Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 7

[p. 96]

A.E. Vanden Poel, Vlaemsch dichter.

Op het einde der voorgaende eeuw waren byna alle kunsten by ons in eene slaperigheid gevallen, die den dood nabykwam. Maria Theresia had wel de Brusselsche Akademie ingesteld, en in de collegien de Dialectica verbannen, om er de Rhetorica in de plaets te stellen, maer al het letterwerk van dien tyd bepaelde zich nog tot eenige verhandelingen over geschiedkundige punten, en tot spotschriften, en hekeldichten in klippelversen geschreven, toen eensklaps een staetsstorm oprees, onder haren zoon, waerdoor aen Belgie een hevigen schok werd toegebragt.

In die vry algemeene gevoelloosheid omtrent de schoone kunsten bestond nog een rederykkamer in het midden van Westvlaenderen, die den yver van de rymelaers poogde op te wekken, door het uitloven van eenen prys voor een lofdicht op die geliefde, kort te voren overledene vorstinne, en dat wel in een twaelftal heldenverzen! Die kamer bestond te Wacken: zy schuilde onder de martelvlag van de H. Catharina, en voerde tot zinspreuk: Ziet het bloeyt, onbesproeyd. Noch Kops, noch Laserna gewagen er van. Het ontbrak aen geene brekebeenen, die op krukken en stelten zich verhieven,

Om Apol, op de rots van Pindus hooggezeten,
Te smeeken naer den toon van schrandere poëten.

De maetschappy zelve liet al de goden en godinnen op wagens klimmen, om de moeder des lands te vergoden. Dit geschiedde ten jare 1780.

[p. 97]

Van die klippelverskens, waerin er niets verheven was dan de naem van Maria-Theresia, werden er, zoo men verzekert, vier duizend afdrukzels verkocht.

Dit feest werd bygewoond door een twee-en-twintig-jarigen jongeling, die van de natuer een gelukkigen aenleg tot poëzy had bekomen, welke in een ander tydvak zich doelmatiger zoude ontwikkeld hebben dan nu 't geval was; en deze kweekeling der Dichtschool van Wacken hiet Augustinus Eugenius Vanden Poel, zoon van Henricus en van Agatha Van Quickenborne. Hy werd geboren in 't gemelde dorp den 1^en april 1758, en overleed er den 28 january 1835.

Het eerste werk, dat wy van hem ontmoeten, en herkennen aen 's mans zinspreuk: Suum cuique pulchrum, d.i. (vry overgesteld) elk meent zyn uil een valk te zyn, is een vers ten pryskampe van Wacken, in 1806, ingezonden, doch zonder mede te dingen. 't Onderwerp was 's Menschdoms val en verlossing. Vanden Poel's eerste dichtproef is niet slegter dan menig andere in de verzameling dier prysverzen voorkomende, dat is te zeggen, even onbeduidend¹.

De heer Henckel, priester, had in 1809 binnen Aelst den jongsten dag des Oordeels in heldenverzen tot onderwerp van prysstryd opgehangen, en door een purismus, dien pedant waerdig, luidde een der artikels: ‘Niemand, hoe overtreffende zyn werk mogt wezen, zal met een onduytsch woord den eer-prys konnen bekomen;’ terwyl er bygevoegd werd: ‘Het woordenboek van J. Des Roches, moet over de onduytsche woorden, zoo van de rechters als van de dichters, te raede gegaen worden.’

1 Prysverzen, behelzende: Den mensch, door Adams val gebragt in slaeverny, gerukt door 's Heylands dood uyt Satans heerschappy, Gend, 1806, bl. 141-143.

[p. 98]

Vanden Poel bekwam hier den 2^en prys, en een der grieven, welke de ongenadige prysuitschryver tegen hem inbragt, was dat hy de vermaledyden in solfer, pek, en vuer had doen knarzetanden, in plaets van ze in zwavel, pek en vuer te ploffen.

Dit stuk getuigt van groote vordering by den dichter, en 't ontbreekt op sommige plaetsen aen geene geestverheffing.

Het schynt, dat gantsch 't heel-Al zinkt uyt zyn evenwigt!
De doodverf springt den mensch op 't siddrend aengezigt!
De bliksems slingren door de logt, de donders grollen!...
Laet, Africa, op my uw' grooten Atlas rollen!
Komt, bergen! rotsen, komt! komt, heuvlen, valt op my!
O Hemel!... waer gevlugt?... 't laetst oordeel is naby!
Daer ryst den jongsten dag! - Nu, nu gaet zyn ontloken
Al wat in 's menschen hert tot heden ligt gedoken.
Daer ryst hy!... grooten God!... ô menschdom! ô natuer!
Hoe yslyk klept de klok van d'albeslissende uer!
De logtgordyne scheurt: den rechter ziet men daelen
Op eenen regenboog uyt 's hemels hooge zaelen,
Bestraeld met heerlykheyd, met luyster, magt en glans.
De aertsenglen aen zyn zy' staen op een wolkentrans;
Zyn schouder torst het kruys, zyn rechter hand een degen,
Zyn linker eene waeg, om goed en kwaed te wegen.
Elk woord uyt zynen mond, elk oogslag van 't gezigt
Is als een donderslag, is als een bliksemschigt.
De dood word bleeker op het zien van nieuwe wonderen, enz.

Waerlyk niet slecht; maer dat ongelukkig bastaerdwoordje! Niets is er comieker, dan de purist Henckel zyn compliment, of gelukwensch, aen den ‘schranderen’ heer Laureaet te hooren afleggen:

O dichter, die een werk van weergalooze waerde
Door uwen schrandren geest te teelen stond op d'aerde,
Zoo gy ons moedertael, zoo woorden-ryk en schoon,
Met geen onegteling gesteld had elk ten toon.

[p. 99]

 

Vergeef de strengheyd van ons voorgeschreven wetten,

 

Die ons belet de kroon op uwe kruyn te zetten¹!

Vanden Poel bood zich andermael in het dichterlyke steekspel aen, geopend binnen Deynze, in 1811, op Abrahams offer. Zyn werk wordt gevonden in de algemeene verzameling der mededingende stukken, bladzyde 46. Buiten de vloeijendheid der versificatie, eene verdienste welke onze landgenooten door 't lezen van Cats voortyds gemakkelyk verkregen, bezit 's mans gedicht geene byzondere waerde in onze oogen.

Niet ongelukkig is de vinding van Satans woede, als hy Abraham bereid ziet om 't (zoo gezeid) zinnebeeldig offer te voltrekken:

Hier zie ik Lucifer 't oog naer den heuvel wenden:
Des Heylands tegenbeeld ontsteekt zyn bitse vraek,
Daer afgunst hem beheerscht: vliegt, roept hy tot zyn benden;
Die Eva heeft misleyd, misley hier Isaäek!

Doch de daeropvolgende mystieke tael is, om zoo te zeggen, onzin:

Hoe! wy Messias zien in schadues, in figueren,
Op 't aembeeld van het hout den Hemelsleutel smeên?
Hoe! ons vervloeking zal dan eeuwig moeten dueren?
En gy, verlosten mensch, zoudt d'Hemelzael betreên!

Wy gaen over tot een ander dichtstuk van grooter omvang, en zeker wel het beste van dezen schryver, namelyk het gedicht op de Belgen, met den 3^en prys bekroond in den wedstryd van Aelst, ten jare 1810, waer de eerste lauwer aen een anderen Wackenaer, De Burchgrave, ten deele viel, schoon beide stukken omtrent van dezelfde allooi zyn.

1 Zie de verzameling van den opgegeven pryskamp, te Aelst gedrukt, en drie bekroonde gedichten bevattende.

[p. 100]

De behandeling van dit onderwerp was op 400 verzen bepaeld. Vanden Poel, om zyne dankbare genegenheid aen de Universiteit van Leuven te bewyzen, by welke hy doctor, chirurgyn en vroedmeester geworden was, wydde een groot deel van zyn opstel aen den lof dier hoogeschool.

Zie hier hoe hy zyn werk heeft ingericht: hy vangt aen met over de onbestendigheid der aerdsche zaken te spreken, en geeft die als de oorzaek der moeilykheid op, om 't afbeeldsel van den Belg te treffen. Hy gewaegt verders van de volksstammen, welke 440 jaren na Romes stichting, uit Duitschland over Rhyn en Maes naer deze landen trokken, de Celten deden wyken: deze overwinnaers zyn de voorouders der Belgen. 't Karakter der laetsten: Zedelykheid (v. 123) Godsdienst. (138) Landbouw. Staet van oud Belgie. Akkerbouw, verwisseling in 't vruchtenkweeken. Prikkeling van 't zaeigraen. - Overvloed onzer akkers, Horenbeesten (220). Beschryving van de bekoorlykheid der lente in ons land (241). Wandeling door Belgie: Antwerpen, koophandel dezer stad op zee, haer domkerk, Rubens geboortestad. Gent, wieg van Karel V. Brussel, vermaerd door zyn spellewerk; Loven, door zyn hoogeschool, waer star-, natuer-, wis- en geneeskunst, benevens de godgeleerdheid en regten, beoefend worden.

V^s 322-436 zyn den Heldenmoed gewyd. Na van de kruisvaerten en Godfried gewaegd te hebben, spreekt hy over de omwenteling van 1789, en keert op den krygsroem der Romeinen te rug, die den Belgen veel te danken hadden.

De overige dichtregelen verheffen de geleerdheid onzer landgenooten, onder welken Sanderus, de missionarissen Couplet en Hennepin, benevens Stockmans en Van Espen, genoemd worden.

[p. 101]

Het werk sluit met eene aenspraek tot de Belgen, om hun aen te manen het spoor hunner vaderen te volgen.

Men ziet uit het aengehaelde, dat de schryver verre was van zyne stoffe magtig te zyn, en dat de schikking der onderdeelen gelukkiger kon wezen. Er zyn echter zeer aengename plaetsen. Vooral het gedeelte, dat over den Landbouw loopt, bevalt ons.

Dit land, voorheen bewoond van wolf en wilde zwynen,
Was niet, dan wildernis, niet anders dan woestynen:
't Ploeg-yzer had nog nauw, ten zy omtrent de steên,
Ten zy by dorp en vlek, den schraelen grond doorsneên.
Maer dank zy aen den Belg, dank aen zyn zweet en zwoegen:
Door overmoeyde vlyt, door graeven, delven, ploegen,
................
Heeft hy onz' landen doen een edler wezen krygen,
En tot den hoogsten graed van vrugtbaerheid doen stygen.
Ja, Belgen! gy, die dit nieuw Canaän bewoont,
Aen dezen toetsteen hebt gy uw vernuft getoond.
Gy wist, wanneer Neptuyn zyn' stroom deed rugwaerts wyken,
Zoo menig bunder lands, en polders uyt te dyken.
Daer voortyds niet en was dan zee en dorre zand,
Is ('t) door uw schranderheyd verruyld in vrugtbaer land.
Gy, die door keur van mest de groeykracht op kunt beuren,
En op gepaste diept' de gronden weet te scheuren,
En afmeet hoe veel jaer elk land te wagten heeft,
Voor dat het wederom de zelfde vrugten geeft,
Gy, die door zeker vogt het zaeygraen weet te prikk'len,
En naspeurt, op wat wys de keest best kan ontwikk'len,
Uw herssen-veêren spant om alles gaê te slaen,
't Zy wegens 't jaergety, of invloed van de maen.
Gy, zeg ik, die alzoo uw konste weet te toonen,
Gy ziet in 't eynde uw konst met dubb'le vrugt bekroonen.
Gy word in dubble vrugt door konst aldus gewaer,
Gelyk in heet klimaet twee oogsten in een jaer.
ô Landbouwkundig volk! ô weêrgalooze Belgen!
Waer zyn de schueren, die uw schooven konnen zwelgen?
Wat land draegt grooter schat, by zomerdag beschouwd?
Ik twyfel, of Peru zoo zwaer weeg' van zyn goud.

[p. 102]

 

Met recht mogt Romen u zyn korenzolder noemen:

 

Dien eernaem zyt gy waerd, gy mogt daer vry op roemen.

 

De sikkel, ploeg en spa, en egge mag voortaen

 

Op uwen wapenschild, met zilvren handhaef staen.

 

't Zyn zy, die van geluk ons openen de sluyzen.

 

De woud- en veldgodin van armoe zou verhuyzen,

 

En Ceres zou welhaest in rouwgewaden staen,

 

Zaegt gy die vaders van den landbouw stille staen.

De dichter is wat te breedvoerig over de voortbrengselen van andere landen, en vooral van Indien, en vervolgd dan:

Zy roemen, ik beken 't, op kostelyke waeren,
Maer wy, wy roemen meest op ryke koren-aeren,
Op tarwe, hoppe, garst, op allerleye graen,
Die op hun stangen door 't gewigt gebogen staen:
Op hoorenbeesten die in malsche weyden graezen,
En, van het groen gevold, zoo dik staen dat zy blaezen;
Wier uyer weegt en spant, en melk met akers geeft,
Waervan men room en kaes, en vette boter heeft.
Op uytgelezen vlas, een vrugt van de eerste waerde,
Het nuttigst veldgewas dat oyt het aerdryk baerde.

Thands wordt de vreemdeling uitgenoodigd om Belgie, door de lente verjeugdigd, te komen aenschonwen.

Verlustigt u in 't schoon van Belgies puyklandouwen:
De veldtapyten zyn door Flora reeds ontrold;
Den dampkring is alsnu met ambergeur gevold.
De vrugten in de bloem die na den balsem rieken, (?)
De bosschen galmen weêr van woud- en veldmuzieken;
Den leeuwerk in de logt vliegt zingend hemelwaert,
Terwyl de noeste bie den zuy veren honig gaert.
Heel 't land schynt eenen hof, doorsneên met wandelingen,
Waer lommerdreven staen, en waer fonteynen springen;
Waer de ooren zyn gestreeld door vink en nagtegael,
Waer gy u spieglen kont in helder bron-kristael;
Waer ge engelsch' hoven ziet en pragtige kasteelen,
Chineesche torens, met waranden, lust-priëelen;
Waer 't hert van wellust smelt.

[p. 103]

Deze verzen, ofschoon ontsierd door vele gebreken, onbeschaefdheid en taelverminking, behooren echter tot de aengenaemste die by den aenvang dezer eeuw geschreven zyn. De gentsche dichter, Robyn, alleen was stouter, buiten Hofman, als tooneeldichter beschouwd. Hoffman's dichtstuk op de Belgen bleef echter te Aelst onbekroond, niettegenstaende het al de andere overtrof.

Wat verder uit de penne van Vanden Poel gevloeid is zyn meestal onbeduidende gelegenheidsverzen: wy hebben 's mans handschriften overzien, doch kunnen er geen gebruik van maken.

Op 't laetste zyner dagen schynt hy den Parnas vaerwel gezeid te hebben; zyn ambt van chirurgyn, gebrek van aenmoediging, en het bezef dat niemand hem meer kon verstaen op zyn dorp, na den dood van zynen vriend en konstbroeder De Burchgrave (1825), ontmoedigden hem zoodanig dat er, gedurende een tydverloop van drie-en-twintig jaer, niets van hem meer onder de perse werd gebragt. De zorg over een geliefd huisgezin, 't vervullen zyner maetschappelyke pligten, en de godsvrucht vervulden zyne laetste dagen; tot dat de zeven-en-zeventig jarige grysaerd zachtjes den dood des regtvaerdigen stierf.

Pr. VAN DUYSE.