Logo DBNL
Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 6 (1842)

Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 6

(1842)–J.F. Willems, [tijdschrift] Belgisch Museum–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Moord gepleegd door Simon Turchi, te Antwerpen, in het midden der XVIe eeuw.

Toen ik, eenige weken geleden, het vierde deel der Novelle del Bandello doorbladerde, viel myn oog op de korte voorrede van dien beroemden schryver, ter plaetse waer hy zegt dat zyn verhael van den moord, door Simon Turchi binnen Antwerpen gepleegd, by de uitgave der vorige deelen van zyne verzameling, op aendrang der familie van dien Turchi, burger der stad Lucca, was weggelaten1. Myn aendacht werd gaende gemaekt, daer ik zag dat dit verhael eene Antwerpsche gebeurtenis ten gronde had, en dadelyk zette ik my dus aen het lezen van dat stuk, hetgeen men aentreft in de uitgave van Lions 1573, nagedrukt door S. Harding, te Londen, 1740, in-4o, bl. 118-1262.

Eerst twyfelde ik eenigzins aen de echtheid der Novella, niettegenstaende de schryver verzekert dat hy ze zelf had hooren vertellen door Nicolo Nettoli, een'

koopman van Florence, die in persoon te Antwerpen geweest was toen de gebeurtenis plaets had1.

 

'T geen Bandello over het losse leven der Antwerpsche meisjes en over de veertig minnaers der signora Maria Verué te boek stelt, scheen my toe min of meer betwyfeld te mogen worden, waerby nog kwam dat ik noch van dien moord noch van het openbaer verbranden van Simon Turchi, te Antwerpen, hoegenaemd geene melding vond in het Antwerpsch Cronykje, gedrukt te Leyden 1743, of in Het boec der tyden van Wouter Van Heyst, uitgegeven door Le Long. En echter zyn de schryvers dezer boekjes allernauwkeurigst geweest in het opteekenen van al de persoonen, binnen de genoemde stad, gedurende de zestig à zeventig eerste jaren der XVIe eeuw, geradbraekt, verbrand, gehangen of onthoofd. Wel is waer, ik vermoedde dat Maria Verué (lees Vervé; want Bandello stelt overal de u waer men thans de v bezigt) een lid der adelyke en thans nog bestaende Antwerpsche familie Van de Werve, was.2. Ook herinnerde ik my dat wylen de heer Lenaerts, myn eerbiedwaerdige voorganger in het bewaken van het archief van Antwerpen, meermaels my iets verteld heeft van eenen kunstzetel, die t'Antwerpen gediend had om eenen mensch vast te klampen en te vermoorden. Ik schreef aen den tegenwoordigen archivarius dier stad, den heer Verachter, die de vriendelykheid had my te berigten dat het moorddadig feit, waervan hier zaek is, werkelyk gebeurde op den 17 maert 1551 (oude styl 1550, ante Paschâ) en dat

Van Meteren van hetzelve gewag heeft gemaekt in zyne Historie der Nederlanden1. Zyn Ed. had de goedheid my eene kopy van al de stukken, thans nog by het archief aenwezig, en tot deze zaek betrekking hebbende, mede te deelen, benevens het narigt dat Maria Vande Werve eene zuster was van Dirk Vande Werve, ridder, buitenburgemeester van Antwerpen2, en dochter van Willem Vande Werve, ook ridder, heer van Schilde, enz., schout van Antwerpen, gestorven 1560. Dit alles strookt zeer wel met het verhael van Bandello, hetwelk nog bovendien gestaefd wordt door eenen gelyktydigen schryver, Hieronymus Cardanus, aen wiens getuigenis ik hierachter, nevens de andere bewysstukken, eene plaets zal geven. Ook spreekt er Adriaen Van Meerbeeck, de bekende antagonist van Van Meteren, met een enkel woord over, op het jaer 15513.

Uit hoofde van al deze omstandigheden heb ik het niet ongepast geoordeeld eene vertaling te maken van opgemelde (voor het overig toch zeer lezenswaerdige) Novella van Matteo Bandello, een zeer geacht schryver by de Italianen, bisschop van Agen in 1550, gestorven in 1561, of kort daerna. Ik voeg eenige aenmerkingen onder den tekst, tot opheldering der geschiedenis, en vermeen alzoo een kleinen dienst te bewyzen aen de schilders of dramaschryvers van ons land, die lust mogten hebben het geval op doek of tooneel te brengen.

 

J.F. WILLEMS.

Daer ik zoo even ben terug gekeerd van myne reis naer Parys1, die groote, volkryke wereldstad, waer men in overvloed aentreft niet alleen wat tot het leven noodzakelyk is, maer ook al wat ons dienen kan tot allerlei genot, verfyning van smaek, en vergenoegen, zoo begeert gy, o edele vrouw, en gy, Mynheeren, dat ik u wat nieuws verhale. Waerlyk, ik moet bekennen dat het iemand byna onmogelyk is Parys te verlaten, hoe kort men er ook geweest zy, zonder een geheelen boel van nieuwstydingen mede te brengen. Evenwel, laten wy dat vrolyke Parys eens voor een oogenblik daer, al zegt men van die stad, gelyk van Afrika, dat daer altyd wat nieuws gebeurt. Ik heb geen lust om u te onderhouden over hetgeen er thans al omgaet tusschen de christene vorsten, waer kortzichtige menschen zoo veel van reppen en zoo weinig van weten; maer ik wil u een verschrikkelyk en deerniswaerdig voorval doen kennen, zoo wreed en zoo boosaerdig als men er zich maer een kan inbeelden. Het gebeurde tusschen twee Luccheesche kooplieden in het land van Vlaenderen2, binnen de vermaerde, door

rykdom, handel en weelde zoo uitmuntende stad Antwerpen, waer men van zeggen kan dat zy de algemeene marktplaets is der christene volken, in en buiten Europa.

In die stad dan leeft men al zeer vry, ja vryer en gemeenzamer dan ergens elders, zoo alsblykt, onder andere uit een zeker aldaer heerschend gebruik, hierin bestaende dat schier elk manbaer meisje van aenzien, tot hare jaren gekomen zynde, een ganschen stoet van verliefde jongelingen om zich heeft, die zy hare serviteurs noemt. Wie er de meesten heeft wordt het meest geacht. Zulke, met elkander wedyverende serviteurs, grootsch op dien naem, worden alle tot de wooning der geliefde toegelaten, en mogen daer vryelyk in- en uitgaen, om er hun hof te maken of te vryen, zoo lang en zoo dikwyls zy begeeren, zelfs in tegenwoordigheid van vader en moeder; en dit duert van 's morgens tot 's avonds. Soms wordt de Jonkvrouw door haer lief op noen- of avondmael gevraegd, by vrolyke partyen in 't een of ander speelhofje, waer de jongeling haer, zonder de minste bewaking, heen leid, en waer zy dan den ganschen dag doorbrengt in zang en spel, in jok en dans, in eten en drinken, met het gezelschap, door hem daertoe genoodigd. 'S avonds brengt de vryer zyn liefje by den arm naer huis, en levert haer aen de moeder over, die hem vriendelyk bedankt wegens de aen hare dochter bewezene eer. Hy kust eerbiedig de jonkvrouw, daerna de moeder, en gaet dan zyn gang. Het zoenen is t' Antwerpen, op alle plaetsen en tyden, aen eenieder vergund1. Zoo leven daer de

jonge meisjes; maer zoodra zy getrouwd zyn is die minnenhandel met manspersoonen strengelyk verboden, immers in het openbaer. Wat verders de gehuwden al doen, dat heb ik geen lust te onderzoeken; want dat zyn zaken die men geheim houdt.

Het zal nu omtrent veertien of vyftien jaren geleden zyn1 dat er te Antwerpen eene jonkvrouw leefde welke, om hare adelyke afkomst, rykdom, en minzaem verkeer in de maetschappy, zeer geacht werd, en thans nog is, schoon nu wat meer bejaerd en nog steeds ongehuwd, met name Maria Vande Werve2, behoorende tot een der voornaemste familien dier stad. Door hare uitnemende schoonheid, en behagelyke aenvalligheid in het spreken, gevoegd by andere gaven, had zy veel meer serviteurs en verliefden dan eenige andere dame van haren stand; want Vlamingen3, Duitschers, Franschen, Engelschen, Italianen, Spanjaerden, en de jonge lieden van alle andere natien, welke t'Antwerpen hun verblyf hielden, toonden zich om stryd hare serviteurs, maekten haer hun hof, vereerden en dienden haer om het zeerst, zoo dat

haer huis door den gedurigen toeloop van minnaers, naer een gouverneurshuis geleek. Filibert, prins van Oranje, die als generael van den keizer in Italie gediend heeft, en by het beleg van Florence gebleven is1, was een van hare vryers, zoodat er, eenigen tyd lang, het gerucht liep dat hy met haer zou trouwen.

In dien tyd leefde t'Antwerpen zekere Simon Turchi, inboorling van Lucca2, aldaer handelende voor rekening der Buonvisi, vermaerde kooplieden der even gemelde italiaensche stad. Deze heer kreeg, nu veertien jaren geleden3, kennis met die jonkvrouwe Maria Vander Werve, begon op haer zoodanig verliefd te worden en zich derwyze aen haren dienst te verslaven, dat hy schier al zynen tyd in haer gezelschap doorbragt, tot groote verachtering van zyne eigene zaken; waerom zy hem ook veel genegenheid betoonde. In hare binnenzael, waer zy gewoon was bezoek te ontvangen, hingen de portretten van al hare vryers, keurig naer het leven afgebeeld, en telkens dat een nieuwe postulant zich aenbood, was deze verplicht zyn eigen portret door een der beste schilders te laten vervaerdigen, en haer hetzelve toe te stieren. Dan werd dit nevens de andere opgehangen in haer salet, waer er meer dan veertig pronkten.

Na dat Simon Turchi vier jaren in Antwerpen gewoond had, kwam een ander Lucchezer, genaemd Jeronimo

Diodati, van een groote somme gelds voorzien, in die stad aen, om zich insgelyks aldaer voor den handel te vestigen. Weinige dagen verliepen er of hy behoorde almede tot het getal der opwachters van jonkvrouw Maria, aen wier huis hy in vriendschappelyk verkeer geraekte met Simon Turchi, die toen, zoo als gezegd is, zeer onachtzaem was in het dryven der handelzaken van de Buonvisi. Simon had gebrek aen geld, vroeg er aen Diodati, en deze leende hem in verscheiden reizen tot by de drie duizend scudi.

Toen de Buonvisi vernamen dat Turchi zulk een slecht gebruik van hun vertrouwen maekte, ontrokken zy hem het bewind van hunne handelzaken, en wilden van hem niet meer gediend wezen. Daer Turchi geen vermogen bezat om zelf als koopman te bestaen, zoo keerde hy naer Lucca terug, verhopende aldaer iemand aen te treffen die met Antwerpen handel dreef. Het toeval wilde dat Diodati ter zelfder tyd ook naer Lucca reisde, tot afrekening met zyne broeders van hetgene hy in de Nederlanden verricht had. Uit die rekening nu bleek dat Simon Turchi omtrent drie duizend scudi was schuldig gebleven, welke som de broeders van Diodati weigerden te verrekenen, zeggende dat hy die, zonder verder uitstel, moest invorderen. Diodati begaf zich naer Simon en verzocht betaling der hem voorgeschotene penningen, krachtens een daervan geteekend briefje, verklarende dat hy anders met zyne broeders niet sluiten konde. Turchi zocht door allerlei uitvlugten zich te verschoonen en verschoof van dag tot dag de betaling der som. Jeronimo, al meer en meer gedrongen door zyne broeders, en ziende dat Turchi hem in den draei hield, gaf het briefje aen de justitie over, en de zaek kwam zoo verre dat Simon door de dienaers van het hof aengehouden, en in de gevangenis gebragt werd. Wilde hy dus op vrye

voeten komen zoo moest hy het verschuldigde aen Diodati voldoen.

Hoogst verbitterd over deze, zoo hy meende, smadelyke en onverdiende bejegening, begon Turchi in zyn hart het vuer van eenen geweldigen en onverzoenbaren haet tegen Jeronimo aen te stoken, hoewel hy dit uiterlyk verborg. Gedurig was hy op middelen bedacht tot het plegen van wraek, en om Diodati ten ondere te brengen.

Zy reisden beiden, doch niet te samen, naer Antwerpen terug, en daer nu de veete tusschen hen aenvang had genomen, verkeerden zy niet meer, als eertyds, met elkanderen. Evenwel bleven zy gelykelyk aenhouden in het yverig bezoeken van jonkvrouw Van de Werve.

Eens, dat Jeronimo in een gezelschap over Turchi en over diens zaken het woord voerde, zeide hy, op een verachtenden toon, dat hy niet begrypen kon wat Turchi binnen Antwerpen mogt aenvangen, indien hy geen makelaer verkoos te worden, vermits hy, buiten vermogen om zelf handel te bedryven, geen geld of crediet bezat.

Door dit zeggen nam de haet van Turchi tegen Diodati nog merkelyker toe; gelyk gloeijende kolen, door den blasbalg aengevuerd, nog meer in brandkracht toenemen wanneer men er water over sprenkelt. De wrok in het hart van Turchi ontwaekte telkens, en groeide by elke terging van dien aerd, doch bleef in 't openbaer verdoken.

Een der wyzen van Griekenland was gewoon te zeggen: Indien men door het hart eens menschen zien konde, en bemerken wat er in zyne ziel al om gaet en gefantaseerd wordt in de gramschap, en hoe hy dan op wraek en kwaeddoen zich toelegt, dan zou men, als 't ware, in zyn binnenste een vurigen ketel zien koken boven een groot vuer, zoo dat er het water ziedend en borrelend

van overloopt. Derwyze liep ook het gemoed van Turchi over, die nu eens dit dan weêr eens dat uitdacht, en onophoudelyk zynen geest afmaelde om Diodati te kunnen van kant helpen. Gelyk een andere Simon nogtans zyn kwaed opzet en de toomelooze woede van zyne wraekzucht verbergende, antwoordde hy koeltjes: dat Jeronimo zich vergiste, want dat hy volkomen in staet was om handel te dryven.

Intusschen bleven de beide Lucchezers hunne bezoeken by de jonkvrouw Van de Werve voortzetten. Langzamerhand kwam er zelfs toenadering tusschen beiden, en eindelyk schenen zy weêr goede vrienden te worden. Het bleek openbaer dat de jonkvrouw Turchi boven anderen begunstigde; welligt om dat hy haer meer beviel, of om dat hy haer meer geschenken aenbragt; hy verspilde toen inderdaed zeer veel geld, ja veel meer dan hem zyn staet mogt toelaten. Menigeen dacht dat Turchi hare minnegunst genoot; de wereld immers gelooft liever het kwade dan het goede; doch men heeft my1 te Antwerpen verzekerd dat deze geruchten door kwaedsprekers en afgunstige menschen verspreid werden. Wat er van zy, Turchi wist door schoon spreken en vernuftig handelen zoo veel te wege te brengen dat hy de jonkvrouw overhaelde om een deel van hare goederen te verkoopen, en de penningen daervan op de bank aen te leggen, haer met bondige redenen toonende wat groot voordeel zy daer uit trekken konde. Zyn raed vond ingang by haer, en zy liet voor vier of vyf duizend scudi goed verkoopen, en stelde hem het geld daervan ter hand. Simon, deze aenzienlyke som ontvangen hebbende, associeerde zich met Vicenzo Castrucci, van Lucca, en begon weêr handel te dryven. Om

echter met meer gemak zyn lief te kunnen bezoeken, vertrouwde hy het bestuer der bank aen zynen neef Joseph Turchi. De compagnieschap duerde alzoo drie jaren, en eindigde met het overlyden van Castrucci.

Middelertyd geraekte Simon op een vriendelyker voet by Diodati, althans volgens den uiterlyken schyn, zoodat hy dezen verzocht hem te willen bystaen met drie duizend scudi1 in eene zaek op spanje; 'twelk Jeronimo, die geen onraed vermoedde, en ter goeder trouw handelde, gaerne deed, en de betaling tegen den gestelden tyd op zich nam.

Intusschen sloot Turchi eene compagnieschap met de Gigli van Lucca, die t'Antwerpen een bank hadden, terwyl Jeronimo van dag tot dag de aenkomst van zyne vrouw verbeidde, door hem onlangs getrouwd, en die een dochter was van Joannes Bernardini, edelman van Lucca. Des niet te min bezocht hy nog altyd de jonkvrouw Van de Werve, die hem vriendelyk ten haren huize, als een vriend maer niet meer als een minnaer, bleef ontvangen, wel wetende dat hy nu gehuwd was.

Deze dame, ik weet niet om welke oorzaek, vatte eenig kwaed vermoeden op tegen Turchi, en begon te denken dat zyne zaken niet al te wel stonden, ziende dat hy luttel werk maekte van den handel. Dit wekte vrees by haer voor de penningen, die zy hem geleend had. Daer zy ook gewaerschuwd was door meer dan een' Lucchezer, en door anderen, zoo stond zy vele dagen in twyfel met wien van beiden zy daerover spreken zoude. Eindelyk besloot zy Diodati te raedplegen, hem vriendelyk te verzoeken zyn gevoelen te willen zeggen, en haer op te geven wat hy zelf doen zoude, indien de zaek hem betrof. Op zekeren dag dan, met Diodati vertrouwelyk redekavelende, stelde

zy hem hare bezwaren voor, waerop hy het volgende antwoord gaf: ‘Signora mia, nu gy my met uwe aengelegenheden zoo goeds moeds bekend maekt, en myn advys vraegt over deze gewigtige zaek, zou ik voorzeker niet wel doen, indien ik, die reeds zoo lang uw getrouwe dienaer ben en steeds blyven wil, u niet ten besten raedde, wegens hetgene gy verlangt te weten wat ik doen zou, zoo my de zaek aenging. Gy verzekert my dat onderscheidene persoonen van myne natie, benevens meer anderen, u hebben gewaerschuwd dat gy op uwe hoede zoudt zyn tot goede waerborg van het geld, aen Turchi voorgeschoten: voorwaer, ik ben van dezelfde opinie, en vermeen dat in die zaek dient order gesteld, hoe eer hoe beter. Een van beiden zou ik u dus raden te doen, of dat gy u de penningen doet terug geven, of dat gy de Gigli, die als brave en eerlyke kooplieden bekend staen, de geheele schuld, met de u toekomende aenwinst over de verschenen jaren, doet erkennen.’ Deze goede raed beviel de jonkvrouw zeer, en zy was dadelyk bedacht om dit plan te volgen. By de eerste gelegenheid gaf zy haer verlangen ten dezen aen Simon te kennen, zeggende dat vele lieden haer zulks aenraedden, en voornamelyk de Lucchezers, waeronder zy ook Diodati noemde. Men ziet hieruit hoe verkeerd men doet iets aen vrouwen bekend te maken, wat men verlangt geheim te houden. Weinige verstaen de kunst van zwygen, immers zoo haer eigen belang er niet mede gemoeid is. Jeronimo deed er zeker niet wel aen by de jonkvrouw kwaed te spreken van Turchi, want hy kon haer niet zeggen dat zy de penningen zoude terug vragen, zonder haer tevens te doen verstaen dat Simon die misbruikte of verduikte, en zonder hem in haer oog verachtelyk te maken, als iemand die ongeschikt was om zichzelven te bestieren. Maer, van den anderen kant, deed de antwerpsche dame nog

veel erger door aen Turchi te verklaren wie haer de zaek aengeraden had. Immers, zy had kunnen volstaen met te zeggen dat eenige weldenkende kooplieden haer hadden opmerkzaem gemaekt tot het nemen van verzekering, zonder vermelding van persoonen, des te meer daer het bekend was dat Turchi grootelyks gebelgd was geweest wegens zyn gevankelyk aenhouden te Lucca, en wegens het zeggen van Jeronimo, dat hy niet wist waer Simon van leven zoude, indien hy geen makelaer wierd. Al had ook deze een besluit genomen tot wraek, men was toch reeds tot eenige verzoening gekomen, en het dienstbetoon, in 't leenen van drie duizend ducaten op Spanje, bewezen, had den ouden bitteren haet grootelys verminderd, ja byna uitgedelgd, gelyk Simon naderhand, toen hy levend verbrand stond te worden, verklaerd heeft. De laetste belediging echter kwam hem nu zoo erg en zoo groot voor, en deed het smeulend vuer der vroegere vyandelykheid weêr zoodanig opvlammen, dat Simon besloot, het koste wat het wilde, eens vooral Jeronimo uit zyne oogen en van kant te helpen. Hier kwam nog eene omstandigheid by, die hem in zyn kwade gezindheid nog zeer versterkte. Eenige dagen daerna, by nachte over straet gaende, werd hem door een vyandlyke hand een leelyke snede op zyn gelaet toegebragt, die hy voor zeker dacht dat van Jeronimo kwam1, waerin hy zich nogtans grootelyks bedroog, daer het naderhand bleek wie de dader was. Simon stond bekend voor een kwaedaerdig en zedeloos mensch (dit weet ik van zeer brave lieden): hy bezat, onder andere gebreken,

zulke bitse en venynige tong, als er maer een zyn kan, zoo dat hy soms vermaek nam de tweedragt tusschen vrienden, by middel van fyn uitgedachte listen, aen te stoken. Met een woord, hy was een samenvloeisel van allerlei ondeugd en kwaed, en waer een ander zyn evennaestens ongeluk meende te moeten betreuren, of zich over diens welvaren verblydde, daer deed hy juist het tegendeel. De wreedheid van sommige tyrannen prees hy hoogelyk, en hy scheen zelfs de gelegenheid te zoeken om iets wreeds te bestaen. Dikwyls verklaerde hy dat er geen ding ter wereld zoeter is dan zich over ontvangene beledigingen te wreken. Die zonderlinge wraeklust was hem dus in de hersenen geslagen, en hy dacht aen niets anders dan om Jeronimo te vermoorden, en zulks wel op zoodanige wyze, dat men er zou van versteld staen, en dat de menschen eeuwenlang er van zouden gewagen, zonder dat echter de justitie hem daerover zou kunnen aenspreken, en niettegenstaende elkeen overtuigd ware dat hy de dader van het feit was. Dit vast besluit genomen hebbende, dacht hy eerst aen het toedienen van vergift; doch zag geen middel om dit, zonder gevaer van bekendwording, te verkrygen. Hy verkoos derhalve zynen vyand met het stael te doen sneven. Daer hy echter met de jicht gekweld en zeer zwak in armen en handen was, begreep hy dat zyne krachten niet toereikend zouden wezen om zelf den moord te plegen, en dat hy een makker noodig had. Het beheer van zyne bank was aen de zorg van zyn' neef Joseph toevertrouwd, gelyk ik reeds vroeger zeide: met dezen wilde hy zich niet inlaten. Hy bepaelde dus zyn keus tot zekeren bediende van hem, genaemd Julio, een Romagnezer1, en zeide

hem dat hy voornemens was Diodati te dooden. De valsche en schurksche Romagnezer beloofde hem in alles te zullen bystaen.

De Gigli, om eer te doen aen de zaken van Simon, en daerenboven zyn kwaden aerd niet kennende, gaven hem, omstreeks dien tyd, onbepaelde volmagt over de bank, by schriftelyke akte. Dientengevolge liet hy, door de hand van eenen openbaren notaris, een schrift opstellen, waerby dezelve kooplieden erkenden aen de jonkvrouw Van de Werve de geldsom schuldig te wezen, door Turchi van haer ontvangen; en daer was zy mede te vreden.

Nu brandde hy al meer en meer van begeerte om Jeronimo te doen omkomen. Eens zag hy, ten huize van eene nicht der jonkvrouw Van de Werve, een' zonderlingen stoel, derwyze gemaekt, dat wanneer er iemand ging opzitten, de zitbodem inzonk, en er uit het hout der leuning twee sterke yzers schoten, die tusschen de dyen des zittenden afdaelden, in dier voegen dat men er zoodanig werd door vastgeklemd, dat het onmogelyk was zich te bewegen of daeruit te geraken, ten zy door middel van een' daertoe vervaerdigden sleutel. Deze stoel verzocht Turchi ter leen, en liet denzelven naer een speelhofje voeren, hetwelk hy in huer had, en waerin hy gewoon was met Maria Van de Werve en andere persoonen te banketteeren1.

Voornemens zynde om van dezen stoel gebruik te maken, en op zekeren dag met Diodati sprekende, zeide Simon hem dat hy in zyn hofje de schoonste bloemen op stronk bezat, welke men ooit in Antwerpen gezien had. Jeronimo vroeg of hy er kon van bekomen voor

zyn eigen tuin, waerop Turchi antwoordde dat hy naer het hofje gaen zoude wanneer hy wilde, en dat hy hem de schoonste zou laten uitkiezen. Diodati ging er echter niet naer toe, om dat hy misschien andere bezigheden had. Simon, ziende dat Diodati niet verscheen, sprak dezen eens op zekeren morgen aldus aen: ‘Jeronimo, daer is een koopman uit Lions aengekomen, die voor alsnog te Antwerpen niet wil bekend zyn, en daerom zich in myn speelhofje schuil houdt: hy heeft my verzocht u te zeggen dat gy hem daer zoudt komen vinden, dat hy u over zeer gewigtige zaken moet spreken.’ Jeronimo geloofde 't, en beloofde te komen. Na den eten ging hy er heen, doch zag er den koopman niet, en vroeg waer die was. Turchi antwoordde dat hy slechts voor een oogenblik was moeten uitgaen, maer al aenstonds zou terug wezen. Beiden wandelden toen een poos door de kamer, waer de bedriegelyke kunstzetel stond. De Romagnezer Julio kwam binnen, en zeide dat de koopman eindelyk daer was. Ziende dat Diodati digt by den klampzetel stond, zonder er agt op te slaen, stelde hy dien achter hem, even als een bediende doen zou, en verzocht hem te gaen zitten. Jeronimo dacht dat de Romagnezer schertsen wilde; doch nauwlyks was hy neêrgezeten, of hy gevoelde zich van rondom vast gegrepen en gevangen, zoo dat hy, geheel buiten zichzelven, niet wist wat zeggen: de ondeugende Romagnezer verliet de kamer, en deed de deur in 't slot. Nog zat Diodati als bedwelmd, toen de valschaerdige Turchi een ponjaerd voor den dag haelde, en sprak: ‘Jeronimo, gy herinnert u nog wel den smaed dien gy my te Lucca en hier te Antwerpen hebt aengedaen. Wy zyn hier niet meer te Lucca, waer gy my deed gevangen zetten; hier zyt gy in myne magt. Een van tweeën! of gy maekt my aenstonds eene erkentenis, volgens dit door my geschreven

ontwerp, of met dezen ponjaert neme ik u het leven.’ Jeronimo las het geschrift, waerby hy moest bekennen eenige duizend scudi aen Turchi schuldig te zyn. Hy beloofde dadelyk een zoodanige erkentenis te schryven, deed dit met eigen hand, onderteekende ze, en stelde er een datum op van ettelyke maenden te voren. Er zyn er die beweeren dat het schrift anders luidde, namelyk, dat Jeronimo daerin zou beleden hebben dat hy met Turchi binnen Lucca op eene slechte wyze was omgegaen, gelyk mede dat hy hem de schrab op het aengezicht had toegebragt. Daerdoor moest het dan den schyn krygen als of Turchi goede redenen bezat om zynen vyand te verslagen. Een van tweeën kan waer zyn. Zoodra Turchi het schrift bekomen en in zyn zak gestoken had, trok hy wederom zyn ponjaerd uit, en bragt Diodati eene wonde toe op het hoofd. Doch het yzer, door een zwakke hand bestierd, schampte van het hoofd langs de wang af. De ongelukkige Jeronimo riep met een erbarmlyke stemme: ‘Genade om Gods wil! genade! vermoort my toch niet!’ Turchi, 't zy bewogen, of zich niet zoo sterk gevoelende als hy gemeend had, of om welke andere oorzaek ook, wierp zyn ponjaert op den grond, en liep de deur uit naer Julio, die hem wachtte. ‘Ik heb hem eenen steek gegeven (sprak hy), maer het hart niet gehad om hem af te maken. Wat zullen wy nu doen? - ‘Wat wy nu doen zullen? (antwoordde de boosaerdige Romagnezer) het spel is begonnen, en moet met hem uitgespeeld worden: hy moet dood. Anders zal hy ons zelf van kant helpen.’ - ‘Welaen! breng gy hem dan om het leven!’ zei Turchi. Julio (die in staet was honderd moorden te begaen, want de Romagnezers zyn gewoonlyk wraekzuchtige menschen, die tot de kinderen in de wieg en de biddenden in de kerk zouden vermoorden),

Julio, zeg ik, keerde terug in de kamer, nam den ponjaert van den grond op, en ging regt toe naer den ongelukkigen Diodati, die hem van achter zag aenkomen, en hem met smeekende stemme toesprak: ‘Och, Julio, vermoort my toch niet, om de liefde Gods! ik heb u nimmer misdaen. Indien gy my het leven spaert, ben ik bereid u terstond een briefje te teekenen van twee of drie duizend dukaten, of nog meer, zoo gy wilt, en ik belove u, op myn woord van eer, u in myn leven daerover nooit eenig letsel te zullen doen, in woorden of in werken.’ Hy wilde nog meer zeggen, maer de wreede Julio stak hem een diepe en doodelyke wonde in 't hoofd, en twee of driemael in de borst, zoo dat de verzwymende Diodati al spoedig den geest gaf. Deze moorddaed gepleegd zynde, trad Simon in de kamer, en met behulp van Julio maekte hy den stoel los, en trok er het doode lichaem uit, dat zy met hun beiden niet weêr optillen konden, maer langs den grond voortsleepten, tot in den kelder, waer zy het in eenen hoek begroeven. Daerna gingen zy hunne zaken doen als naer gewoonte, met zulk een bly en vergenoegd getael, als of zy iets lofwaerdigs verricht hadden.

'S avonds werd Jeronimo door de zynen te vergeefs tot het avondmael en tot de nachtrust t'huis verwacht. Den volgenden dag, wanneer men nergens iets van hem hoorde, begon men door geheel Antwerpen er over te spreken. De twee voornaemste magistraets persoonen van die stad, die over de civile en criminele zaken stonden, waren beide bloedverwanten van de jonkvrouw Van de Werve, en vrienden van Turchi, zoo dat zy samen, uit hoofde van gemeenzamen omgang, dikwyls gewoon waren met hem te eten. De tweede dag na den moord ging Turchi ten avondmael by dien van het civile regt1, om te vernemen wat men al van Diodati mogt

zeggen. Aldra viel het gesprek daerop, en daer men zich verwonderd toonde dat niemand wist waer hy gebleven, of waer hy gegaen was, zeide Turchi: ‘Signor, ik zal al doen wat mogelyk is, om ook, van mynen kant, trachten uit te vorschen wat er van hem geworden is.’ ‘Wy hebben, zeide de stadsambtenaer, heden in den raed besloten om morgen alle de speelhofjes, welke gelegen zyn in dat gedeelte der stad, waer ook het myne is, te doen onderzoeken, en men zal niet nalaten alles te doorsnuffelen, tot in de geheimste schuilhoeken toe:’ Simon betuigde dat men daer zeer wel aen deed; doch de uer, die hy wachten moest om te kunnen vertrekken, scheen hem nu duizend jaer lang. Zoodra had men niet afgenomen of hy vertrok, onder zeker voorwendsel, spoedde naer huis, en zeide tot Julio: ‘Hoor, Julio, wy moeten met argusoogen in 't ronde kyken, en alles, gedurende dezen nacht, zoo schikken, dat men ons morgen niet verrassche.’ En toen vertelde hy hem wat er in den raed was omgegaen. ‘Gy weet (sprak hy) dat de zetel daer nog vol bloed staet. Gy moet terstond, terstond, naer het hofje gaen, en daer den stoel zoodanig afwasschen en herwasschen, dat er geen vlekje bloeds meer aenkleeft. De muer, waer de stoel heeft tegen gestaen, is ook met bloed besprenkeld en bemorst: gy moet dien zorgvuldig afvagen en zuiveren, en ook wel toezien dat er op den vloer in de kamer, en van daer tot in den kelder, langs waer het lyk door ons gesleept is, geen enkel stipje van bloed meer kan gevonden worden. Men zal alle hoeken en kanten doorsnuffelen, 't geen my doet twyfelen of men niet reeds eenig vermoeden van het gebeurde heeft, en op het spoor van de zaek is. Misschien ook maekt het geregt maer gissingen. Ga, en doe wat ik u gezegd heb. Het lichaem dient ontgraven; neem het op uwe schouders, en werp het in den bornput,

die op den kruisweg staet, waer drie straten te samen loopen. Het zal een zeer donkere nacht zyn, en niemand gaet daer zoo laet langs de straet. Zoo zullen wy dan ten onzent alle verzekering genieten.’ Julio antwoordde dat hy zonder verwyl alles doen zou wat hy verlangde; maer dat het hem onmogelyk was het lichaem alleen te dragen, daer het veel te zwaer woeg; hem herinnerende hoe zy 't beiden, toen zy 't begraven wilden, nauwlyks langs den grond voortslepen konden. ‘Toe! toe! (sprak Simon) ga maer heen, en doe wat ik u gezeid heb; ik zal u later den Piemontezer ter hulpe zenden, en hem bevelen dat hy doe wat gy hem zult gebieden. Maer, let wel op met hem! wanneer gy het lichaem in den put werpt kunt gy, door een behendigen zwaei, den Piemontezer er ook wel by instooten. De put is diep en wie er invalt op een oogenblik versmoord. Lukt dat niet, of ziet gy daer geen kans toe, nu dan, gy weet dat hy ongewapend is, en zoo bloo als een konyn. Gy draegt een ponjaert op zyde, maek hem daermeê af, en laet hem op de straet liggen. Niemand zal vermoeden dat wy hem gedood hebben.’ Zoo sprak Turchi. Wat dunkt u van zulk een doorslepen booswicht? Niet te vreden met den afgryselyken moord, aen Diodati begaen, wilde hy ook nog den Piemontezer ombrengen, zyn getrouwen dienaer, die hem nooit iets misdaen had!

Volgens afspraek ging Julio naer het hofje, om daer, gelyk hem bevolen was, zorgvuldig alles te wasschen en te reinigen. Later in den avond, toen Simon dacht dat het tyd was, riep hy den Piemontezer, en beval hem ook derwaerts te gaen, en te doen wat Julio hem gebieden zoude. De bediende trok er heen, klopte op de deur, maekte zich door zyne stem bekend, en werd door Julio binnen gelaten. Julio droeg een licht in zyne hand, ging voor, en zei dat de Piemontezer hem volgen

moest. Reeds waren de stoel en de kamer van alle smetten gezuiverd, ja, zelfs het lyk half ontgraven. Toen zy in den wynkelder kwamen, zette Julio het licht op eene plank, en zeide: ‘Piemontezer, help my dit lichaem uit dien put doen.’ - ‘Oei! oei! (sprak deze) wat is dat voor een doode?’ - ‘Vraeg niet verder (riep Julio), maer houd u stil, en help my hem dragen, om hem in dien bornput aen den kruisweg te werpen.’ De Piemontezer, een goedaerdig maer vreesachtig man, en die wist wat boos, slim en onbeschroomd mensch de Romagneser was, deed stilletjes wat de andere hem gebood. Zy trokken het lyk uit den put, en dadelyk herkende de Piemontezer, aen gelaet en kleederen, den ongelukkigen Diodati. Hy stond versteld, maer dorst niet spreken. Zy droegen den romp, de een by het hoofd, de ander by de beenen, het hofje uit. Toen zy daermeê nauwlyks buiten de deur waren, liet de Piemontezer zyn last op den grond vallen, en maekte zich weg, zoo hard hy maer loopen kon, in dier voegen dat Julio, een oogenblik bedwelmd door den val, hem, in het nazetten, niet mogt achterhalen. Eenigen tyd liep hy hem na, doch verloor weldra in de duisterheid zyn spoor, en keerde dus weêr by het speelhofje, en matte zich af om den dooden naer den put te dragen, doch te vergeefs. Hy sleepte 't lyk weêr binnen 's huis, daer hy slechts drie of vier stappen van de deur verwyderd was, sloot den ingang digt, en liep angstig en kwaedgezind naer Simon, dien hy het gebeurde verhaelde. Turchi was als raedloos, en wist niet wat aenvangen, ja, voorzag zyn naderenden ondergang. Toen sprak Julio hem aldus aen: ‘Ik weet niet waer die vervloekte Piemontezer heen geloopen is: hy weet dat ik het lichaem van Jeronimo ontgraven heb; vast heeft hy dien herkend, en zoo is myn leven in gevaer. Het best zal zyn dat ik my van kant make,

en op Gods geleide heen ga. Vermits nu de Piemontezer my zal aenklagen, en ik voorvlugtig ben, kunt gy gerust hier blyven, en dit zal doen zien dat ik den moord begaen heb, niet gy.’ Turchi vond zulke schikking goed, en gaf aen Julio al het geld, dat hy in zyn beurs had, benevens twee gouden kettingen, die hy over zich droeg, en die elk een groote dertig scudi woegen, belovende daerenboven hem te zullen bystaen met geld, waer hy ook verblyven zoude. By het openen der stadspoorten trok Julio daer uit, en nam de vlugt naer den kant van Aken.

De Piemontezer had den ganschen nacht door de stad gezworven, gedurig peinzende wat hem te doen stond. Simon kon van achterdocht geen oog toedoen, en wist niet hoe hy het stellen zoude. By het opkomen van den dag stond hy in beraed om te vlugten; doch toen dacht hy weêr dat het beter ware te blyven en behendiglyk den gepleegden moord op Julio te steken, die daervoor gevlugt was.

Zeer vroeg in den morgen ging de Piemontezer naer het huis van Diodati, en vertelde daer wat hem wedervaren was, 't welk dadelyk, ik weet niet hoe, aen Simon werd overgedragen1. Deze hoorde alles uit, begaf zich dadelyk naer den schout2 en verklaerde

hem hoe hy vernomen had dat zyn bediende Julio zynen vriend Diodati vermoord had, en was gaen vlugten. De schout, dit narigt verkregen hebbende, ging over het feit raedplegen by zynen oom, een oud man, in regtszaken zeer ervaren, en die hem het ambt van schout had overgedaen. Toen deze de ontdekking der moord van Diodati vernam, vroeg hy zynen neef of hy Turchi had aengehouden, waerop de andere antwoordde van neen; zyn oom berispte hem daerover grootelyks, en beval dat hy het ten spoedigste doen zoude.

Intusschen waren die van het huis van Jeronimo, nu zy den moord vernomen hadden, eenige persoonen van hunne natie gaen vinden, ten einde te overleggen wat er diende gedaen te worden. Het moorddadig feit begon nu door geheel Antwerpen bekend te raken. De schout liet aenstonds Simon roepen, die dadelyk verscheen, en gebood hem dat hy in de kamer moest blyven. Hy antwoordde dat hy zou gehoorzamen. De schout merkte op hoe hy van kleur verbleekte, en twyffelde er niet meer aen of hy schuldig was.

Simon had de erkentenis van Jeronimo nog in zynen zak: hy nam ze, ging naer den kant van het vuer, dat in de kamer brandde, en smeet ze daerin. De schout, dit ziende, vroeg wat hy daer verbrandde, en kreeg tot antwoord, dat het nietsbeduidende papieren waren.

Terwyl dit gebeurde kwamen de vrienden van Diodati binnen, den Piemontezer medebrengende, die, door den schout ondervraegd, van punt tot punt zyne verklaring deed van hetgeen hem was wedervaren. De hooge ambtenaer zeide tot de vrienden van Diodati: ‘Weest gerust, gy moogt er op staet maken, dat de Justitie niets zal verzuimen van al wat er tot deze gruwelyke zaek vereischt wordt te doen.’ Den Piemontezer hield hy by zich, en deed hem, toen de anderen vertrokken

waren, zyne verklaring herhalen, ten overstaen van Turchi. Simon kon niet loochenen dat hy den Piemontezer bevolen had van naer het hofje te gaen, en daer gehoorzaem te wezen aen Julio; betuigende echter zulks gedaen te hebben om dat Julio hem had gezegd dat er eene beddekoets moest verplaetst en vermaekt worden, 't geen deze niet wel alleen konde doen. Dit zeide hy zoo koeltjes weg dat hy nog meer vermoeden opwekte, en vervolgens naer den kerker geleid werd. De Piemontezer bleef ten huize van den schout. Men deed het lyk van Diodati komen, en hetzelve voor Turchi nederleggen. Sommigen meenden, zoo Turchi de moordenaer was, dat dan de wonden van het lyk op nieuw bloeden zouden; doch dit vooroordeel, waeraen men toegaf1, heeft des te minder grond, zoo my dunkt, vermits er in geheel het lichaem geen druppel bloed overgebleven was. Op de vraeg wiens lichaem dit was, antwoordde Turchi dat hy het voor dat van Diodati hield.

Daerop kwam de raed by een, en er werd lang getwist wat men met Turchi doen zoude, en of het zaek ware hem op de pynbank te brengen, al of niet. De gevoelens liepen zeer uiteen, het proces ging langzaem voort, velen van gedachten zynde dat er geen termen waren om tot de pynbank te besluiten.

Terwyl dit geding sleepte was Julio t' Aken aengekomen, en vond raedzaem eenen bode naer Antwerpen te zenden, om Turchi te berigten waer hy was, en om eenige kleederen af te doen halen, die hy ten huize van zekere hoer, waermede hy leefde, gelaten had2. Hy

schreef dan aen Simon dat hy te Aken was, en zoo men hem ondervroeg wegens de manslagt, aen Diodati begaen, dat hy moest antwoorden daer niets van te weten, doch, vermits het lichaem des dooden in zyn hofje gevonden was, dat het hem zeer waerschynlyk toescheen dat Julio den moord begaen had; 't geen dan ook ten vollen bleek door zyne vlugt. Met dezen brief belaste hy eenen boer, dien hy naer Antwerpen afzond, hem zeggende wat hy doen moest om Turchi aldaer te vinden. De boer kwam; maer had den naem van Turchi vergeten, en daer hy niet lezen kon, liet hy, by het zoeken naer diens wooning, den naem van Julio de Romagnezer ontvallen. Men wist toen reeds algemeen dat deze de moordenaer van Diodati was. Een burger, met den schout goed bekend, bragt den boer naer het huis van dien magistraetspersoon, waer de arme duivel ondervraegd werd, en den brief, voor Turchi bestemd, moest overleveren. De schout las het schrift, liet Simon op nieuw overhooren, en deed hem naer de pynbank voeren. De booswicht, korte dagen te voren zoo driftig en zoo stout, om Jeronimo te vermoorden, begon te weenen gelyk een straetjongen, en, zonder de pynbankproef af te wachten, bekende angstvallig het geheele feit. Het regtsgeding ging toen

voort, en, zyne bekentenis [onder de vrye lucht] herhaeld zynde, werd Turchi veroordeeld om in het openbaer op de markt van Antwerpen by een klein en langzaem vuer verbrand te worden. Toen de ongelukkige zyn vonnis hoorde, en zag dat hy zulke wreede doodstraf moest ondergaen, stond hy eenigen tyd als buiten zichzelven. De wanhoop belette hem zich tot den dood voor te bereiden; en nogtans wist hy dat hy zonder verwyl sterven moest. Men zond hem eenen priester, ten einde hy zich biechten en den dood verduldig onderstaen mogt, in gedeeltelyke voldoening voor zyne zonden, gevoegd by de kragt van het lyden Onzes Zaligmakers. De monik, hem daertoe vergund, was een Franciskaner, geboren Italiaen, een welbespraekt en goedbefaemd man, die hem, onder de hulpe Gods, zoo liefderyk toesprak en zoo yverig vermaende, dat de arme Turchi, tot in het hart bewogen, met het grootste berouw al zyne zonden beleed, en zich gereed maekte om de dood met alle mogelyke overgegevenheid te ondergaen. De pater zeide hem: ‘wanneer gy in den brand staet, en ik u toeroep: Simon, ziedaer den tyd van boetveerdigheid! antwoord my dan: ja pater.’ Turchi beloofde 't.

Op den gestelden dog werd Simon in denzelfden stoel gesloten, waer Jeronimo in vermoord was, en op eene karre door al de straten van Antwerpen gevoerd, de goede pater hem bestendig vergezellende en aenmanende. Toen zy op de groote markt kwamen, werd de stoel, met Simon daerin, van de karre gedaen, en de beulen maekten rondom hem een klein vuer, dat zy van tyd tot tyd met hout aenvulden, zoodanig echter dat de hitte niet al te groot wierd, maer voldoende was om den ongelukkigen. Turchi allengskens te braden. De kloosterling stond zoo digt by hem als de warmte zulks toeliet, en riep verscheiden malen: ‘Simon! ziedaer

den tyd van boetveerdigheid!’ De lyder antwoordde, zoolang hy spreken kon: ‘ja pater.’ Voor zooveel zelfs uiterlyke gebaerden lieten oordeelen, toonde de arme Turchi een groot berouw, veel verduldigheid, en gaf zich gelaten over aen zulk eene schandelyke en bittere dood.

Toen men zag dat hy den geest gegeven had, nam men het halfverbrande lichaem, eer het nog geheel misvormd was, en droeg het buiten de stad, waer men het met een yzeren ketting aen eenen staek bond, den ponjaert op zyde dragende, met welken Diodati doodgestoken was. De staek werd aen een' openbaren en veelbezochten weg in den grond geplant, op dat hy, elk tot een voorbeeld, mogt gezien worden, als schandmerk en straf over het plegen van een' zoo wreeden moord.

De boer, door Julio afgezonden, was door den schout, zeg ik, aengehouden. Nu zond het magistraet van Antwerpen een' afgevaerdigden by de justitie van Aken, met verzoek om den valschaerdigen Romagnezer over te leveren, en te laten straffen. Doch de heeren van Aken wilden hem niet afstaen. Ten einde echter zyne verfoeijelyke wandaed niet ongestraft zou blyven, lieten zy hem aenhouden, en hy bekende het feit, zoo als het gebeurd was. Hy werd geradbraekt, dat is te zeggen, men brak hem de armen, de dyen, de beenen; men sloeg hem de borst in, en men bond het lichaem op een rad, waeraen hy, eerst twee dagen daerna, overleed.

Ik zal er nog byvoegen dat Jean Le Blond, de kronyk van Carion uit het latyn in het fransch vertalende, ook gewag maekt van dit zonderling geval, met byvoeging van de namen Simon Turchi en Jeronimo Diodati, weshalve men niet zeggen kan, dat ik dit verhael eerst in de wereld bekend gemaekt heb1.

Bylagen.

I. Getuigenis van H. Cardanus.

Mira subtilitas est in caelandis armis, de qua partim alias partem etiam nunc dicetur. Modus ergo alius, picem, oleum lini, et thuris modicum coquunt, inspissant, illinunt hoc quod vocant vernicem, erasa est aqua separationis: cui additum sit argentum sublimatum et aerugo, et intra vigintiquatuor horas caelant figuram adeò pulchrè in ferro, ut non melius in cera possit fingi sigillo. Atque haec ad defensionem. Illud ad offensam, quod Symon Turca excogitavit adversus Joannem Baptistam Deodatum; acceperat in facie ab eo vulnus, et simulata pace, in viridarium, quod hac causa conduxerat, juxta urbis pomarium (erat autem urbs ipsa Antverpia, emporium toto orbe celebre) cathedram transtulit, in qua cùm quis sederet, statim atque sponte ita claudebatur, ut sessorem undique constringeret. Eo ergo invitato, commercii titulo (nam ambo erant Lucenses, ambo mercatores) sedere illum hortatur: sedit: statim vinculis ferreis undique constringitur: tunc Turca gladio educto, iam es (inquit) in manibus meis, improbe, eò te deduxi, quò optaram. Ille rogabat, veniam petebat, supplicabat: sed omnia in irritum: multis eum vulneribus spectantemque mala sua, confodit, vultu prius dilacerato: quod in vultu vulnus (ut dixi) ipse accepisset. Sed deprehensus, miro casu publicè in eadem cathedra totidemque ac similibus vulneribus, perilai exemplo, mactatus est

ut verè credam, paucos maleficiarum artium inventores inventione sua gaudere.

 

De Rerum varietate. Basilae 1557, in-folio, pag. 411.

II. De moord van Diodati, verhaeld door Van Meteren1.

Daer is int jaer 1551, tot Antwerpen (ons vaderland), een notabele deerlijcke moort ende straffe geschiet, van twee aensienlijcke Italiaensche cooplieden, beyde edelen van Lucca geboren, te weten Jeronimo Theodati ende Symon Turck, de welcke, als landslieden zijnde, groote vrienden waren met den anderen hanterende: sy hadden over vele jaren questie met den anderen gehad, maer die was vergaen, doch niet vergeten: de oorsaeke de welcke den haet vernieude, was, so meest schijnt, door eenig gheldt dat de voorsz. Simon Turck genomen hadden op interest van een triumphante edele vrouwe van Antwerpen, ghenaemt Maria Vanden Werve, harer beyder familiare kennisse: dese, twijfelende dat zy niet wel bewaert en was met de simpele obligatie van Turck onderteekent, heeft eens vryelijck gevraecht aen Theodati, of zy wel bewaert was met sijne obligatie, waer op hy haer rade de obligatie te doen teekenen onder den name van de compagnie. Waer over dese joffrouwe,

die raet nae de daet hadde gevraegt, niet en heeft afgelaten, voor dat hare obligatie verandert wert. Simon Turck achterdencken hebbende, wilde weten wie haer dat ingegeven hadde, soo dat hy, na vele moeyelijcke instantien, heeft gemerkt uyt de circumstantien dat het Theodati moeste wesen, waer over hy heeft terstont voorghenomen hem te wreken, ende, met langhen ende koelen sinne, heeft ghepractiseert eenen houten leen-stoel, daer dat, alsmen daerop gingh sitten, twee ronde stercke ysers uytsprongen, de welke beyde de beenen boven de knien ende elders soo vatten, dat den man daer in vast sat ende gesloten. Desen stoel geinventeert ende gemaeckt zijnde, heeft hy eenen zijnen dienaer ende comptoyrknecht, ghenaemt Julio, een ballink uyt Italien, tot de moort verwilligt, ende hebben beyde den Theodati gebeden in sijnen speelhof binnen de stadt te komen, tot vermaeck, de welcke daer gekomen zijnde, hebben sy hem gebeden in desen stoel neder te sitten. Geseten zijnde hebben hem de twee ysers gesloten om sijn beenen, daer mede lachende. Dan Simon korts veranderde sijn gelaet, hem seggende hy ware nu zijn gevangen, verhalende de oude questie, seyde hy, dat hy nu sijn leet wilde wreken, so dat naer veel vriendelijck spreken van Theodati, hy hem heeft doen schrijven obligatien, quittancien, ende wat hy wilde; maer noch niet te vreden zijnde, gaf hem een schrabbe met een poignaert in sijn aensicht, tot wrake van diergelijcke kwetsure, van hem eertijds ontfangen, daer over ginc hy inden hof met Julio te rade, de welcke seyde, naer dien 't soo verre was gekomen, datter een eynde moest van gemaect zijn, etc. Daerop seyde Simon: gaet dan daer mede door, niet teghenstaende dat Theodati langhe seer barmhertiglijck om sijn leven badt, waer op Julio hem met eenen grooten poignaert inden

hals sloech, dat het bloed spronck boven tegen de witte solderingen, ende vermoorde hem voords. Daerna droegen sy 't lichaem in eenen kelder drie kelders door te gaen, ende hebben hem aldaer begraven met sijne fluweele kleederen noch aen 't lyf: ende om alle achterdinken te weeren van de gebueren, hadden sy veel dagen te voren veel lachens ende schreuwens gemaekt. Den selven avondt den 18 meert, alsoo den oom van Deodati uyt Italien gekomen was, ginc Simon hem willecommen, daer oock mede veel beklagens was, dat Theodati, nu soo spade zijnde, noch niet t'huys gekomen en was, noch van hem nerghens vernomen en wert. Des anderen daegs wert uytgeroepen, soo wie eenigh bescheet konde voortbrengen van Theodati persoon, die soude 300 gulden hebben: nae twee daghen was Simon Turck ten avontmale by den amptman van der stadt. Over tafel waren veel discourssen over 't verlies van desen aensienlijcken man: den amptman seyde, dat by den magistraet was besloten, dat men alle de kelders, stallen ende hoven besoecken soude, of men gheen versche aerde omgeworpen vinden en soude. Hier over Turck, te huys ghecomen zijnde, heeft met sijnen Julio beraedtslaecht, dat hy met sijnen huysknecht Bernaert, een Piemontoys, den dooden souden gaen opgraven, ende op strate in eenen bornput worpen. Alsoo is hy te bedde gegaen, ende Julius is met den knecht ende schuppen nae den kelder gegaen, daer hy den knecht met schoone woorden ende dreygementen heeft ghedwongen den dooden 't ontgraven, den welken den dooden terstont heeft ghekent, noch gekleed zijnde, dies hy bestont te roepen, dies Julius hem met sijn poignaert heeft gedreycht, ende nae veel woorden heeft hy hem den dooden op den hals geleydt, ende tot op de strate ghevolght, alwaer den knecht, hoo-

rende den waecker van den wijck roepen, heeft den dooden laten vallen, ende is alsoo Julio ontloopen, ende thuys by sijnen meester ghekomen, hem seggende dat Julius den Theodati hadde vermoort, de welcke perplex ende bekommert zijnde, seide tot den knecht, dat hy 't selve soude gaen aenseggen ten huyse van Theodati, ende alsoo de 300 gulden winnen. Den knecht weg gesonden zijnde, stond Symon Turck op. Terwijle quam Julio by hem, dien hy badt te vluchten ende 't stuk op hem te nemen, hem ghevende 't gheldt dat hy by hem hadde 15 oft 20 kroonen, ende twee goude ketenkens. Hy selve reedt op zijn peert (alsoo hy seer 't flercijn hadde) na den marckgrave, hem aenseggende, dat Julius sijnen dienaer hadde Theodati vermoort, uyt eenen ouden haet. Maer de magistraet ende marckgrave hielden hem ghevangen, ende op veel inditien die sy hoorden, hebben sy hem ghedreycht ter pijnbank te brenghen, dies hy ten lesten alles heeft bekent als wy verhaelt hebben; waerover hy in de goede weecke veroordeelt werdt, om exemplaerlijck ghejusticieert te worden, dies hy voor het stadhuys op een schavot werd gebrocht in een kleet van swart boccraen ofte lijnwaet. Hy wert aldaer gesloten in den stoel daer hy den Theodati in vermoort hadde, ende doen werdt rontom hem licht vier ghemaeckt, ses oft acht voeten van hem, ende werdt by den beul met den selven poignaert meermael ghedreyght, maer niet gequetst. Het vier rontomme aenghesteken zijnde, heeft alsoo lange gebraden, roepende het volck ende magistraet aen om misericorde, met de welke hy seer familiaer hadde gheweest1, dies ten lesten, als hy langhen tijdt gebraden hadde, de magistraet beval uyt

barmhertigheyt eenige bundelen brandende stroo naer hem te werpen, om te doen branden eenighe sacxkens buscruyt, die hy om het lijf hadde, de welcke ten lesten een eynde maeckten van sijn leven. Het geblustert ende ghebraden lichaem werdt buyten Antwerpen op 't galgenvelt op een rat ghestelt. Den dienaer Julius verloopen zijnde, werdt soo wel vervolght dat hy tot Aken achterhaeld werdt, alwaer hy gheradbraeckt wert ende levende op een rat ghestelt, alwaer hy noch twee dagen ellendelijk leefde. Dus vele heeft ons goed gedacht te verhaelen, eenmael van een fameuse moort van treffelijcke lieden.

III. Extract uit de Gebod-boeken der stad Antwerpen, vol. B, fol. 51.

Geboden ende vuytgeroepen by Jan Van den Werve onderschoutet, Burgermeesteren, Scepenen ende Raede der stadt van Antwerpen, den 9 february 1543.

 

Men roept voorts van sHeeren ende van der Stadt wegen, allen de ghene die opten lesten dach van januario, te wetene en donredage lestleden was voerder acht dagen, des avonts omtrent den 5 oft 6 uren, jnt affgaen van der borssen, nae de Langenyeustrate toe ende daer omtrent, Symon Turchy, coopman Luquois, gewont, gequetst, geslagen ende sijn aensight over houden hebben, dat sy ende elck van hen, hen daer aff comen verantwoorden op en woonsdage naestcommende, ten 9 uren voer der noenen, voor mijnen heeren Schoutet, Burgemeesteren ende Scepenen opten raedthuyse alhier, oft anders, jn gevalle sy oft yemant van hen, hen en comen verantwoorden ten selven tijde, dat men alsdan teghen hen ende elck heurer voorts sal procederen by

correctien ende andersins, soe behooren sal, ende jn ghevallen de ghene, die het selve gedaen oft doen doen heeft, compt alsdan oft binnen middelen tijde by de voorscreve heeren, ende denunchieert tselve gedaen of doen doen te hebbene, den selven denunciateur sal men vergheven al tghene dat hy dienaengaende tegen den Heere ende partie soude moeghen misdaen hebben.

IV. Extract uit dezelfde Gebod-boeken, vol. B, fol. 125.

Geboden ende vuytgeroepen by joncheren Janne Van Schoonhoven schouteth, Burgermeesteren, Scepenen ende Raide van der stadt van Antwerpen, opten 19en dach van meerte, Ao 1550.

 

Alsoe ter kennissen van mijnen heeren Schoutet, Burgermeesteren ende Scepenen deser stadt gecomen js, dat Jheronimus Deodati, coopman van Lucques, op eerghisteren omtrent den vier uren des achternoens gegaen js vuyt sijnen woonhuyse, gestaen by de minderbroederen alhier, ende lestmael js gesien geweest achter jn de mere, ende dat men van den selven nyet en heeft gehoirt oft nyet en weet waer hy soude moegen gebleven sijn, sulcx dat daer vuyt groote suspicie ende quaet vermoeyen valt, dat de selve soude moegen mishandelt oft anderssins vermoort wesen, soe eest dat men gebiet van sHeeren ende der Stadt wegen dat soo wye yerst den voerscreven mijnen heeren sal denoncieren ende metter waerheyt adverteren waer de voerscrevenen Jheronimus Deodati is oft gebleven soude moegen sijn, sulcx dat men aen der waerheyt geraken mach, geven sal iijc (300) Karolus guldens, ende in

gevalle men bevindt datter yemandt aff geweten mach hebben, oft weet, tzy luttel oft vele, ende tselve nyet en denuncieert ende te kennen geeft den voorscreven heeren, terstondt oft ten lancxtsten bynnen 24 uren, dat men dien sal corrigeren aen lijf ende goet, nae gelegenheyt vander saecken, ende ten eynde men nyet en soude vermoeyen dat de voorscreve Jheronimus hem souden moegen geabsenteert hebben midts zijne schulden, soe eest dat men cundicht ende laet weten eenen yegelijcken, dat alle deghene, die hy yet schuldich zoude moegen sijn, comen tsijnen woonhuyse, men sal die contenteren ende daer aff te vreden stellen.

Ende omme dat men te beter aen de waerheyt soude moeghen geraken ende kennisse van den voerscreven persoon zoude moegen hebben, soe laet men weten dat de zelve is een man van middelbaer statueren, bleeck van aensicht, met eenen cleynen bruynen baert, gecleet met een spaensche cappe ende laken pantrock, met zwarte conijnsvellen gevoedert, aen sijn beenen hebbende grauwe leerskens oft brotstekens, van den ouderdom van 32 oft 33 jaren.

V. Extract uit het zelfde Gebodboeck, fol. 126.

Geboden ende vuytgeroepen by Janne Van Schoonhoven schoutet, Burgemeesteren, Scepenen ende Raede van der stadt van Antwerpen, opten 20en dach martij 1550, Stilo Brab.

 

Alsoe ter kennissen van mijnen heeren Schoutet, Burgermeesteren ende Scepenen deser stadt gecomen is, ende de selve wel ende volcomelic geinformeert zijn, als dat Messe. Jeronimo Deodati, Lucquois, bevonden soude

zijn in den hof, by Simon Turchi gehuert, vermoort te zijne by eenen genoempt Julio Julij de Perusa, dienaer desselfs Simons Turchi, met sijnen complicen, Soe eest dat men van sHeeren ende vander Stadt wegen gebiedt seer scerpelick, dat zoe wie eenich bescheet oft bewijs van den zelven Julio Julij oft zijnen complicen weet te doene, zy tselven van stonden ane ende sonder eenich vertreck commen denuncieren ende condigen den Heeren ende der Stadt voorgenoemt, wetende dat zoo wie den zelven in handen van den Heere, tzy binnen oft buyten deser stadt, leveren sal, men den selven alsdan gheven sal 500 carolus guldens eens, ende of indien yemant daer af eenighe wete oft kennisse hebbende, ende tselve verberghende, de wete daer af nyet en quame doen gelijck voirscreven js, men den selven houden sal voir moirdadich, ende sulcx aen lijf ende goet corrigeren, als men diergelijcken ende andere onderhouders1 van moirders behoort te doene.

Ende omme aen de kennisse van den selven Julio Julij te gevuechlicker te commen ende te geraecken, is de zelve een persoon van middelbare stature, hebbende eenen rossen baert ende ros hair, gemeynlic draghende eenen swarten leederen culder, met fluweel geboort, roode coussen, ende een root wambays.

VI. Extract uit de Vierschaerboeken der stad Antwerpen.

Lunae, die xxiij martij MDL.

 

De Schoutet contra Simonem Turchy Lucensem. Actor jnt capitaele gewesen volcomen van sijnen vermete.

(In margine staet) Nota. Executio.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

plaatsen