Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 6

[p. 94]

Hugo van Tabarie door Hein van Aken.

Het es goet aen den vroeden leren,
Want mer alle wijsheit an verstaet.
Die hem ter vroetheit wilt keren
Alle wijsheit hi begaet;
Ende siet men aen dese grote heren
Eneghe dinghen doen, die hem mestaet,⁶
En es haer bate niet noch haer ere;⁷
En es niemant wijs in dommer daet.

Eens was een coninc, hiet Saladijn,
In heidenesse een rike soudaen,¹⁰
Hi was de vroomste sarrasijn¹¹
Daer ic noyt af conste verstaen:
Wide ende side was dlant al sijn,
Ende alle tvolc was hem onderdaen:
Hi haette dorperlijc venijn;¹⁵
Meneghe doecht haddi bevaen.¹⁶

Te dier tijt dat die coninc
Dus regneerde, in sinen iaren,
Geviel dat kerstene volc voer ende ginc
In heidenesse met scaren.
Op enen dach men te stride ghinc,

6 Hem, hun.

7 En es, het en is.

10 In heidenesse, in het land der heidenen; in den franschen tekst: en terre paienie.

11 Deze regel ontbreekt in 't HS., maer staet in den Comburgschen codex.

15 Dorperlyc venijn, het venyn der kwade zeden (fr. vilainie).

16 Doecht, deugd.

[p. t.o. 94]

 

Bl: 94.

[p. 95]

 

Daer vele goede ridders waren,

 

Dat den kerstenen qualec verghinc:

 

God en woudse niet bewaren.

 

 

25

Een ridder, hiet Huge van Taberien,^{Vs 25}

 

Was daer ghevaen in den strijt,

 

Ende doet bleven al sine partien.

 

Galylea, ende alle die

 

Van daer omtrent, waes sine, te dier tijt.²⁹

30

Soe sere en scaemde hem ridder nie³⁰

 

Als dat hi verwonnen lijt.

 

 

 

Vore den coninc brochte men desen,

 

Diene gruete, maer hi seide dat hine soude³³

 

Vander doot niet moghen genesen,³⁴

35

En waer dat hi hem geven woude³⁵

 

C^m (soe moestet wesen)

 

Fijnder bysante van roden goude.³⁷

 

Her Huge antwerde na desen,

 

Dat hem ongereet waren sulke scoude.³⁹

 

 

40

‘Heere, al vercochtic alle mijn lant,

 

Ende mijn goet al uten gronde,

 

Ic en mochte soe menegen bisant

 

Niet ghefinieren, noch sulke ponde.’⁴³

 

Die coninc antwerde te hant,⁴⁴

45

Dat hire met siere trouwen voer stonde,⁴⁵

 

Hi gave hem, voer die hant,

 

Een iaer, op dat hise verghelden conde.

 

 

 

Doen sprac die goede kersten man:

 

‘Ay, here, soe moestic hier weder comen;

Vs 25 Taberien (niet Tyberien). fr. Hues ot non de Tabarie.

29 Waes sine, was zyn, behoorde hem.

30 Nie, nooit.

33 Diene gruete, die hem groette. - Hine, hy hem.

34 Genesen, verlossen, bevryden.

35 En waer, 't en ware.

37 Fijnder bysante, fyne bisanten, zekere grieksche muntstukken.

39 Scoude, schuld, ransoen.

43 Ghefinieren, betalen, fr. finer.

44 Te hant, thans, terstond.

45 Dat hy daervoor op zyne trouw zoude instaen.

[p. 96]

50

Want ic soe vele niet en can

 

Ghecrighen, wat mi mochte vromen.’^{Vs 51}

 

‘Ghi sulter wale comen an,

 

Daeromme es goet respijt ghenomen.

 

Bidt uwen edelen lieden dan,

55

Dat si u hulpen, tuwer vromen;

 

 

 

Want ghi sijt vrome ende vroet,⁵⁶

 

Ende ridder van prise goet,

 

Ende alle die kerstene sijn u hout.⁵⁸

 

Het es wel recht dat ment doer u doet.’⁵⁹

60

‘Here, God loent u menich fout!

 

Ic wille dan varen, God gheve mi spoet,

 

Dat ic vergelden mach mijn scout,

 

Ende dese vaert wel liden moet.’⁶³

 

 

 

Doen leidene die coninc ongespaert⁶⁴

65

Al te hant tere cameren binnen,⁶⁵

 

Ende seide: ‘Her Hughe, maect mi ter vaert⁶⁶

 

Ridder, ic wille ridderscap bekinnen;

 

Ic hebs langen tijt begheert.

 

Wat ridderscap es doet mi versinnen;⁶⁹

70

Leert mi haer wesen ende haren aert,

 

Om den God, die de kerstene minnen!’

 

 

 

Her Hughe sprac: ‘Here, dit moet bliven;

 

Want u te lerene niet en es;

 

En mochte aen u niet becliven;⁷⁴

75

Daeromme en eest u niet getes;⁷⁵

 

Men mach geen hoger dinc bescriven

 

Dan ridderscap, des sijt ghewes.

Vs 51 Wat mi mochte vromen, wat ik daertoe ook te baet zou willen nemen.

56 Vroet. In het HS. leest men gesont, 't geen echter niet rymt.

58 Hout, genegen, toegedaen.

59 Doer u, voor u.

63 Liden, vergaen, overgaen.

64 Leidene, leidde hem. - Ongespaert, zonder verwyl, zonder tydsparen.

65 Tere cameren, t'eenre, in eene kamer.

66 Ter vaert, terstond.

69 Doet mi versinnen, Doe my verstaen. Zie boven, bl. 53.

74 En mochte, het en mochte.

75 Daerom raekt u dit niet. Getes schynt te zyn het praeteritum van teesen, verwant met teisteren, tasten, tasch (iets waer men in tast), enz.

[p. 97]

 

Ic woude een vreemde sake bedriven

 

Cledic met samite mes.^{Vs 79}

 

 

80

Here, het sijn die hoge saken,

 

Ende daer toe al vol heilicheden,

 

Dat gire niet ane mocht geraken,⁸²

 

Ghine waert kersten bi verheven;⁸³

 

Ende daer af soude sere laken⁸⁴

85

Mijn lof ende mijn ere, in alle steden.’

 

‘Her Huge, ghi moet mi emmer maken

 

Ridder; wat hulpt daeromme gestreden?

 

 

 

Ghi segt daer af soude minderen sere

 

U lof, ende uwe ere te gaen;⁸⁹

90

En mach niet, ghine hebbes geen onere;⁹⁰

 

Want ic hebbe u hier ghevaen.

 

Dies moetti nu, in alle kere,⁹²

 

Altoes te minen dienste staen.’

 

‘Soe salict dan gherne doen, here,

95

Nadien dat moet sijn gedaen.’

 

 

 

Doen dede her Hughe den coninc dwaen,⁹⁶

 

Sijn hoeft kimmen, ende oec sijn baert,

 

Ende dedene in een bat gaen,

 

Daer hi scone gedweghen waert.⁹⁹

100

Hi seide: ‘Her Hughe, doet mi verstaen

 

Wat dit bediet, in ware waert,¹⁰¹

 

Ende waeromme dat ghijt hebt gedaen?

 

Soe mach ict prisen, eest prisen waert.’

 

 

 

‘Here, dit bat, daer ghi nu in baet,

105

Wildijt horen, dat leeric u,

Vs 79 Indien ik een mesthoop met sameet (zyden fluweel) bekleedde.

82 Dat gire, zoodat gy er.

83 Of gy moest daerby tot christen verheven zyn.

84 Laken, bevlekken, een vlek krygen.

89 Te gaen, vergaen.

90 En mach niet, dat kan niet zyn. Ghine hebbes geen onere, gy hebt des geen oneer.

92 In alle kere, allerwyzen.

96 Dwaen, afwasschen.

99 Gedweghen, gewasschen.

101 Waert, woord.

[p. 98]

 

Dats dat ghi alle oncuusheit versmaet,

 

Daer men in mach vinden fu,^{Vs 107}

 

Ende dat ghi alle [selke] dinghen haet,

 

Ende leidt voert een rein leven nu.’

 

 

110

Dit dochte den coninc herde goet.

 

Hi leidene op een bedde scone.

 

Hi seide: ‘Her Huge, maect mi des vroet,

 

Wat dit bediet? dat u God lone!’

 

‘Here ghi sult setten macht ende moet¹¹⁴

115

U bedde te makene in Gods trone,¹¹⁵

 

Daer ghi ewelike op roedt:¹¹⁶

 

Daer spant God den sinen crone.’

 

 

 

Nuwe linen, cleeder witte

 

Began hi den coninc te doene ane.

120

Hi seide: ‘Her Huge, wat bediet ditte?

 

Ende wat gheeft ons te verstane?’¹²¹

 

‘Here, dat ghi al sonder smitte

 

Sult sijn als die witte swane,

 

Dat u geen oncuusheit en besmitte,

125

Ende pijnt u in doechden te volstane.’¹²⁵

 

 

 

Hi cleedene met samite roet.

 

Die coninc vraechde waerom hijt dade?

 

‘Here, dat ghi sult geven clein ende groet,

 

Na u macht, vroech ende spade,

130

Ende dat ghi, tote in u doet,

 

Altoes sult vorderen goede dade,¹³¹

 

Ende waer dats die heilige kerke heeft noet,

 

Suldise bescudden, ende staen in staden.’

Vs 107 Fu, foei, smadelykheid.

114 Moet, gemoed.

115 In Gods trone, in Gods Hemel. Fr. Conquerre lit en Paradis.

116 Roedt, rust, van het verbum roen, hoogduitsch ruhen. Fr. car chou est li lis de repos.

121 Gheeft, voor gheeft 't.

125 Pijnt u, u bemoeit, u werkzaem toont.

131 Vorderen, bevorderen.

[p. 99]

 

Twee swerte cousen hi den coninc an doet.^{Vs 134}

135

Die coninc vraechde waerom hijt dede?

 

‘Here, dat ghi overmoedichede¹³⁶

 

Sult altoes worpen onder voet,

 

Ende dat van der erden al u lede

 

Ghemaect sijn, ende ghi ter erden weder moet.

140

Ootmoedich maect in den hemel stede¹⁴⁰

 

Den sinen, ende gheeft goeden spoet.’¹⁴¹

 

 

 

Een gurdelkijn van witten siden

 

Gordi den coninc, te dien stonden.

 

‘Here, dit bediet, in maechdoms wisen,¹⁴⁴

145

Soe sidi in reinicheiden ghebonden.¹⁴⁵

 

Luxurie haet God; alsoe doedise,¹⁴⁶

 

Dat voer Gode es doetsonde.¹⁴⁷

 

Cuusheit geeft God der ingelen spise,¹⁴⁸

 

Als ghi in reinicheden [sijt] vonden.’

 

 

150

Hi spien hem ij gulden sporen.¹⁵⁰

 

Die coninc vraechde waerom hijt dede?

 

‘Here, dat ghi coenlike, als te voren,

 

Rijt in uwe viande scare,¹⁵³

 

Ende en laet u die bloetheit niet becoren,¹⁵⁴

155

Dat si u brinct in eneghe vare.¹⁵⁵

 

Bi den goude soe sidi besworen¹⁵⁶

 

Gode te dienen al u jare.’

 

 

 

Doen gorde hi den coninc tsweert,

 

Dient algader wel behaecht

160

Te wetene dat hijs begheert,¹⁶⁰

 

Die coninc, ende heves her Hugen gevraecht:¹⁶¹

Vs 134 Swerte cousen, in den franschen tekst: de saie brune et delijés.

136 Overmoedichede, overmoed, hoogmoed.

140 Ootmoedich, de ootmoedige.

141 Spoet, voorspoed, geluk.

144 In maechdoms wisen, fr. Ausi com en virginité.

145 Soe sidi, zoo zyt gy.

146 Alsoe doedise, indien gy die doet, indien gy u daeraen schuldig maekt.

147 Dat, dat 't.

148 Der ingelen spise, de spys der engelen.

150 Hi spien hem, hy spande hem, hy bond hem.

153 Rijt in, inrydt.

154 Bloetheit, blooheid.

155 Vare, vervaerdheid, vreeze.

156 Bi den goude, by het goud der sporen.

160 Dat hijs begheert, wat hy deswege verlangt.

161 De coninc, namelyk de koning. - Heves, heeft het.

[p. 100]

 

‘Here, [dat] ghi sijt rechs, ende onrechs weert;^{Vs 162}

 

Wien dat ghi veronrechten saecht,

 

Dat ghi alse een leeu gebeert¹⁶⁴

165

Op coenheit, des ghijt verjaecht.

 

 

 

Noch bediet tswert een ander zake,

 

Dat es gerechte ontfermichede.

 

Soe suldi in daden ende in sprake

 

Bescermen haer goet ende haer lede,

170

Ocht aen rike heren gebrake.¹⁷⁰

 

Dat es der caritaten sede.’

 

 

 

Ene huwe, wit als een snee,¹⁷²

 

Sette hi opt hooft Saladine.

 

‘Here, nu en laet u nemmermee

175

In ghere wijs hoverdich schinen.¹⁷⁵

 

Met gode es hoverde gevee:¹⁷⁶

 

Hi worpse in die helsche pinen,

 

Daer si eewelike in doecht wee,¹⁷⁸

 

Ende baedt in den helscen venine.’

 

 

180

Die coninc sprac: ‘ghebrect mi yet?’

 

‘Jaet, here, in uwen hals enen slach.’

 

‘Soe geeften mi!’ ‘Here, in der.’ ‘Ende waer bi?’¹⁸²

 

‘Om dat ics niet doen en mach,

 

Ende om dat ic u gevangene si;

185

Daer omme hoert daer toe verdrach.¹⁸⁵

 

Die ridder slaen sal die moet sijn vri.

 

Het wert wel op enen anderen dach.’¹⁸⁷

 

 

 

Die coninc sprac: ‘Nu maect mi vroet

 

Bediedenesse, ende niet messaect,¹⁸⁹

Vs 162 Onrechs weert, hetgeen onregt is afweert, bestrydt.

164 Dat gy u stout als een leeuw gebaerd (gebaren, zich aenstellen door gebaerden), opdat gy zulk een onregt verjaegd.

170 Indien de vermogende heeren van uw land aen dit beschermen te kort bleven.

172 Huwe, voor huve, huif, fr. coife.

175 In geener wyze hoovaerdig toonen.

176 Gevee, vyandig.

178 Doecht wee, wee onderstaet.

182 In der, ik en dar, ik durf niet.

185 Daertoe behoort men by verdrag te komen.

187 Het gebeure dus op een anderen tyd, wanneer ik namelyk vry zal wezen.

189 Messaect, verloochend, verzaekt.

[p. 101]

190

Als diet algader wel verstoet.’

 

Als hijs vraechde her Huge sprac:

 

‘Here, ghi sult pensen in alder stont

 

Om hem, die u ridder heeft gemaect,

 

Ende houden in uwer herten gront

195

Dat hi u leerde, al ongelaect.^{Vs 195}

 

 

 

Here, nu willic u visieren¹⁹⁶

 

Vier poenten, die sijn verheven,

 

Die ghi emmer moet anteren,

 

Suldi leiden ridders leven:

200

Verraders scouwet, ende haer manieren;

 

Want God heeftse verdreven;

 

En laet u daertoe niet bestieren

 

Dat ghi valsche vonnesse laet geven.

 

 

 

Dat ander poent laet u geraden:²⁰⁴

205

Beide vrouwen ende ioffrouwen,

 

Wildi ridder sijn van daden,

 

Soe moetti hem dienen met trouwen,

 

Ende na u macht staen in staden:

 

Als ghise in node sult bescouwen

210

Doet altoes aen hem u ghenaden;

 

Des en laet u niet berouwen.

 

 

 

Gode es dat derde poent bequame,²¹²

 

Ende een hoge gemeten:²¹³

 

Dats soberheit, enen reinen name.

215

Dies en willic niet vergeten,

 

Dats dat elken wel betame

 

Te maten drincken ende eten.²¹⁷

 

Dat hem aen sijn ere mesquame

 

Dat waere goet af ghespleten.

Vs 195 Dat, wat.

196 Visieren, aenwyzen; of doen bemerken.

204 Ander, tweede.

212 Het derde punt is gode byzonder welgevallig.

213 Een hoge gemeten, een hooge mate (van deugd, van volkomenheid).

217 Te maten, matelyk.

[p. 102]

220

Tvierde poent magic u maken mare:^{Vs 220}

 

En dade noetsake menegerande

 

Hoert dagelijcs messe ten autare:²²²

 

Daer suldi draghen u offerande,

 

Ende bidt Gode dat hi u gespare

225

Ende bescerme iegen u viande.

 

Dats oetmoet een deel ware,²²⁶

 

Die crone draecht in allen lande.’

 

 

 

Nu comt die coninc vorts gegaen

 

Uut siere cameren, in der zale,²²⁹

230

Daer vergadert sijn ende gestaen

 

xxiiij amerale.²³¹

 

‘Her Huge, seide hi nu, waent bestaen²³²

 

Hier te biddene, ic raet u wale.

 

Het mach lichte alsoe vergaen,

235

U scout sal minderen bi ghetale.’

 

 

 

‘Saladijn, her coninc rike,

 

Ghi sijt die alder meeste heere,

 

Ende soe milde dat uwes gelike

 

En leeft, die nie gaf soe sere.

240

Het es recht dat men u wike.

 

Nu salic bidden, na uwe lere.

 

Nu, gheeft mi soe mildelike,

 

Dat si mijn bate ende u ere.’²⁴³

 

 

 

‘Twaren, Hughe, dat si.²⁴⁴

245

Veertich dusent soe hebter dan.

 

Mi ware leet verloerdi aen mi

Vs 220 Maken mare, bekend maken.

222 'T en ware by noodzakelyk beletsel van den een of anderen aerd.
Messe, de fransehe dichter voegt er nog by dat elke ridder ook gehouden is alle vrydagen te vasten, ter nagedachtenis van den dood onzes Zaligmakers.

226 Dit is een waer gedeelte van de eigenschappen des ootmoeds.

229 In der zale. Het HS. heeft uut der zale.

231 Amerale, admiralen, niet zeeadmiralen, maer oversten, bevelhebbers van allerlei soort, volgens de arabische beteekenis van het woord.

232 Waent bestaen hier te biddene, onderneem toch eens van hier om geld te bidden.

243 Dat si, dat het zy; in 't HS. dat es.

244 Waerlyk, Huge, het zy zoo. Dat si, voor dat 't si.

[p. 103]

 

Uwer bede; ic ben diere u wel an,^{Vs 247}

 

Ende ic en wille oec niet dat ghi,

 

Meer bidt: ic bidde elken man,

250

Die hier es, dat hi

 

U gheve ende doe sijn ere daer an.’

 

 

 

Die coninc ghinc al omme te ringhe,²⁵²

 

Onder allen sine baroene,

 

Ende bat elken sonderlinge

255

Dat hi gave den ridder coene.

 

Men gaf hem ponden ende scellinghe,

 

Soe dat quam, te sinen doene,²⁵⁷

 

L^m guldene penninghe,²⁵⁸

 

Boven sinen renshioene.

 

 

260

Die coninc dede heren Hugen geven

 

Sijn ghelt ende sinen tresoriere.

 

Hine was noyt soe blide in sijn leven.

 

Hi danckes den coninc goedertieren.

 

Tgeven hadde hem wel verheven:

265

Hi nam doen orlof ende reet ewech sciere.

 

Sijn droeven es nu al bleven,

 

Om dat hem woesch sine ponteniere.²⁶⁷

 

 

 

Die here es alder heren

 

Die moetse alle salich maken,

270

Die peinsen om her Hugen leren.

 

Het sijn soe vele hoge saken,²⁷¹

 

Diese hem tonthoudene woude leren,

 

Hi soude in hemelrike geraken.

 

Dit heeft gedicht, te love en te eren

275

Allen ridderen, hein van aken.

Hier gheet uut van her Hughelijn van Tyberien.

Vs 247 Diere u wel an, die u dezelve gunne.

252 Te ringhe, in het ronde.

257 Te sinen doene, tot zyn verdoen, tot zyne beschikking.

258 L.^m dat is 50,000. De fransche dichter is zoo mild niet en heeft treize mille besans.

267 Ponteniere, beurs, hetzelfde als in 't fransch pautonnière, doch meer waerschynlyk afgeleid van onze ponden gelds; immers, men gebruikte soms ook wel het woord pond voor geld. Zie Nieuwe werken der Maetschappy van Leyden, III, 2^de stuk, bl. 158.

271 Het sijn, daer zyn.

[p. 104]

Dit gedicht, medegedeeld volgens myne belofte (Belg. Museum, deel IV, bl. 102) wordt gevonden in een papieren handschrift der XV^e eeuw (op de koninklyke Bibliotheek te Brussel), afkomstig van den heer Van Hulthem, formaet in-folio, met twee kolommen op elke bladzyde, schrift van omtrent het jaer 1400 (Bibliotheca Hulthemiana, VI, pag. 51, n^o 194), als mede in het Comburgsche handschrift van oud-vlaemsche gedichten, te Stuttgart. De fransche tekst, dragende voor opschrift lordene de chevalerie, in 508 rymregels, benevens een prozaïsch verhael van denzelfden titel, staet by Méon, Fabliaux et contes, I, p. 59-82. Mone denkt dat de Saladyn, gedrukt te Audenaerde in 1480, en waervan ik uittreksels heb medegedeeld in myne Verhandeling over de nederd. tael- en dichtkunde, II, bl. 244-246, hetzelfde gedicht zy (Zie zyn Uebersicht der Niederl. Volksliteratur, bl. 89); doch hy vergist zich daerin. Dit laetste heeft 1621 rymregels.

J.F. WILLEMS.