Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 7

[p. 73]

Merten Luther en Merten van Rossom, satiriek referein van Anna Byns.
(tot dus verre onuitgegeven).

Onlancx bezwaert zijnde met melancolyen,
De sinnen becommert, thooft vol phantasyen,
Van als overlegghende in mijn ghedachte,^{Vs 3}
Kwam my weynich te voren dat mocht verblyen,
Aensiende de werelt, nu ten tyen
Zijnde vol verdriets; des werdt my onsachte.
Dus dinckende my Phantazye voortbrachte;⁷
Twee manspersoonen my haest in vielen,
Ghelijc van name, diversch van gheslachte:
Deen was Merten Luther, die dolinghe doet krielen;
Dander Merten van Rossom, diet al wil vernielen,
Die veel menschen bracht heeft in zwaer ghetreur.¹²
Rossom quelt het lichaem, Luther heeft de zielen
Deerlijc vermoort; dus esser cleynen keur
Tusschen hen beyen, elck es een malefaiteur.¹⁵
Ic en gave om den keur niet mijnen minsten teen;
Maer, want Luther de zielen moordt, duer zijn erreur,
Noch schijnt Merten van Rossom de beste van tween.

Merten van Rossom heeft doen vanghen en spannen
Den landtman, roovende potten en pannen,
Makende hem therte alderbangste;²¹
Merten Luther, weerdt tzijne van God ghebannen,²²
Heeft duer zijn erreur vrouwen en mannen
In tsviants prisoen bracht; dat es noch tstrangste²⁴

Vs 3 Van als, van alles.

7 In deze gedachten vervoerde my de Phantazy.

12 In zwaer ghetreur, namelyk in de omstreken van Antwerpen, in welke stad, tot heden toe, het geheugen van zynen strooptogt des jaers 1542 zeer levendig gebleven is.

15 Beyen, beiden.

21 Hem, den landman.

22 Weerdt tzijne, waerd te zyn.

24 Tstrangste, 't hardste.

[p. 74]

25

Dat elck dus wilt rooven en trecken om dlangste.^{Vs 25}

 

Tcompt meest uyt Luthers leere, twerdt noch bewezen,

 

Niemant en sal schier derven slapen van angste;

 

Want tgoet es gemeene; wat volght uyt desen?

 

Dat elck sonder vreese wilt een besiken lesen²⁹

30

Op zijns naesten erve, dblijct alle daghe.

 

Waerom werdt Rossom ghelaect, Luther ghepresen,

 

Want zy zijn doch beye van eenen slaghe?³²

 

Luther es boost, ic en steeks onder gheen scraghe,

 

Want hy onder de christen tgoet maect gemeen.

35

Al wenscht men Merten van Rossom menich plaghe,

 

Noch schijnt Merten van Rossom de beste van tween.

 

 

 

Merten van Rossom, met veel quaets ghespuys verselt,

 

Heeft menich schoon huys in brande ghestelt;

 

Maer Luthers boosheyt gaet verre boven screven:

40

Duer hem zijn kercken, cluysen, cloosters ghevelt,

 

Menich goedtsmans kint (niet meughelijc ghetelt)

 

Uyten cloosters ghejaecht, die nu deerlijc sneven,⁴²

 

Stelen en rooven, daer zy by leven.

 

Van dien zijnder licht ooc onder Rossoms bende.

45

Waerom werdt Rossom dan alleene bekeven?

 

Leeleker dan zijne luydt Luthers legende.⁴⁶

 

Doet open u ooghen, ghy onbekende,⁴⁷

 

Die Lutherum looft ende Rossom laect;

 

Aensiet Luthers bedrijf, tbegin en dende:

50

Noch heeft hijt qualiker dan Rossom ghemaect.

 

Dit moet ghy lijden; hoe ghy de waerheyt messaect⁵¹

 

Ghy en kunt hier teghen niet ghesegghen neen,

 

Maer, al zijn zy alle beyde van deughden naect,

 

Noch schijnt Merten van Rossom de beste van tween.

 

 

55

Heeft Merten van Rossom zijn eere verloren,

 

Afgaende den keyser hooghe gheboren,

Vs 25 Trecken om dlangste, om 't langste strooiken, om den anderen het spel af te winnen.

29 Een besiken lesen, een bezie plukken.

32 Zy zyn toch beide van 't zelfde slach.

42 Sneven, vallen, ten onder komen.

46 Luthers legende (historie) bevat nog veel leelykers dan de zyne.

47 Onbekende, kwalyk onderrichte menschen.

51 Lyden, belyden. Messaect, verloochent.

[p. 75]

 

Luther es den oppersten heere af ghegaen,

 

Die hy had ghelooft, en trouwe ghezworen,

 

En heeft voer zijn cappe een nonne vercoren,

60

Die God ooc ghelofte hadde ghedaen;

 

Versmaet Rossom den keyser, merct Lutherum saen:

 

Hy spreect van paus, keyser, beyde veel blamen,

 

En leerdt dondersaten teghen doverste opstaen;

 

Van princen en vorsten scrijft hy veel diffamen;

65

Prelaten, biscoppen hoort men hem misnamen.

 

Al heeft Rossom veel quaets bedreven in Brabant,

 

Men sach hem niet veel kercken oft cloosters pramen

 

Met eenighen brande, aen gheenen cant;

 

Aen gheestelijcke maeghden en stack by gheen hant,

70

Alsoot tot sommighen plaetsen wel scheen.

 

Al heet Merten van Rossom een quaet tyrant,

 

Noch schijnt Merten van Rossom de beste van tween.

 

 

 

Es Merten van Rossom een verradere,

 

Luther es ooc een, en zoo veel quadere:

75

Hy berooft, met verraet, van der hemelscher erven

 

Menich kersten ziele. Dus Gods versmadere,

 

Lucifer, heeft dees twee ghesonden te gadere,

 

Om dat zy heel kerstenrijc souden bederven.

 

Es Rossom moordadich, Luther heeft doen sterven

80

Twee hondert duysent boeren, duer zijn bedrijf;

 

Veel esser onthooft, verbrandt, ghesact menich werven,

 

Om zijn valsche leere, beyde man en wijf;

 

Dus es hy een moordenaer van ziel en lijf.

 

Merten van Rossom mach maer dlichaem hinderen;

85

Al mach hy donnoosele quellen even stijf,^{Vs 85}

 

Zijn zy patient, hy maectse Gods kinderen.

 

Dit en sal zijn sonde niet verminderen;

 

Ic en wilts niet excuseren, oft maken reen:

 

Al zijnt beyde twee venijnighe slinderen,⁸⁹

90

Noch schijnt Merten van Rossom de beste van tween.

 

 

 

Luther en Rossom, als twee boose wichten,

 

Heeft men, in schijn van deugden, boosheit sien stichten.

Vs 85 Even stijf, even zeer.

89 Slinderen. Wy zeggen nu slenders.

[p. 76]

 

Rossom quam in Brabant ghesleghen met bedroch:

 

Tscheen hy woude gaen op de turcken vichten.

95

Merten Luther en wilt vry noch niet zwichten:

 

Hy wilt den prijs hier af behouden noch:

 

Ghelijc een devoot munick (aeylaschen och!)

 

Quam dees wolf int cleedt van een lamme

 

Stroyen in kerstenrijck tvenijn soch,

100

Dat hy hadt ghesoghen uyter ketters mamme.

 

Al liet Rossom den haen metten rooden camme^{Vs 101}

 

In Brabant vlieghen, zoot heeft ghebleken,

 

Luther heeft laten vlieghen veel quader vlamme;

 

Want duer zijn venijnich scrijven en preken

105

Es kerstenrijck met ketteryen ontsteken.

 

Haer beyder voorstel mach elcken wel verleen;¹⁰⁶

 

Hoe wel sommighe veel lofs van Luther spreken,

 

Noch schijnt Merten van Rossom de beste van tween.

 

 

 

Merten van Rossom en Merten Luthere,

110

De beste van hem beyen es een mutere;¹¹⁰

 

Maer ten es niet vreempt, al es Rossom onghevreest;¹¹¹

 

Want tes een crijchsman, een waerlijc rutere;

 

Maer Merten Luthere vermeet hem (dees stutere!)

 

Dat hy scriftuere verstaet na den rechten keest,

115

Dat hy es vervult van den heylighen Gheest.

 

Die den wech dus wel weet, tes wonder dat hy dwaelt!

 

Maer het schijnt wel den geest regeert hem meest

 

Die men onder sint Dignen voeten maelt.¹¹⁸

 

Al heeft Merten van Rossom veel roofs ghehaelt

120

In Brabant, dwelck noch veel menschen bequelen,

 

Merten Luther in dit stuck ooc niet en faelt:

 

Hy heeft (dapostate!) uyt cloosters doen stelen

 

Kelcken, ciborien; ic wilt God bevelen

 

Oft hy niet mede en paert? elck knaghe dit been.¹²⁴

125

Al heeft de duvel dees twee Mertens by der kelen,

 

Noch schijnt Merten van Rossom de beste van tween.

Vs 101 Den haen met den rooden camme, het vuer. Een zeer oude figuerlyke spreekwyze.

106 Voorstel, opzet. Verleen, leed zyn, verdrieten.

110 Mutere, muiter, opstandeling.

111 Onghevreest, voor onbevreest.

118 Maelt, namelyk de geest der dwaesheid (zynde sint Dympna de patronersse der zinneloozen).

124 Elck knaghe dit been, elc moge dit vraegpunt oplossen.

[p. 77]

 

Merten van Rossom, prince van den snaphanen,^{Vs 127}

 

Die, om stelen, om rooven zijt cloeck ter banen;

 

Luther, prince van alle valsche propheten,

130

Soudic u legende gheheel vermanen?

 

Tsou den leser verdrieten, soudic wanen;

 

Den tijt en tpampier werder mede versleten.

 

Dus voor eens hebic my ghenouch ghequeten.

 

Tot op een ander tijt! borcht my de reste!

135

Luther, Rossom, Lucifer daer by gheseten,

 

My twijfelt wie van drien es de beste.

 

Rossom sleypt veel quaets aes tzijnen neste;

 

Luther es nacht en dach in de weere

 

In kerstenrijck te stroyen een dootlijcke peste:

140

Dus haer beyder boosheyt blijct niet cleene;

 

Maer voor Luthers venijn ic my meest verveere;¹⁴¹

 

Want de menschen brenght hy in deeuwich gheween.

 

Al en es der keure niet weert een platte peere,

144

Noch schijnt Merten van Rossom de beste van tween.

Refereinen en andere gedichten van Anna Byns (meest onuitgegeven), handschrift van omtrent het jaer 1550, in myne verzameling, bladz. 133, verso.

J.F. WILLEMS.

Vs 127 Snaphanen, vrybuiters. Zoo noemde men in vroegere tyden, spottender wyze, de Gelderschen (Merten van Rossum was een Geldersman). Zie Belgisch Museum, II, bl. 316.

141 Verveere, vervaerd make.