeren van de wet trokken huiswaerts, en dit geschiedde nog vóór den 12 uren van den middag.

1 Volgens de Kronyk van Vlaenderen, in 1839 door de Vlaemsche Bibliophilen uitgegeven, 2^e bl. 258, verzochten de schepenen en notabelen van Gent, enz., den graef, onmiddelyk na de hulding op de Vrydagmarkt, dat hy aen zyne ‘ghetrouwe ondersaten van Ghendt zoude willen doen gracie, als hemlieden te willen laten ghebruyken hare casselrye, indaghinghe ende meer andere rechten, de welke zy niet en hadden connen moghen ghebruyken, sedert den payse gemaect te Gavere.’ Zy kregen ook tot antwoord dat ‘sy haren heesch ende hare artikelen stellen souden in gheschrifte, ende hem die bringhen... up 't corte... hy zoude daer soe in doen dat sy alle wel gepaid ende te vreden sijn souden.’ - Wy hebben dit verzoek op den volgenden dag gesteld, volgens Chastelain en andere echte bescheiden.

[p. 146]

IV. Het oproer of Gewelddadige pooging van de gentenaers ter afschaffing van de cueillote.

Tvolc scoot int harnasch, tbedreef remoer
In Ghendt, als Karel daer 't landt beswoer.
Dits die Exc. Cron., f. 131.

De dag der hulding was voor Gent een dag van feest, zoo wel voor den graef als voor zyne onderdanen. De vreugd was algemeen. Het volk vermaekte zich op verscheidene plaetsen der stad met allerlei spelen, en de graef, zyne edelen, en andere voornaeme heeren bragten ook het overige van dien dag en een gedeelte van den daerop volgenden nacht in vreugdebedryven door. Des avonds werd een prachtig gastmael ten hove gehouden, door muziek en een' dansfeest gevolgd. Daerna begaf zich elk ter nachtruste, en slapend droomden nog velen van 't genoegen en geluk dat zy hadden gesmaekt. Ontwakende hoopten zy vast dit voortdurend te genieten. Allen waren ter goeder trouwe in deze gedachten, de graef jegens zyn volk, en de goede burgers jegens den vorst, dien zy hartelyk lief hadden.

Dien voormiddag hield de graef zich in zyne kamer, met eenige zyner geheime raden sprekende over de gunst en genade, welke hy den Gentenaers zou bewyzen, toen de wethouders, dekens en hoofdmannen der stad, die reeds aen den kanselier en andere hoogbeambten van den vorst voorspraek hadden gevraegd, om gehoor ver-

[p. 147]

zochten, wat zy aenstonds verkregen. Zich voor den vorst ter aerde werpende, smeekten zy met allen eerbied en ootmoedigheid, niet alleen om de heropening hunner poorten en de wedergaef van hunne regten, hun door den vrede van Gaveren ontnomen, maer ook, en wel byzonderlyk, om de afschaffing der cueillote, die hatelyke belasting, welke zoo zwaer drukte op het volk en zoo weinig opbragt voor den graef, vermits 't beste gedeelte van den ontvangst in den zak der inzamelaers versmolt.

De graef aenhoorde hen met lieftalligheid, doch gaf hun geen beter antwoord dan aen den Predikheer: hy verzocht hun dit verzoek schriftelyk over te geven, zy mogten verzekerd zyn dat hy alles, wat in zyne magt was, zou doen om zyne goede lieden van Gent genoegen te geven en te bevredigen. Men gevoelt ligtelyk hoe de Gentenaers hierby te moede waren: velen aenzagen dit antwoord en dit uitstellen voor eene weigering of te leurstelling, namen het zeer euvel op, en vreezende hun verzoek niet door zachtheid te zien inwilligen, besloten het door list of door geweld te bekomen. Deze yveraers voor stads vryheden gaven van hun opzet kennis aen hunne vertrouwelingen, en deden hun zeggen dat zy zich des namiddags vervoegen zouden by de menigte, welke met den fierter van S^t-Lieven van Houthem in stad wederkwam, om gezamentlyk, en buiten weten van den graef, terwyl hy zich te Gent nog bevond, een oproer te beginnen, en hem, uit vrees voor erger, te verpligten hunne begeerten en regtmatige eischen toe te staen.

De processie en bedevaert naer Houthem als naer gewoonte met groote plegtigheid plaets gehad hebbende, kwam de stoet den maendag, 's namiddags, omtrent den vyf uren, terug, zeer feestelyk wederbrengende de kasse en reliquiën van S^t-Lieven, tot op de Koornmarkt. Daer, onder voorwendsel van een weinig te

[p. 148]

rusten, en als vermoeid zynde van de reize, hielden zy eenigen tyd stil. Er vergaderde al spoedig eene menigte volks rondom hen, waer tusschen de opgenoemde yveraers met hunne vertrouwelingen. Deze begonnen te roepen: Calliote af! weg de inzamelaers! en andere oproerige geschreeuwen, hun misnoegen over 't ontzeggen der oude voorregten opentlyk doende hooren. Er is geen twyfel aen, of het gemeene volk, dat ligtgeloovig is, en daerby al 't gewigt der drukkende belasting gevoelde, deelde in de begeerte der oproerigen; en, 't geroep: Calliote af! verward herhalende, liep er eene menigte, als razende, naer het Tol- of Calliothuizeken (alwaer de gehaten impost op het zout en graen betaeld werd): zy beklimmen het, breken het in weinig tyds af, dragen de stukken weg, en zuiveren den grond zoodanig van de puinen, dat men er niets meer zag dan alleen de plaets waer het Tolhuizeken gestaen had.

Intusschen begaf de processie zich weder op weg en droeg de reliquiekas naer de Vrydagmarkt. De menigte volgde derwaerts, terwyl eenigen naer 't Belfort liepen om door 't luiden of kleppen met de groote klok al het volk te verzamelen; doch zy vonden den toren gesloten, en er niet binnen kunnende, snelden zy spoedig naer de S^t-Jakobskerk, braken door de deur, en sloegen storm op de klok, zoo dat aenstonds al de dekens, de ambachten en gilden, die vooraf, zoo men wil, waren vermaend, kwamen uitgesprongen, en nieuwe vaendels en bannieren maekten van de standaerds der S^t-Lievens-processie.

Dit oproer, onder 't gemeen ontstaen, verwekte groote verslagendheid, vrees, en droefheid onder de voorname lieden. Zy kenden Karel te wel, om te durven hopen dat hy zulke stoute onderneming tot het herkrygen van wat hun toekwam, ongestraft zou laten. De gansche stad

[p. 149]

hoorde 't geroep: te wapen, te wapen! en dit werd welhaest ten hove aengebragt door de bedienden van den graef, die kwamen toegesneld om den vorst te verdedigen of zichzelven te bergen. Karel werd er door ontsteld, doch hervatte weldra den moed, en zich omringd ziende van zoo vele groote mannen en dappere ridders, met talryke boogschutters, beval hy aenstonds aen allen in den zadel te stygen en hem gewapend naer de markt te vergezellen: want hy wilde, zeide hy, 't oproer zien, 't volk spreken, en hooren wat het begeerde. Maer de heer van Gruthuyse, een voorzigtig vlaemsch ridder, den aerd zyns meesters en dien der Gentenaers kennende, vertoonde den vorst, hoe gevaerlyk het was voor hem en de zynen, dat hy daer eerst zou gaen. Hy wist hoe vurig en oploopend Karel was, hoe ligt hy in zyne gramschap iets mogt bedryven, wat het volk meer verbitteren dan bevredigen zou. De ridder vertoonde hem dus, dat het verkieslyker ware iemand der raedsheeren derwaerts te sturen, om het volk te polsen en vertrouwen in te spreken jegens hunnen vorst, en om hetzelve alle regt, midsgaders verzachting van lasten te beloven. De graef keurde dit goed¹, en zeide: ‘Ga, edele ridder! doe zoo, en baen ons den weg: wy zullen u in 't harnas volgen!’ De ridder spoedde zich heên, en, ter markt gekomen, sprak hy het volk, dat hem zeer beminde, vriendelyk toe, toonde en las hun een briefje of cedulle voor, door den graef geteekend, waerby hun alle misdryven werden vergeven indien zy spoedig en vreedzaem naer huis wilden keeren, hun tevens voldoening en regt belovende wegens de bestuerders van

1 De graef zond ook eenige zyner lieden (meester Jan Petitpas en meester Rykewaert Uutenhove) om het volk op doodstraf te bevelen vreedzaem naer huis te gaen.

[p. 150]

de stad en der gelden van de cueillote, welke ambtenaren zy beschuldigden deze gelden tot hun eigen voordeel te hebben gebruikt. ‘De vorst is regtvaerdig, voegde hy er by, hy is u allen, kleinen en grooten, zeer genegen. Maer het is geene eere voor u, die hem gister met plegtige processie hebt onthaeld, hem heden met yzerbeslagen stokken te begroeten.’ - Het volk antwoordde, als uit eenen mond:

‘Heer van Gruthuse, wy willen allen met onzen vorst leven en sterven! Wy hebben niets kwaeds in den zin tegen hem noch de zynen; maer tegen die booze dieven, welke hem en ons bestelen, die onzen heer door valsche redenen bedriegen, zyne goede stad verderven, en ons het bloed uit de aderen zuigen, ja die daermede spotten en ons van armoede laten omkomen. Door hen zyn wy arme schapen, en zouden verslindende wolven worden. Dit mag onze vorst niet dulden: hy moet ons gelyk hen beschermen, want wy zy allen zyn volk.’

De goede ridder gaf hun een troostend antwoord, verzocht hun vreedzaem zyne terugkomst te verbeiden, en ging tot den graef verslag doen van al wat er gezeid en gedaen was. Karel fronste het voorhoofd van spyt, omdat dat hy voorzag te moeten toestaen wat dit volk vroeg, en om grootere onheilen te ontgaen. Want, het mag gezegd worden, schoon nieuw in de regering, verstond hy niet te lyden dat men zynen wil wederstreefde; maer had liever het zwaerd zoo streng en zoo scherp te voeren, dat de wereld voor hem zou beven, gelyk hy dan ook sedert heeft getoond, waerdoor hy de Gentenaers dusdanig dempte, dat zyn naem alleen hen deed schrikken.

De graef, spytig over dien onverwachten oproer, en gestoord op die ongeduldige menschen, kon zich niet langer bedwingen: hy stygt te paerd, en aen het hoofd

[p. 151]

zyner edelen en gewapende lieden ylt hy naer de Vrydagmarkt. Het volk hem dus ziende naderen, schaerde zich onder hunne vaendelen, en hield de wapenen vaerdig, niet wetende met welk voornemen de vorst in zoo dreigende houding onder hen verscheen. Hy was in 't zwart gekleed, slechts met eenen kleinen stok in de hand; en zich begevende naer het huis, waer de vorsten by dergelyke gelegenheden gewoon zyn af te stappen, zeide hy in 't voorbygaen met drift tot de menigte: ‘Wat wilt gy hebben? en wie brengt u tot opstand, gy slecht volk?’ En met een sloeg hy eenen man met zyn' stok, dat deze dadelyk in levensgevaer kwam. Ter aerde stortende vloekte die man tegen den prins, hief zyne pyk in de hoogte, om hem de vorstelyke onbezonnenheid betaeld te zetten; maer het ongelukkig slagtoffer zonk neêr, geeuwde driemael, en was niet meer!

De heer van Gruthuse, 't misdryf ziende van zynen heer, riep hem toe: ‘Om de liefde Gods sla niet meer! uw leven en het onze hangt aen een' zyden draed: wy allen kunnen hier schandelyk omkomen. Wat heldendaed zou het zyn deze misleide schapen neêr te vellen! Tracht hen met zachte woorden tot reden te brengen, en uwe eere te bewaren. Styg af, beklim het Hooghuis, vertoon u aen 't volk, spreek hen met goede reden aen, alles kan nog ten goede keeren!’

Karel herkende den misslag, die zyn driften oploopendheid hem hadden doen begaen. Hy roept tot zich de opperhoofden des volks, en verzoekt, ja bidt hun zelfs, te vertrekken; zeggende: ‘Dat er tot alsdan geene redenen bestonden om zoo tegen hem aen te spannen, terwyl hy, naer 't voorbeeld zyns vaders, niets zoo zeer wilde behartigen dan het welvaren zyner getrouwe onderdanen.’ - Maer al deze woorden waren rook in

[p. 152]

den wind. De opperhoofden vertoonden hem dat zy de menigte niet zouden kunnen tot bedaren brengen, noch bewegen om te vertrekken, t'en ware men het volk voordeelige tydingen mogt mededeelen.

De graef zelf willende beproeven deze gewapende lieden te bewegen om vreedzaem naer huis te keeren, klom in het balkon van het Hooghuis (of Tooghuis), om van daer tot hen te spreken. Zoodra hy zich daer aen 't volk vertoonde, deed de vreugdekreet: Lang leve de nieuwe graef! de lucht weêrgalmen. Maer de vorst teeken doende dat hy begeerde te spreken, zwegen zy allen doodstil, en hy zeide hun in het vlaemsch: ‘Myne kinderen! God beware en helpe u. Ik ben uw vorst en geregte heer, die u kome bezoeken en verheugen met myne tegenwoordigheid, en om u in vrede te stellen. Ik bid u dus dat gy, om mynentwil, u stil zoudt gedragen en houden; al wat ik voor u kan doen, zonder myne eer te schenden, zal ik voor u doen; al wat my mogelyk is zal ik u toestaen.’ Toen riepen allen met ééne stem: ‘Welkom! welkom! wy zyn alle uwe kinderen en danken u voor uwe goedheid.’ Daerna beloofde de heer van Gruthuse, op bevel van den graef, dat hun regt zou gedaen worden. - Zy antwoordden met luider stemme: ‘Myn Heer, dank! grooten dank! Gy zyt onze vorst, en wy kennen geenen anderen. Maer wy bidden u regt te doen over die levereters, die uwe stad bederven, en ons het brood ontnemen; zy, die van slechte afkomst zyn, en nu, met 't gene dat zy u en ons bestelen, groote heeren spelen, landen en heerlykheden bezitten!’

Terwyl het volk die woorden met eerbiedigen nadruk sprak, terwyl de graef die met goeder harte aenhoorde, kwam een groote man, drong door de menigte, klom in het balkon, en plaetste zich daer, naest den graef.

[p. 153]

's mans ligchaem was bekleed met een yzeren harnas, zyn hoofd gansch bedekt met een' helm, welks neêrgelaten visier zyn aengezigt verborg. Zyne hand, die bedekt was met een handschoen van zwart vernist yzer, hief hy in de hoogte, en sloeg vervolgens zeer hard op de leuning of balustrade des balkons, om zich te doen hooren en stilte te verkrygen. Toen, zonder den vorst aen te zien, zeide hy tot het volk: ‘Gy, myne broeders! die hier beneden staet, gy zyt hier gekomen om uwe klagten te doen en uwe grieven of bezwaren te doen kennen aen onzen vorst, die hier tegenwoordig is, en gy hebt er groote reden toe: voor eerst, gy wilt dat zy, die onze stad besturen, en den vorst en u bestelen, daervoor gestraft worden. Wilt gy dat het niet?’ - ‘Ja, ja!’ riep het volk. En gy wilt dat de cueillote afgeschaft worde. Is het niet zoo?’ - ‘Ja, ja!’ hoorde men nogmaels. - Gy wenscht uwe veroordeelde poorten heropend te zien, uwe bannieren te mogen voeren, uwe kastelenyen weder te bekomen, uwe witte caproenen, en al uwe oude gewoonten te hernemen. Niet waer, myne vrienden?’ - Ja, Ja!’ herhaelde de menigte. - Zich toen tot den graef wendende, zeide hy: ‘Myn Heere! Gy hebt hier in 't kort gehoord, wat het volk, dat hier beneden vergaderd is, begeert. Ik heb voor hen gesproken, en zy hebben myne woorden bevestigd, zoo als gy gehoord hebt. Verschoon myne vrymoedigheid, ik heb het om beterswille gedaen: het staet nu aen u alles ten goede te schikken.’

'S mans gebaren deden genoegzaem zien dat zyne woorden ernst waren, dat het droevig lot zyner medeburgers hem hoogst ter harte ging, en dat de overlast, hun aengedaen, hem sterk griefde. Daermede verliet hy het Hooghuis, begaf zich onder de menigte

[p. 154]

en verdween. - Maer, wie was nu die moedige man, welke aen de zyde van een magtigen en driftigen vorst, de waerheid dierf spreken, en de regten des volks verdedigen? - Het was een echte Vlaming, ja, een vrymoedige Gentenaer. - Ongetwyfeld; maer hoe is zyn naem? - Dat is een geheim gebleven. Des te beter, want ook Karel was mensch, en had hem vroeg of laet die geregtigheidsliefde kunnen duer betaeld zetten.

De graef was zoo verbaesd over de groote stoutheid van dien man, dat hy lang, als buiten zichzelven, onbeweeglyk en stilzwygend bleef. Intusschen deed een natuerlyk gevoel hem tot zachtheid overhellen; op dit oogenblik voelde hy zich geen gebieder, noch min dwingeland, maer vorst en vader des volks: alle driften waren zynen boezem ontzonken; zyne woorden zullen het getuigen. Met luider stemme sprak hy tot de vergaderde lieden: ‘Myne lieve kinderen! keert allen naer uw huis in rust en vrede; ik vergeef ulieden alles wat er tot nog toe misdreven is.’ - Maer zyne goedheid was kort van duer; by de laetste woorden stroomde hem het bloed hevig door de aderen, 't klom naer zyn hoofd, en bragt hem weder in zyn wrok; want hy voegde er aenstonds by: ‘Nogtans zal hy zyn hoofd verbeuren, die nog langer op de markt in de wapens blyft!’

Op het hooren van deze woorden schikten de dragers van 't ligchaem van S^t-Lieven zich onder hunne draegstokken, namen de kasse op en begaven zich op weg; de andere lieden volgden hen zeer stichtiglyk na, vol hoop van welhaest hunne regten te erlangen. - Als men nu meende dat de rust zou hersteld zyn, dat alle onheil was afgekeerd, riep zekere Oste Bruneel, die de bedreiging had gevat, zoo hard hy kon: ‘Staet! myne broeders, staet! ten ware gy alle namaels de schandelykste dood wildet bezuren!’ Ter-

[p. 155]

stond hoorde men van alle kanten 't geroep herhalen: ‘Staet! staet!’ - Graef Karel intusschen op de marktplaets gekomen zynde, begon zelf met zynen stok de dragers en anderen te slaen; maer zy riepen: ‘Slaet! Heer, slaet, want wy behooren u toe, en zullen uwe slagen gaerne lyden, mits niemand anders ons en plaegt.’

De vorst, ziende dat hy niets vermogt op de menigte, werd zeer vergramd, en met gestoorden zin trok hy van daer, gevolgd door zyne edelen en schutters¹, naer zyn Hof ten Walle, zich beklagende dat de aenvang zyner heerschappy aldus was gestoord geworden. - Had Karels vorstelyke drift en zyn geweld niets op den volke gewonnen, nu wilde hy eens beproeven of list en schynbare toegeeflykheid meer vermogten. - In zyn hof gekomen zond hy aenstonds drie gedeputeerden, namelyk gemelde heer Van Gruthuyse, meester Petitpas en meester Ryckaert Uutenhove, naer de markt, welke heeren aen 't volk bekend maekten dat zy op last van den graef kwamen verzoeken het gevraegde in schrift te stellen en den vorst te overhandigen: hy zou alles aenwenden om hun voldoening te bezorgen. Om dit oogmerk te bereiken hebben de heeren Lodewyk Van Gruthuyse, de graef van Commene, de graef van Maldegem, Nikolaes Triest, hoogbaljuw van Gent, Joos Triest, klerk van den bloede, en andere edellieden, de zaek ter harte genomen, en geenen arbeid gespaerd om het onweder te doen verdwynen, en het oproer te stillen, zich ten dien einde by de Gentenaers tot bemiddelaers aenbiedende. Met genoegen werd deze aenbieding toegejuichd en aenvaerd door de gemeente, die terstond ook vier mannen uit de dry leden der stad heeft benoemd, namelyk Jakob

1 Ende quam doer de Saysteghe voor 't Scepenhuus, enz.

[p. 156]

Van Raveschot, Boudewyn Rhym, meester Jan Van Loo en Pieter, bygenaemd den Ryken, welke, gezamentlyk, op bevel der Ambachten, een schrift hebben opgesteld, met verzoek aen graef Karel om dit te willen goedkeuren en onderteekenen.

De schriftelyke voorstelling of cedule werd den vorst ter hand gesteld, en na dat hy-ze overzien had, sprak hy met zynen raed; maer gelastte den heer Van Gruthuyse andermael naer de markt te gaen en den volke te zeggen dat zy dien nacht wel waken wilden, de vorst zou op alles letten, en hy hoopte hun morgen ochtend een goed antwoord te mogen brengen. Het volk deed alzoo: het bleef in de wapenen en waekte tot des anderdags; en toen, omtrent de acht uren, kwam de heer Van Gruthuyse weder, bedankte het volk, uit naem des hertogs, voor de goede wake die zy dien nacht gedaen hadden, en riep overluid: ‘kaliotte af! kaliotte af!’ doende het volk gelooven dat de graef alles vergeven had, en dat zy zouden verkrygen wat in de gemelde cedulle verzocht was: zy moesten, voegde hy er by, slechts zes persoonen kiezen, en die belasten om by mynen geduchten heere de begeerten des volks te solliciteren, zynde het niet noodig dat zoo vele lieden zich daermede bemoeiden, en kunnende de anderen intusschen vreedzaem naer huis keeren. - Maer die van de wet en eenige notabelen werden tot den graef gezonden en hebben hem vertoond, dat het volk op de markt gewapend en zonder opperhoofd zynde, zy hetzelve niet konden doen vertrekken, ten ware door hun toe te staen hunne bannieren weder te verheffen en ter markt te brengen, iets wat zy volgens den vrede van Graveren niet vermogten te doen zonder verlof van den graef. Dan zou elk ambacht zich onder zyne bannier begeven, de markt verlaten en elk naer zyne wooning gaen. Op dit voorwendsel, en onder belofte van hen, die het vertoog

[p. 157]

deden, dat zy het volk, volgens 's Graven bevelen, naer huis zouden zenden, heeft de vorst toegelaten dat zy het, voor dit mael alleen, mogten doen. Aenstonds werden de bannieren, als op eenen tooverslag, ter markt gebragt, opgeheven, en elk ambacht trok onder de zyne, terwyl de notabelen der stad zich daer by voegden, en alles aenwendden om de menigte de markt te doen ruimen; doch te vergeefs: zy wilden eerst weten welke tyding, goed of slecht, hunne zes gevolmagtigden van den graef zouden ontvangen, op de twee cedullen, door dezen hem aengeboden.

Die cedullen hadden den graef ook bezig gehouden: hy had den geheelen nacht niet kunnen rusten. Des morgens had hy zynen grooten Raed in 't Hof ten Walle vergaderd en, met beleid van denzelven, uit die stukken verscheidene artikelen doen overschryven, veranderen en byvoegen, en ze vervolgens aen de Gentsche gedeputeerden, die daerop byna den geheelen dag hadden gewacht, ter hand gesteld. De inhoud daervan was hoofdzakelyk deze: De cueillote of tol op de granen en het zout zou afgeschaft worden; de poorten van Gent, die volgens 't verdrag te Gaveren moesten gesloten blyven, zouden voor altyd geopend worden; de Ambachten kregen weder het regt hunne standaerds en krygsvanen te gebruiken, gelyk zy gewoon waren vóór den gemelden vrede; de keus der Dekens mogt geschieden naer ouder gewoonte; daer zouden zekere hoofdmannen aengesteld worden om onderzoek te doen wegens de bestuerders der stad en hunne manier van handelen; en, ten laetste, werd bepaeld, dat er niemand letsel zou gedaen worden wegens het oproer, maer dat de hertog alles vergaf en kwytschold.

Deze artikelen werden tegen den avond, op de Vrydagmarkt, door meester Jan Petitpas, secretaris van den

[p. 158]

hertog, aen het volk voorgelezen: elk scheen voldaen te zyn en zich meerder geluk te voorspellen. Terstond hebben zy de bannieren opgenomen, en het ligchaem van S^t-Lieven naer de kerk van S^t-Baefs-abdy gedragen. Vervolgens zyn zy vol vreugd naer de gesloten poorten geloopen, hebben die zonder uitstel geopend, en daerna is ieder gerust naer zyn huis weder gekeerd, den graef hoog lovende dat hy hun toch regt had gedaen.

V. De Sint-Lievens vrede of Verzoening der Gentenaers met Karel-den-Stouten.

Nu dierven de Gentenaers eens vryer adem halen, nu hadden zy hunne oude regten weder bekomen en zouden zy de drukkende belasting op de granen niet meer moeten opbrengen. Zy dankten den graef, prezen zyne liefde voor zyn volk en verheugden zich hartelyk: maer helaes! te vroegtydig: zy waren goedig en opregt, getrouw aen hun gegeven woord; zy beloofden niets of zy volbragten het; doch Karel niet; want nauwelyks was hy buiten Gent of hy verklaerde de toestemming, die hy kwam te geven, van geener waerde. Karel was een vriend der geregtigheid, ja, maer ongetwyfeld alleen dan wanneer het zyne eigene belangen, zyn voordeel of grootheid betrof, voor het overige listig, politiek en wraekzuchtig, gelyk 't vervolg bewyzen zal.

‘Karel was te magtig, zegt Desroches, vom deze stoutheid ongestraft te laten:’ hy had te vast voorgenomen zyne onderdanen geheel aen zynen wil te onderwerpen,

[p. 159]

dan te gedoogen dat de Gentenaers hunne oude voorregten, die hunne magt en rykdom uitmaekten, zouden hernemen. Philips-de-Goede had de magt, den rykdom en de privilegien der steden en gemeenten allengskens tragten te bepalen of te verminderen; Karel wilde hun dit alles in eens ontnemen: hy wilde niet, gelyk zyn vader, den gordiaenschen knoop met geduld ontbinden; maer, als een ander Alexander, dien met geweld doorhakken. Het streed, zoo 't in zyn oog scheen, tegen de vorstelykheid langzaem-zeker te gaen.

Doch zoolang hy zich te Gent bevond ontveinsde Karel zyne verbolgendheid; hy was slechts bedacht op ernstige middelen om de inwooners van Gent, de eerste stad welke het hoofd voor vryheid dierf verheffen, en hare regten wedereischtte, eens voorbeeldelyk te straffen. - Vele verstandige lieden aldaer voorzagen en vreesden zulk ongeval; zy deelden elkander hun vermoeden mede en zuchtten allen over de buitensporige bedryven des volks. O welken angst en droefheid baerde die oproer te Gent! wat schande en treurige verlegenheid was dit voor de goede inwooners, zoo burgers als edelen en magistraetspersoonen, die alle begeerd hadden dat hun vorst in de stad ware gekomen met volle zekerheid; en toen hy er was, en erkend, had men hem den dag na zyne aenkomst zoo slecht bejegend! ‘O Gent! (zeiden zy) hoe zult gy die misdaed ooit kunnen boeten? Gy aenvaerdet uwen vorst met de grootste plegtigheid, eer en vreugd; en straks ziet hy u in de wapens, acht hy zich by u bedreigd door uwe met yzer beslagene stokken! Waerom zoo geweldig te werk gegaen? Waerom dit ongelukkig cueillothuizeken omverre geworpen? Haddet gy liever met zachtheid begonnen, en uwen graef om regt gebeden: hy zou 't u gegeven en toegestaen hebben. Haddet gy de afschaffing der cueillote gevraegd,

[p. 160]

hy zou die drukkende belasting van u hebben geweerd.’ Zoo spraken de welgezinde burgers; doch wat gebeurd was kon niet meer herdaen worden.

In zyn hart beminde Karel de Gentenaers; hy achtte hen om hunne grootmoedigheid en dapperheid; maer kon niet gedoogen dat zy zynen wil tegenstonden of zyne magt braveerden; dat stootte hem te hevig tegen de borst, vooral wanneer hy de gevolgen berekende die zyne toegevendheid konde te wege brengen: hy vreesde, en niet zonder reden, dat andere steden het voorbeeld van Gent zouden navolgen.

Nu was hy gedwongen zyn spyt te verkroppen, doordien hy beängst was voor zyne twee grootste schatten, die met hem te Gent vernachtten, namelyk de onmetelyke rykdommen hem door zyn vader achtergelaten en in het Hof ten Walle berustende, en ten andere zyne dochter, vrouw Maria, zyn eenig en teergeliefd kind, met hem te Gent gekomen, en 't welk hy gaerne uit de stad zou hebben geleid, zonder dat de Gentenaers het merkten. Om deze beide schatten te redden was er kort en goed beraed noodig: zyne koffers met geld en kostbaerheden dacht hy des nachts stillekens naer Dendermonde te doen voeren; maer zoo kon hy met zyne dochter niet handelen. Zy moest te Gent blyven tot hy het volk door listige beloften had te vreden gesteld: want hy vreesde dat de Gentenaers zyn kind te pand mogten houden. Daerom stond hy alles toe wat de Gentenaers hem verzochten, en heeft hy dit zelfs met zyn eigen handteeken bevestigd. Maer tot hoe lang? - Tot dat hy de Luikenaers naer zynen wil zou hebben gezet en den Franschen koning tot vrede gedwongen.

Des anderdags morgens, de dag na dat Karel den Gentenaren hun regt in twee cedullen had wederge-

[p. 161]

geven, wezende woensdag den 1^sten july 1467, toen de graef gereed stond om naer Dendermonde te vertrekken, om van daer te Mechelen zyne blyde inkomst te gaen doen, kwamen die van de wet van Gent, met de twee Dekens en de zes gekozen persoonen, ten hove, en verzochten by den vorst toegelaten te worden. In gehoor ontvangen zynde¹, sprak meester Matthys De Grootheere, pensionnaris van der keure, uit name van hen allen:

‘Nostre très redoubté singneur et prince, nous vous supplions en toute humilité que vostre noble plaisir soit de nous pardonner, pour l'amour de Dieu, l'offence que nous vous avons faicte, car, en vérité de Dieu, il n'y a ici personne qui en savait à parler, et aussy qu'il vous plaise de signer la cedulle à vous présentée, car les mavais ont eu plus d'auctorité que les bons, lesquels ne l'ont pas scut empechier, mais nous savons de vray, ou cas que ladite cedulle n'est pas signée, ils nous tueront, et nous n'oserons icy demourer.’ Dat is:

‘Zeer geduchte heer en vorst, wy smeeken u in alle ootmoedigheid dat het u moge behagen ons, om de liefde Gods, te vergeven de beleediging die wy u aengedaen hebben; want, in der waerheid Gods, er is hier niemand die er van wist te spreken. Dat het u dus believe de cedulle te teekenen, welke wy u aenbieden; want de kwaden hebben meer magt gehad dan de

1 ‘Daer ic present was,’ zegt Pieter van de Letuwe, schepen en raed der kamer van het magistraet van Yperen, en opsteller van een Handschrift, berustende ter archieven van die stad, hetwelk de heer Cannaert letterlyk mededeelt in zyn Oud Strafrecht, uitgave van 1835, blz. 419. - Zie ook Gachard, Collection de documents, I, p. 204.

[p. 162]

goeden, die 't niet hebben kunnen beletten. Wy zyn onderrigt dat in geval deze cedulle niet onderteekend wordt, zy ons zullen doodslaen. Wy zouden hier niet durven blyven.’

De Gentenaers wisten wel dat de artikelen en bepalingen in deze cedulle vervat, geene kracht van wet zouden hebben, indien zy door 's graven handteekening of zegel niet waren bekleed; Karel die zulks ook herkende, heeft dus eene der cedullen eigenhandig onderteekend, en daerop de stad verlaten.

Hiermede scheen de zaek des opstands geëindigd, bygelegd en vergeven; maer, helaes! het ergste gaet nu eerst aenvang nemen. Karel had zich in zyn voorgevoel niet bedrogen: andere steden volgden eenigzins 't voorbeeld der Gentenaers, en moesten het even als dezen zwaer beboeten. Zoodra die van Brussel en andere Brabandsche steden vernamen hoe die van Gent, by de inkomst van den vorst, verkregen hadden wat zy begeerden, besloten zy, gelyk de Gentenaers, heimelyk samen te spannen en verder even zoo te handelen, op dat de hertog hun alle hunne voorregten en oude gebruiken zou terug geven, of wel zy zouden hem zelfs niet aenvaerden vóór hy zulks had toegestaen. Reeds by het leven van Philips-den-Goeden hadden de Brusselaers graef Karel willen dwingen; maer hy had hun, te Gent zynde, geantwoord dat hy, eens hertog geworden, hen zou behandelen volgens hun gedrag; hun aenzeggende dat zy met hem niet zouden doen gelyk met zynen vader, die te zacht was geweest, hen verrykt had, en hun den hoogmoed had ingegeven, dien zy toonden. - Dit was den Brusselaren nog in 't geheugen; doch zy dachten hunnen wil te verkrygen door, even als die van Gent, hem de tanden te toonen, en leidden het er dus op aen om te Leuven, hoofdstad des

[p. 163]

hertogdoms, eenen opstand te verwekken. Zy schreven aen al de steden des lands, en meenden zoo veel te beter in hun voornemen te gelukken, dewyl de graef van Nevers, neef van Karel, aenspraek maekte op het hertogdom Braband. Dit had Philips reeds voorzien: hy had de drie staten des lands verzocht dat zy by zynen leeftyd aen zynen zoon wilden zweeren hem, na vaders dood, tot hun eenigen natuerlyken vorst en heer te erkennen, ter uitsluiting van alle anderen. Die eed was met plegtigheid afgelegd, en echter zond de graef van Nevers brieven om zyn regt te doen gelden; maer de staten maekten weinig werks van zyn schrift en van zynen persoon: zy vergaderden te Leuven en verklaerden zich al te samen voor onzen Karel.

Deze werd te Mechelen met groote plegtigheid en eerbiedige processie ingehaeld, en als erfgenaem en heer der stad erkend; ja, ten blyke dat de Mechelaren zulks opregt meenden, zoo met werken als met woorden, schonken zy hem, vol van eerbied en toegenegenheid, een zeer grooten zilveren vergulden kop, ryk en sierlyk gewrocht, wegende 22 mark, Trooisch gewigt. Dit geschenk was den vorst zeer aengenaem, omdat hy daer door zag hoe zy hem bemindden.

De edelen en staten van Braband aen Karel berigt hebbende dat zy hem algemeen voor hunnen hertog en wettigen vorst erkenden, bereidde hy zich om als zoodanig gehuldigd te worden. Van Mechelen ging hy naer Leuven, alwaer hy op den 12 july met veel plegtigheid en dubbele processie werd ontvangen, namelyk door de processie der kerkelyke persoonen en door die der Universiteit, vergezeld van eene groote menigte edelen en burgers. De hertog, in 't zwart ge-

[p. 164]

kleed, zoo als 't behoorde, begaf zich ten stadhuize, alwaer hy zynen eed aflegde, en beloofde alles ten voordeele des hertogdoms te doen, om het in vrede en geregtigheid te houden, zoo als zyn vader had gedaen; toonende hy zich bereid om zoodanige verandering in de wetten te maken, als zy voor het algemeen welzyn zouden noodig achten. Daerna, in zyn huis gekomen, kwamen de aenzienelyksten van Leuven hem verwelkomen en geschenken aenbieden. De hertog bleef nog drie of vier dagen in die stad, en trok toen naer Brussel, alwaer hy ook zeer plegtig en met groote blydschap des volks werd ontvangen. Daer bleef hy om al zyne zaken behoorlyk te schikken, maer naer Antwerpen ging hy nog niet, omdat, zoo men zeide, de pest daer heerschte.

Terwyl do hertog alom in de steden van Braband zeer treffelyk met vreugd werd ingehaeld, waren er te Brussel en elders eenige kwaedwilligen, die in 't geheim den graef van Nevers begunstigden, en hem tot hertog begeerden, ter oorzake der voordeelen, welke hy hun in zyne brieven beloofde. Het waren, ongetwyfeld, ook dezen die het volk te Mechelen opruidden, zoodat er eenige werklieden (of ambachten), naer 't voorbeeld van Gent, een oproer begonnen, en te wapen liepen, roepende tegen de bestuerders der stad, en dreigende die te dooden. Toen zy dezen niet vonden, hebben zy drie van hunne huizen geplunderd en afgeworpen, en verder de markt gewapenderhand bezet. De hertog, dit te Brussel vernemende, borst in gramschap uit, en zeide: ‘In dit gevaer hebben de Gentenaers my gebragt. God geve het hun terug! Naer hun voorbeeld zou al het volk willen opstand maken en den meester spelen. Maer, by S^t-Joris, het zal gestraft en gekastyd worden! Mag ik nog een tiental jaren leven, zy zullen

[p. 165]

zich niet beroemen van gevonden te hebben wat zy zochten!’

In dienzelfden oogenblik vernam de vorst dat ook Antwerpen beroerte maekte, en dat eene nietige stad, in vergelyking met andere, te weten Lier, oproerig werd, even als of het wat grootsch ware geweest. Alles ging er toe gelyk te Gent; men schreeuwde tegen de bestuerders, en om alle dingen naer hunnen zin te hebben.

Dat de hertog daerover groot spyt en rouw gevoelde, is niet te verwonderen. Hy was nu maer bedacht op middelen om die onlusten te stillen en hoe hy zyne eer zoude wreken; hetgeen hy te Gent geleden had was in Braband niet te dulden: het waren daer geen steden als Gent; hy kon daer straffen opleggen, zoo geducht, dat Gent voor dergelyke zou vreezen. Daerom trok hy met drie honderd krygsknechten, die hy uit Henegouwen had ontboden, en vergezeld van eenige Brabandsche edelen, alle in 't harnas onder hunne kleederen, binnen Mechelen, en onderzocht, met zynen kanselier en grooten raed, wie de aenstokers waren; want hy wilde met het geregt te werk gaen. De daders werden door de wethouders en aenzienelyken der stad bekend gemaekt. Die men schuldig bevond werden of ter dood veroordeeld, of gebannen, of verpligt zware geldboeten te betalen; bovendien wilde de hertog aen drie ambachten hunne vryheden ontnemen; maer, door de voorspraek van de wyze en notabele mannen der stad, werd de vorst te vreden gesteld met 30,000 rynsche guldens, betaelbaer binnen vier jaren, in betering der gepleegde misdaden.

Intusschen hadden ook de Luikenaers, door den Franschen koning aengehitst, een' nieuwen opstand gewaegd, en het afgestane S^t-Truyen hernomen. Doch ook zy wer-

[p. 166]

den, na eene zware nederlaeg, door den hertog ten strengste gestraft. Tongeren en Luik zelve gaven zich daerop zonder weêrstand over. In die drie steden liet Karel 26 menschen onthoofden, al het geschut en alle wapenen wegnemen, en de versterkingswerken slechten.

De Gentenaers, deze geduchte bestraffing der Mechelaers en van die van Luik verstaende, en velen nog de nederlaeg van Gaveren gedenkende, begonnen zeer verlegen te worden. Inzonderheid de wethouders en de aenzienelykste lieden waren zeer ontrust: zy wisten dat de wyze waerop zy hunne regten weder bekomen hadden niet eerlyk noch regtvaerdig was, en hoewel zy niets dan hetgene hun toekwam van den graef verkregen hadden, dat hy dit niet als wettig verkregen zou beschouwen. Zy deden daerom al wat zy vermogten om het volk te doen begrypen hoezeer zy den vorst misdaen hadden, en hoe noodig het was dat Gent zich met hem verzoende en zyne genade afsmeekte, eer zyne gramschap uitborst. Daervan overtuigd, zond het Gentsche volk gezanten naer Brussel tot den graef, om hem hunne onderwerping aen te bieden, en te vernemen op welke voorwaerden hy die wilde aenvaerden. De graef, die niets meer verlangde dan met Gent in vrede te leven, antwoordde hun: ‘Dat hy niemand weigerde regt te doen, en dus bereid was hen aen te hooren en met hen in onderhandeling treden; maer dat hy gewillig uit Gent zou balling blyven zoo lang die stad niet in alles zou volkomen hebben aen de overeenkomst van Gaveren, zoo als die met zynen vader was vastgestedl en door hem aenvaerd.’

Deze tyding, te Gent aengebragt zynde, baerde groot opzien en schrik onder het volk; doch werd door de

[p. 167]

meesten met blydschap ontvangen, om dat men hoopte ligtelyk 's vorsten gramschap te ontkomen en verder in rust en vrede te mogen leven. De goede lieden van Gent wilden den graef alle voldoening geven, deden hem verzoeken hun eenige voorwaerden van verzoening voor te stellen; maer Karel, op dat oogenblik te drok bezig met de Luikenaers en den Franschen koning, zond vyf zyner heeren als bemiddelaers naer Gent, namelyk Lodewyk Van Gruthuyse, Simon Van Lalaing, Thiery Van Halewyn, souverein-baljuw van Vlaenderen, Jan Petitpas, schryver van den hertog, en Pieter Bouwens, die zich in het klooster der Predikheeren begaven, om daer met de gevolmagtigden der Gentenaers te beraedslagen en eene overeenkomst te treffen.

Niet ongestoord mogten zy dit vredewerk verrigten; want het gespuis, begeerig naer den roof, begon wederom samen te loopen; Matthys De Grootheere werd van hen gevangen, Nicolaus Triest, hoogbaljuw, werd van zyn ambt beroofd, en Lodewyk Van Schorisse in zyne plaets aengesteld. Ook heeft het klein en boos gespuis de bemiddelaers gaen bespringen, met het voornemen om Jan Van Poucke, rentmeester, Pieter Reys, overdeken, en Pieter Heurblock te dooden; omtrent den avond echter heeft de heer Van Schorisse met eene bende soldaten dezen opgeruiden hoop verjaegd en verstrooid. De aenleider der muitmakers, Mattheus Block, werd gevangen genomen en den 25 july met het zwaerd gestraft; maer heeft vóór zyne dood bekend, dat hy het plan had gevormd, dien zelfden nacht, toen hy werd aengehouden, de stad langs vier zyden in brand te steken, en allen die hy zoude ontmoet hebben te dooden, en de schatten der ryken te plunderen. Op den 29 der zelfde maend werd ook Oste Bruneel, die zoo verwaendelyk had geschreeuwd

[p. 168]

tegen het gebod en verzoek van den hertog, onthoofd. Anderen zyn voor eeuwig gebannen uit het gebied van Karel, zonder hope van ooit daer nog in te mogen wederkomen.

Intusschen hadden de gevolmagtigden van Gent de voorwaerden ter bekoming van genade en vrede met de bemiddelaers van den graef ontworpen, en deze laetsten zich kunnen overtuigen van den goeden geest en de welmeenende onderwerping van de Gentenaers in het algemeen. Te Brussel wedergekeerd, deden de heeren van alles verslag aen den vorst, die nog voor het einde der maend july 1467 hunne overeenkomst met de Gentenaers goedkeurde; maer tevens bepaelde dat hunne gevolmagtigden, op den 8 augustus daer op volgende, te Brussel voor hem zouden verschynen met blooten hoofde, en ontgord, met gebogen knieën om vergiffenis en genade te verzoeken, in naem der geheele gemeente van Gent. De afgevaerdigden moesten bestaen uit twee schepenen van der keure, twee schepenen van gedeele, den overdeken der Ambachten, den deken der Wevers, en negentien persoonen uit ieder der drie leden van de stad: alles gelyk die door den hoogbaljuw van Gent in 's graven naem zouden worden aengewezen. - Wy geven hier de namen der persoonen, die deze eerlyke betering hebben gedaen, zoo als die namen in het proces-verbael, op den rug der charter van verzoening geschreven, voorkomen:

Geestelyke persoonen:

Meester Jehan Utenhove, licenciaet in de godgeleerdheid, broeder Nikolaes Bruggheman, predikheer.

[p. 169]

Van de wethouders:

Jehan De Stoppelaere, eerste schepen, en Willem Bette, schepen der hooge bank, Willem De la Chambre, eerste schepen, en meester Gheerolf Vander Haghe, schepen der lage bank; meester Matthys De Grootheere, pensionnaris.

Van de ambachten:

Jakob Bollot, overdeken der ambachten, en meester Christofel De Grave, deken der wevers.

Van het lid der burgery:

De heere Lieven Vander Hole, ridder; Jehan Utenhove; Jakob f.^s Jakob Jehan Van Vaernewijc, heer van Bost; Simon Damman; Boudewyn De Grutere; meester Philipe Sersanders; Louis Vander Moere; Christofel Triest; Simon Borluut; meester Gaultier Alart; Pieter Vander Zickele; Gaultier Vander Zype; Joos Vander Haghe; Joos Paesscaris; Willem Brand; Jehan De Grutere; Boudewyn De Masmines; Willem De Vos; Lodewyk De Marque.

Van het lid der ambachten:

Meester Jehan Van Loo; Lodewyk Steemaer; Jan Vanden Poele, schipper; Jan Vanden Poele, timmerman: Clais De Ghier; Clais Utenberghe; Jan De Wiete; Frans Keerberch; Gillis Vander Zwalmen; Jan Everwyn, Jakob Van Waes; Jan Van Zeveren; Hendrik Papal; Gillis De Groote; Boudewyn De Smet; Christofel Van West; Jakob Hugaert; Zegher De Muelenare en Jan De Zomere.

[p. 170]

Van het lid der wevers:

De heer Lieven Van Leyns, ridder; meester Herstin Ghiselins; Michiel Van Overloope; Jan Vanden Eede; Laurens Bloume; Daneel Goetghebuer; Jan Bernaert; Inghelram Steel; Raesse De Cooman; Jan Braem; Willem Vanden Bossche; Jakob De Papeghem; Jan De Conync; Lieven Utermeere; Jakob De Haze; Jan De Flandres; Gillis Macharis; Jan Van Oost en Boudewyn De Moor.

Toen de besprekken en de manier op welke de graef genade wilde verleenen onder de Gentenaers bekend raekten, werden deze half met vreugde, half met rouwe bevangen. Zy wenschten niets vuriger dan met Karel in vrede te leven; doch op eerlyke voorwaerden hunne regten te behouden, rustig te blyven en den vorst allen mogelyken dienst te bewyzen. Zich aen den vrede van Gaveren geheel te onderwerpen viel hun wonder hard: zy deden het echter, en maekten van den nood een deugd. - De wethouders bevolen aen de dekens der ambachten hunne bannieren over te leveren aen den hoogbaljuw van Gent, die dezelve naer Brussel tot den graef heeft gezonden; en om dien vorst nog meer voldoening te geven hebben zy de Hospitaelpoort weder doen toemetselen en de andere veroordeelde poorten op de gestelde dagen gesloten gehouden. Zoo zeer ontzagen de Gentenaers Karel-den-Stouten, zoo zeer beefden zy voor den geweldigen man, en vreesden zy tegen hem een' nieuwen oorlog te ondernemen.

Toen de vorst zegepralend te Brussel was wedergekeerd na hy de Luikenaers beteugeld en den Franschen koning tot rust gedwongen had, ontbood hy de gevolmagtigden van Gent, met de dekens der neeringen, om alle op den bepaelden dag, den 8 augustus 1467,

[p. 171]

voor hem ten hove te verschynen. Zy begaven zich derwaerts, en aldaer ten stadhuize gekomen, ontving ieder deken de bannier van zyn ambacht weder, om die naer het hof ten Coudenberge te dragen. Twee gedeputeerden, Olivier de la Marche, ridder, en Pieter Blandelin, gezeid Leestemakere, hofmeester van den hertog, kwamen, namens den vorst, die van Gent afhalen, en geleidden hen lieftallig naer het hof op Coudenberg, hebbende elke deken zyne bannier open aen eene lans vastgemaekt, bloot in de hand, voor zich. De hofpoort stond open; maer zoodra zy die wilden binnen gaen, werd die voor hunnen neus gesloten¹, en geroepen: ‘dat zy daer moesten wachten.’ Eindelyk mogten zy binnen komen. De poort weder geopend zynde, werden de dekens met naem en toenaem ingeroepen, en, na op de binnenplaets nog meer dan eene uer en half in den sneeuw gewacht te hebben, verzocht men de gedeputeerden van Gent in de groote zael te treden.

Daer zagen zy met verwondering, aen het einde der zael, op eene verhevene plaets, in eenen zeer kostbaren zetel met gouden laken behangen, hertog Karel gezeten, met de staligheid van eenen koning of keizer op zynen troon. Hy droeg een rood met goud doorstikt habyt, met wyde mouwen, en met sabel (zwart) gevoederd. Voor hem zat zyn kanselier, en aen zyne beide zyden zaten vele ridders van 't Gulden Vlies, de heeren van zynen raed en anderen, namelyk:

Antone, bastaerd van Bourgondie, graef van La Roche, in Ardenne; Adolf Van Cleef, graef van La Mark en heer

1 Zoo drukt Juste Billet zich naïvelyk uit. De Exc. Cr., fol. 147 zegt: ‘Daer sloot men de poorte voor haer hooft.’

[p. 172]

van Ravestein; Philips van Savoie, graef van Bauge, broeder der koningin van Frankryk; Lodewyk van Bourbon, bisschop van Luik, hertog van Bouillon en graef van Looz; de bisschop van Doornyk; de bisschop van Lyons; de hertog van Sommerset; Charles van Châlons, graef van Joigny; Louis van Châlons, heer van Châteauguyon, met Hugo van Châlons, zynen broeder, heer van Orbe; Pieter Van Beauffremont, graef van Charny, en de heeren van Arcy, van Crequy, van La Roche en van Clessy; daer waren ook tegenwoordig vele vreemde ambassadeurs, te weten, van Frankryk, Engeland, Hongarie, Bohemen, Napels, Arragon, Sicilie, Cypers, Noorwegen, Polen, Denemarken, Rusland, Lyfland, Pruissen, Oostenryk, Milanen, Lombardie en andere¹. De zale was rykelyk behangen met tapyten waerop afgebeeld waren de geschiedenissen of daden van Alexander-den-Grooten, van Hannibal, en andere helden der oudheid.

Een heraut bragt de 52 dekens en de gezwoornen met die van de wet van Gent in de zael tot voor den graef. Zy bogen drie mael voor den vorst ter aerde, roepende alle gelyk zeer ootmoedig om genade; de dekens bragten hunne banniere in de hand, en legden die voor de

1 ‘Het is eene merkwaerdige byzonderheid, zegt de heer L.P. Gachard, Collection de documents, I, p. 206, by hertog Karel zoo vele ambassadeurs vereenigd te zien. Misschien heeft nooit een vorst der Nederlanden [buiten Karel V] zich van zoo vele vertegenwoordigers van vreemde prinsen zien omringen. Deze byzonderheid, gelyk vele andere, zyn door de geschiedschryvers niet opgegeven. Commines bepaelt zich met te zeggen dat in de vergadering, waer de Gentenaers vergiffenis hunner misdryven kwamen vragen, vele ambassadeurs waren. Haraeus, en, na hem, M. Dewez, spreken maer van de ambassadeurs van den koning van Engeland, van de hertogen van Bretagne en van Berry. M. De Barante zwygt van de ceremonie die in het paleis van Brussel plaets had.’

[p. 173]

voeten van den bastaerd van Bourgondie, die hun beval dat elk de zyne zou gaen werpen in het park met balien omgeven, staende in het midden der zael, 't welk zy deden in teeken van onderdanigheid. Toen geleidde hy hen tot voor den vorst en de andere heeren. Zy stonden daer alle zeer beschaemd, terwyl hertog Karel een relaes aflas, dat byna twee uren duerde, waerin hy hun verweet alle misdryven die zy ooit tegen hem hadden begaen, en eindigde met de woorden: ‘Ik bemin u, maer vreeze u niet.’

Deze scherpe aenspraek voleind zynde, baden die van Gent andermael den vorst om gratie; en meester Jan (Utenhove?) hun advokaet of voorspreker zeide, onder andere: ‘Zeer hooge en uitmuntende vorst, onze geduchte en natuerlyke Heer! uwe onderdanige en zeer gehoorzame dienaers en onderzaten, en in het algemeen al de inwooners van uwe nederige stad Gent, bevelen zich in uwe genade. Het berouwt hun grootelyks u beleedigd te hebben, en daerdoor uwe gramschap en verontwaerdiging op zich te hebben getrokken; het spyt hun tot den dood, en zy erkennen hunne groote misdryven jegens u. Maer gelyk de bekentenis en het berouw der zonden voldoende is om by God zelf daervan vergiffenis te bekomen, en zy nu ook belyden u grootelyks misdaen te hebben, dat hun van harte leed is, zoo durven zy ook hopen, en u, geduchte vorst! die hun heer hier op aerde zyt, ootmoedig verzoeken om vergiffenis hunner misdryven, en om weder in uwe genade ontvangen te worden; opdat zy voortaen met u in vrede, als uwe goede en getrouwe onderdanen, mogen leven. Het Gentsche volk heeft, het is waer, geduchte Heer! uwe geboden miskend en overtreden, maer het heeft in zyne dwaling zelve u altyd als zyn wettigen vorst erkend, geen vreemden prins aenge-

[p. 174]

hangen, en nooit uwen edelen persoon aengeraekt, noch niemand der uwen misdaen. De Gentenaers hebben, niet zoo als die te Ninive, drie dagen in rouw doorgebragt, maer sedert veertig dagen over hun misdryf gezucht. Onze stad is niet gelyk Sodoma, waer geen tien regtvaerdigen gevonden werden: Gent telt met duizenden zyner inwooners, die aen alle misdaden onschuldig zyn gebleven: en deze durven u, vermogende Heer! voor allen om vergiffenis smeeken, en u verzoeken om weder in uwe genade ontvangen te worden¹.’

Na deze toespraek beval Karel aen zynen kanselier hun te antwoorden; en deze zeide: ‘Dat de vorst het berouw der Gentenaers in aenmerking nemende zeer genegen was hun vergiffenis en genade te schenken; doch hy wenschte te ondervinden of die meening by allen opregt was; dat de gezanten aen hunne stadsgenooten mogten zeggen dat zy op verzoening en vrede konden hopen, door zich intusschen zoo te gedragen dat zy die verdienden en waerdig wierden, volgens de voorwaerden tusschen hunne gevolmagtigden en 's graven bemiddelaers onlangs te Gent opgesteld, en door den vorst goedgekeurd.’

Daerop werd lezing gedaen van de overeenkomst, sedert gewoonelyk de Sint-Lievensvrede genoemd, en de volgende voorwaerden bevattende:

De Hospitaelpoort zal voor eeuwig moeten toegemetseld en de andere poorten gesloten worden, volgens den vrede van Gaveren; en alles wat daer tegen is misdaen stiptelyk worden hersteld. - De privilegie van Philips-den-Schoonen, koning van Frankryk, aengaende

1 Deze aenspraek der Gentenaers is eenigzins gevolgd naer de lange redevoering, welke voorkomt by Chastellain, editie van Buchon, III^e part., chap. 113, page 417 tot 421.

[p. 175]

't vernieuwen der wet, zal geene kracht meer hebben; maer de wethouders zullen jaerlyks vermaekt worden door de benoemden van den graef (gelyk in alle andere steden, zonder eenig gehoor, voorkennis of toestemming der burgers).

Al de vaendels of bannieren, die zy in den laetsten opstand gebruikt hebben (en nu aen den grave overgeleverd) zullen hem in handen blyven, om daermede te doen naer zynen wil.

De reliquiën van S^t-Lieven zullen niet meer mogen gedragen worden; maer zeer eerbiedig en heerlyk op eenen wagen worden gevoerd naer Houthem, en aldus telkens ook terug gebragt.

De Gentenaers zullen geene Hauwet of wacht meer mogen houden gedurende het feest der half-vastenmarkt.

Tot het houden der collatie of beraedslagingen, betrekkelyk het algemeene welzyn van Gent, zullen niet meer dan drie honderd persoonen, van de aenzienelyksten der stad, mogen samen komen.

De Gentenaers zullen eene schriftelyke verbintenis onder den grooten zegel der stad overleveren, waerby zy beloven dit verdrag te onderhouden, en al wie tegen hetzelve handelt zal verbeuren lyf en goed, en vrydom van zyn ambacht, onaengezien eenige privilegien het tegendeel zouden mogen bevatten.

Na deze schikking gehoord te hebben namen de gezanten de brieven of cedullen, die de graef te Gent zynde had gegeven en eigenhandig onderteekend, om het volk te vreden te stellen, en overhandigden hem die, zeggende: ‘Dat zy afzagen van derzelver inhoud, alsmede van hunne bannieren, en van alles wat tegen zynen zin was toegestaen, zoo dat zy zich geheel aen

[p. 176]

den vrede van Gaveren onderwierpen, en aen al wat 's vorsten regtvaerdigheid over hunne stad had beslist.

De vorst aenvaerdde met welgevallen de brieven, en verblyd over hunnen afstand, zeide hy: ‘De Gentenaers hebben van een goed voornemen, dat ik voor hen had, hun droevig ongeluk en het tegenwoordig ongeval berokkend. Ik achtte hen myne liefde waerdig, en wilde den dienst erkennen dien zy my bewezen hadden; maer zy hebben list en geweld gebruikt om van my te verkrygen hetgene ik dacht hun uit vryen wil te geven; waerdoor niet alleen myn hart van hen is afgeweken, maer ook myn persoon en myn geheel huis in levensgevaer kwam. Daerby hebben de Gentenaers my in de vrees gebragt van al myne landen te verliezen door hunnen opstand en door hun kwaed voorbeeld. Weshalve de gramschap, die ik tegen hen heb opgevat, door niemand, noch door God noch door de menschen, kan worden afgekeurd; want nooit werd grooter misdaed tegen eenen vorst gepleegd, en dit nog wel by zyne plegtige inhaling. Nu dan, zy hebben het misdryf begaen, en gy toont ons hun leedwezen. Het berouw zal hun gelden, zoo veel het waerd kan zyn, maer het moet zeer groot en bitter wezen, om eene zoo groote misdaed te kunnen boeten en herstellen. In alle gevallen houdt u aen 't gene myn kanselier u gezegd heeft.’

De kanselier, vóór den hertog gezeten, vroeg aen de gezanten: wie de privilegien van Gent had medegebragt? Deze werden overgeleverd en het groot privilegie, benevens dat over de vernieuwing der wet, voorgelezen. Daerna verzocht de kanselier van Bourgondie, Pieter, heer van Goux en van Wedergate, den hertog

[p. 177]

dat hy zou gelieven te zeggen, wat hy daermede wilde gedaen hebben? - ‘Dat men die aenstonds vernietige!’ was het antwoord: N. Gros, eerste geheimschryver en audiencier van Karel¹, nam een pennemesken en doorsneedt de perkamenten, voor het oog van al de aenwezigen.

Toen nam Karel weder het woord op, om die van Gent zyne tevredenheid te betuigen, dewyl zy reeds hunne onderwerping hadden doen blyken in vier punten: 1^o dat zy op zyn verzoek hunne poorten hadden gesloten; 2^o hunne bannieren overgeleverd; 3^o zeer ootmoedig om genade gevraegd, en 4^o hunne privilegien aen hem overhandigd. ‘Daerom, zeide hy, gun ik u vergiffenis van alle misdryven, en zal ik u voortaen een goed vorst en heer wezen.’

Hiermede eindigde deze merkwaerdige vergadering en mogten de Gentenaers naer hunne stad wederkeeren, ter volvoering van de voorwaerden en besprekken. Voor boete moesten zy betalen 36,000 gulden in gereed geld (30,000 guldens voor den hertog en 6,000 voor die hem omringden); bovendien werden eenige belhamels ter stede uitgebannen, en vervolgens mogt men de vredesakte gaen halen. Zy werd aen de Gentsche gezanten op den 24 december, in het hof op Coudenberg, te Brussel, ter hand gesteld, onder dankzegging en vernieuwde beloften van getrouwheid en gehoorzaemheid.

Zoodra de Gentenaers al de voorwaerden van het

1 De originele charter van genade over het oproer der Gentenaers in 1467 door Karel verleend, en het daer achter geschreven proces-verbal zyn beide onderteekend ‘N. Gros, secr.;’ en niet Jehan Le Gros, zoo als men by verscheidene schryvers vindt.

[p. 178]

vredeverdrag hadden volbragt en hunne boete betaeld, is de graef, om te bewyzen dat hy al hunne misdaden vergeven en vergeten had, op het einde der maend mei, van Iperen, over Kortryk, naer zyne stad Gent gekomen.

Hy werd hier zoo heerlyk, met grooten kost, feeste, en teekens van blydschap en toegenegenheid, ontvangen en onthaeld, dat er nooit, hier noch elders in eenige stad, meerderen kost was gedaen noch grootere vreugde getoond dan by deze inkomst. Van aen de Petercellepoort, die hy binnen kwam, tot aen zyn Hof ten Walle, waren al de straten, aen beide zyden, behangen met lakenen van verschillende kleur, blauw, paers, wit en zwart (hebbende elk kleur zyn bediedsel). Deze lakenen waren alle bezaeid met devisen (zinspreuken), toepasselyke zinnebeelden, en met korte doelmatige opschriften op den hertog, en op zyne gemalin, die hem vergezelde. De ambachten of neeringen haelden den vorst binnen de stad met over de negen honderd brandende toortsen, en overal waer hy voorby ging stonden er schoone en rykelyke figuren, fraeije verbeeldingen of vertooningen, 't welk by en al de zynen met groot genoegen aenzagen.

Karel verbleef ruim eene maend of vyf weken binnen Gent, en hield er over anderen dag, driemael in de week, 's maendags, 's woensdags en 's vrydags, na zyn middagmael, openbare zitting in de regtbank, om alle geschillen van armen of ryken te aenhooren en te beslissen naer de regtvaerdigheid, zonder aenzien van persoonen, en zulks in den kortsten tyd mogelyk. - Zoo bezocht graef Karel achtervolgens vele andere zyner steden, en won daerdoor de genegenheid der burgers en geringe lieden, die dikwyls uit vreeze voor

[p. 179]

ondragelyke onkosten en het langtrekken der processen, inzonderheid wanneer zy met vermogende of ryke persoonen te doen hadden, hun regt zagen veronachtzamen.

J.J. STEYAERT.